ŻYWIENIE NIEMOWLĄT
Dziecko w okresie niemowlęcym rośnie intensywnie, w związku z tym wykazuje duże zapotrzebowanie na różnie składniki pokarmowe i jest wrażliwe na wszelkie ich niedobory. Pokarm powinien pokryć w pełni potrzeby na energię, białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy i składniki mineralne.
Zapotrzebowanie energetyczne w przeliczeniu na 1 kg masy ciała jest największe u dzieci w okresie niemowlęcym i maleje wraz z wiekiem dziecka.
Białko jest niezbędnym składnikiem budulcowym; dzienne zapotrzebowanie u niemowląt wynosi (wg Instytutu Matki i Dziecka) 2,4 g/kg mc./dobę w pierwszym półroczu i 2,1 g/kg mc./dobę w drugim. Duże znaczenie ma źródło, z którego pochodzi białko. Najlepszy skład ma białko pokarmu kobiecego. Uznane jest za białko wzorcowe o 100% wskaźniku wykorzystania netto (NPU). W mleku kobiecym przeważają białka serwatkowe. Stosunek białek serwatkowatych do kazeinowych wynosi 60:40.
W żywieniu sztucznym preparaty do początkowego żywienia i preparaty do dalszego żywienia niemowląt, wytwarzane z białka mleka krowiego, wprowadzone są do obrotu pod nazwą „mleko początkowe” i „mleko następcze”. Mleko modyfikowane krowie zawiera białka o zbliżonym składzie aminokwasowym do białek mleka ludzkiego. Mleko krowie niemodyfikowane zawiera białko o niższym wskaźniku wykorzystania (NPU), który wynosi ok. 70%. Mleko krowie niemodyfikowane zawiera około 80% białek kazeinowych, które w dużej ilości upośledzają przyswajanie żelaza nie tylko z mleka, lecz także z innych produktów.
W okresie niemowlęcym niezwykle ważna jest podaż aminokwasów egzogennych (histydyny, izoleucyny, leucyny, lizyny, fenyloalaniny, metioniny, cystyny, treoniny, tryptofanu, waliny), koniecznych do wzrostu, budowy tkanek, i innych potrzeb organizmu. Zapotrzebowanie na aminokwasy egzogenne pokryte jest przez białko pokarmu naturalnego.
Białka niemodyfikowanego mleka krowiego, w których występuje przewaga kazeiny, dostarczają w nadmiarze niektóre aminokwasy, np.: metioninę, fenyloalaninę, tyrozynę, co może być szkodliwe dla układu nerwowego. W mniejszych ilościach występuje natomiast cystyna, która jest nieodzowna dla procesu wzrastania.
Tłuszcze. Ilościowo tłuszcze powinny pokryć w 41% zapotrzebowanie energetyczne w pierwszym półroczu i 35% w drugim. Niemowlę karmione piersią otrzymuje odpowiednią ilość tego składnika. Szczególne znaczenie dla niemowląt ma jakość spożywanego tłuszczu. W pokarmie kobiecym kwasy tłuszczowe nienasycone i nasycone występują prawie w równych ilościach, z niewielką przewagą kwasów nienasyconych, które są niezbędne do prawidłowego wzrastania oraz mielinizacji ośrodkowego układu nerwowego. Problem jakości tłuszczu występuje w żywieniu sztucznym niemowląt mlekiem krowim niemodyfikowanym. Tłuszcz ten jest mniej zemulgowany, przez co jest trudniej przyswajalny. Jest całkowicie pozbawiony wielonienasyconych kwasów tłuszczowych: arachidonowego (AA), dokozaheksaenowego (DHA) - niezbędnych do prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, procesów widzenia, wzrastania i syntezy prostaglandyn, prostacyklin, leukotrienów. Prekursorami do syntezy tych kwasów w organizmie są: kwas linolowy (LA) i kwas alfa-linolenowy (ALA). U niemowląt z powodu braku enzymów wątrobowych: desaturaz i elongaz, synteza kwasów arachidonowego i dokoheksaenowego jest zaburzona. Ponadto w tłuszczu mleka krowiego jest bardzo mała ilość kwasu linolowego. Brak w pokarmie kwasu linolowego, arachidonowego prowadzi do zmian na skórze.
Węglowodany. Zapotrzebowanie na węglowodany nie jest określone. Węglowodany uzupełniają dzienne pokrycie energetyczne po odliczeniu wartości energetycznej białka i tłuszczu. Niemowlęta powinny otrzymywać węglowodany w ilości 13,6-12,7 g/kg mc./dobę.
Podstawowym węglowodanem jest laktoza, dwucukier zbudowany z glukozy galaktozy. W mleku kobiecym znajduje się 7,2% węglowodanów, z tym zdecydowaną przewagę ma laktoza. Stosunek laktozy do oligosacharydów i aminocukrów wynosi 9:1.
Laktoza w organizmie dziecka odgrywa ważną rolę:
Zwiększa przyswajanie wapnia, magnezu, manganu,
Zwiększa zużytkowanie białka przez organizm,
Pobudza wydzielanie enzymów: laktazy i maltazy,
Bierze udział w budowie galaktolipidów, koniecznych do rozwoju mózgu.
Oligosacharydy występujące w mleku kobiecym zawierają acetylolaktozaminę,
wspomagające rozwój właściwej flory jelitowej - Lactobacillus Bifidus. Bakterie te wytwarzają krótkołańcuchowe kwasy organiczne (masłowy, octowy, propionowy) i inne substancje odżywiające erytrocyty - komórki kosmków jelitowych - oraz stymulujące procesy regeneracyjne nabłonka jelit. Flora ta ma korzystny wpływ na procesy trawienia i wchłaniania pokarmu.
Mleko krowie jest mniej słodkie, zawiera 4,8% laktozy, dletgo mleko modyfikowane wzbogacane jest w laktozę. Dopuszczony jest też udział (do 20% węglowodanów całkowitych): maltozy, maltodekstryny, polimerów, glukozy, sacharozy, bezglutenowej skrobi modyfikowanej, skrobi skleikowanej pochodzącej głównie z ryżu i kukurydzy.
Składniki mineralne i witaminy. Składniki mineralne i witaminy (oprócz witaminy D3), występujące w mleku kobiecym, zaspokajają potrzeby dziecka w pierwszym półroczu. W drugim półroczu podaje się: zupę jarzynową, soki owocowe, warzywa, przeciery owocowe, mięso, żółtko jaja, wzbogacając w ten sposób dietę pod względem jakościowym.
W mleku krowim niemodyfikowanym zawartość składników mineralnych jest co najmniej trzykrotnie większa niż w pokarmie kobiecym. Ta duża zawartość soli mineralnych zagraża niemowlętom karmionym mlekiem krowim niemodyfikowanym przeciążeniem osmotycznym nerek. Dotyczy to zwłaszcza sodu. Zaleca się nie dodawać soli kuchennej do potraw i posiłków dla niemowląt. Zapotrzebowanie na wapń wynosi 600 mg/dobę w pierwszym półroczu i 800 mg/dobę w drugim półroczu życia.
Gospodarka wapniowa w organizmie regulowana jest przez proces wchłaniania. Na wchłanianie wapnia duży wpływ ma witamina D.
Mleko kobiece zawiera niewielkie ilości żelaza. Przez pierwsze 5 miesięcy niemowlę czerpie żelazo z zapasów zmagazynowanych w wątrobie podczas ostatniego trymestru życia płodowego. Chociaż w pokarmie naturalnym jest niewiele żelaza, jest ono bardzo dobrze przyswajalne, aż w 50%, podczas gdy żelazo z mleka krowiego jest wykorzystywane w 5-10%. W celu zapobiegania anemii mleko modyfikowane i mieszanki, stosowane w żywieniu sztucznym powyżej 4-5 miesiąca, powinny być wzbogacone w żelazo (minimum 1 mg żelaza/100 ml).