Spis treści

1. Ortopedia

- zadania ortopedii

2. Czynnościowe badanie narządu ruchu

- wywiad

- oglądanie

- badanie dotykiem

- ocena bólu

- ocena zmian statyczno kinetycznych

- pomiary długości i obwodów kończyn

- badanie ruchów kończyn

3. Usprawnianie chorych z dysfunkcjami narządu ruchu

a) cel usprawniania po urazach

b) podstawowe środki medycznej rehabilitacji

- gimnastyka lecznicza (ćwiczenia czynne i bierne)

- terapia zajęciowa

- psychoterapia

c) pomocnicze środki lecznicze

- fizykoterapia (elektroterapia, światłolecznictwo, ultradźwięki, parafinoterapia)

- zaopatrzenie ortopedyczne (protezy, ortezy, sprzęt pomocniczy)

ORTOPEDIA

Jest specjalnością lekarską która zajmuje się całością zagadnień związanych z nieprawidłowościami czynności i kształtu narządu ruchu, powstałych z różnych przyczyn.

Są to więc wady wrodzone, zaburzenia wzrostowe, choroby nabyte i skutki urazów i nieszczęśliwych wypadków

Ortopedia zajmuje się wykrywaniem ich przyczyn - etiologia, wykrywaniem mechanizmów powstawania - patogeneza, leczeniem zachowawczym i chirurgicznym - terapia, oraz łagodzeniem ich skutków nie tylko fizycznych - rehabilitacja.

CZYNNOŚIOWE BADANIE NARZĄDU RUCHU

W ortopedii, jak i we wszystkich specjalnościach lekarskich, badanie chorego ma dostarczyć podstawy dla rozpoznania rodzaju i rozległości jego niedomagań, oraz dla ustalenia programu leczenia. Podstawą wszelkich decyzji jest kontakt bezpośredni z chorym, u dzieci dodatkowo z rodzicami, a u osób starszych z członkami rodziny lub opiekunami.

Manualne i wizualne badanie narządu ruchu potrafi bardzo precyzyjnie wykryć odchylenia budowy i funkcji.

Na czynnościowe badanie narządu ruchu składają się:

Wywiad

- Pozwala lekarzowi poznać pogląd chorego na powstanie choroby, jej przebieg, skutki fizyczne, psychiczne, społeczne, zawodowe, na skuteczność dotychczasowego leczenia.

- Powinien nagromadzić materiał, który naświetli etiologię choroby, sprawy dziedziczności, źródło pochodzenia choroby, jej patogenezę, związek przyczynowy obecnej choroby z dawniej przebytymi chorobami, doznanym urazem czy pracą zawodową.

- Im będzie dokładniejszy, tym łatwiejsze będzie wyciagnięcie z niego właściwych wniosków.

Oglądanie

- Rozpoczyna się już w momencie wejścia chorego do gabinetu lekarskiego, ale dla właściwej oceny chory powinien się rozebrać aby lekarz mógł obejrzeć całe ciało. Uchroni to przed przeoczeniem objawów, które mogą naprowadzić na właściwe rozpoznanie.

- Należy ocenić wygląd skóry (zmiany koloru, zaczerwienienia), sposób poruszania, trzymania postawy, zniekształcenia kończyn i tułowia, asymetrie w budowie lewej i prawej strony ciała.

Badanie dotykiem

- Podstawą skuteczności badania dotykiem jest dobra znajomość budowy anatomicznej i topograficznej ciała, oraz znajomość procesów patologicznych. Rozpoznajemy czy toczą się one w tkance podskórnej, mięśniach, w łączności z kością, śródstawowo czy okołostawowo.

- W zależności od potrzeb chorego badamy w pozycji leżącej (gdy zależy nam na badaniu w rozluźnieniu mięśni), w pozycji stojącej, lub podczas ruchu, gdy chcemy wyczuć skurcz określonego mięśnia, czy tarcie w stawie.

Str 39 - Oceniamy - ciepłotę powierzchni ciała, -wrażliwość tkanek, -zgrubienia tkankowe, - tarcia tkankowe, -wyczuwanie małych ruchów.

Ocena bólu

- Ból jest objawem subiektywnym, często pierwszym sygnałem choroby. Nierzadko ujawnia utajony proces patologiczny lub wyraża jego nasilenie.

- Niekiedy jest znakiem ostrzegawczym przed przeciążeniem chorego narządu, powodowanym przez samego pacjenta bądź przez zabiegi lecznicze.

- Reakcje bólowe mogą być cenne dla kontroli skuteczności leczenia, a w gimnastyce leczniczej dla dawkowania ćwiczeń ruchowych.

- Najczęściej przytaczane określenia charakteryzujące ból : ostry, kłujący, świdrujący, rozsadzający, kurczowy, opasujący, promieniujący, połączony z mrowieniem, pieczeniem, drętwieniem.

Str 41- Dla oceny bólu lekarz dokonuje systematycznej analizy, rozpatrując po kolei: -sposób zjawienia się i zachowania bólu, -jego charakterystyczne cechy, oraz -lokalizację (ból skórny, głęboki, segmentalny)

Ocena zmian statyczno-kinetycznych

W symetrycznej pozycji stojącej na obu nogach punkt ciężkości ciała pada w środek czworoboku podparcia (wytłumaczyć ustnie co to jest :) Trwałe zmiany w budowie ciała powodują zawężenie pola podparcia (np. przez brak jednej nogi), bądź trwałe asymetryczne ustawienie się punktu ciężkości w polu podparcia (np. z powodu odciążenia jednej nogi w następstwie bólu, przykurczenia lub porażenia drugiej kończyny).

Ocena kinetyczna powinna dać rozeznanie w rozległości braków kinetycznych, a zarazem ustalić, jakie są ich następstwa dla ogólnej sprawności badanego oraz jego zdolności do wykonywania codziennych czynności.

Pomiary długości i obwodów kończyn

- pozwalają wysnuwać cenne wnioski rozpoznawcze, ale mają właściwą wartość jeśli są wykonywane poprawnie i w warunkach porównywalności. Porównywalność jest bezwzględnie konieczna, gdy dokonane pomiary muszą być kontrolowane, lub okresowo powtarzane (np. dla śledzenia wzrostu, czy kontroli wyników leczenia)

- Długość kończyny może zmienić się z powodu patologicznych zmian w obrębie samego jej kośćca (długość bezwzględna), lub tez z powodu przemieszczenia w jednym ze stawów, przy czym długość samego kośćca kończyny nie ulega zmianie (długość względna).

Wyróżnia się:

- Pomiar orientacyjny - stwierdzenie faktu skrócenia kończyny poprzez optyczne porównanie długości obu kończyn. Pomiar ten jest możliwy tylko u chorych, którzy mają odpowiednią swobodę ruchu w stawach.

- Pomiar deseczkami - jest to pomiar ściślejszy, wymierzający różnicę długości za pomocą odpowiedniego podkładania deseczek pod skróconą kończynę

- Pomiar miarą centymetrową - dokonywany w pozycji leżącej chorego. Ustala samą długość kończyn.

- Pomiar obwodów kończyn - na zwiększenie obwodów wpływają skurcze mięśni, wysięki w stawach, żylaki w pozycji stojącej

Badanie ruchów kończyn

- Ma wykazać jakim zakresem ruchów dysponuje dany staw (ruch bierny) oraz jakim badany potrafi się posłużyć (ruch czynny)

- W normalnych warunkach zakres ruchów biernych praktycznie pokrywa się z zakresem ruchów czynnych, w stanach patologicznych mogą istnieć duże różnice.

USPRAWNIANIE CHORYCH Z DYSFUNKCJAMI NARZĄDU RUCHU

Celem kompleksowego leczenia urazu jest nie tylko wygojenie pierwotnego uszkodzenia, ale i przeciwdziałanie ogólnoustrojowym konsekwencjom tego urazu. Wczesne rozpoczęcie postępowania usprawniającego ma na celu umożliwienie odzyskania maksymalnej wydolności zarówno urażonego elementu ciała, jak i całego organizmu oraz zapobieganie niekorzystnym zmianom powstającym w narządach nie objętych pierwotnym uszkodzeniem.

Wczesne następstwa urazów	Późne następstwa urazów
-unieruchomienie i jego konsekwencje -zespoły obrzękowe -zespół algodystroficzny	-przewlekły ból -zniekształcenia kostne -obniżenie jakości życia

Zespół algo dystroficzny- to rzadki zespół chorobowy, charakteryzujący się bólem i obrzękiem kończyny połączony z zaburzeniami krążenia w obrębie tejże kończyny, zmianami troficznymi skóry i osteoporozą w obrębie zajętej kończyny. Uważa się, że przyczyną tego zespołu jest nieprawidłowa aktywność nerwów współczulnych unerwiających daną kończynę

Cele usprawniania po urazach:

- zapewnienie optymalnych warunków zrostu

- utrzymanie wydolności ogólnej chorego na możliwie wysokim poziomie

- redukcja częstości wczesnych i późnych powikłań urazu

-usuwanie odległych skutków urazu, adaptacja do utrwalonych dysfunkcji i deformacji

- Podstawowym środkiem medycznej rehabilitacji chorych z uszkodzeniem narządu ruchu są ćwiczenia ruchowe stosowane w postaci:

* gimnastyki leczniczej

* terapii zajęciowej oraz

* psychoterapia.

- Pomocniczymi środkami leczniczymi są: -fizykoterapia, -zaopatrzenie ortopedyczne, -środki farmakologiczne, -korekcyjne zabiegi operacyjne.

Gimnastyka lecznicza

- Jest to zespół odpowiednio dobranych ćwiczeń fizycznych, które mają na celu zwiększenie zakresu ruchu w stawach, wzmocnienie siły mięśniowej, podniesienie sprawności ogólnej u osób dotkniętych chorobą lub kalectwem w obrębie narządu ruchu.

- W gimnastyce leczniczej wyróżnia się dwa rodzaje ćwiczeń: bierne i czynne.

Ćwiczenia bierne

- to ćwiczenia wykonywane przy pomocy drugiej osoby lub odpowiedniego sprzętu a rola pacjenta ogranicza się jedynie do całkowitego rozluźnienia mięśni

- celem tych ćwiczeń jest utrzymanie lub wyrobienie pełnego zakresu ruchu w stawach i tym samym zabezpieczenie przed powstawaniem przykurczów i zniekształceń, zachowanie pamięci ruchowej i zapobieganie przed powstawaniem odleżyn

- Wskazania do ćwiczeń biernych.

a) porażenia, niedowłady mięśni szkieletowych
b) zwiększone patologiczne napięcie mięśniowe (spastyczne)
c) nieutrwalone ograniczenia ruchomości w stawach
d) zła trofika tkanek miękkich w częściach narządu ruchu objętych procesem patologicznym
e) potrzeba utrzymania odpowiedniej długości i elastyczności w mięśniach szkieletowych
f) ćwiczenia przygotowujące kończyny do ruchu po długim unieruchomieniu
g) choroby układu krążenia

Ćwiczenia czynne

- są to ćwiczenia wykonywane przy współudziale pacjenta

Najczęściej stosowane u chorych ortopedycznych to:

1. napinanie mięśni - polega na skurczach nie wywołujących ruchu w stawie (skurcze izometryczne). Mają duże znaczenie u pacjentów po zabiegach operacyjnych, u których ruchy w stawach są jeszcze przeciwwskazane, a ćwiczenia mięśni są konieczne do utrzymania ich sprawności.

2. Ćwiczenia prowadzone - polegają na tym, że instruktor podtrzymuje kończynę i prowadzi ruch, a bodziec do ruchu daje sam pacjent, który w miarę możliwości współdziała w jego wykonaniu. Ćwiczenia te stosuje się gdy mięśnie są zbyt słabe, aby pokonać masę własnej kończyny.

3. Ćwiczenia w odciążeniu - to ćwiczenia czynne, które pacjent wykonuje w ułatwionych warunkach, czyli z wyłączeniem masy odcinka ciała, który wykonuje ruch. Ten rodzaj ćwiczeń ma różne formy np. ćwiczenia w zawieszeniu, w wodzie, ćwiczenia na wrotkach,.

4. Ćwiczenia czynne wolne - bez użycia sprzętu pomocniczego. Celem tych ćwiczeń może być zwiększenie siły mięśniowej, poszerzenie zakresu ruchu, wyrobienie koordynacji, precyzji czy zwinności. Mogą być wykonywane indywidualnie lub zespołowo.

5. Ćwiczenia oporowe - to ćwiczenia czynne, w których oprócz masy danego odcinka ciała włączono dodatkowy opór. Opór stanowić może ręka fizjoterapeuty, woreczki z piaskiem, system bloczków z ciężarkami, sprężyny. Ćwiczenia te mają za zadanie wzmocnienie siły mięśniowej i wytrzymałości.

Terapia zajęciowa (leczenie pracą, ergoterapia)

-oznacza różnego rodzaju czynności, które zaleca się pacjentom jako jeden ze środków leczniczych. Mają one na celu przyśpieszenie powrotu utraconej funkcji narządu, lub w przypadku zmian nieodwracalnych- wyrobienie funkcji zastępczej.

- jest uzupełnieniem lub kontynuacją ćwiczeń stosowanych w gimnastyce leczniczej. Stawia przed chorym konkretny cel wykonania pracy, dając tym samym świadomość przydatności w społeczeństwie oraz przywraca mu równowagę psychiczną.

Terapia zajęciowa spełnia trzy główne cele:

1. Cel psychiczny - ma za zadanie pomóc w wyprowadzeniu pacjenta z depresji spowodowanej kalectwem, ma obudzić w chorym wiarę w jego społeczną przydatność

2. Cel terapeutyczny (leczniczy, funkcjonalny) - terapia zajęciowa spełnia rolę czynnika leczniczego w odniesieniu do objętego chorobą odcinka narządu ruchu, podtrzymania sprawności ogólnej, usamodzielnienia pacjenta. Przez odpowiedni dobór pracy osiąga się zwiększenie zakresu ruchu, zwiększenie siły mięśniowej, lepszą koordynację ruchową, wyrównanie zachwianej równowagi psychicznej, podniesienie sprawności ogólnej.

3. Przysposobienie zawodowe - stanowi ostatni etap w terapii zajęciowej.

Praca w terapii zajęciowej powinna być włączona w całość leczniczego usprawniania, które ma na celu przywrócić społeczeństw czynnego obywatela . Z drugiej strony społeczeństwo powinno być na tyle uwiadomione, aby odpowiednio ustosunkować się do osoby niepełnosprawnej.

Psychoterapia

- w psychicznej rehabilitacji osób z uszkodzonym narządem ruchu psycholog bada reakcje psychiczne na chorobę i zmienioną sytuację życiową. Zadaniem psychologa jest stała obserwacja i zapobieganie bodźcom, które mogą powodować zakłócenia w psychice chorego.

Fizykoterapia

- Stosowanie w celach leczniczych różnych zabiegów fizycznych, które wywierają określony wpływ na organizm. W leczniczym usprawnianiu spełnia rolę czynnika pomocniczego. Stosuje się ją przed, albo po ruchowych ćwiczeniach leczniczych.

- W dysfunkcjach narządu ruchu najczęściej stosuje się następujące zabiegi fizykoterapeutyczne:

Elektroterapia

Zajmuje się leczeniem objawowym schorzeń układu ruchu za pomocą różnego rodzaju prądów leczniczych. Celem elektroterapii jest złagodzenie bólu i poprawienie ukrwienia stymulowanej tkanki. Przyspiesza wchłanianie obrzęków i wysięków śródstawowych. Jest przygotowaniem do dalszej rehabilitacji, ponieważ pobudza mięśnie i przerywa mechanizm "błędnego koła bólu".

Zabiegi wchodzące w skład elektroterapii:

• Galwanizacja - zabieg elektroleczniczy polegający na przepływie przez część organizmu prądu stałego, wykorzystywany przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie w leczeniu nerwobóli, chorób zwyrodnieniowych stawów kręgosłupa, porażeń wiotkich oraz zaburzeń krążenia obwodowego. Odmianą galwanizacji są kąpiele elektryczno-wodne polegające na zanurzeniu w wannach podłączonych do źródła prądu stałego dwóch lub czterech kończyn (kąpiel dwu- lub czterokomorowa).

• Jontoforeza - zabieg elektroleczniczy polegający na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo. Działanie lecznicze jontoforezy to między innymi rozmiękczanie blizn, przeciwzapalne, odczulające, uszczuplające naczynia, pobudzające naczynia krwionośne, znieczulające, rozszerzające i zwężające naczynia, bakteriostatyczne.

• Prądy diadynamiczne DD - (zwane inaczej prądami Bernarda) wykazują one silnie wyrażone działanie przeciwbólowe i przekrwienne.

• Prądy interferencyjne - (prądy Nemeca) to prądy średniej częstotliwości modulowane w amplitudzie z małą częstotliwością. Prądy interferencyjne, których częstotliwość zmienia się rytmicznie działają na skurcze mięśni szkieletowych, pobudzają mięśnie do skurczu (usprawnia krążenie obwodowe), wywołują efekt przeciwbólowy, usprawniają procesy odżywcze tkanek i metabolizm (przemiany materii).

• Elektrostymulacja mięśni - wykorzystywany jest tu prąd stały impulsowy (płynący z przerwami). Elektrody umieszcza się na skórze, w odpowiednich miejscach, zwanych punktami elektromotorycznymi. Celem zabiegu jest pobudzenie mięśni do skurczu (mięśnie kurczą się i odpoczywają w rytm płynącego z przerwami prądu). Wykonuje się elektrostymulację mięśni porażonych (z uszkodzonymi nerwami doprowadzającymi impulsy) jako substytut naturalnych pobudzeń oraz zdrowych w celu wzmocnienia ich lub poprawy krążenia obwodowego.

• Przezskórna stymulacja nerwów - elektrostymulacja przeciwbólowa.

Światłolecznictwo (fototerapia)

W fototerapii wykorzystuje się naturalne źródła światła (helioterapia) oraz źródła sztuczne (aktynoterapia), wśród których źródłem światła podczerwonego są lampy sollux, natomiast ultrafioletu - lampy kwarcowe.

Lampa sollux - wywiera działanie cieplne. Ma zastosowanie wszędzie tam gdzie chodzi o wywołanie przegrzania tkanek np. jako przygotowanie do ćwiczeń redresyjnych bądź elektrogimnastyki. W odmrożeniach, jest także bardzo przydatna dla sportowców, w leczeniu różnorodnych kontuzji.

Lampy kwarcowe - ich działanie jest miejscowe i ogólne. Powodują przekrwienie i przebarwienie skóry, zwiększają jej napięcie i elastyczność oraz wytwarzanie się w niej histaminy i witamin z grupy D.

Ultradźwięki

Fale o częstotliwości powyżej 20 000 drgań na sekundę, niesłyszalne dla ucha ludzkiego. W terapii ich częstotliwość wynosi od 80 000 do 1 000 000 drgań na sekundę. Działają na organizm mechanicznie i termicznie. Ich nieodpowiednie dawki mogą powodować duże uszkodzenia tkanek do martwicy włącznie.

W dawkach leczniczych mają zastosowanie w leczeniu zmian zniekształcających stawów, w stanach zapalnych stawów, torebek stawowych, mięśni i ścięgien. Stosuje się je również jako środek przeciwbólowy w bólach fantomowych po amputacjach, w bólach mięśni i blizn.

Parafinoterapia

Polega na stosowaniu gorącej parafiny o temperaturze 50-55 stopni, w postaci kąpieli, okładów, pędzlowań i opasek parafinowych. Powoduje przekrwienie skóry a co za tym idzie lepsze odżywnie tkanek. Stosowana jest w przykurczach w celu rozluźnienia tkanek, jako przygotowanie do ćwiczeń redresyjnych, w bliznach i zrostach pooperacyjnych, w zmianach zwyrodnieniowych i zniekształcających stawów.

ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE

Pojęcie zaopatrzenie ortopedyczne oznacza całokształt działań związanych z uzupełnieniem defektów strukturalnych i funkcjonalnych narządu ruchu za pomocą konstrukcji mechanicznych. Zasada ich działania sprowadza się do poprawy warunków podparcia masy ciała oraz kontroli siły, zakresu i kierunku ruchu w stawach.

Cel stosowania tego typu konstrukcji to:

- funkcjonalne uzupełnienie brakującej kończyny

- ułatwienie bądź umożliwienie chodzenia

- odciążenie chorej części narządu ruchu

- poprawa stabilizacji niesprawnej kończyny

- zmniejszenie bólu

- korekcja zniekształcenia

Wartość i znaczenie właściwego zaopatrzenia ortopedycznego w nowoczesnej ortopedii i rehabilitacji jest aktualnie nie do podważenia. Służy ono ludziom chorym i niepełnosprawnym w pokonywaniu barier architektonicznych, funkcjonalnych, a także podnosi ich komfort życia i zapobiega różnorodnym powikłaniom.

Zależnie od zadań stawianych przedmiotom zaopatrzenia ortopedycznego, mogą one mieć prostą lub bardziej złożoną budowę. Przyjmuje się umowny ich podział na trzy podstawowe grupy:

- protezy

- ortezy

- sprzęt pomocniczy

Proteza

Jest to konstrukcje zastępująca brak kończyny lub jej części. Ma budowę opartą na ogólnym schemacie anatomicznym kończyny, służy do odtwarzania jej podstawowych czynności ruchowych i podpórczych oraz funkcji kosmetycznych. (innymi słowy jest to sztuczna kończyna, zastępująca kończynę naturalną zarówno pod względem jej funkcji mechanicznych, jak i pod względem jej zewnętrznego kształtu i wyglądu)

Orteza

Indywidualnie dobrana i dopasowana konstrukcja techniczna, stosowana w celu poprawy stabilizacji, korekcji ustawienia, odciążenia lub poprawy funkcji wybranych elementów narządu ruchu.

Mogą to być aparaty ortopedyczne i inne konstrukcje (obuwie, wkładki ortopedyczne) dopasowane do istniejących części narządu ruchu i spełniające określone zadania mechaniczne.

Ortezy stabilizujące stosujemy w celu:

- zabezpieczenia warunków pełnego wygojenia się tkanek, np. po operacyjnym usztywnieniu stawu, przeszczepieniu lub wydłużeniu ścięgien

- zabezpieczenia wyników osiągniętych w leczeniu operacyjnym lub usprawniającym przykurczów

- stworzenia warunków stabilnego podparcia masy ciała

Ortezy korekcyjne

- są stosowane pomocniczo w leczeniu niektórych wad wrodzonych lub rozwojowych

- w celu poprawy ustawienia elementów kostnych w zniekształceniach statycznych

Ortezy odciążające

- są stosowane w razie konieczności wyłączenia niewydolnych struktur podpórczych lub zmniejszenia nacisków wywieranych na nie przez masę ciała.

Generalną zasadą nowoczesnej ortotyki jest wykorzystanie możliwie prostej konstrukcji, służącej maksymalnej poprawie funkcji.

Sprzęt pomocniczy

- Ułatwia poruszanie się lub wykonywanie określonych czynności przez pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu, zwiększa stopień samodzielności osób niepełnosprawnych, ułatwia codzienne życie i rozwiązuje wiele problemów natury fizjologicznej, kosmetycznej. Do tej grupy zaopatrzenia można zaliczyć wózki inwalidzkie i pojazdy specjalnie dostosowane o napędzie elektrycznym sterowane ręką za pomocą urządzenia elektrycznego. Korzystają z nich osoby z wysokimi amputacjami kończyn dolnych, z rozległymi porażeniami na skutek rozległych urazów rdzenia kręgowego, po udarach, czy z nieodwracalnymi zmianami w obrębie OUN.

- Inne sprzęty pomocnicze stosowane w rehabilitacji i ortopedii to: materace i poduszki przeciwodleżynowe, łóżka ortopedyczne i pionizacyjne, kule łokciowe, laski, balkoniki, trójnogi, nosidełka odwodzące dla niemowląt, szelki korekcyjne, obuwie ortopedyczne.

---