Ergoterapia w rehabilitacji osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.
Rehabilitacja zawodowa .
Początkiem naszej prezentacji jest omówienie zagadnienia rehabilitacji zawodowej, która jest ważną częścią rehabilitacji kompleksowej, w ramach której wyróżnia się rehabilitację leczniczą, psychiczną, zawodową i społeczną. Dotyczy ona niepełnosprawnej młodzieży oraz osób w wieku aktywności zawodowej. Celem rehabilitacji zawodowej jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej do pracy oraz zapewnienie jej zatrudnienia, zgodnie z możliwościami danej osoby, jej sprawnościami fizycznymi i psychicznymi, a także kwalifikacjami zawodowymi.
Jak podaje Międzynarodowa Organizacja Pracy rehabilitacja zawodowa jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji i polega na udzieleniu osobie niepełnosprawnej takich usług, jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegrację w normalne życie społeczne.
Rehabilitacja zawodowa przebiega w kilku etapach:
Ocena zdolności osoby niepełnosprawnej do pracy. Wyniki oceny stanowią podstawę do udzielenia odpowiedniej porady zawodowej.
Poradnictwo zawodowe stanowi istotny etap, gdyż od niego zależy powodzenie procesu rehabilitacji zawodowej.
Przygotowanie do pracy, czyli opanowanie przez osobę niepełnosprawną wiedzy teoretycznej, umiejętności praktycznych oraz form funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach pracy.
Zatrudnienie na odpowiednio dobranym stanowisku pracy, odpowiadającym psychofizycznym sprawnościom i uzyskanym kwalifikacjom zawodowym.
Adaptacja zawodowa osoby niepełnosprawnej do nowego środowiska pracy, zwłaszcza w początkowym okresie zatrudnienia.
Istnieje kilka ogólnych zasad, na których opiera się rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych.
I. Czynniki warunkujące wykonywanie pracy przez osoby niepełnosprawne:
- możliwość wykonywania różnych czynności
- stopień sprawności ich wykonywania
- specjalne zdolności i umiejętności
- cechy osobowości.
Żadna praca nie wymaga od człowieka wszystkich tych czynników. Jedne prace wymagają wysokiej sprawności fizycznej, inne wysokich sprawności manualnych.
Osoby niepełnosprawne na skutek uszkodzenia organizmu nie tracą wszystkich czynności, zdolności. Zachowane sprawności, które zostaną zidentyfikowane i rozwinięte mogą stanowić podstawę do podjęcia kształcenia zawodowego czy też pracy.
II. Mechanizmy kompensacyjne, zastąpienie uszkodzonych lub zaburzonych czynności organizmu przez inne czynności. Organizm ludzki charakteryzuje się dynamiką i akceptacją do zaistniałych zmian. W razie potrzeby zostają uruchomione i wykorzystane rezerwy. Osoby niepełnosprawne mogą nauczyć się celowego i efektywnego wykonywania różnych czynności i zadań przy zastosowaniu trochę innej techniki niż to czynią pełnosprawni.
III. Możliwość adaptacji stanowiska i miejsca pracy dla potrzeb pracownika niepełnosprawnego.
- fizyczna adaptacja stanowiska , zmiana i modyfikacja
- wyposażenie osoby niepełnosprawnej w specjalny, odpowiedni sprzęt.
Adaptacja zawodowa.
Adaptacja jest końcową częścią procesu rehabilitacji zawodowej. Polega na przystosowaniu się do wymagań środowiska pracy. Przejawia się w efektywnym wykonywaniu zadań zawodowych oraz właściwym funkcjonowaniu i zachowaniu się w sytuacjach zawodowych. Adaptacja jest konieczna dla utrzymania pracy, uzyskania awansu i satysfakcji z tej pracy.
W adaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych wyodrębniamy kilka aspektów:
Adaptację do zadań i obowiązków zawodowych. Na tym etapie następuje:
- zapoznanie się ze stanowiskiem pracy, zadaniami i obowiązkami zawodowymi,
- konfrontacja wiedzy z wymaganiami, sprawdzenie umiejętności praktycznego ich wykorzystania,
- uzupełnienie braków jeśli takowe są oraz pogłębienie wiedzy.
Miernikiem adaptacji jest dobrze wykonywana praca pod względem jakościowym i ilościowym.
Adaptację do fizycznego środowiska pracy. Polega ona na zorientowaniu się osoby niepełnosprawnej w miejscu pracy, poznaniu barier oraz sposobów ich pokonywania.
Adaptację do społecznego środowiska pracy. Polega ona na łatwym włączeniu się w zespół pracowniczy, akceptacji siebie jako współpracownika i kolegi ze strony współpracowników.
Czynniki decydujące o adaptacji zawodowej:
- dobre przygotowanie pracownika(osoby niepełnosprawnej) do pracy
- właściwy dobór rodzaju i warunków pracy, uwzględnienie psychofizycznych możliwości i kwalifikacji zawodowych, zainteresowań, preferencji, aspiracji zawodowych
- przygotowanie społecznego środowiska pracy do współdziałania z niepełnosprawnym pracownikiem
- pomoc właściwych służb w początkowym okresie zatrudnienia.
Pomoc w adaptacji zawodowej potrzebna jest wszystkim rozpoczynającym pracę. Osobom upośledzonym umysłowo potrzebna jest ona w większym zakresie. Osoby te nie mogą pracować przy niektórych stanowiskach ze względu na psychofizyczne właściwości , wymagają specjalnego wyposażenia. Ważne jest przyzwyczajenie ludzi do systematycznej wydajnej pracy.
Proces adaptacji do pierwszej pracy dokonuje się w pewnych płaszczyznach i pewnymi etapami. Pracownik musi się przystosować do fizycznych warunków pracy, do wymogów technicznych. Adaptację w środowisku pracy warunkuje przygotowanie zawodowe.
Bardzo ważna jest opieka i pomoc ze strony zakładu, a mianowicie:
- zapoznanie z obowiązującymi przepisami BHP
- spotkanie z przełożonymi, poinformowanie o pracy i zadaniach
- zagwarantowanie opieki indywidualnej ze strony wykwalifikowanego robotnika
- kontrola i ocena umiejętności zawodowych, jakości, wydajności, stosunku do pracy, dbałości o czystość
- zainteresowanie sferą życia prywatnego.
Stosując racjonalny system wymagań, obiektywną ocenę pracownika przy równoczesnym otoczeniu go specjalną troską, serdecznością, życzliwością ułatwia się adaptację zawodową.
Takie podejście zapewnia poczucie bezpieczeństwa, oparcie, rozwija potrzebę dobrych kontaktów emocjonalnych z otoczeniem.
Awans zawodowy.
Większość absolwentów szkół zawodowych specjalnych pracuje na stanowisku robotników wykwalifikowanych. Na szkole zawodowej przeważnie tez kończy się systematyczne kształcenie osób lekko upośledzonych umysłowo. W każdym zawodzie natomiast mają możliwość zdobycia coraz wyższych kwalifikacji. Przejawia się to w nadaniu pracownikowi odpowiedniego tytułu np. dla zawodu ślusarza: młodszy ślusarz, ślusarz, starszy ślusarz, ślusarz specjalista, mistrz ślusarski. Z każdym szczeblem osiąga on coraz wyższe umiejętności i sprawności. Łączy się to z uzyskiwaniem pewnych uprawnień wyższej płacy, tytułów zawodowych znaczących kolejny wysiłek doskonalącego się pracownika. System wzmocnień wyrażający się awansem wyzwala pozytywną motywację do doskonalenia swych umiejętności zawodowych oraz lepszej, wydajniejszej pracy podejmowanej przez osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. Zwiększa się tym samym poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę i wyniki produkcyjne całego zakładu będą lepsze. Szczeblowy system doskonalenia zawodowego otwiera przed pracownikiem umysłowo upośledzonym wielka perspektywę doskonalenia, awansu i dostarcza zakładowi pracy rzetelnych fachowców.
Zainteresowania osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i ich rozwój.
Osoby upośledzone umysłowo tak jak my mają różne zainteresowania. Bardzo dobrze jeśli ich praca jest z nimi związana. Wpływa to pozytywnie na efektywność pracy i jej jakość oraz zaangażowanie pracowników. Jak również zachęca osoby upośledzone umysłowo do wysiłku umysłowego i fizycznego. Dlatego duży nacisk kładzie się na rozwój owych zainteresowań. Do instytucji, które realizują to zadanie należy: szkoła, Koło Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski TPD, zakłady pracy chronionej, Zespoły Pracy Nakładczej przy Spółdzielniach Inwalidów, Państwowe Domy Opieki Społecznej, rodzina, instytucje upowszechniania kultury oraz ośrodki masowego przekazu. Prowadzą one zajęcia w zakresie twórczości i hobby, które wyrażają się w takich formach pracy jak:
- ośrodki plastyczne (ekspresja twórcza przez malowanie, rysowanie, modelowanie, lepienie, wydzieranki, układanki, prace artystyczne, kompozycje, rzeźbienie);
- ośrodki muzyczne (śpiew indywidualny i zbiorowy, taniec, rytmika, gra na instrumentach, improwizacje muzyczne, słuchanie muzyki, gra w orkiestrze, zespołowe tańce folklorystyczne);
- ośrodki teatralne (recytacje indywidualne i zbiorowe, małe formy sceniczne, pantomima, inscenizacje bajek, kukiełki, inscenizacje legend i opowiadań ludowych, teatr jednego aktora);
- ośrodki poezji (organizowanie wieczornic przy muzyce i świecach, występy artystyczne poezji śpiewanej, imprezy okolicznościowe, głośne czytanie fragmentów poezji);
- ośrodki miłośników kultury regionalnej (wystawy, wycieczki, opieka nad wydzielonymi zabytkami kultury, wernisaże fotograficzne, prowadzenie gazetki ściennej);
- ośrodki zainteresowania fotografią (robienie zdjęć, wystawy prac wykonywanych przez uczestników, udział w imprezach plenerowych, prowadzenie kroniki, elementy pracy dziennikarskiej);
- ośrodki modelarskie (konstrukcja modeli latających, pływających, kosmicznych);
- ośrodki kolekcjonerów (filatelistyka, numizmatyka, zbieranie pocztówek, zbieranie modeli samochodów, zbieranie naklejek, znaczków pocztowych i metalowych, zbieranie maskotek, dziwów natury);
- przyrodoznawstwo (hodowla roślin ozdobnych ogrodowych i domowych, hodowla gołębi, rybek i innych zwierząt domowych, różne prace na działce lub w ogródku);
- ośrodki turystyki i sportu
Takie zajęcia mogą być organizowane np. podczas wczasów, turnusów rehabilitacyjnych czy kolonii. Uczestnictwo w tego typu formach rekreacji nie tylko sprzyja rozwojowi zainteresowań ale również rewalidacji, wyrównywaniu istniejących niedoborów, wzmożeniu odporności organizmu, przyspiesza rozwój społeczny jednostki, pogłębia jej umiejętność życia poza domem rodzinnym, w grupie, sprzyja samowychowaniu, uczy samodzielności i odpowiedzialności, zaradności życiowej.
Natomiast rozwijać zainteresowania muzyką, zachęcać do muzykowania na różnych instrumentach, zachęcać do śpiewu indywidualnego i zbiorowego może radio i telewizyjne audycje muzyczne odpowiednio dobrane dla wychowanków. To samo może dotyczyć plastyki, techniki, rozrywki lub teatru.
W rozwoju zainteresowań dużą rolę odgrywają również czasopisma i książki. Kolorowe ilustracje wzbogacają wyobraźnię, ułatwiają zrozumienie czytanej treści, pobudzają fantazję. Pożądanymi formami kontaktu z czasopismami lub książkami w celu zrozumienia ich treści są: czytanie dziecku książki lub jej fragmentów, wspólne omawianie przeczytanej treści, wykonywanie ilustracji do przeczytanych bajek, legend lub opowiadań, odśpiewanie tematycznej piosenki lub zabawa i gra do poznanego tekstu.
Proces rehabilitacji zawodowej powinien być zapoczątkowany jak najwcześniej, czemu służyć powinna regularna współpraca służb medycznych i służb rehabilitacji społecznej z organizacjami odpowiedzialnymi za rehabilitację zawodową. Kształcenie zawodowe i rehabilitacja powinny być dostępne dla wszystkich kategorii ludzi niepełnosprawnych, dotyczyć wszystkich form aktywności oraz powinny być dostosowane do sytuacji na rynku pracy.
Do podstawowych form specjalnego kształcenia zawodowego zalicza się:
- kursy,
- szkoły przysposobienia zawodowego,
- zasadnicze szkoły zawodowe,
- technika,
- licea zawodowe,
- szkoły policealne oraz klasy specjalne przy szkołach ogólnodostępnych.
Podstawową formą przygotowania do pracy osób upośledzonych w stopniu lekkim są zasadnicze szkoły zawodowe. Specjalne szkoły zawodowe są wyprofilowane według poszczególnych rodzajów niepełnosprawności, posiadają wykształconą kadrę pedagogiczną z zakresu pedagogiki specjalnej, posiadają także pomieszczenia dydaktyczne i warsztaty szkolne bez barier architektonicznych, wyposażone są w stanowiska pracy, narzędzia i maszyny przystosowane do potrzeb ucznia.
Kształcenie zawodowe uczniów z upośledzeniem umysłowym jest niezwykle ważnym etapem ich rehabilitacji. Przygotowuje osoby do samodzielnego, odpowiedzialnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorą one aktywny udział w życiu społecznym i kulturalnym, czują się równie wartościowi co ich pełnosprawni współpracownicy, znajdują zadowolenie i szczęście w życiu i pracy, zakładają rodziny, przeżywają razem z innymi radości i smutki. Praca zawodowa sprzyja zarówno usprawnieniu fizycznemu, np. doskonalenie sprawności manualnej i ruchowej, jak również usprawnieniu społecznemu poprzez możliwość nawiązania kontaktów z ludźmi.
Przygotowanie do pracy polega na opanowaniu przez osobę niepełnosprawną niezbędnej wiedzy teoretycznej, umiejętności praktycznych oraz form funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach zawodowych. Przygotowanie zawodowe można podzielić na:
- szkolenie zawodowe - przygotowanie do wykonywania nieskomplikowanej pracy , określone zadania zawodowe.
- kształcenie zawodowe - wszechstronny program nauczania, dający pełne kwalifikacje w określonym zawodzie.
Podstawową formą kształcenia zawodowego młodzieży z deficytem intelektualnym są opisane wcześniej szkoły zawodowe oraz klasy przysposabiające do zawodu. Dostępne są również pozaszkolne formy kształcenia, dotyczą one nauki zawodu, przekwalifikowania i podwyższenia kwalifikacji. Określane są mianem szkolenia wewnątrzzakładowego.
Zatrudnienie osób z upośledzeniem umysłowym może mieć charakter otwarty lub chroniony. Zatrudnienie otwarte to praca na takich samych stanowiskach, na jakich zatrudnia się osoby pełnosprawne lub też na stanowiskach przystosowanych do potrzeb psychofizycznych niepełnosprawnych osób.
Kierunki kształcenia zawodowego dostosowuje się do psychofizycznych możliwości uczniów. Dla młodzieży upośledzonej umysłowo wskazane są zwody:
Stolarza, tapicera, ślusarza, blacharza, szewca, obuwnika, malarza, montera, piekarza, kucharza, dziewiarza, ogrodnika, pracownika rolnego.
Młodzież z upośledzeniem umysłowym powinna być tak przygotowana do podjęcia pracy zawodowej, aby mogła konkurować na rynku pracy z osobami pełnosprawnymi.