Doktryny komunikowania
Normatywne teorie mass mediów
Doktryna liberalna
Zrodziła się z filozofii Oświecenia, która podkreślała:
Cenzura jest sprzeczna z zasadą wolności i postępu
Wolność słowa ma fundamentalne znaczenie dla poszukiwania prawdy, rozwoju osobowości, demokratyzacji państwa
Wolność słowa (mediów) jest wpisana w system demokratyczny, którego podstawą jest uczestnictwo obywateli w sprawowaniu władzy
Podstawowe założenia
Jednostka jest wartością najwyższą (prymat nad państwem), wyposażoną w niezbywalne prawa do życia, własności, wolności, bezpieczeństwa.
Cechą natury człowieka jest racjonalność
Potrzebny jest wolny „rynek idei”
Niezbędna permanentna kontrola aparatu władzy („czwarta władza”)
Realizacja tych założeń wymaga:
Wolności prasy - od kontroli i do swobodnego rozpowszechniania informacji
Realizacji prawa obywatela do bycia poinformowanym - jest to prawo fundamentalne
Prywatnej własności mediów - gwarantuje wielość i różnorodność
Swobodnej konkurencji - rywalizacja zapewnia pluralizm idei
Twórcy podstaw doktryny liberalnej
John Milton - „prawda wynika ze zderzenia argumentów, cenzura zatem, ograniczają je, zabija prawdę”
John Locke - uczestnik batalii o wolność słowa w parlamencie
John S. Mill - konieczna wolność wypowiedzi, bo w każdej jest ziarnko prawdy - powołaniem prasy jest pomaganie w odnajdywaniu prawdy. Demokracja to rządy większości, ale i poszanowanie praw mniejszości, także jednostki
Konstytucyjna gwarancja wolności słowa i mediów
Pierwszą była I poprawka do konstytucji USA
Podobne zapisy znalazły się w konstytucjach innych krajów (nie zawsze jednak przestrzegane)
Równie powszechne stały się zastrzeżenia: wolność mediów nie powinna naruszać innych praw (bezpieczeństwa, dobrego imienia tak obywatela, jak i państwa)
W państwie demokratycznym: ograniczenia wolności mogą być wprowadzane na drodze ustawodawczej
Media wolne i zależne
Taki podział jest uproszczeniem - nigdy nie było, nie ma i raczej nie będzie mediów całkowicie wolnych, choć bywają media całkowicie zależne od władzy
Media są zależne od odbiorców, warunków ekonomicznych, przepisów prawa, właścicieli...
Doktryna liberalna - oddzielenie mediów od władzy państwowej
Każda redakcja ma prawo do samookreślenia
Jedyna właściwa kontrola mediów odbywa się przez niezależną władzę sądowniczą
Także sądy dokonują interpretacji w sprawie naruszenia przez media innych praw - z tym związana odpowiedzialność mediów
Zasady profesjonalnych mediów w liberalizmie
Obiektywizm
Sprawiedliwość i wielostronność
Bezstronność (fairness)
Różnorodność
Wysoka jakość informacji
Doktryna społecznej odpowiedzialności
Powstała w połowie XX wieku, ale zrodziła się z krytyki prasy narastającej od końca XIX w.
Negatywne zjawiska w rozwoju prasy (potem też w innych mediach) były sprzeczne z założeniami doktryny liberalnej
Ocenę sytuacji mediów w rozwiniętym systemie kapitalistycznym prezentował Raport „A Free and Responsible Press” przedstawiony w 1947 r. przez amerykańską Komisję Roberta Hutchinsa
Elementy krytyki
Prasa traktowana jak towar, przedsiębiorstwo przynoszące zyski =>
jej zawartość coraz bardziej zależy od właścicieli i reklamodawców
Koncentracja prasy - zawężenie grona właścicieli => zawężenie opinii prezentowanych przez prasę
Okres międzywojenny - kryzys ekonomiczny w latach 30. - ingerencja państwa (interwencjonizm) - w Europie przydział częstotliwości
II wojna światowa - podważona została teza o racjonalności człowieka
Krytyka
Polityczne zaangażowanie właścicieli mediów
Wzrastający wpływ nowoczesnego aparatu PR na treści publikowane w prasie
Obrona mediów - kodeksy etyczne, tworzone w celu uniknięcia ingerencji ze strony władzy (tworzone w okresie międzywojennym dla prasy, radia, kina (filmu) okazały się niewystarczające
Raport Komisji Hutchinsa
Potwierdzenie prawa mediów do wolności i niezależności
Ale i przypomnienie, że to prawo zostało im przyznane przez społeczeństwo => są odpowiedzialne przed społeczeństwem, powinny działać dla jego dobra
Wolność prasy to nie tylko wolność od groźby zewnętrznej kontroli, ale też wolność do tworzenia demokratycznego społeczeństwa
Raport
Obywatel jest tu wręcz zobowiązany do podzielenia się swoimi poglądami i ideami z innymi - obowiązkiem władzy jest zapewnienie warunków swobodnej wymiany i dostępu do informacji => albo prasa będzie się sama kontrolować, albo zrobi to rząd
Zasady dla mediów
Prawo każdej jednostki do swobodnego wyboru
Wolność mediów
Obowiązki i odpowiedzialność wobec społeczeństwa
Odpowiedzialność jest ważniejsza niż wolność - każdy ma prawo do wyrażania swoich poglądów, nie tylko ten kto ma środki, pozycję, wpływy ...
Postulat: przywrócenie ideałów liberalnych
Dostarczanie prawdziwej, rzetelnej i zrozumiałej informacji (w kontekście!)
Forum wymiany komentarzy i krytyki
Przedstawianie reprezentatywnego obrazu wszystkich współtworzących społeczeństwo grup
Objaśnianie celów i wartości, którymi kieruje się społeczeństwo
Pełny dostęp do informacji
Wspieranie demokracji
Recepcja Raportu
W latach 40. I 50. był krytykowany, głównie za wskazanie na możliwość ingerencji ze strony władzy
Został tylko częściowo wprowadzony w życie: wspieranie różnych tytułów prasowych, ustawodawstwo antymonopolowe, wzmocnienie systemu samokontroli mediów
Doktryna demokratycznego uczestnictwa
Podmiotem komunikowania są jednostki i grupy społeczne
Odwoływała się do tych samych negatywnych tendencji co DSO - sprzeciwiała się nadmiernej koncentracji i komercjalizacji mediów prywatnych,
Ale także centralizacji i biurokratyzacji mediów publicznych
Jedne i drugie rozmijają się z potrzebami odbiorców
Postulaty
Demokratyzacja mediów poprzez dopuszczenie do głosu różnych grup społecznych
Realizacja prawa do komunikowania
Odwołała się tu do protestów społecznych końca lat 60.
Rozwiązania
Przejście od komunikowania pionowego do poziomego - wzmacnianie i tworzeni mediów reprezentujących różne grupy społeczne
Rozwój mediów alternatywnych, głównie lokalnych
Zapewnienie odbiorcom prawa do decydowania, planowania, określania polityki redakcyjnej tych mediów, udział w zarządzaniu
Media zdecentralizowane, mniej zinstytucjonalizowane, angażujące odbiorców
Wątpliwości związane z implementacją tych propozycji
Koszty finansowania mediów lokalnych - kto będzie je ponosił? Obywatel - czy będzie chciał? Państwo - czy nie będzie to oznaczało wzmocnienia jego wpływów?
Czy obywatele będą chcieli się angażować, czy będą chcieli być aktywni? Może wystarczy im odbiór bierny?
Doktryna mediów na rzecz (w służbie) rozwoju
Dotyczy krajów Trzeciego Świata, budujących swoją suwerenność, tożsamość, niezależność polityczną, gospodarczą i w sferze komunikowania
Brak infrastruktury produkcji przekazów, środków komunikowania, pieniędzy - tylko władza może przeciwdziałać uzależnieniu od zewnętrznych wpływów i kapitału zagranicznego
W komunikowaniu międzynarodowym chronić przed negatywnymi konsekwencjami niezrównoważonego przepływu informacji
Podstawowe założenia
(D. McQuail)
Media powinny akceptować i spełniać rolę w rozwoju, zgodnie z linią polityczną ustaloną przez państwo
Jeżeli wymagają tego priorytety ekonomiczne lub społeczne można ograniczyć wolność mediów
Wolność mniej ważna niż plany rozwoju
W wiadomościach i innych przekazach - priorytet dla języka i kultury narodowej
Podstawowe założenia
W przekazach - pierwszeństwo dla informacji o związkach z innymi krajami rozwijającymi się, które są bliskie geograficznie, kulturowo, politycznie
W interesie rozwoju państwo ma prawo ingerować (cenzura, subsydia, bezpośredni nadzór) w działalność mediów
Dziennikarze mają określone prawa, ale i obowiązki w zakresie zbierania i rozpowszechniania informacji - wymaga się od nich zaangażowania
Leninowska teoria prasy
Skonstruowana na bazie uwag i komentarzy W.I.Lenina na temat prasy w systemie państwa burżuazyjnego, w okresie rewolucji proletariackiej i państwie budującym system komunistyczny
System polityczny Rosji po 1917 r. stał się totalitarny - odrzucono:
Podział władz
Pluralizm polityczny - jedna partia, stojąca ponad państwem
Likwidacja klas posiadających (przejęcie majątku)
Totalitarny system prasowy
Cel nowej władzy - ukształtowanie nowego typu społeczeństwa i człowieka - media były tu bardzo ważne, miały w tym aktywnie uczestniczyć, przekonywać => podporządkowanie ich władzy
Zamknięcie tytułów prasy burżuazyjnej, likwidacja prasy opozycyjnej, gazet krytykujących władzę - ich majątek przejęty przez państwo
Likwidacja wolności zgromadzeń, stowarzyszeń
Monopol prasy, druku, kolportażu, agencji informacyjnych
Nowe funkcje prasy
Kolektywny organizator
Kolektywny propagandzista
Kolektywny agitator
O ile przed rewolucją i w czasie jej trwania Lenin dopuszczał możliwość debaty politycznej, to po rewolucji uznał ją za szkodliwą. Prasa powinna być skoncentrowana na sprawach i planach godpodarczych
Trzy podstawowe zasady dla mediów
Uspołecznienie środków produkcji (środków masowego przekazu)
Klasowość i partyjność mediów (kontrola i dyspozycyjność wobec partii, która sprawuje władzę w imieniu klasy robotniczej)
Instrumentalność mediów - aktywne przekształcanie rzeczywistości w duchu ideologii socjalistycznej