Choroby kobiece
artykuł lek. med. Witolda Rogiewicza
Bezpośrednią przyczyną stanów zapalnych narządów rodnych (potocznie chorób kobiecych) nie jest siadanie na betonie i nienoszenie ciepłych majtek, lecz drobnoustroje chorobotwórcze, chlamydia lub grzyby. Oziębienie niekiedy osłabia odporność, co ułatwia rozprzestrzenianie się infekcji, nie stanowi jednak bezpośredniej przyczyny schorzeń tego typu.
Zapaleniu najczęściej ulegają: pochwa, szyjka macicy i przydatki. Nieco rzadziej występuje stan zapalny przymacicz i błony śluzowej macicy.
Jak dochodzi do zakażenia?
Wyróżniamy tutaj tzw. drogę wstępującą i zstępującą. W tej pierwszej drobnoustroje wędrują ze środowiska zewnętrznego kolejno przez srom, pochwę, szyjkę macicy, jamę macicy, jajowody do jajników i przymacicz. Do zakażenia drogą zstępującą (zdarza się rzadko) dochodzi wtedy, gdy narząd rodny zostaje zakażony poprzez krew z ognisk znajdujących się w innych narządach, np. wyrostku robaczkowym, jelitach, migdałkach podniebiennych, zębach.
Warto dodać, że pochwa jest chroniona przed drobnoustrojami. Pierwszą barierę stanowi jej przedsionek, który np. u dziewic zamyka błona. Kwaśne środowisko pochwy sprawia również, że drobnoustroje bardzo słabo się namnażają, gdyż kwaśne pH nie sprzyja podziałom komórkowym w ich cyklu rozwojowym. Wejście do szyjki macicy zamyka z kolei czop śluzowy, którego pH jest zasadowe i to znów utrudnia rozwój bakteriom rozmnażającym się w wysokim pH. Ruchy perystaltyczne jajowodów, a także znajdujących się w nich rzęsek, skierowane są do macicy, co utrudnia szerzenie się infekcji w wyżej umiejscowionych częściach kobiecych narządów płciowych.
Zapalenie sromu
Srom jest bardzo odporny na zakażenie. Stany zapalne pojawiają się najczęściej w miejscu uszkodzenia nabłonka lub z powodu zmniejszenia jego odporności na czynniki zakaźne, co następuje w wyniku:
urazu mechanicznego;
nieprzestrzegania higieny (doprowadza to do maceracji naskórka);
otyłości (sprzyja zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym, utrudnia utrzymanie higieny);
upławów (drażnią nabłonek i są również nosicielami infekcji);
alergii na środki piorące i zmiękczające lub na materiał, z którego wykonana jest bielizna;
zwiększenia podatności na urazy i infekcje, która pojawia się u kobiet w wyniku niedoboru estrogenów w czasie menopauzy. Podstawowe objawy zakażenia sromu to:
zaczerwienienie,
ból i pieczenie,
podwyższona temperatura sromu,
obrzęk.
W leczeniu zakażeń zewnętrznych organów rodnych kobiety stosuje się miejscowo środki bakteriobójcze, przeciwgrzybicze lub przeciwzapalne w postaci kremów, maści, zasypek. Warto pamiętać, że stany zapalne sromu mają tendencję do nawracania, o ile nie została usunięta ich pierwotna przyczyna.
Ropień gruczołu Bartholina
Gruczoł Bartholina - gruczoł przedsionkowy większy - uchodzi do przedsionka pochwy na wysokości 1/3 dolnych warg sromowych mniejszych. Najczęstszą przyczyną zapalenia tego gruczołu jest zakażenie dwoinkami rzeżączki, pałeczką okrężnicy lub paciorkowcami. W wyniku zainfekowania bakteriami ujście gruczołu zamyka się i dochodzi do zakażenia zbierającej się w nim wydzieliny. Do głównych objawów zapalenia należą:
obrzmienie lub guz w przedsionku pochwy;
zaczerwienienie okolicy guza;
podwyższenie temperatury ciała;
silny ból okolicy sromu narastający przy siadaniu i zmianie pozycji.
Leczenie polega na chirurgicznym nacięciu ropnia w takiej fazie choroby, w której treść ropnia jest na tyle płynna, że może swobodnie wydostać się na zewnątrz. Brzegi nacięcia należy obszyć lub skoagulować, aby zapobiec zbyt szybkiemu zamknięciu się gruczołu. Niekiedy konieczne jest miejscowe lub ogólne leczenie antybiotykami i środkami przeciwzapalnymi. Schorzenie to często nawraca, zwłaszcza gdy nie opróżniono ropnia do końca albo gdy antybiotykoterapia była nieskuteczna.
Zapalenie pochwy
Pochwa sąsiaduje z ujściem cewki moczowej i odbytu, dlatego jest narażona na wszelkiego rodzaju zakażenia. Czynniki sprzyjające stanom zapalnym to:
urazy mechaniczne - powstałe podczas stosunków, masturbacji lub zakładania tamponów;
urazy termiczne - płukanie pochwy zbyt gorącymi roztworami;
urazy chemiczne - płukanie pochwy środkami dezynfekującymi o zbyt silnym stężeniu;
drobnoustroje chorobotwórcze.
Do objawów zapalenia pochwy należą upławy, świąd i pieczenie.
Stan zapalny pochwy można rozpoznać poprzez dokładne oglądanie jej ścian we wziernikach, a także na podstawie wyniku rozmazu biologicznego. Leczenie jest dość proste i polega na miejscowym lub sporadycznym stosowaniu środków bakteriobójczych, grzybobójczych, odkażających lub przeciwzapalnych. Najczęściej dochodzi do nawrotów grzybiczego zapalenia pochwy. Jego leczenie jest długotrwałe i żmudne.
Zapalenie szyjki macicy
Jest najczęstszą chorobą narządów płciowych kobiety. Źródłem zakażenia jest pochwa, skąd bogata flora bakteryjna lub wirusowa atakuje szyjkę macicy. Zapalenie nie daje objawów bólowych, świądu lub pieczenia, jedynym sygnałem tego stanu są upławy. Zapalenie można rozpoznać, oglądając szyjkę we wzierniku - jeżeli doszło do infekcji, jest ona zaczerwieniona, niekiedy lekko przerośnięta. Diagnostykę dopełniają rozmazy i posiewy pobrane z szyjki macicy.
Leczenie polega na miejscowym podawaniu gałek, tabletek lub żeli. Sporadycznie stosuje się antybiotyki lub sulfonamidy.
Zapalenie błony śluzowej macicy (endometrium)
Sprzyjają mu wszystkie zabiegi ginekologiczne, w których naruszany jest czop śluzowy w szyjce (stanowiący barierę dla drobnoustrojów), czyli zabiegi wyłyżeczkowania, histerosalpingografii, histeroskopii, porody lub poronienia.
Wśród głównych objawów zapalenia wyróżnia się plamienie i krwawienie z dróg rodnych, ból w dole brzucha. W badaniu ginekologicznym trzon macicy jest rozpulchniony i nieco powiększony.
Aby wyleczyć stan zapalny, stosuje się ogólnie antybiotyki lub sulfonamidy. Niekiedy wskazane jest leczenie hormonalne. W stanach przewlekłych zawsze należy przeprowadzić badania wykluczające raka endometrium.
Zapalenie przydatków
Przydatki to wspólne określenie jajników i jajowodów. Organy te leżą tuż przy sobie, toteż w stanach zapalnych zazwyczaj razem są objęte chorobą.
Do ostrego zapalenia dochodzi najczęściej drogą wstępującą - flora bakteryjna wędruje z pochwy poprzez macicę do przydatków. Kobieta odczuwa wtedy silny ból w dole brzucha, ma wysoką temperaturę, czasami wymioty, zdarzają się też omdlenia. Niekiedy nawet można stwierdzić objawy zapalenia otrzewnej.
Lekarz w badaniu ginekologicznym zauważa dużą bolesność w obrębie przydatków, wzmożoną obronę mięśniową brzucha pacjentki. Badania laboratoryjne wykazują ogólną infekcję.
Niekiedy ostre zapalenie przydatków powoduje objawy bardzo podobne do objawów ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego lub skręcania się torbieli jajnika. Gdy proces zapalny dotyczy lewej strony, a w badaniu USG nie stwierdzamy torbieli, diagnoza jest prosta. Problemy z rozpoznaniem schorzenia pojawiają się, gdy ból jest zlokalizowany w prawym dole biodrowym, a w USG widoczna jest torbiel. Po otwarciu powłok brzusznych może się okazać, że wyrostek nie jest zmieniony zapalnie, torbiel jajnika nie jest skręcona, a stan zapalny dotyczy wyłącznie przydatków.
Leczenie ostrego zapalenia przydatków polega na ogólnym i dopochwowym podawaniu antybiotyków lub sulfonamidów oraz środków przeciwbólowych.
Przewlekłe zapalenie przydatków jest najczęściej procesem zejściowym zapalenia ostrego. W jego wyniku dochodzi do powstania zrostów przydatków z okolicznymi tkankami. Same zrosty mogą powodować ból, a nawet niewielki proces zapalny w miednicy mniejszej znacznie go nasila.
Leczenie jest takie samo jak w ostrym zapaleniu przydatków. Po złagodzeniu pierwszych objawów poleca się leczenie sanatoryjne połączone np. ze stosowaniem tamponów borowinowych.