TWÓRCY POLSKIEGO DWUDZIESTOLECIA

Stefan Żeromski - 1864-1925

Autorytet czasów międzywojnia. Debiut jeszcze w Młodej Polsce (Wierna Rzeka, Popioły, Ludzie Bezdomni, Syzyfowe Prace, Siłaczka). W dwudziestoleciu Żeromski jest pisarzem bardzo szanowanym, uznawanym za moralną i patriotyczną wyrocznię polskiej inteligencji.

Początki jego kariery były niezwykle trudne. Nie uznawano jego utworów, nie miał pieniędzy, dorabiał korepetycjami, głodował i studiował weterynarię. Sławę i pieniądze przyniosła mu dopiero powieść Ludzie Bezdomni. Miał wówczas już 35 lat i od 7lat był żonaty z Oktawią Rodkiewiczówną. Po I wojnie przenosi się do Warszawy, gdzie otrzymuje stanowisko prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich.

Brał udział w działaniach niepodległościowych. Wstąpił do Legionów Piłsudskiego i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

pseudonimy: Maurycy Zych i Józef Kateria

Tematy i cechy twórczości Żeromskiego:

• Motyw powstań poslki i dyskusja o ich klęsce - bohater: powstaniec, patriota

• Motyw społecznikowski - obraz nędzy i niesprawiedliwości społecznej

• Obraz rewolucji jako przestroga, przerażenie siłą i okrucieństwem

• Ocena rzeczywistości Polski, programy reform

Najważniejsze dzieła Żeromskiego:

Opowiadania - 1895

• Siłaczka

• Doktor Piotr

• Zmierzch

• Rozdzióbią nas kruki, wrony…

Syzyfowe Prace 1897

Ludzie Bezdomni - 1899

Popioły - 1902

Wierna Rzeka - 1912

Uciekła mi przepióreczka - 1924

Przedwiośnie - 1925

Stanisław Ignacy Witkiewicz - Witkacy (1885-1939)

Prowokator, geniusz, od dziecka związany ze światem artystów (syn malarza i pisarza Młodej Polski - Stanisława Witkiewicza). Witkacy był wszechstronny: pisał powieści, dramaty, filozofował, malował. Pragnął zreformowania teatru i malarstwa. Zajmował się fotografią. Najważniejsza osoba ówczesnego życia artystycznego w Zakopanem. Z chwilą wybuchu wojny przeniósł się na Polesie. Gdy dowiedział się o wkroczeniu Armii Radzieckiej do Polski, 18 września we wsi Jeziory popełnił samobójstwo za pomocą własnej brzytwy.

Najważniejsze dzieła Witkacego:

• 662 upadki Bunga… - 1911

• Tumor Mózgowicz 1921

• Kurka Wodna 1921

• Matka 1924

• Pożegnanie jesieni - 1927

• Nienasycenie - 1930

• Szewcy - 1934

Tematy twórczości Witkacego:

• Temat rewolucji

• Katastroficzna wizja cywilizacji i losów człowieka

Witold Gombrowicz - (1904 - 1969)

Przede wszystkim należy do twórców powojennych, emigracyjnych, choć swoją najgłośniejszą powieść wydał w 1937 roku - Ferdydurke. W międzywojniu ukończył prawo, wszedł w warszawskie życie literackie, podróżował do Paryża i Włoch. Wojnę i okres powojenny (aż do 1963 roku) spędził w Buenos Aires. Zmarł na astmę w 1969 roku w Lence. Do kraju nigdy już nie powrócił od chwili wyjazdu w lato 1939 roku.

Tematy twórczości

• Dyskusja o polskości i charakterze narodu

Dzieła Gombrowicza:

• Ferdydurke - 1937

• Iwona, Księżniczka, Burgunda - 1938

• Trans-Atlantyk, Ślub, Dzienniki - 1957

• Pornografia - 1958

• Operetka - 1966

Bolesław Leśmian (ok. 1880 - 1937)

Właściwie - Lesman, pochodził ze spolszczonego środowiska inteligencji żydowskiej. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził na Ukrainie, w Kijowie, gdzie ukończył studia prawnicze. Ostatnie lata swego życia spędził w Warszawie. W swoich utworach chętnie pisze o miłości, a zwłaszcza o śmierci i stanach pośrednich między życiem a śmiercią (w dzieciństwie traci matkę, potem ojca, brata i siostrę). Leśmian kojarzony jest przede wszystkim z mistrzostwem języka - neologizmy, makabryczną wyobraźnią, obsesją śmierci.

Najważniejsze dzieła:

Zbiory poetyckie

• Sąd rozstajny 1912

• Łąka 1920

• Napój cienisty 1936

• Dziejba leśna 1938

Proza baśniowa

• Klechdy sezamowe 1913

• Przygody Sindbada Żeglarza - 1913

Zofia Nałkowska (1884-1954)

Ukończyła prywatną pensję i tajny Uniwersytet Latający. Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.

Najważniejsze utwory

• Kobiety - 1906

• Rówieśnice - 1909

• Romans Teresy Hennert 1924

• Niedobra miłość 1928

• Dom kobiet (dramat) - 1930

• Granica - 1935

• Medaliony - 1946

• Dzienniki czasu wojny - wydane w 1970

Tematy twórczości

• Psychika kobiety

• Obraz Polski międzywojennej

• Diagnozy polityczne i moralne

• Relacje więzienne

• Realizm

• Relatywizm moralny

Maria Dąbrowska (1889-1965)

Gruntownie wykształcona - studiowała nauki przyrodnicze, socjologie, filozofię w Lozannie i Brukseli. Tworzyła utwory o tematyce spółdzielczej, młodzieżowej i wiejskiej.

Najważniejsze utwory Dąbrowskiej:

• Uśmiech dzieciństwa (opowiadania) - 1923

• Ludzie stamtąd (opowiadania) - 1926

• Noce i dnie (powieść) 1932-1934 - reżyseria Jerzy Antczak

Brunon Schulz (1892-1942)

Syn zubożałego żydowskiego kupca z Drohobycza, nauczyciel rysunku, tłumacz dzieł Kafki. Studiował we Lwowie i Wiedniu, biegle operował niemieckim. Doskonały rysownik - z jego rysunków przebija erotyzm, zachwyt nad kobietą. Proza Schulza podejmuje motywy biblijne, eksponuje pierwiastki erotyczne i motyw ojca. Pełna jest magii i poezji.

Po wkroczeniu do Drohobycza armii radzieckiej malował portrety wodzów rewolucji. Po wkroczeniu wojsk hitlerowskich znalazł się w getcie, gdzie w 1942 roku został na ulicy zastrzelony przez gestapowca. Jego przyjaciele (Nałkowska, Truchanowski) spóźnili się o kilka dni z załatwieniem pisarzowi fałszywych dokumentów.

Utwory:

• Sanatorium Pod Klepsydrą

• Sklepy Cynamonowe

Julian Tuwim (1894-1953)

Symbol poety dwudziestolecia. Poeta kawiarń i kabaretów, jednocześnie artysta utalentowany, jeden z nielicznych, którym nie zaszkodziła sława. Jedynym cieniem, który kładł się na jego życie było często mu wypominane żydowskie pochodzenie. Kojarzony jest przede wszystkim ze Skafandrem, był współzałożycielem kabaretu literackiego Pikador (1918). Pisał dla kabaretów Qui Pro Quo, Bandy, Cyrulika Warszawskiego.

Bliski współpracownik tygodnika Wiadomości Literackie. Tłumacz poezji rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej oraz łaciny. Brat polskiej literatki i tłumaczki Ireny Tuwim. Podpisywał się ponad czterdziestoma pseudonimami m.in. Oldlen, Tuvim, Schyzio Frenik, Wim, Roch Pekiński. Był jednym z założycieli grupy poetyckiej Skamander w 1919. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Biurze Prasowym Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego. W młodości inspirował się twórczością Leopolda Staffa (pisze o tym w swych pamiętnikach). Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). W 1939 wyemigrował przez Rumunię, Włochy do Francji, a po jej kapitulacji (1940), przez Portugalię i Brazylię do USA. W 1942 mieszkał w Nowym Jorku. W latach wojny współpracował z emigracyjnymi czasopismami. Do Polski wrócił w czerwcu 1946 r. W latach 1947-1950 pełnił funkcję kierownika artystycznego Teatru Nowego.

Najważniejsze utwory

• Czyhanie na Boga (1918)

• Sokrates tańczący (1920)

• Siódma jesień (1921)

• Wierszy tom czwarty (1923)

• Czary i czarty polskie (1924)

• A to pan zna? (1925)

• Słowa we krwi (1926)

• Rzecz czarnoleska (1929)

• Jeździec miedziany (1932, przekład Puszkina)

• Biblia cygańska i inne wiersze (1932)

• Jarmark rymów (1934)

• Polski słownik pijacki i antologia bachiczna (1935)

• Treść gorejąca (1936)

• Bal w Operze (1936, wyd. 1946)

• Kwiaty polskie (1940-1946, wyd. 1949)

• Pegaz dęba, czyli panoptikum poetyckie (1950)

• Piórem i piórkiem (1951)

Kazimierz Wierzyński - (ur. 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu, zm. 13 lutego 1969 w Londynie) - polski poeta, prozaik, eseista. Brał udział w ruchu niepodległościowym jako członek Drużyn Strzeleckich i organizacji młodzieżowej "Zarzewie".

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił w 1914 do Legionu Wschodniego (dowodzonej przez gen. Józefa Hallera), a po jego rozwiązaniu wcielony został do regularnej armii austriackiej. Cała jego formacja dostała się do niewoli rosyjskiej. Jako trafił do obozu w Riazaniu. Zbiegł w styczniu 1918 i pod panieńskim nazwiskiem matki (Wąsowicz) ukrywał się w Kijowie, gdzie wstąpił do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej; w 1918 przedostał się do Warszawy.

W Warszawie wszedł w centrum życia literackiego jako współpracownik pisma młodzieży akademickiej, a wreszcie jako współtwórca grupy poetyckiej Skamander.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921 był oficerem do spraw propagandy.

We wrześniu 1939 ewakuowany wraz z zespołem Gazety Polskiej do Lwowa, następnie przedostał się do Francji, a po jej klęsce przybył w 1941 do Stanów Zjednoczonych. W 1943 był założycielem i członkiem komitetu redakcyjnego Tygodnika Polskiego w Nowym Jorku. Wobec przejęcia w Polsce władzy przez komunistów po II wojnie zdecydował się na los emigranta. W 1928 otrzymał złoty medal w konkursie literackim IX Olimpiady w Amsterdamie za tom poezji Laur Olimpijski. Książką, którą sam Wierzyński uznał za „dzieło swojego życia” była Wolność tragiczna (1936) - zbiór poematów, których bohaterem jest marszałek Piłsudski, a ich myślą przewodnią jest pytanie z niepokojem o przyszłość niedawno odzyskanej, a już ponownie zagrożonej wolności Polski. W latach wojennych poeta dodawał ducha żołnierzom polskim, zagrzewał do walki o wolność ojczyzny. Tragizm sytuacji Wierzyński zawarł w tomach o symbolicznych i znamiennych tytułach: Ziemia-Wilczyca (1941), Róża Wiatrów (1942) oraz wydane już po wojnie Krzyże i miecze (1946). Natchniony tragedią rodzinną w 1945 napisał pełen wstrząsającego bólu wiersz Na rozwiązanie Armii Krajowej.

GRUPY POETYCKIE DWUDZIESTOLECIA

SKAMANDER - grupa poetów skupionych od 1920r. wokół warszawskiego czasopisma „Skamander”, wychodzącego w latach 1920-1928 i 1935-1939. Jej członkowie unikali jakichkolwiek sformułowań programowych. Głosili kult życia, zachwyt jego biologicznymi aspektami, urokami codzienności, optymizm, witalizm. Bohaterem poezji skamandrytów stał się przeciętny człowiek i jego przeżycia. Wprowadzili też nowe prozaiczne tematy, potoczny język, opisywali nastrój chwili, jednorazowe zdarzenia. Zasadniczo grupę tworzyło pięciu poetów: Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski i Jan Lechoń

Ze Skamandrem związani byli: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert, Władysław Broniewski. Za swojego literackiego patrona skamandryci uznali Leopolda Staffa.

AWANGARDA KRAKOWSKA - artyści skupieni wokół pisma „Zwrotnica”, wydawanego w latach 1922-1927, na łamach którego swoją teorię poezji sformułował Tadeusz Peiper - przywódca grupy. Awangardyści głosili kult nowoczesnej cywilizacji, maszyny, techniki (3 X M - Miasto, Masa, Maszyna), chcieli wyrazić dynamikę współczesnego im życia i cywilizacji. Związane z tym były zmiany w języku poetyckim: postulat ekonomizacji języka, nowa metafora, hasło ekwiwalentyzacji uczuć ( tworzenia nowych określeń - ekwiwalentów zamiast używania funkcjonujących nazw). Według awangardystów poeta to rzemieślnik słowa.

FUTURYŚCI - pierwsze wystąpienia futurystów miały miejsce ok. 1919r. Ich najgłośniejszym manifestem był artykuł pt. „Prymitywiści do narodów świata...”(1920r.). Futuryści polscy byli skupieni w dwóch ośrodkach: krakowskim (Tytus Czyżewski, Stanisław Młodożeniec, Bruno Jasieński) i warszawskim (Anatol Stern, Aleksander Wat). Główną metodą działania była estetyczna i poetycka prowokacja: zrywali z zasadami ortografii, próbowali realizować hasło „słowa na wolności” domagając się odrzucenia reguł gramatycznych i składniowych. Organizowali liczne happeningi, którym często towarzyszyły skandale i atmosfera sensacji obyczajowej.

ŻAGARY - grupa poetów - studentów polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego - skupionych wokół czasopisma „Żagary”, wychodzącego od 1931r. jako dodatek do dziennika „Słowo”, potem pod nazwą „Piony”, wreszcie jako odrębne pismo. W poezji żagaryści posługiwali się patetycznym, podniosłym stylem. Ich utwory cechuje katastrofizm, poczucie rosnącego zagrożenia, lęk przed wojną. Z grupą Żagary byli związani: Aleksander Rymkiewicz, Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Jerzy Putrament i okresowo - Stanisław Cat-Mackiewicz.

---