ASPEKTY CZASU WOLNEGO
Wyróżnia się te aspekty czasu wolnego, które związane są z funkcjami i z nich wynikają:
1.aspekt socjologiczny - wskazane było by, żeby dziecko spędzało wolny czas z rówieśnikami, gdyż czas spędzony samotnie uniemożliwiłby porównanie własnego postępowania z innymi.
2. aspekt psychologiczny - psychika dziecka rozwijając się intensywnie wymaga coraz to nowych bodźców, wrażeń. Dziecko samodzielnie poszukuje czegoś nowego, określa swe zainteresowania i uzdolnienia. W czasie wolnym duże znaczenie mają potrzeby: rozrywki, przyjemności, zadowolenia. Radość z zabawy przynosi dziecku odprężenie po wysiłku umysłowym. Wnosi elementy wychowawcze i kształtujące, które wpływają na prawidłowy rozwój dziecka.
3.aspekt pedagogiczny - czas wolny stwarza sytuacje, w których dzieci mogą przejawiać inicjatywę, aktywność, umiejętność organizowania sobie zajęć wykraczających poza obowiązkowe czynności. Jest to czas na własną pomysłowość i samodzielność. Ważnym czynnikiem jest dochodzenie przez samo dziecko do zrozumienia samowychowania, stałego podnoszenia swoich umiejętności oraz ich doskonalenia.
Wg Czajkowskiego aspekty czasu wolnego można podzielić na: socjologiczno-ekonomiczny; higieniczno-zdrowotny; pedagogiczny i psychologiczny.
1. Aspekt socjologiczno - ekonomiczny - czas wolny ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. W dziecku budzą się potrzeby współdziałania z innymi, organizowania wspólnej zabawy i wypoczynku. Trzeba rezygnować z postaw egocentrycznych na rzecz wspólnego działania, poświęcenia, radości i wspólnych zainteresowań.
Dziecko czasu wolnego nie powinno spędzać w samotności, bo uniemożliwia uspołecznienie.
Jednostka w czasie współdziałania z innymi przeżywa osobiste radości, własne szczęście i zadowolenie. Rola jaką dziecko odgrywa w zespole jest przyczyną zaspokojenia potrzeby współdziałania z zespołem. W czasie wolnym interes społeczny dominuje nad osobistym, włącza jednostkę w zespół, dziecko liczy się jako grupa.
Szczęście społeczne góruje nad indywidualnym; wspólny wypoczynek, zabawa współdziałanie w kółkach zainteresowań, wycieczki. to podstawowe formy spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież - to najlepsza szkoła współżycia i współdziałania społecznego.
Ekonomiczny aspekt czasu wolnego w życiu najmłodszej grupy społecznej jest bardzo ważny.
Dla dzieci i młodzieży nauka i czas wolny stanowią swoistą jedność ekonomiczną. Szkoła za mało liczy się z ekonomicznymi przesłankami nauki. Psychofizyczne potrzeby organizmu dziecka wymagają odpowiedniego dawkowania wysiłku intelektualno - fizycznego, jaki nakłada szkoła. Młody rozwijający się organizm musi otrzymywać odpowiednie dawki odpoczynku, odprężenia, nieliczenia się z siłami ucznia może przynieść fatalne wyniki w szkole.
Im sprawniej szkoła organizuje proces nauczania - tym lepiej wykorzystuje godziny lekcyjne, pobudzając aktywność umysłową dziecka, ma ono więcej czasu wolnego poza lekcjami. Sposób przeżywania przez uczniów lekcji decyduje o ilości pozalekcyjnego czasu wolnego. Ważna jest bardzo nie tylko ilość czasu wolnego, ale również warunki w jakim go spędzają. Ekonomiczny aspekt polega na zapewnieniu odpowiedniej ilości czasu wolnego i stworzeniu warunków sprzyjających właściwemu wykorzystaniu tego czasu, planowym dostrzeganiu zależności i różnic ekonomicznych między czasem wolnym a nauką. Ważna jest umiejętność planowania, realizowania i wykorzystania czasu wolnego.
2. Aspekt psychologiczny - dzieci mają bardzo bogate życie psychiczne. Poszukują ciągle nowych wrażeń. Chłoną i są wrażliwe na wszystko co nowe.
Otoczenie musi zapewnić dzieciom odpowiednie warunki rozwoju życia wewnętrznego.
Dzieci potrzebują odnaleźć się w grupie rówieśniczej i razem poszukiwać interesujących doznań.. Czas wolny to źródło nowych przeżyć, które wywołują np.: zadowolenie, szczęście, radość. Szkoła nie zawsze zapewnia dziecku dostateczne odprężenie, relaksację powodowaną dużym wysiłkiem umysłowym. Osobowość dzieci jest przekształcana i wzbogacana w czasie Uczeń często w szkole nie ujawnia swoich zainteresowań a może je rozwijać w czasie pozalekcyjnym, pasjonując się wieloma sprawami nie dostrzeganymi w szkole.
Dzieci w czasie wolnym zajmują się tym co je zaciekawia, czym się interesują z własnej woli, a nie wynika z obowiązku. Wzbudzają się uzdolnienia i zdolności, co ułatwia ciekawsze zorganizowanie tego czasu.
W czasie zajęć pozaszkolnych wielu uczniów odkrywa siebie, czas wolny może wpływać również na temperament jednostki. Radosna, wesoła atmosfera sprawia, że melancholik lub flegmatyk ożywiają się. Cholerycy czy sangwinicy natomiast uczą się zdyscyplinowania, planowania. Czas wolny i sposób jego spędzania wyraźnie wpływa na charakter dzieci i młodzieży. Wyzbywają się negatywnych cech charakteru typu: lęk, strach, lenistwo lub wyraźnie je osłabiają przez udział we wspólnej zabawie. Różnorodne zajęcia w czasie wolnym bardzo sprzyjają wytwarzaniu się pozytywnych cech charakteru takich jak: koleżeńskość, serdeczność, czy uprzejmość.
3. Aspekt higieniczno zdrowotny - czas wolny jest niezbędny jako zabezpieczenie młodego organizmu przed nadmiernym przeciążeniem obowiązkami i wymaganiami szkolnymi, spełnia profilaktyczną rolę ochrony zdrowia dzieci i młodzieży.
Podczas pracy umysłowej w tkankach zachodzą złożone procesy biologiczne, powodujące
intensywne zużywanie materiałów odżywczych, niezbędnych przy wytwarzaniu energii w organizmie. Zmęczenie atakuje ośrodki nerwowe, regulujące funkcje organizmu.
Zjawisko zmęczenia, które spowodowane jest zwolnieniem normalnego przebiegu reakcji chemicznych w ustroju a także zakłóceniami w przekazywaniu produktów pośrednich przez krwioobieg.
Bardzo niebezpieczny dla młodego organizmu jest hałas, który wywołuje poważne zaburzenia w układzie nerwowym i osłabia odporność na czynniki chorobotwórcze. Wywołuje też nadmierne wydzielanie soków żołądkowych, a tym samym chorobę wrzodową, zaburzenia układu krwionośnego, nerwice lękowe.
Również niekorzystnie na organizm wpływa stres.
Szkoła dostarcza bodźców stresowych, hałas wytwarzany przez dzieci, krótkie przerwy międzylekcyjne, długie siedzenie w niewygodnej ławce, obciążenie zadaniami domowymi. Do tego dochodzą często złe warunki domowe i nieprzyjemną atmosferę rodzinną, wzrastającą ilość środków audiowizualnych , np.video, komputer - są to bardzo niekorzystne warunki higieniczno - zdrowotne dla dzieci i młodzieży.
Tak więc należy kłaść nacisk na walory higieniczno - zdrowotne czasu wolnego:
-odprężenie psychofizyczne organizmu, czas pozaszkolny powinien być wolny od wysiłku intelektualnego,
-dużo czasu należy przeznaczać na przebywanie na świeżym powietrzu,
-ruch fizyczny wpływa na rozwijanie układu mięśniowo - kostnego, rozwijanie sprawności fizycznej, a także wpływa na regulowanie złej przemiany materii i ma dodatni wpływ na psychikę dziecka;
-zabawa i radość, korzystnie wpływa na samopoczucie i rozwój.
Myśląc o higieniczno - zdrowotnych walorach czasu wolnego nie zapominajmy, że niezbędne do ich pełnego wykorzystania jest systematyczne i racjonale odżywianie. Dzieci i młodzież muszą spożywać regularne posiłki - odchylenia będą źródłem zmęczenia i wyczerpania psycho - fizycznego.
4. Aspekt pedagogiczny - wartość pedagogiczna czasu wolnego polega na tym, ze istnieją sytuacje gdzie inicjatywę przejawiają dzieci. Aktywność i umiejętność organizowania sobie zajęć w czasie wolnym, który daje
możliwość przejawiania własnej inicjatywy i samodzielności..
Samodzielne wykorzystanie czasu wolnego daje poczucie swobody, rozwinięcia własnej inicjatywy. Różnorodne formy spędzania czasu wolnego stanowią doskonałą szkołę, która uczy techniki gospodarowania czasem wolnym, kształtują umiejętność wypoczywania.
Dzięki walorom pedagogicznym czas wolny staje się dziedziną zabawy i radości życia, w której młodzież i dzieci poszukują nowych i lepszych metod i form spędzania i organizowania zajęć rekreacyjnych.
Red: T. Pilch, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa 2003
K. Czajkowski ,Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979r.
K.Czajkowski ,Wychowanie do rekreacji, WSiP, Warszawa 1979r.