Substancje czynne (botanika), biologia, botanika


Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. A oto najważniejsze z nich:

Alkaloidy

        Stanowią bardzo liczną grupę substancji organicznych zawierających w swojej cząsteczce jeden lub więcej atomów azotu, co nadaje im charakter mniej lub bardziej zasadowy. W roślinie znajduje się najczęściej kompleks tych substancji, a tak w ogóle poznano dotychczas kilkaset alkaloidów! Zaliczamy je do najskuteczniejszych i najważniejszych roślinnych substancji czynnych. Cząsteczki alkaloidów, oprócz wspomnianego już azotu, zawierają zawsze węgiel, wodór i bardzo często tlen, są z reguły substancjami stałymi, krystalicznymi (chociaż np. nikotyna jest płynem), o smaku często gorzkim.

        Przebadane dotychczas alkaloidy możemy podzielić między innymi na:

        Alkaloidy mogą wywierać na nasz organizm bardzo różne działanie,czasami silne, a nawt gwłtowne i trujące (np. kurara czy strychnina). Wykazują przede wszystkim silny wpływ na tkankę nerwową - jedne działają pobudzająco, inne hamująco, a jeszcze inne nawet porażająco.

        Oto przykłady alkaloidów (ich działania) zawartych w znanych nam roślinach:

Alkaloidy - nazwa ta kojarzy się z truciznami lub jakimiś innymi niebezpiecznymi substancjami. Jest to wynikiem tego, że do tej grupy substancji należy wiele związków o silnym działaniu, często tak silnym, że mogą zabić. Są to również bardzo pożyteczne dla nas substancje, które są stosowane nie tylko jako leki, ale występują dość często w naszej codziennej diecie. Alkaloidami są np.:

Antrazwiązki

        Nazywane czasami antraglikozydami są pochodnymi antracenu, zawierają jedną lub kilka grup hydroksylowych i tworzą często połączenia z cukrami prostymi. Antrazwiązki to liczna grupa posiadająca zdolności do łączenia się po dwa związki i tworzenia tzw. dimerów.

Antrazwiązki występują m.in w:

Wyciągi z tych roślin, dzięki zawartym w nich antrazwiązkom, drażniąc jelito grube działają przeczyszczająco. Nie należy ich jednak zbyt długo stosować, trzeba natomiast zaniechać w ostrych chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, niewydolności nerek i w okresie ciąży, gdyż mogą niekiedy prowadzić do poronień.

Fenole

Są to związki o działaniu bakteriostatycznym i dezynfekującym: Do związków tych należy:

Flawonoidy

Są to naturalne barwniki roślin. Do związków tych należy:

Gorycze

        Są to nietrujące, bezazotowe substancje o różnym skłądzie chemicznym, charakteryzujące się gorzkim smakiem. Poprzez pobudzanie wydzielania soku żołądkowego wzmagają czynności trawienne, wzmagają czynności trawienne, wykazują też słabe działanie antyseptyczne i przeciwrobacze. Goryczami są niektóre alkaloidy (np. strycnina i chinina), glikozydy (np. gencjana), a ich związki stwierdzono m.in. w liściach bobrka trójlistnego, zielu krwawnika, dziurawca, mniszka, piołunu, tysiącznika, melisy lekarskiej, tymianku, estragonu i szałwi.

Antocjany

 Są to związki spokrewnione z flawonoidami będące barwnikami (czerwony, niebieski, filoletowy) kwiatów, owoców i liści. Szczególnie wyraźnie zaznacza się ich działanie poprawiające mikorokrążenie w naczyniach włosowatych tęczówki oka. Mają dodatni wpływ na ostrość widzenia. Bogate w antocjany są:

Garbniki

        Garbnikami nazywamy związki organiczne o charakterze wielofenoli, występujące w roślinach, nie stanowiące jednak jednolitej grupy chemicznej. Ze względu na budowę dzielimy je na dwie podgrupy: związki hydrolizujące (np. tanoidy i depsydy) oraz związki skondensowane, nie hydrolizujące (np. kateiny, pochodne kwasu elagowego). Ich cząsteczki zbudowane są z części cukrowej i aglikonu (kwas galusowy lub jego pochodne). Wszystkie garbniki bez względu na strukturę chemiczną, mają cierpki smak, właściwości ściągające oraz zdolność tworzenia z białkiem skóry (tzw. kolagenem) nieodwracalnych połączeń nierozpuszczalnych i nie podlegających gniciu. Dlatego przyjęte doustnie działają ściągająco na błony śluzowe, hamują ich przepuszczalność, zapobiegając np. mikrokrwawieniem z włoskowatych naczyń krwionośnych (przede wszystkim w przewodzie pokarmowym), unieczynniają też bakterie i wytwarzane przez nie toksyny. Ponieważ dają trudnorozpuszczalne osady z metalami ciężkimi i alkaloidami, mogą być używane jako odtrudka przeciwko tym substancjom

        Garbiki występują w wielu roślinach, ale najwięcej jest ich w korze dębu (Cortex Auercus), owocach borówki czernicy i borówki brusznicy, rdeście wężowniku, dębiankach (Gallae), orzechu włoskim, tymianku, korze wierzby, liściach szałwi (Folium Salviae), herbacie (Folium Theae). Nadużywanie roślin bogatych w garbiki (np. częste picie herbaty) nie jest korzystne, bowiem utrudnia wchłanianie w przewodzie pokarmowym m.in. witamin oraz makro- i mikroelementów.

        Garbniki, które wiążąc się z białkami powodują także aglutynację (ścinanie się) krwinek, co może mieć znaczenie w hamowaniu niewielkich krwawień. Garbniki koagulując białka wytwarzają na powierzchni błon śluzowych, czy też skóry pewien rodzaj powłoki ochronnej dlatego też często są stosowane jako leki łagodzące stany zapalne skóry i błon śluzowych. Garbniki wykazują również działanie przeciwbiegunkowe.

Olejki eteryczne

        Olejki są płynnymi mieszaninami liczącymi nawet do stu kilkudziesięciu związków. (Oprócz węglowodanów znajdujemy w nich związki tlenowe - alkohole, aldehydy, ketony, kwasy, estry, rodanki, nitryle, fenole, laktony, siarczki).
        Są to ciecze lotne nie rozpuszczające się w wodzie, o intensywnym zapachu, najczęściej bezbarwne, żółtawe, zielonkawe lub niebieskawe. Z czasem żółkną lub brunatnieją, stają się gęste i żywicowate.
        Olejki eteryczne występują w wielu roślinach, u których spotykane są jako wydzieliny w specjalnych komórkach i zbiorniczkach. Ich zastosowanie lecznicze jest dość różnorodne.
        Oto przykłady działania terapeutycznego najpopularniejszych olejków:


        Wiele olejków roślinnych poprawia smak potraw i napojów.

Glikozydy

        Glikozydy (zwane niekiedy heterozydami) to substancje organiczne stanowiące połączenia cukrów prostych (najczęściej glukozy, galaktozy arabinozy, ksylozy i ramozy) z róznymi związkami niecukrowymi ( flawonami, antocyjanami, fenolami, kumarynami. Składają się więc zawsze z dwóch części - cukrowej zwanej glikonem i niecukrowej zwanej aglikolem. Ponieważ w łączeniu glikonu z aglikolem uczestniczą różne pierwiastkimożemy wyróżnić z tegopunktu widzeniaróżne typy glikozydów: O-glikozydy (łącznikiem jest tlen), C-glikozydy (łącznik stanowi tu węgilel), S-glikozydy (łączenie przez siarkę), N-glikozydy (łącznikem jest azot).
Glikozydy wytwarzane są w procesie fotosyntezy, głównie w liściach, a powstają pod wpływem specyficznych enzymów, tzw. glikozydaz. Gromadzą się najczęściej w tkankach spichrzowych korzeni lub kłączy, w korze, nasionach i owocach. Są ciałami stałymi, krystalicznymi, w większości rozpuszczalnymi w wodzie, czasami nawet barwnymi (np. glikozydy flawonoidowe są żółte, a antocyjanowe - czerwone, fioletowe lub niebieskie). Nie należą do związków trwałych i pod wpływem specyficznych enzymów występujących w komórkach roślinnychi w naszym przewodzie pokarmowym następuje ich rozpad (tzw. hydroliza enzymatyczna) na części składowe. Rozpad równie łatwo zachodzi pod wpływem kwasów, a nawet środkó utleniających.

        Z medycznego punktu widzenia największe znaczenie mają glikozydy nasercowe (zwane niekiedy też kardenolidowymi, naparstnicowymi, digitaloidowymi, sterydami), które przyczyniają się do wzmocnienia mięśnia sercoweg, a zawiera je na przykład naparstnica.

Glikozydy nasercowe

Związki te zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego, jego napięcie, zwalniając przy tym jego czynność. Glikozydy występujące w naparstnicy purpurowej i wełnistej (Folium Digitalis) mają właściwości kumulowania się, są silne i niebezpieczne i nie powinny być stosowane w samoleczeniu. Glikozydy występują również w:

        Z innych glikozydów warto wymienić antraglikozydy (znajdują się m.in. w aloesie, rzewieniu i kruszynie) stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego, przede wszystkim jako środki przeczyszczające, antocyjanowe (znajdujemy je w owocach np. czarnej porzeczki i borówki czernicy) - te wzmacniają włoskowe naczynia krwionośne, biorą udział w wielu reakcjach utleniania i redukcji, poprawiają wzrok; gorczyczne (zawiera je np. gorczyca czarna i nasturcja) - dezynfekują i powodują leprze ukrwienie skóry; fenolowe (spotykane np. w męczennicy lekarskiej i pierwisnku lekarskim) - to substancje o działaniu moczopędnym, dezynfekującym i przeciwzapalnym. Do grupy glikozydów roślinnych zalicza się jeszcze glikozydy flawonoidowe, saspinowe, irydoidowe, cyjanogenne, alkaloidowe i inne.

Kumaryny

Związki o wielokierunkowym działaniu:

Irydoidy

Związki o wielokierunkowym działaniu:

Glukozynolaty

Związki w skład, których wchodzi siarka, a w wyniku hydrolizy enzymatycznej wytwarzają się olejki gorczyczne.

Saponiny

Związki, których cechą charakterystyczną ich jest pienienie się i hemoliza czerwonych krwinek

Lecytyna

Fosfolipid (związek o charakterze tłuszczów złożonych(. Bogatym źródłem lecytyny są niektóre nasiona np. soi (Glycine soja). Lecytyna jest źródłem substancji o charakterze witamin: choliny i inozytolu.

Pektyny

Są to polisacharydy. Występują głównie w owocach. Są to substancje żelujące, śluzowate, powlekające w biegunkach, zatruciach i w stanach zapalnych przewodu pokarmowego szczególnie pektyna z jabłek



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
substancje czynne, SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE
Substancje czynne zawarte w roślinach, Farmakologia
Inteligentne substancje czynne zaczerpnięte z natury
substancje czynne Chemia Kosmetyczna (Praca Kontrolna)
Substancje czynne
grupy substancji zaliczanych do biologicznie czynnych-chemia kosmet, Kosmetologia
Zabiegi, substancje czynne przy różnych typach?ry
Substancje czynne stosowane, COSINUS, PRACOWNIA KOSMETYCZNA
substancje czynne podsumowanie
SUBSTANCJE czynne, bazowe
substancje czynne
Substancje czynne zawarte w roślinach, Farmakologia
Substancje czynne zawarte w roslinach
SUBSTANCJE CZYNNE STOSOWANE W KOSMETYCE
Zwiazki i substancje czynne
Substancjebiologicznie czynne
Retinoidy jako substancje czynne w kosmetykach

więcej podobnych podstron