Piotr Stachurka.
RiPS
Adolescencja.
Adolescencja jest okresem przemian w życiu człowieka, które z dzieciństwa prowadzą ku dorosłości. Okres ten obejmuje lata od około 10. do około 20 r. ż.
Okres adolescencji jest czasem intensywnych przemian, którym podlega większość procesów rozwoju. W adolescencji człowiek uzyskuje dwie zdolności istotne dla jego dalszego rozwoju: zdolność do dawania nowego życia oraz zdolność do samodzielnego kształtowania własnego życia. Rozwój każdej z tych zdolności przypada na różny wiek i rozdziela okres adolescencji na dwie fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 r. ż. Fazę pierwsza określa się obecnie jako wczesną adolescencję a druga jako późna adolescencję.
Kolejność następujących po sobie faz staje się powodem wielu problemów tego okresu rozwoju człowieka, przy czym dotykają one nie tylko sama młodzież, ale także jej rodziców oraz szersze społeczeństwo. Problemy oraz związane z nimi trudności, są odmienne w każdej z faz adolescencji, a na ich przełomie występuje tzw. Kryzys tożsamości. Jest on definiowany jako okres w rozwoju tożsamości, podczas którego młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami.
Młodzieńczy kryzys tożsamości nie zawsze ma miejsce, a przechodzenie z jednej fazy w drugą może przebiegać niemal niezauważalnie. Dla jednych okresem burzliwym i trudnym jest wczesna adolescencja, inni przechodzą ten etap życia bez wstrząsów.
Zmieniają się interakcje z rodzicami, powstają konflikty, których głównym źródłem jest nieokreślony status dorastających: już nie są dziećmi a jeszcze nie są dorosłymi. W tym okresie szczególnego znaczenia nabiera kształtowanie się tożsamości. Jest to proces dla młodzieży trudny i często dochodzi do tzw. „kryzysu tożsamości”. Jest on definiowany jako okres w rozwoju tożsamości, podczas którego młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami.
Skomplikowane procesy rozwojowe tego wieku- dojrzewanie fizjologiczne, nowe formy działania i kontaktów społecznych, przeobrażenia we wszystkich dziedzinach życia psychicznego- sprawiają iż młodzież ma wiele problemów i kłopotów z dostosowaniem swego postępowania do nowych zadań, sytuacji i ról społecznych . Bardzo często zdarza się, iż zachowanie się młodzieży często odbiega od stawianych jej wymogów i przybiera niepożądane formy. Trudności wychowawcze w tym wieku bywają różnego rodzaju i występują z różnym nasileniem.
Zdaniem Reginy Łapińskiej i Marii Żebrowskiej: najbardziej jaskrawą grupę trudności stanowią fakty zachowania się związane ze stosunkiem do ludzi dorosłych, przede wszystkim rodziców i wychowawców, do reprezentowanych przez nich wymagań. Do grupy tej należą wszystkie przejawy niezdyscyplinowania, nie podporządkowania się zarządzeniom rodziców, przekraczania regulaminu szkolnego, lekceważenia wszelkiego rodzaju poleceń, rozkazów i zakazów. Przeciwstawienie się woli dorosłych może przybierać charakter mniej lub bardziej ostry- od braku uprzejmości i opanowania w kontaktach codziennych aż do aroganckich wystąpień.
Inna kategoria trudności wiąże się ze stosunkiem młodocianych do grupy rówieśniczej, zwłaszcza do rówieśników innej płci. Dotyczy to odrzucenia przez grupę rówieśniczą i w związku z tym całkowite osamotnienie. Sytuacja przeciwna, polegająca na silnym związaniu z grupą i całkowitym jej podporządkowaniu pociąga za sobą konflikt między wymaganiami grupy a wymaganiami szkoły lub rodziny. Niektórzy młodzi poświęcają zbyt dużo czasu dla rówieśników, rezygnując z uzyskania lepszych wyników w nauce.
Inną trudnością z punktu widzenia wychowawczego jest przedwczesne nawiązywanie kontaktów z osobnikami innej płci. Prowadzą one do zaniedbywania obowiązków szkolnych, nadmiernego poświęcania uwagi sprawom wyglądu zewnętrznego. Nadmierne zainteresowanie drugą płcią prowadzi do przedwczesnych stosunków płciowych i dalszych ich konsekwencji.
Do niepokojących zjawisk w zachowaniu się młodzieży zalicza się: negatywne postawy wobec wzorów postępowania przekazywanych przez dorosłych, często spotykanie odrzucenie w ogóle wzorów i norm moralnych, cynizm, negatywny stosunek do pracy, skłonność do alkoholizmu, niszczenia mienia społecznego, nie prowokowanej agresji.
Kiedy pojawiają się zaburzenia stosunków kształtujących się między uczniem a szkołą wówczas uczeń wagaruje. Wagary polegają na samowolnym, nieusprawiedliwionym opuszczeniu zajęć szkolnych. Powodują one naruszenie postanowień regulaminu szkolnego oraz zasad dyscypliny obowiązujących uczniów. Wagary mogą być wykorzystane na czynności sprzyjające procesowi wykolejenia moralnego- picie alkoholu, kradzieże, prowokowanie awantur.
Według Zbigniewa Skornego: często powtarzające się wagary przyjmujące formą dłużej trwającej nieobecności w szkole oraz ucieczek z domu są nazywane włóczęgostwem. Powoduje ono znaczne zaniedbanie się w nauce a nieraz nawet jej przerwanie, stwarza okazje do kradzieży. Włóczęgostwu towarzyszy nieraz popełnianie czynów przestępczych, takich jak napady rabunkowe, gwałty niszczenie mienia społecznego, wytworzenie się nałogu alkoholizmu lub narkomanii. Tenże autor pisze również o przestępczości nieletnich. Czyny przestępcze nieletnich przyjmują różne formy, są to: kradzieże, wybryki chuligańskie, rozboje. Przedmiotem kradzieży są najczęściej: pieniądze, odzież, radia, sprzęt sportowy, rowery, motocykle, samochody. U małoletnich występują przestępstwa mające charakter czynów chuligańskich. Polegają one na niszczeniu mienia społecznego lub biciu przypadkowo napotkanych przechodniów.
Nie sposób nie zauważyć problemu narkomanii wśród młodzieży. Narkotyki powodują występowanie stanów euforii przejawiających się we wzmożonym samopoczuciu błogostanie, zobojętnieniu na przykrości i przeciwieństwa, poczuciu świeżości, lekkości i siły, zwiększonej sprawności fizycznej i umysłowej. Narkotyk wywołuje wytworzenie się stanu ograniczonej świadomości, oderwanie od realiów rzeczywistości. Długotrwałe stosowanie narkotyku powoduje stopniowe wyniszczenie organizmu, a przedawkowanie może być przyczyną schorzeń a nawet śmierci.
U młodzieży następstwem narkomanii bywa przerwanie nauki szkolnej, lub znaczne pogorszenie się uzyskanych wyników. Narkomania powoduje również zahamowanie przejawianych dotychczas form aktywności oraz zanik związanych z nimi zainteresowań. Narkomania często jest związana z przestępczością.
Jako przyczyny narkomanii wśród młodzieży Zbigniew Skorny wymienia: „bywa ono następstwem naśladownictwa. Wywołane przez narkotyki niezwykłe przeżycia są formą ucieczki od nudy, szarzyzny i monotonii życia codziennego, od nieprzyjemnej i pełnej napięć atmosfery panującej w domu rodzinnym. Rozwojowi narkomanii młodzieży sprzyjają zwiększona wrażliwość emocjonalna oraz zmniejszona odporność na doznawane stresy.
Jeżeli wiek młodzieńczy przechodzi trudny okres trzeba to przeczekać, jeżeli natomiast osoba młoda z tego nie wychodzi tylko jeszcze się to pogłębia, jak problemy z alkoholem czy narkotykami wtedy musimy sięgnąć po pomoc specjalisty, na początku pedagoga, później psychologa.
Z młodzieżą trzeba umieć rozmawiać, trzeba umieć do nich dotrzeć, trzeba się nauczyć patrzeć na świat przez pryzmat ich - czasami, wyolbrzymionych problemów.
Czasami najlepszym wyjściem jest zmiana środowiska, zaprzestanie spotykania się z rówieśnikami, którzy zachowują się podobnie.
I. Obuchowska. Adolescencja. W: B. Harwas Napierała .Psychologia rozwoju czlowieka. PWN. Warszawa 2001, s. 166-180.
Red. M. Żebrowska. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN. Warszawa 1986. s.790-793.
Z. Skorny .Psychologia wychowawcza dla nauczycieli. WSiP. Warszawa 1987. s.183-187.
Tamże. S. 192.