Wyższa Szkoła Mazowiecka w Warszawie

Fizjotetapia Niestacjonarne sem. IV

Grupa I, nr. albumu

PEDAGOGIKA

ĆWICZENIA

MUZUKOTERAPIA

mgr

MAJ 2008

MUZYKOTERAPIA

Terapeutyczne działanie muzyki jest znane już od starożytności. To muzyka, obcowanie z nią wzbogaca osobowość, uwrażliwia na problemy własne i innych ludzi. Muzyka jest odzwierciedleniem uczuć tych, którzy ją tworzą oraz tych co wyrażają, pokazują swoje uczucia przy jej pomocy. Termin ,,muzykoterapia” pojawił się po raz pierwszy w literaturze w 1950 roku. Pochodzi od słowa muzyka, która wywodzi się od łacińskiego słowa musica, oznaczającego sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach. Drugie słowo to terapia wywodzące się od greckiego therapeuein, które oznacza w szerszym kontekście leczenie.

Muzyka poprzez swoje elementy składowe, takie jak: rytm, melodia, dynamika, harmonia, kolorystyka dźwięku, artykulacja, reguluje i usprawnia psychomotorycznie.

Metody muzykoterapeutyczne wywodzą się z koncepcji psychologicznych: behawioralnych, psychodynamicznych i humanistycznych. Koncepcja behawioryzmu, gdzie muzyka pełni rolę wspomagającą, zakłada, że zachowań można się nauczyć i oduczyć. Koncepcje psychodynamiczne korygują zachowania pacjenta w zakresie wyzwalania i uwalnianie emocji. Natomiast w koncepcji humanistycznej, muzyka powinna wspierać, uwrażliwiać oraz wzmacniać.

Inną systematykę funkcji muzyki w terapii proponuje E. Galińska. Są to następujące funkcje:

• odreagowująco - wyobrażeniowa, ma znaczenie dla intensyfikacji procesów wyobrażeniowych u człowieka,

• treningowa, pozwala usunąć napięcia psychofizyczne uczestnika i jest realizowana za pomocą różnych wariantów treningu autogennego Schultza,

• komunikatywna, ma związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się oraz z nauką zachowań społecznych i emocjonalnych w tym zakresie.

• kreatywna realizuje postulat swobodnej improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej,

• estetyzująca wynika z terapii poprzez muzykę, której celem jest wywoływanie intensywnych przeżyć emocjonalnych, pobudzających do refleksji czy kontemplacji.

Muzykoterapia to forma psychoterapii wykorzystującej muzykę oraz jej elementy do stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka. Muzykoterapię można traktować jako technikę relaksacji używaną przez pedagogów. Jest to bardzo prosta i nie medyczna metoda niewymagająca specjalistycznego szkolenia.

Kwestię oddziaływania muzyki w psychologii i medycynie można podzielić na następujące nurty:

• psychofizjologiczny

• medyczny

• psychologiczny

• orientacja emocjonalna

• orientacja poznawcza

• psychomotoryczny

Nurt psychofizjologiczny obejmuje działanie relaksacyjne na pacjenta gdzie muzyka prowadzi do uzyskania stanu odprężenia psychicznego jak i również do rozluźnienia mięśniowego, a także do regulacji czynności układu autonomicznego. Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na psychologiczne i fizjologiczne aspekty odbioru muzyki.

Nurt medyczny wywiera silny wpływ na psychikę człowieka, gdyż wnika ona do najgłębszych warstw jego osobowości. Ma działanie aktywizujące i osłabiające czynność mózgu. Poprzez działanie muzyki u pacjentów można spowalniać akcję serca, obniżyć ciśnienie krwi, normalizować oddech, obniżyć tonus mięśni oraz osłabić odczuwanie bólu. Wybrane kompozycje muzyczne mogą przywrócić zdolność zwężania się zmęczonej źrenicy, co wskazuje na relaksacyjne właściwości muzyki. Co ciekawsze poprzez odpowiednie sterowanie muzyką w znaczmy zakresie można pobudzić neurony produkujące odpowiednie substancje chemiczne np. endorfinę odpowiedzialną za dobry nastrój i blokowanie receptorów bólu. Dość często muzyka jest uważana za środek leczniczy, którego skład chemiczny nie jest nie jest do końca znany, a jej lecznicze właściwości nie zostały do końca odkryte. Nurt ten skupia głównie się na takich właściwościach muzyki, które oddziaływają na człowieka jak środki farmakologiczne.

Orientacja emocjonalna traktuje muzykoterapię jako środek umożliwiający pacjentowi przeżywanie zablokowanych emocji oraz uczenia się różnorodnego wyrażania uczuć, zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Organ słuchowy jest połączony ze wzgórzem oraz układem limnicznym. Dzięki temu jest tak bezpośredni wpływ muzyki na emocje. Odpowiednio dobrana muzyka może spowodować aktywizowanie oraz wyzwalanie emocjonalnych procesów. Pacjenta można pobudzać do aktywności emocjonalnej, szczególnie takiej, która dotyczy konfliktowych, patogennych przeżyć. Wynika to z tego, iż dynamika strukturalna muzyki jest podobna do dynamiki strukturalnej emocji, dlatego jakiekolwiek zmiany w pierwszej mogą powodować zmiany w drugiej. Ważny jest tu dobór muzyki, ponieważ może być ona źródłem pozytywnych jak i negatywnych uczuć jednostki.

Orientacja poznawcza to taka gdzie praca terapeutyczna przebiega na dwóch etapach:

• eksploracyjnym, zawierającym w sobie cel oraz informacje o członkach grupy oraz samego pacjenta.

• regulacyjnym, gdzie pacjent uczy się interpretować dotychczasowe modele, wzorce postępowania, jego systemów reprezentacji poznawczych.

Poprzez taki rodzaj terapii pacjent może dostrzec prawdziwe oblicze swoich emocji.

Nurt psychomotoryczny uwzględnia przede wszystkim ruch. Jego reprezentanci uważają, że zaburzenia emocjonalne ściśle łączą się ze wzmożonym napięciem mięśniowym, a co za tym idzie z hipertonią. Naprężanie mięśni jest sposobem radzenia sobie z emocjami. Taki sposób odreagowywania prowadzi do powstawania bloku mięśniowego, czego skutkiem jest usztywnianie ciała oraz ograniczanie zakresu ruchu. Tłumienie emocji powoduje coraz większe popadanie w osobiste problemy jednostki, która nie potrafi sobie z nimi poradzić. Główną formą terapii jest rytmika połączona z elementami pantomimy oraz technikami para teatralnymi. Główny cel tych zajęć to korekta zaburzonego napędu psychoruchowego oraz poprawa funkcjonowania społecznego pacjentów.

Według M. Wójcik-Standio muzykoterapię można podzielić na kilka rodzajów, uwzględniając sposób jej wykorzystywania:

• kliniczno - diagnostyczna, gdzie zakres działania jest podejmowany przez specjalistów z dziedziny medycyny,

• muzykoterapia naturalna, która przede wszystkim wykorzystuje dźwięki natury np. szum potoku górskiego, śpiew ptaków itp.

• muzykoterapia spontaniczna, w której wyraża się przeżywane emocje,

• muzykoterapia adoptowana, gdzie przypadkowy materiał muzyczny wykorzystuje się do uspokojenia czy relaksu. Może to być np. muzyka nadawana przez radio,

• muzykoterapia socjoterapeutyczna, której głównym celem jest eliminowanie nieprawidłowych wzorców zachowań oraz nauczenie zachowań społecznie pożądanych,

• muzykoterapia profilaktyczna - stosuje się ją w celu zapobiegawczym, dobierając odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta,

• meloterapia, która bazuje na muzycznych walorach śpiewu.

W muzykoterapii jednym z najważniejszych celów jest wytworzenie za pomocą

muzyki równowagi pomiędzy strefą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi pacjenta. Wszystkie działania pedagogiczne, mające spełniać takie zadanie, powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka. Cele ogólnorozwojowe będą realizowane dzięki umożliwieniu zdobywania doświadczeń pod względem poznawczym oraz emocjonalnym. Następnym celem jest umuzykalnienie i dostarczenie uczestnikowi estetycznych wrażeń. Kolejnym celem muzykoterapii jest uświadomienie pacjentowi jego przeżyć wypartych do podświadomości i ich odreagowanie.

Muzyka pozwala na dotarcie do głęboko ukrytych konfliktów oraz wydobywa i aktywizuje emocje, przenika przez samokontrolę człowieka i przyspiesza proces wyobrażeniowy, powodując fantazjowanie. Funkcje terapeutyczne muzykoterapii mają za zadanie poprawę nastroju uczestnika oraz realizację ćwiczeń zaburzonych sfer psychofizycznych. Funkcja emocjonalna muzykoterapii odpowiada za dostarczenie pozytywnych przeżyć uczestnikowi, a funkcja poznawcza pozwala na szczególne doznania, prowadzące do głębszego zainteresowania muzyką. Funkcja ekspresywna zajęć muzycznych powoduje możliwość wyrażania swoich uczuć poprzez śpiew czy granie na instrumentach. Funkcja wspólnotowa daje szanse na przełamanie bariery nieśmiałości, lęku przed interakcją z otoczeniem. Wspólne przeżywanie emocji pozwala rozładować napięcie i przezwyciężyć opór uzewnętrzniania własnych emocji. Funkcja zabawowa muzykoterapii stanowi wiele okazji do zabawy, a co się z tym wiąże możliwość do bezpiecznego przepracowania traumatycznych zdarzeń.

Dzięki terapii poprzez muzykę można rozwijać komunikację niewerbalną, dzięki

której uczestnik może wyrazić swoje problemy bez użycia słów. Muzykoterapia transformuje również złe doświadczenia na dobre, co dzięki symbolicznej, muzycznej płaszczyźnie dokonuje się w znacznie łagodniejszy sposób. Korygowanie negatywnych doświadczeń skłania uczestnika do spontanicznej ekspresji i odkrywania pozytywnych doznań. Muzykoterapia prowadzi do doświadczenia odrębności własnej osoby i wyraźnego przeżycia autonomii oraz sprzyja zbieraniu całościowych doświadczeń poprzez wspólne improwizowanie z grupą.

Jak dotąd nie udało się stworzyć ugruntowanego modelu metod muzyko terapeutycznych. Stwierdzono jednak, że jest to metoda postępowania wielokrotnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka i można podzielić ją na receptywną i aktywną.

Receptywna muzykoterapia polega na wysłuchaniu celowo i odpowiednio dobranych utworów muzycznych w sposób swobodny lub zadaniowy, a następnie przedyskutowaniu w grupie doznanych podczas wysłuchiwania utworów własnych przeżyć. Prowadzi się to poprzez stopniowe wprowadzanie muzyki, zaczynając od utworu spokojnego i pomagającego nawiązać kontakt z uczestnikiem, następnie prowokującego do przeżywania silnych emocji, a kończąc na utworze neutralizującym poprzednie doznania. Można przy tym wykorzystać techniki projekcyjne, mające na celu uruchomienie procesów wyobrażeniowych na zasadzie indukcji wolnej lub kierowanej. Proces wyobraźniowy polega na realizacji wyobrażeniowej narzuconego tematu podczas słuchania odpowiednio dobranej do tego muzyki. Celem zastosowania tych technik jest umożliwienie słuchającemu ujawnienia uczuć skrywanych i często nieuświadomionych, a dotyczących traumatycznych przeżyć.

W zależności od celu prowadzonej terapii można wyróżnić:

• muzykoterapię reaktywną, polegającą na wyzwoleniu silnych emocji,

• muzykoterapię komunikatywną, pomocną w stymulowaniu procesów komunikacji

• muzykoterapię regulatywną, ukierunkowaną na podtrzymanie lub przywrócenie psychosomatycznej homeostazy.

• muzykoterapię w formie aktywnej, gdzie wykorzystuje się techniki oparte na dowolnej improwizacji, polegające na wykorzystaniu siebie i swoich emocji za pomocą różnych instrumentów muzycznych.

Istotną rolę odgrywają również środki stosowane w procesie omawianej terapii. Warto wspomnieć o cechach tak zwanej dobrej muzyki, która nie zakłóca naturalnych procesów emocjonalnych i fizjologicznych. Taka muzyka powinna mieć rytm wolniejszy od uderzeń serca w ciągu minuty, nie może być głośniejsza niż 70 decybeli oraz powinna zawierać równowagę dźwięków. Muzyka, która leczy to:

• muzyka klasyczna i popularna, a utwory najczęściej stosowane do terapii to:

• F.Chopin Etiuda E-dur. op. 10 nr.3, Walc cis-moll op.64 nr 2; Etiuda ,,Rewolucyjna” c-moll op.10 nr 12,

• P. Czajkowski, Andante cantabile z ,, Serenady na skrzypce”,

• J. S. Bach, Koncert fortepianowy A-Dur, cz.II; II suita h-moll na flet i orkiestrę, III Koncert Branderburski G-dur; V Koncert Branderburski D-dur, Ave Maria; Aria z III suity okiestrowej D-dur,

• L. van Bethowen, VI Symfonia ,,PAstoralna” F-dur; cz II; Romans F-Dur na skrzypce i orkiestrę; Sonata księżycowa; Dla Elizy; Allegretto z Symfonii A-dur op. 92 nr 7,

• V. Mont, ,,Czardacz”

• J. Straus, Nad pięknym modrym Dunajem, Walc Wino kobiety i śpier op.333.

• muzyka filmowa:

• H. Faltermeyer ,, Gliniarz z Beverly Hills”

• J. Hammer ,,Miami Vice”

• A. Karas ,,Trzeci człowiek”

• W. Kilar ,,Pianista”, ,,Pan Tadeusz”, ,,Ziemia obiecana”, ,,Trędowata”

• J. Williams, J. Bock ,,Skrzypek na dachu”,

• H.N.Mancini Różowa pantera,

• R. Morgan, L.L. Strock, Ojciec Chrzesny

Dodatkowo istnieje wiele innych terapii, między innymi te, które są związane z obcowaniem z naturą. Zajmuje się tym działem muzykoterapia naturalna, gdzie podstawowym materiałem muzycznym jest dźwięk przyrody. Do tego rodzaju terapii polecane jest przebywanie na łonie przyrody, ale można też korzystać z dźwięków zapisanych na płytach, które można wykorzystać w terapii przeprowadzanej w warunkach domowych.

Muzyka stworzona przez naturę stosowana w różnych rodzajach terapii to:

• estetoterapia, rodzaj terapii poprzez doznania estetyczne - strumień wody, zachód słońca, wiosna, lato, kojący śpiew ptaków,

• talasoterapia, terapia poprzez obcowanie z morzem- nurkowanie z delfinem, zima

• silvoterapia, terapia poprzez obcowanie z lasem - jesień, wiosna, kojący śpiew ptaków

• hortikuloterapia, terapia poprzez pracę lub przebywanie w ogrodzie - kojący śpiew ptaków, wiosna, lato.

Aby prawidłowo przeprowadzić sesję w procesie muzykoterapii należy przestrzegać następujących faz:

1. Faza odreagowania - polega ona na wykonaniu krótkich i szybkich ćwiczeń ruchowych, mających na celu zmniejszenie napięcia psychofizycznego,

2. Faza rytmizacji - są to ćwiczenia muzyczno - ruchowe, które zawierają w sobie udział instrumentów perkusyjnych, mających na celu pogłębienie odreagowania i zintegrowanie grupy,

3. Faza uwrażliwienia - są to ćwiczenia z zakresu pantomimy i psychodramy muzycznej. Jej celem jest uwrażliwienie percepcji słuchowej uczestników i wdrożenie do ekspresyjnego wyrażania uczuć poprzez wykonanie prac plastycznych. Ćwiczenia te mają na celu usprawnienie umiejętności komunikacyjnych dzięki stwarzaniu możliwości do wyrażenia swoich emocji różnymi środkami przekazu,

4. Faza relaksacji z elementami wizualizacji, wywołuje określone obrazy i wizje. W fazie tej stosuje się ćwiczenia izometryczne, poprawiające sprawność oraz reedukację napięcia nerwowego,

5. Faza aktywizacji, jest to wysłuchanie utworów i analizowanie swojego nastroju oraz wywołanie procesów wyobrażeniowych gdzie uczestnicy dyskutują na ich temat.

W muzykoterapii liczy się kontakt pacjenta z terapeutą i dlatego od muzyko terapeuty jest wymagana znajomość muzyki jak i jej oddziaływanie na człowieka. Ale przede wszystkim terapeuta powinien dawać wzorce prawidłowego, otwartego, uczuciowego kontaktu.

Muzykoterapeutą może być nauczyciel lub wychowawca umiejący prowadzić bardzo wnikliwy dialog o charakterze muzycznym. Nie może być muzykiem profesjonalnym, gdyż takie osoby najczęściej nie traktują muzyki jako środka terapeutycznego. Terapeuta podczas ćwiczeń powinien stać się równorzędnym partnerem, przejawiać empatyczne zachowanie, powinien posiadać dobrą prezentację, być odpowiedzialny, uważny i zdecydowany. Muzykoterapeuta powinien dostosować zajęcia do sprawności intelektualnej i fizycznej uczestników.

LITERATURA

1. Ewelina J. Konieczna, Arteroterapia w teorii i praktyce, wydawnictwo ,,Impuls”, Kraków 2004 rok.

2. Pod red. E. M. Skorek, Terapia Pedagogiczna, Tom II, Zagadnienia praktyczne i propozycje zajęć, wydawnictow ,,Impuls”, Kraków 2005,

3. E. Galińska, Psychoterapeutyczne założenia muzykoterapii i ich realizacja ,,Psychoterapia” 1997, nr.22.

4. E. Galińska, Muzykoterapia jako jedna z form terapii poprzez sztukę, ,,Zeszyt naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu” 1988 rok, nr. 48.

5. K. Juszczyńska, B. Daniszewska, Zajęcia muzyczno ruchowe.

6. Z. Konaszkiewicz, Muzykoterapia w pedagogice terapeutycznej, Zeszyt naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu, 1988.

7. E. Galińska, Muzykoterapia w kompleksowym leczeniu schizofrenii w warunkach oddziału dziennego ,,Psychoterapia”, 1991, nr 3.

Ewelina J. Konieczna, Arteroterapia w teorii i praktyce, wydawnictwo ,,Impuls”, Kraków 2004, s. 41

Pod red. E. M. Skorek, Terapia Pedagogiczna, Tom II, Zagadnienia praktyczne i propozycje zajęć, wydawnictow ,,Impuls”, Kraków 2005, s.11.

E. Galońska, Psychoterapeutyczne założenia muzykoterapii i ich realizacja ,,Psychoterapia” 1997, nr.22, s.22.

E. Galińska, Muzykoterapia jako jedna z form terapii poprzez sztukę, ,,Zeszyt naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu” 1988 rok, nr. 48, s.76

K. Juszczyńska, B. Daniszewska, Zajęcia muzyczno ruchowe...,op.cit.,s.275.

Ewelina J. Konieczna, Arteroterapia w teorii i praktyce, wydawnictwo ,,Impuls”, Kraków 2004, s.44.

Z. Konaszkiewicz, Muzykoterapia w pedagogice terapeutycznej, Zeszyt naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu, 1988, s.23.

Ewelina J. Konieczna, Arteroterapia w teorii i praktyce, wydawnictwo ,,Impuls”, Kraków 2004, s.52.

E. Galińska, Muzykoterapia w kompleksowym leczeniu schizofrenii w warunkach oddziału dziennego ,,Psychoterapia”, 1991, nr 3, s.45.

---