Antropologia zawsze będzie dziedziną wiedzy o człowieku jako istocie twórczej, dotyczy wszystkiego co dotyczy człowieka( nawet matematyka).

Antropologia biologiczna -biologia porównawcza człowieka, wskazuje różnice i wspólne cechy jakie istnieją między poszczególnymi rasami.

Antropologia fizyczna- określa nie tylko różnice rasowe, ale także morfologiczne, fizyczne i fizjologiczne.

Antropologia kulturowa- bada różnorodność kulturową społeczności ludzkich.

Antropologia ma również połączenie z socjologią, mówi się np. antropologia wsi, miast. Antropologia kulturowa porównuje przykłady skrajne, nie jest jednak celem klasyfikowanie ludzi, zadaniem jej jest szukanie podobieństw ludzi różnych kultur, ras, kręgów kulturowych.

Antropologia biologiczna, fizyczna, kulturowa zaliczają się do nauk empirycznych, zaś antropologia filozoficzna jest dziedziną wiedzy- abstrakcyjną, przedstawia ogólny obraz człowieka oraz wizję przekształcania się człowieka, prognozuje przyszłość.

Problem „kim jestem” był problemem pierwotnym i tym zajmuje się filozofia, zaś antropologia filozoficzna pojawiła się w latach 30- tych XX wieku i zajmuje się procesem przekształcania się człowieka. Narodziła się ona za sprawą Maxa Achelera, który wydał pracę „Stanowisko człowieka w kosmosie”. Stawia on pytanie kim jest człowiek w kontekście kosmosu, wskazuje na kryzys świadomości jaki występuje u współczesnego człowieka, stawia naczelne pytanie „ czym człowiek się różni- jako najwyższy produkt- od innych istot żywych?”

Był pierwszym filozofem który określił że występują trzy podstawowe kręgi kulturowe które w dziejach ludzkości określały miejsce człowieka w świecie, przyjmują sobie właściwe podstawy metodologiczne:

Pierwszy krąg w rozpatrywaniu człowieka związany jest z tradycją antyczną, drugi rozpatruje człowieka w tradycji Judeo- chrześcijańskiej- życie człowieka określone jest w planie Bożym, i trzeci krąg związany z naukami nowożytnymi, który analizował człowieka jako istotę biologiczną, psychofizyczną.

Każda z tych trzech antropologii daje odpowiedz kim i czym jest człowiek.

Podstawy metodologiczne antropologii filozoficznej:- stanowią dwa pytania:

1. Czym jest człowiek?

Pytanie szczegółowe to:

-jakim się człowiek stawał?

-jakim był?

-jakim jest teraz?

Jest to analiza porównawcza w sensie kulturowym. Człowiek jest traktowany jako istota która żyje w kulturze i ją tworzy.

Kultura-ustawiczna, nigdy nie kończąca się transformacja znaków, jest tym co funkcjonuje w sferze mentalnej człowieka. W 1871 roku Tylor mówił że kultura do dobra materialne, obyczaj. Konkretyzował ją jako wytwory materialne, dziś to nie kończąca się transformacja znaków. Kulturę poznajemy przez efekty, systemy badań nad jej wytworami. Żaden inny żywy organizm, oprócz człowieka, nie wytwarza kultury.

2. Czym może być człowiek?

Pytania szczegółowe to:

-czym, względnie kim człowiek będzie?

- czym, względnie kim ma być?

- czym, względnie kim powinien być?

Naczelny problem antropologii filozoficznej to- czy może być wspólna wizja wszystkich kultur?(czym człowiek może być?). Każda inna antropologia nie zapyta kim człowiek powinien być, antropologia filozoficzna tak. Stawia cele i przesłanki, kim być powinien, w czym się człowiek przejawia?(kultura)

Oba te pytania-1 i 2 , są pytaniami o istotę i naturę człowieka. Człowiek nie jest czymś gotowym odgórnie, kształtował się on po przez przemiany, jego rozwój jest konsekwentny, progresywny, choć nie zawsze równomierny. Człowiek przez to że posiada intelekt, świadomość, wolę, ma zdolność do stawania się. Za priorytetowe pytania w antropologii filozoficznej uważa się te które dotyczą potencjału człowieka( czym może być). Musimy bezustannie ponawiać pytanie czym jest człowiek, gdyż pozwala to określić jego potencjał.

Na przestrzeni wieków spotykaliśmy się z dwiema koncepcjami człowieka:

- teistyczna

- humanistyczna(antropocentryczna)

Już od starożytności próbowano odpowiedzieć na pytanie czym może być człowiek. Np. w Antygonie te dwie koncepcje zderzają się ze sobą. Mit o Prometeuszu również tego dotyczy, jest to najpiękniejszy mit w którym Bóg cierpi z miłości do człowieka. Odpowiada on poniekąd na pytanie- czym lub kim może być człowiek? - może dążyć do doskonałości, doskonalić się, dążyć do ideału, dążyć do zachowania życia własnego, decydować, dokonywać wyboru. Sokrates natomiast dopatrywał się w człowieku wartości moralnych. Od XVIII i XIX wieku zaczyna się synteza o człowieku poprzez odwoływanie się do nauk empirycznych. Kant sprowadzał wszelką wiedzę do antropologii, oto jego główne pytania:

- co mogę wiedzieć? - epistemologia, metafizyka

- co powinienem czynić? - etyka

- czego wolno mi się spodziewać? - religia

- czym jest człowiek? - antropologia

Warunkiem poznania przez człowieka samego siebie jest poznanie wszystkiego tego, co go otacza i odwrotnie.

Okres przejściowy w rozwoju antropologii jest związany z niemiecką antropologią pierwszej połowy XX wieku z Plessnerem i Gehlerem. Osiągnęła ona wtedy próg który pozwolił przygotować myśl filozoficzną do powstania antropologii filozoficznej. Filozofia odwołuje się do innych dyscyplin które mają podstawy wiedzy o człowieku, syntetyzuje tą wiedzę, stając się antropologią filozoficzną. Francuski filozof Clande Levii Stranss stwierdza że pierwszą pracą antropologiczną była „Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludzmi” J. Rousseau.

Antropologia filozoficzna bada względny byt człowieka jak również powstanie i przejawianie się człowieka. Posługuje się dwoma metodami:

1.metoda diachroniczna- bada społeczność ludzką po przez stosowanie następstwa czasowego ( historyczna, bada zjawiska)

2. metoda synchroniczna- bada zjawiska zachodzące w życiu społecznym w tym samym czasie na różnych szerokościach geograficznych.

Badania te, metody, występują łącznie.

W antropologii filozoficznej ważna jest kultura, walor egzystencjalny (jak żyć?). Funkcje teoretyczną, antropol. filozof. pełni gdy stawia pytania, a praktyczną gdy odpowiada jak żyć (pozwól być sobie i innym tym czym możesz i mogą być).

T.Ericha Fromma- filozoficzno-psychologiczna koncepcja człowieka współczesnego.

Ten temat jest próbą określenia statusu współczesnego człowieka. Dorobek tego autora jest nadal aktualny a koncepcja jego, jest koncepcją stanowiąca syntezę dorobku K. Marksa i Fronda. Jest to zrozumienie przesłania związanego z genezą człowieka- człowieka dążącego do wolności.

E. Fromm- jego prace były na wskroś humanistyczne. Był on uważany za wizjonera. Wiedzę łączył z przesłaniem. Aby zrozumieć człowieka, trzeba go poznać- to jego przesłanie. Wychowywał się na naukach proroków Starego Testamentu w rodzinie Żydowskiej. Wychowanie to naznaczyło go piętnem dążenia do braterstwa. Dążył do stworzenia społeczeństwa na bazie harmonii, miłości i wolności. Praktyka z dzieciństwa oraz antysemityzm z którym się spotkał w życiu dorosłym, sprawiły że E. Fromm szukał rozwiązania na powstanie społeczeństwa braterskiego(socjalizmu). Marksa i fronda uważał za twórców świadomości społecznej. Nie szukał tajemnic życia człowieka ale jego świadomości. Marksa cenił za to że rzeczywiste fakty ekonomiczne i społeczne lączył z tradycjami humanistycznymi.

Potrzeby człowieka i uwagi o naturze ludzkiej.(Fromm)

Fromm wskazywał na istnienie potrzeb specyficznych u człowieka, w odróżnieniu do Maslowa. Zgadzał się człowiek należy do świata zwierząt i życie jego zależy od potrzeb podstawowych ale wskazywał również na potrzeby specyficzne. Człowieka można kształtować przez abstrakcyjne pojęcia. Zachowanie zwierząt jest przewidywalne, natomiast człowieka nie jesteśmy wstanie przewidzieć gdyż mózg człowieka nieokreślone możliwości zachowań nieprzewidywalnych. Człowiek w odróżnieniu od zwierząt nie jest przystosowany do środowiska, musi je dostosowywać do siebie. W procesie ewolucji człowiek zatracił większość instynktów, ale zamiast tego został wyposażony w umysł i w racjonalne myślenie. Przetwarza on swoje środowisko. E. Fromm w „Szkicach” pisał ze człowiek zdaje sobie sprawę z własnej śmierci, z własnego końca, w przeciwieństwie do zwierząt. Pyzatym oprócz tego że musi on zaspokoić potrzeby podstawowe, musi również zaspokoić potrzebę akceptacji. W przeciwnym razie człowiek czuje się samotny.

Wyróżnia pięć specyficznych potrzeb które prowadzą do odrzucenia poczucia samotności:

Potrzeba praw.forma zaspokojenia koncept.niezaspok.

1.związania się miłość narcyzm

2.transcendencji działalność tworcza tendencja niszczycielska

3.zakorzenienia braterstwo kaziroctwo

4.poczucia tożsamości indywidualność konformizm stadny

5.układu odniesienia i czci działalność rozumna irracjonalizm

Fromm nie hierarchizuje ich, nie mają one ustalonego porządku. Jednak bardzo ważna jest wg niego potrzeba odniesienia i czci.

1.Potrzeba związania się- wg Fromma może być zaspokojona jedynie przez miłość, która może mieć miejsce jedynie przy zachowaniu jedności integralności jaźni człowieka.

Wyróżniamy trzy rodzaje miłości:

- Braterska- miłość twórcza, miłość do bliźniego

- macierzyńska

- erotyczna

Miłość macierzyńska i erotyczna są miłościami patologicznymi gdyż jedna ze stron dąży do dominacji drugiej, zaburzona zostaje integralność jaźni człowieka. Miłość macierzyńska wg Fromma jest tragiczna gdyż dziecko dorastając zrywa więzi, zrywa tą miłość. Miłością erotyczną zaś rządzą popędy.

Narcyzm- człowiek który ma problemy z własną tożsamością, nie kocha ani siebie ani innych.

Zakochanie się -wg Fronda to zakazane lub odroczone pożądanie seksualne.

2.Potrzeba transcendencji -przekroczenia własnego istnienia (urzeczywistnienia się), Fromm mówi że jest to potrzeba specyficzna dla każdego człowieka, potrzeba twórczej działalności. Człowiek potrafi życie tworzyć, przekracza on samego siebie i wznosi się ponad przeciętność i przypadkowość własnej egzystencji. To odróżnia go od zwierząt. U osób które nie potrafią tworzyć, występuje tendencja niszczycielska. Taki człowiek staje przed ostatecznym wyborem tworzyć czy niszczyć, kochać czy nienawidzić. Dąży on do niszczenia życia.(przykład z wykładów- małe dziecko które nie potrafi czegoś stworzyć w trakcie zabawy, nagle niszczy wszystko)

3.Potrzeba zakorzenienia- zaspakajana zostaje poprzez braterstwo. Konsekwencją niezaspokojenia jest kaziroctwo. Wg Fromma człowiek zrywając więzi z przyrodą oddalał się od natury, szukał zakorzenienia w środowisku społecznym gdyż każdy człowiek dąży do poczucia bezpieczeństwa. Rodzina czy klan, państwo czy kościół pełni tą samą funkcje jaką pełni matka dla dziecka. Człowiek musi mieć poczucie zakorzenienie które czasami jawi się w symbolice snów. Wg Froida pragnienie więzi chłopca z matką należy rozpatrywać pod kątem seksualnym, zaś Fromm mówi ze to właśnie pożądanie seksualne pozwala oddzielić chłopca od matki, nie jest tą siłą która ich wiąże lecz siłą która powinna dzielić. Zaspokojenie potrzeby zakorzenienia może nastąpić przez wyzwolenie się z wyżej wymienionej kazirodczej więzi i utożsamienie się z innymi ludzmi. Taki człowiek powinien szukać korzeni i utożsamiać się z ludzkością w ogóle.

Wg Fromma najgorszą formą kaziroctwa jest nacjonalizm.

4.Potrzeba poczucia tożsamości- wg Fromma jest niezbędną potrzebą dla prawidłowego funkcjonowania. Człowiek nie znalazłszy metody na zaspokojenie tej potrzeby, nie zaznałby spokoju psychicznego. Po pierwsze w sensie gatunkowym a po drugie jako jednostka różna od innych ludzi, człowiek zawsze będzie dążył do zaspokojenia tej potrzeby. Przykładowe sposoby zaspokojenia: to poczucie narodowe lub identyfikacja z religią.

5. Potrzeba układu i czci- zaspokojona zostaje przez działalność rozumną a niezaspokojona to działalność irracjonalna. Wg Fromma człowiek dąży do uzyskania intelektualnej tożsamości w świecie. Wszystko musi być dla niego uporządkowane, gryż to daje mu zrozumienie świata, chaos to uniemożliwia. Potrzeba dysponowania ładem orientacyjnym występuje na dwóch płaszczyznach:

1. potrzeba posiadania jakiegoś układu orientacyjnego, prawdziwego lub fałszywego ale ten układ musi go subiektywnie satysfakcjonować.

2. potrzeba kontaktowania się z rzeczywistością za pomocą rozumu, pojmowania świata obiektywnie (racjonalizm)

Obiektem czci może być religia, człowiek, kobieta, sztuka..itd

Reasumując:

Wszystkie potrzeby można sprowadzić do jednego: uniknięcia samotności !!!

Człowiek unika samotności ponieważ:

-ludzie nie mogą żyć bez kooperacji z innymi

- człowiek jest świadomy siebie jako jednostki

W człowieku występuje silna potrzeba akceptacji. Poczucie samotności to poczucie odrzucenia.

Należy jednak pamiętać że człowiek żyjący samotnie wcale nie musi być samotny gdyż identyfikuje się on z innymi. Jest sam, ale nie samotny.

Ucieczka od wolności Fromma

Wolność może być emocjonalna i racjonalna. Emocjonalna zależy od naszych emocji, od tego czy czujemy się wolni czy zniewoleni inaczej jest to tolerancja. Wolność racjonalna może być wtedy gdy: czujemy się wolni gdy jesteśmy akceptowani lub czujemy się wolni gdy jesteśmy akceptowani a nie aprobowani.

Wolność jest wtedy jeżeli jest prawem mniejszości. Jest to synonim demokracji, gdyż demokracja to poszanowanie praw mniejszość przez większość. Demokracja to wybór zachowań. Demokracja wiąże się z filozofią oświecenia która mówiła ze każdy człowiek ma równe prawa. Demokracja to inaczej tolerancja, a tolerancja to akceptacja. Akceptacja racjonalna to akceptowanie takich rzeczy które nie są sprzeczne z zasadami moralnymi. Można coś akceptować ale nie koniecznie aprobować (przykład z wykładów o homoseksualizmie)

Pojęcie wolności jest bardzo szerokie. To co dla jednych jest wolnością dla innych nie musi być. Można zadać sobie pytanie „Czy wolność dla jednych, jest uciskiem dla innych?” Fromm uważa że czujemy się wolni gdy realizujemy założenia grupy i jesteśmy przez nią akceptowani.

Natomiast Leszek Kołakowski w „ Diabeł może być zbawiony” mówi ze nie ma ideologii, choćby najbardziej humanistycznej która nie mogłaby być wykorzystana do zabijania. Ideologia daje łatwość rozpoznania wroga gdyż” kto nie jest z nami jest przeciwko nam.”

Koncepcja wolności

From nawiązuje do dwóch koncepcji Marksa i Froida, jednak źródeł będzie upatrywał w determinantach społecznych. NA plan pierwszy u Froma wysuwają się dwa problemy związane z egzystencją człowieka: 1) problem wolności 2) problem miłości. TE dwa problemy są ze sobą związane genetycznie. Zadaje on sobie pytania: 1. czym jest wolność w doświadczeniu ludzkim? 2. czy pragnienie wolności jest czymś nierozłącznym od natury ludzkiej? 3.CZY doświadczenie ludzkie jest zawsze takie samo, niezależnie od typu kultury w której człowiek żyje, czy też zależy od stopnia indywidualizacji do jakiej doszło dane społeczeństwa? 4.CZy wolność jest tylko brakiem zewnętrznej presji czy też jest również obecnością czegoś a jeśli tak to czego? 5. Jakie ekonomiczne i społeczne czynniki powodują że w danym społeczeństwie istnieje dążenie do wolności? 6. CZY wolność może stać się ciężarem zbyt wielkim by człowiek mógł go udźwignąć, czymś przed czym człowiek usiłuje uciec? 7. JAK to się dzieje że dla jednych wolność jest wymarzonym celem a zagrożeniem dla innych?

W tych 7 pytaniach Fromm ujął problem wolności, charakteryzuje on w nich historię rozwoju kultury ludzkiej( cywilizacji). Fromm stara się oddzielić człowieka jako istote biologiczną od społecznej. Człowiek w procesie ewolucji zyskał świadomość( utracił przystosowanie się do środowiska). Szukał on wolności ,zerwania z przyrodą, szukał nowych więzów, więzów społecznych. Świadomość stała się podstawą do przekształcania swiata. Społeczeństwa które oparte były na współdziałaniu uzyskały pewien poziom kultury. Proces odchodzenia człowieka od silnych związków z przyrodą trwał kilkaset lat. Przełomowe momenty to:

1. ok. 4 tys. Lat temu ,człowiek tworzy społeczeństwo związane więzami społecznymi takimi jak braterstwo i miłość. Celem było osiągnięcie wolności od przyrody (Mezopotamia, Egipt)

2. ok500 roku pne rozwinęły się wielkie systemy religijne(Grecja, INDIE, Palestyna) pojawia się dążenie do jedności duchowej i jedności-to miały dawać systemy religijne.

3. ok. 1500 roku Ne (Renesans) człowiek na nowo odkrywa przyrodę i własną tożsamość, po raz pierwszy zauważa swój indywidualizm, człowiek jest w pełni świadomy swoich sił w przekształcaniu przyrody, występuje dwuznaczność dążenia do indywidualizmu, z jednej strony pojawia się świadomośc jednostkowa , z drugiej człowiek zyskuje wolność po przez przewagę nad przyrodą. Pojawia się brzemię wolności, staje się ona ciężarem. Stąd pojawia się obsesyjne dążenie do sławy i bogactwa.

FROm wskazuje że wolność człowieka (od czegoś) zwiększa się a tym samym człowiek nie wie co z nią zrobić( do czegoś). JEGO koncepcja podkreśla te dwa aspekty. WOlnośc tak pojmowana jest dla człowieka ciężarem. Procesy wyzwalania się jednostki mają swój początek w okresie renesansu. FROm chcą określić czym jest egzystencja społeczna drugiej połowy xx wieku, porównuje ten okres do okresu reformacji, zauważa pewne analogie. Zarówno wtedy jak i dziś z jednej strony kładzie się nacisk na ludzką wolnośc a z drugiej podkreśla się słabość człowieka, zło w nim zakorzenione. W Reformacji odbywało się to z sferze duchowej, dziś odbywa się to w sferze społecznej i ekonomicznej. Ciężar wolności jawi się najpelniej w społeczeństwie kapitalistycznym.

Jednak człowiek wolny w pełni czyli bez pa©ństwa , prawa itd. Czułby się zagubiony,gdyż musi on wejść w pewne ramy, normy.

Stoicy Marks i FROID uważali ze wolność jest uświadomieniem konieczności.

Mechanizmy ucieczki od wolności:

1. Autorytaryzm- tendencje sadomasochistyczne- mechanizm sadystyczny polega na nieodpartym instynkcie panowania nad innymi(dążenie do poniżenia drugiego człowieka, uczynienie go swoim niewolnikiem) WG Fromma dążenie do władzy jest sadyzmem(Hitler). Masochizm polega na zapomnieniu siebie i oddaniu się komuś lub czemuś. From powołuje się na SCHeiremachera który mówi że oddanie się BOGU po przez zamknięcie się w klasztorze jest przejawem masochizmu. W Obu tych tendencjach najważniejsza jest symbioza, sadyści nie mogą żyć bez masochistów i odwrotnie.

2. Destrukcyjność-tendencja niszczycielska -nieodparta dążność do niszczenia dla samej idei niszczenia, jest próbą ucieczki od nieznośnego uczucia izolacji, samotności. SKładaja się na nią dwa mechanizmy agresja i wrogość. Mechanizm destrukcyjności ma charakter irracjonalny. Fromm mówi ze w człowieku istniej bardzo duży potencjał niszczycielski. Destrukcyjne działania w człowieku stanowią jego namiętność, stąd zawsze znajdzie się okazja do niszczenia. Mechanizm niszczenia jest kompulsywny.

3. Konformizm mechaniczny-komformizm automatu- jest formą kompulsywnej ucieczki od wolności, polega na tym ze

- jednostka przestaje być sobą

- przejmuje ten rodzaj osobowości jaką daje jej społeczeństwo( tonie w mazi). Rezygnując ze swojego ja człowiek chce się pozbyć uczucia lęku i samotności. LECZ czy zatracenie własnego ja jest tego warte? Dla dalszego rozwoju kapitalizmu niestety niezbędny jest mechanizm konformizmu mechanicznego.

Geneza świadomości

Fromm zafascynowany był twórczością Marksa i FRoida, twierdził ze to oni wskazali jakie nieuświadomione siły człowieka oddziaływają na jego postawę i uwarunkowanie społeczne . Siły te które rządzą człowiekiem powodują przemiany społeczne. Marks i FROId wyrazali pogląd że świadomośc ludzka jest determinowana przez siły z których człowiek nie zdaje sobie sprawy.

Pierwszy który zwrócił uwage na to ze człowiek nie jest istotą w pełni racjonalną był Spinoza, stworzył on w XVII w pierwszą koncepcję świadomości. Nietzsche i Smith również zaliczali się do filozofów którzy uważali iż świadomość kierowana jest niesprecyzowanymi siłami. Człowiek jest istotą irracjonalną ale ma skłonności do racjonalizowania swojego postępowania, zawsze będzie to robił. Siły które go do tego pchają nazywają się mianem kompulsji czyli instynkt życia, popędy, lipido- to są te siły które pchają człowieka do działania-tak uważał FROID.MARKS Natomiastuważał że siły nieuświadomione to siły historyczne działające w procesie społeczno ekonomicznym. Regulatorem działania człowieka SA wg niego własnie te sily. Koncepcja Marksa i FROIDA uzupełniają się, FROM Jednak dostrzega podstawowe różnice:
U Marksa byt człowieka i jego świadomość determinowane są przez społeczeństwo” byt kształtuje świadomość społeczną”> Świadomość społeczna to religia, nauka ,kultura…żeby człowiek zdał sobie sprawę kim jest w życiu społecznym konieczna jest zmiana społeczna, rewolucja. U Froida natomiast społeczeństwo wływa na człowieka tylko mniejszą lub większą presją mającą wpływ na jego zachowanie . WIEżył że człowiek jest w stanie przezwyciężyć zmiany kulturowe bez represji. Psychoanaliza byka dla niego przezwyciężeniem tych presji.

---