\

 Moszna jest workiem skórno-mięśniowym, w którym znajdują się jądra. Dzięki temu wytwarzanie plemników odbywa się w optymalnej dla nich temperaturze, o 2-3°C niższej niż w jamie brzusznej. - Jądra są parzystymi narządami składającymi się z kanalików nasiennych, w których znajdują się komórki zwane spermatogoniami. Z nich rozwijają się plemniki. Ponadto w kanalikach nasiennych znajdują się tzw. komórki Sertoliego, których zadaniem jest odżywianie plemników. Między kanalikami występuje tkanka śródmiąższowa. Obecne w niej tzw. komórki Leydiga wydzielająandrogeny (głównietestosteron). - Nadjądrza powiązane są z jądrami. Stanowią miejsce, gdzie plemniki dojrzewają i są przechowywane po ich przemieszczeniu się kanalikami z jąder. - Nasieniowody są parzystymi przewodami wyprowadzającymi plemniki z nadjądrzy do cewki moczowej. Do nasieniowodu uchodzi pęcherzyk nasienny, którego wydzielina pobudza ruch plemników i zawiera substancje odżywcze. - Gruczoł krokowy (prostata) otacza początkowy odcinek cewki moczowej. Jego wydzielina wraz z wydzielinami jeszcze innych gruczołów dodatkowych (opuszkowo-cewkowych) wchodzi w skład nasienia (spermy) zawierającej plemniki.
- Prącie jest narządem kopulacyjnym. Przebiegająca w nim cewka moczowa stanowi drogę moczowo-płciową. Podczas stosunku płciowego obecne w prąciu ciała wypełniają się krwią, co powoduje usztywnienie prącia (erekcję), a wytrysk (ejakulację) nasienia umożliwia jego wprowadzenie do dróg rodnych kobiety. Okres embrionalny u człowieka rozpoczyna się od momentu zapłodnienia. Obejmuje rozwój zarodkowy i płodowy i kończy się porodem. Rozwój ciąży Zapłodnienie zachodzi w jajowodzie. Jeden z plemników przebija się przez wieniec promienisty, rozpuszcza osłonę przejrzystą otaczającą komórkę jajową za pośrednictwem enzymów zgromadzonych w akrosomie, a następnie wnika do jej wnętrza, stymulując jądro oocytu II rzędu do wznowienia podziału mejotycznego. W jego wyniku powstaje komórka jajowa i ciałko kierunkowe II rzędu, które zostaje usunięte. Równocześnie stwardnienie osłonki przejrzystej uniemożliwia wnikanie innych plemników. Po połączeniu się jąder komórki jajowej i plemnika powstaje zygota (o diploidalnej liczbie chromosomów). Posiada ona pełny zestaw genów, które determinują płeć i wszystkie inne cechy człowieka. Bruzdkowanie zaczyna się w jajowodzie. 2

Żeński układ rozrodczy wytwarza komórki jajowe, służy do przyjęcia nasienia, umożliwia rozwój płodu i jego poród, produkuje hormony płciowe - estrogeny i progesteron oraz hormony wydzielane przez łożysko w czasie ciąży. Utworzony jest z narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych. Do wewnętrznych należą: pochwa, macica, jajowody, jajniki. Do zewnętrznych, zwanych sromem, zalicza się: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczkę, wzgórek łonowy. - Jajniki są parzystymi narządami, wytwarzającymi komórki jajowe oraz hormony płciowe:estrogeny (głównie estradiol) i progesteron, produkowany przez ciałko żółte. Znajdują się w dolnej części jamy brzusznej i są przymocowane do ściany macicy. - Jajowody są parzystymi przewodami służącymi do wyprowadzenia komórki jajowej wytworzonej w jajniku. Jeden koniec jajowodu łączy się z macicą, a drugi, lejkowato rozszerzony, znajduje się obok jajnika. Uwolnione z jajnika dojrzałe jajo zostaje wciągnięte do jajowodu, a następnie przesuwane jest w kierunku macicy dzięki skurczom mięśni gładkich oraz ruchom rzęsek nabłonka wyścielającego wnętrze jajowodu. Jajowód jest też miejscem, gdzie dochodzi do zapłodnienia. - Macica jest silnie umięśnionym narządem rozrodczym, w którym podczas ciąży rozwija się płód. Prawidłowa macica składa się z dna macicy, trzonu i szyjki macicy. Zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy prowadzi do wytworzenia łożyska. Skurcze mięśni macicy umożliwiają poród. Podczas cyklu menstruacyjnego błona śluzowa macicy (endometrium) ulega okresowym zmianom. - Pochwa pełni rolę narządu kopulacyjnego. Ponadto podczas porodu przez pochwę przechodzi płód. Zasłonięta jest błoną dziewiczą (z otworem umożliwiającym odpływ krwawej wydzieliny podczas menstruacji), która pęka podczas pierwszego stosunku płciowego. - Srom otacza przedsionek pochwy, w którym znajduje się ujście cewki moczowej i pochwy oraz łechtaczka reagująca na podniety płciowe. Męski układ rozrodczy wytwarza plemniki, umożliwia ich wprowadzenie do żeńskich dróg płciowych, produkuje hormony męskie - androgeny. Tworzą go narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne. Wewnętrznymi narządami płciowymi są: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy; zewnętrznymi: prącie i moszna.- 1

Rozwój zarodka w jajowodzie trwa około 6 dni od zapłodnienia. Podziały zapłodnionej komórki jajowej zapoczątkowują bruzdkowanie. W jego wyniku zarodek przybiera postać moruli i w tym stadium dociera do macicy, gdzie przybiera postaćblastocysty (odpowiednik blastuli).Implantacja zarodka polega na zagnieżdżeniu się zarodka w macicy. Rozwój w macicy rozpoczyna się 6-7 dnia od zapłodnienia. Blastula składa się z dwóch grup komórek. Jedna tworzy węzeł zarodkowy, druga trofoblast. Z węzła zarodkowego rozwija się właściwy zarodek, natomiast z trofoblastu, utworzonego przez ścianki blastocysty, błony płodowe, głównie kosmówka. Trofoblast wrasta w błonę śluzową macicy. Węzeł zarodkowy przekształca się w dwuwarstwową tarczę zarodkową zbudowaną z ekto- i endodermy. Rozpoczyna się gastrulacja. Następuje też wydzielanie przez blastocystę gonadotropiny kosmówkowej, która wzmaga wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte. wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte. Progesteron wpływa na macicę, hamując wystąpienie menstruacji. Około 12. dnia zaczyna tworzyć się łożysko. Powstaje ono w wyniku zespolenia wytworzonej z trofoblastu części kosmówki i tzw. tkanki doczesnowej pochodzącej z błony śluzowej macicy. Łożysko jest silnie unaczynione, ale krew matki nie miesza się z krwią płodu. Umożliwia ono wymianę gazową, dostarczanie substancji odżywczych i ciał odpornościowych oraz usuwanie przez płód mocznika. W czwartym miesiącu ciąży łożysko zaczyna wytwarzać hormony steroidowe - wśród nich progesteron i estrogeny, co uwarunkowane jest spadkiem poziomu gonadotropiny kosmówkowej oraz zanikiem ciałka żółtego. Gastrulacja zachodzi w 2. i 3. tygodniu od zapłodnienia. Powstaje wówczas owodnia i omocznia. Płynowodni chroni rozwijający się płód przed wstrząsami, a omocznia uczestniczy w tworzeniu pępowiny. Tworzy się też pęcherzyk żółtkowy, pełniący funkcję pierwotnego narządu krwiotwórczego. Wpukla się on w jamę omoczni. Z powstającej mezodermy stopniowo formują się pierwotne narządy: struna grzbietowa, cewa nerwowa, prajelito, serce, somity. Około 4. tygodnia ustala się symetria ciała. pierwotne narządy: Zarodek przyjmuje kształt wydłużony, z zawiązkiem głowy, kończyn, łuków skrzelowych, gruczołów układu pokarmowego, nerek, oczu i uszu. 3

W 6. tygodniu funkcjonuje mózg i układ nerwowy. Narządy pierwotne rozwijają się dalej przez przemieszczanie się komórek i ich różnicowanie. Stopniowo formują się z nich narządy ostateczne. Organogeneza polega na wykształceniu się narządów ostatecznych, które biorą swój początek z trzech listków zarodkowych: ektodermy, endodermy i mezodermy. W drugim miesiącu narządy znajdują się już we właściwym dla nich położeniu. Dalszy rozwój polega na intensywnym wzroście płodu i ostatecznym kształtowaniu się jego budowy. W 38. tygodniu rozwoju płód jest całkowicie rozwinięty.Na krótko przed porodem ustawia się głową w dół. Nieprawidłowości w rozwoju płodu mogą być przyczyną poronienia lub wad rozwojowych. Wady w rozwoju płodu są to: uwarunkowane genetycznie zmiany budowy i nieprawidłowości metabolizmu (np. zespół Downa, rozszczep podniebienia, fenyloketonuria) oraz wady nabyte w okresie przedporodowym (np. na skutek przebytych przez matkę chorób, takich jak: różyczka, toksoplazmoza, AIDS, skutkiem konfliktu serologicznego, a także stosowanych przez matkę leków, picia alkoholu, palenia tytoniu, zażywania narkotyków). Poród rozpoczynają skurcze macicy, które są pobudzane przez hormon oksytocynę oraz substancje hormonalne zwane prostoglandynami. Dzięki rytmicznym skurczom mięśni macicy i mięśni brzucha płód przesuwa się w dół macicy. Następuje rozerwanie owodni, a płyn owodniowy w postaci tzw. wód płodowych zostaje usunięty na zewnątrz. Dalsze skurcze przesuwają płód przez szyjkę macicy i pochwę na zewnątrz. Po urodzeniu się dziecka przecinana jest pępowina. Łożysko zostaje wydalone. Laktacja polega na wytwarzaniu i wydzielaniu mleka przez gruczoły mleczne kobiety. W okresie ciąży estrogeny i progesteron pobudzają gruczoły mleczne do rozwoju. W okresie okołoporodowym i później, po urodzeniu się dziecka, na laktację wpływają hormony prolaktyna i oksytocyna, a także pobudzenie sutek ssaniem mleka przez dziecko. Rozwój postembrionalny (postnatalny) człowieka obejmuje okres noworodkowy, niemowlęcy, dzieciństwa, okres młodzieńczy, kiedy to następuje dojrzewanie, następnie okres dojrzałości, okres wieku średniego kończący się menopauzą u kobiet i andropauzą u mężczyzn oraz okres starości. 4

---