A.Walicki: Filozofia a mesjanizm.
Dwa mesjanizmy: Adam Mickiewicz i August Cieszkowski
Mesjanizmy XIX-go wieku a millenarzym
traktat Cieszkowskiego Bóg i palingeneza—Mickiewicz bardzo często z nim polemizował
Słowo „mesjanizm” często pojawia się w pracach z zakresu socjologii religii i historii ruchów religijnych. Niekiedy używane bywa wymiennie z terminem „millenaryzm”, kiedy indziej oznacza pewną szczególną cechę lub wariant millenaryzmu.
Norman Cohn w dziele Millennial Dreams in Action: proponował takie użycie pojęcia „millenaryzm” jako określenia typologicznego wszystkich ideologii i ruchów religijnych, w których występuje idea zbawienia:
zbiorowego
ziemskiego
bliskiego
totalnego
dokonanego za pomocą czynników uważanych za nadprzyrodzone
Yonina Talmon definiuje „millenaryzm” jako poszukiwanie totalnego, rychłego, ostatecznego, ziemskiego, zbiorowego zbawienia. Rozwijając definicję wylicza także takie cechy jak: dualistyczna, manichejska wizja świata(wybrani-potępieni, Chrystus-Antychryst).
MILLENARYZM- to idea tysiącletniego Królestwa Bożego na ziemi, mającego nadejść po okresie katastrof i realizującego tym samym opatrznościowy plan historii;
MESJANIZM- To idea „pośrednika” między ludźmi a Bogiem, odradzającego ludzkość i otwierającego jej drogę do zbawienia, pojmowanego z reguły jako zbawienie ziemskie (może to być mesjasz osobowy, może to być mesjasz zbiorowy).
Rewolucyjny charakter millenaryzmu, definiuje nawet millenaryzm jako „religijny rewolucjonizm”, będący poprzednikiem i prototypem rewolucjonizmu świeckiego. Millenaryzm wyraża często postawę rewolucyjną i opowiada się za rewolucją społeczną, ale mogą również istnieć millenaryzmy kontrrewolucyjne bądź ewolucyjne.
Doktryny:
-premillenarystyczne- zakłada się, iż przyjście Mesjasza (paruzja) poprzedzi i zainauguruje tysiącletnie Królestwo Boże na ziemi
-postmillenarystyczne- paruzje traktuje się jako nie inaugurację lecz jako zakończenie, finalny akt Millenium, a realizacja Millenium pojmowana jest jako proces dokonujący się stopniowo, z pomocą sił nadprzyrodzonych od dawna obecnych i działających w tradycyjnej religii.
Świadomość millenarystyczno-mesjanistyczna, rodzi sie w okresie wielkich katastrof dziejowych, zbiorowych prześladowań, załamania tradycyjnych autorytetów. Jego podłożem sa napięcia emocjonalne spowodowane frustracją, cierpieniem, upokorzeniem, niepokojem
Nosicielami idei millenarystycznych są zazwyczaj grupy migrujące, ludzie wykorzenieni, wyrwani ze swego naturalnego środowiska i osamotnieni w obcym świecie.
Prototypu „mesjanizmów narodowych” można dopatrzyć się m.in. w teorii anonimowego „rewolucjonisty znad górnego Renu (pocz. XVI w.) głoszącego, iż Niemcy sa narodem wybranym, powołanym do zbudowania na ziemi mesjanicznego Królestwa Bożego oraz w niektórych koncepcjach sarmatyzmu, przenoszących teorię „narodu wybranego” na naród polski.
Ujejski cechy mesjanizmu:
przewidywanie i oczekiwanie wielkiej zmiany, mającej rychło nastąpić.
wiara, że ta zmiana doprowadzi ludzkość, lub zbliży do socjalnej o moralnej doskonałości w każdym razie zniszczy raz na zawsze wojnę między narodami klasami.
dokona się za sprawą narodu (klasy), którym takie posłannictwo mesjanistyczne, na mocy ich zasług czy cierpienia, czy woli bożej zapowiada.
Przewidywanie i przepowiadanie, że okres mesjanistyczny przyjdzie poprzedzony przez okres katastrofalny.
Cieszkowski wyróżnia trzy epoki dziejów:
epoka Boga Ojca
epoka Boga Syna
epoka Ducha Świętego
Wyróżnia się mesjanizmy restauracyjne i innowacyjne, przy czym idee restauracyjne także zawierają w sobie elementy innowacji.