Współczesne problemy socjologii

Co to jest socjologia?

Socjologia powstała jako usiłowanie zrozumienia dalekosiężnych zmian, jakie zachodzą w ludzkich społeczeństwach od 2-3 stuleci. Są to zmiany niekonieczne na wielką skalę:

Niektóre z najważniejszych dokonuje się w odniesieniu do najbardziej intymnych i osobistych właściwościach ludzkiego życia. Jednym z przykładów takich zmian jest upowszechnienie się miłości romantycznej jako podstawy małżeństwa.

Socjologię można określić jako systematyczne badanie grupy i społeczeństw ludzkich, w szczególności analizę nowoczesnych, uprzemysłowionych systemów społecznych.

Socjologia należy do rodziny nauk społecznych obejmującej także historię, psychologię społeczną, antropologię, ekonomię, nauki polityczne, geografię społeczną.

Podziały między różnymi naukami społecznymi nie są klarowne ani precyzyjne; wszystkie posiadają pewien zakres wspólnych zainteresowań, pojęć i metod badawczych.

Socjologia poszukuje wyjaśnień dotyczących natury porządku społecznego i zakłóceń tego porządku. Poszukiwania te ukierunkowane są zawsze na jakiś system społeczny.

System społeczne jest całokształtem związków (w tym zależności) miedzy ludźmi, którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Związki te- interakcje- zachodzą zawsze według pewnych względnie stałych wzorów. Można zatem powiedzieć, że system społeczny jest to stały wzór interakcji miedzy dwoma lub większą liczbą ludzi.

Co to jest społeczeństwo?

Zbiorowość wzajemnie na siebie oddziałujących osobników:

-zajmująca określone terytorium,

-na ogół liczba dzieląca się na różne grupy stała, „wieczna” samowystarczalna, samoodnawiająca się posiadająca kulturę.

Rożne punkty widzenia na społeczeństwo (aspekty)

1. aspekt demograficzny - populacja na ogół wielki zbiór jednostek ludzkich o określonej charakterystyce.

2. aspekt grupowy - składa się z jednostek, jest zintegrowane w pewną całość, nie jest zbiorowością luźną, choć składa się z różnych elementów.

3. aspekt systemowy - powiązany układ pozycji (statusów) i typów dla nich ról.

4. aspekt strukturalny - sieć relacji międzyludzkich - nie obiektów, lecz form, schematów odnoszenia się ludzi do siebie.

5. aspekt antywistycznych (interakcjonistycznych) - konglomerat wzajemnie zorientowanych działań jednostki.

6. aspekt kulturalistyczny - matryca podzielona przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł oddziałujących na ludzkie działania.

7. aspekt zdarzeniowy (polowy)- nieustająco zmienna, płynne pole, pełne zdarzeń społecznych, w polu tym zbiorowości jednostek podejmują wobec siebie nawzajem kulturowo wyznaczone i strukturalnie ukierunkowane działania i w toku tego procesu same modyfikują i wytwarzają grupy, systemy społeczne, struktury społeczne i kulturę, stanowiące z kolei kontekst dla przyszłych działań.

Społeczeństwo w tym ujęciu nie „istnieje”, lecz ciągle na nowo „staje się”.

Praktykowanie socjologii wymaga:

-neutralności- odseparowania się od potocznych (przyjmowanych z „dobrodziejstwem” inwentarza często stereotypowych) idei dotyczących życia społecznego.

-umiejętności „myślenie imaginacyjnego” posługiwania się wyobraźnią socjologiczną.

Elementy wyobraźni socjologicznej (wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompka)

1. Wszelkie zjawiska społeczne są skutkiem (zamierzonych lub nie, natychmiastowych lub skumulowanym, bezpośrednim lub pośrednim) jakiś działań, decyzji, wyborów podjętych przez jednostki bądź zbiorowości, czyli podmioty społeczne. Wyobraźnia socjologiczna przeciwstawiała się fatalizmowi, determinizmowi, prowidencjalizmowi.

2. Świadomość czynników (np. ukryty zasób, barier strukturalnych i kulturowych, które wyznaczają szansę i możliwość działania jednostek i grup ludzkich.

[wyobraźnia socjologiczna zwana mit absolutny wolności człowieka, przeciwstawiania się walintaryzmowi.]

3. Rozpoznanie we wszystkich zjawiskach społecznych skumulowanego dziedzictwa przeszłości (tradycji społecznej i kulturowej, która wpływa na teraźniejsze działania.)

[podstawą wyobraźni socjologicznej jest historyzm sprzeciwia się ona prezentyzmowi]

4. Postrzeganie życia społecznego [w tym wszystkich pozornie trwałych instytucji, organizacji. W ich ciągłej zmienności w procesie stawia się, znikome przekształcanie się.

[wyobraźnia socjologiczna akceptuje dynamikę życia. Akceptacja ogromnej różnorodności form, w jakich przejawiać się może życie społeczne.]

Socjologia i społeczeństwo

krótka historia i długie dzieje

socjologii myśli społecznej

1. wiedza potoczna

2. sztuka

3. filozofia społeczna

- poszukiwanie regularności, prawidłowości, formułowanie ogólnych praw rządzących życiem społecznym

- przyjęcie nowej, naukowej perspektywy : metoda naukowa

eksperymentalne, empiryczne opisywanie
i analiza faktów społecznych

budowa swoistego aparatu pojęciowego, konstruowanie twierdzeń o zależnościach między zjawiskami

Podstawowe pytania socjologii jako nauki:

Jak jest?

Dlaczego tak jest?

Jak będzie?

Jak ulepszyć życie społeczne?

Socjologia jest dziedziną refleksji o ważnych implikacjach praktycznych. Może przyczyniać się do wzrostu społecznego krytycyzmu i praktycznych reform społecznych poprzez:

• lepsze zrozumienie określonego zestawu okoliczności społecznych, co daje większą szansę na kontrolowanie tych okoliczności

• powiększanie wrażliwości kulturowej, co umożliwia oparcie działań o charakterze politycznym na uświadomieniu sobie istnienia różnych (często rozbieżnych) wartości kulturowych

• badanie zamierzonych i niezamierzonych konsekwencji przyjęcia określonych programów politycznych

• funkcję „oświatową” („oświeceniową”) - oferując grupom i jednostkom coraz więcej możliwości zmiany

Cztery główne modele intelektualne w socjologii

• ewolucjonizm

• model konfliktowy

• strukturalny funkcjonalizm

• interakcjonizm symboliczny

Ewolucjonizm w socjologii przyjmuje oparte na przekonaniu o istnieniu praw rozwoju (postępu) historycznego. Podstawowe założenie: wszystkie społeczeństwa przechodzą przez fazy czy stadia wzrastającej złożoności.

Darwinizm społeczny - jeden z wariantów ewolucjonizmu (H. Spencer, Marks, Durkheim).

Model konfliktowy - przekonanie, że społeczeństwo znajduje się zwykle w stanie konfliktu oraz, że podstawowym warunkiem życia jest współzawodnictwo (konkurencja, walka)
w dążeniu do władzy i wyższej pozycji społecznej.

Funkcjonalizm strukturalny - dominujący nurt do lat 70-tych XX w. Opiera się na wizji społeczeństwa jako organizmu składającego się z wzajemnie od siebie uzależnionych elementów.

Teoria równowagi społecznej - T. Parsons - jest w opozycji do modelu konfliktowego

Rekwizyty funkcjonalne - warunki jakie musi spełniać grupa dla podtrzymania życia społecznego.

Wyróżnia się rekwizyty funkcjonalne związane:

1. ze środowiskiem zewnętrznym (pożywienie, dach nad głową, ubranie, opieka nad najmłodszymi, ochrona przed wrogiem)

2. z biospołeczną naturą człowieka - zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, duchowych kulturalnych:

• przestrzeń aktywności ekspresyjnej

• reguły dotyczące zróżnicowania płci i wieku oraz ważnych wydarzeń (narodziny, osiągnięcie dojrzałości, śmierć)

• struktury/wzory odnoszące się do religii, sztuki, rekreacji

z życiem zbiorowym - uwzględnianie potrzeb grupy na równi z własnymi:

• reguły i uporządkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze społecznej

• kontrolowanie użycia siły

• zarządzanie wymianą dóbr itp.

„Wynalazek (zjawisko) społecznej organizacji był dla rozwoju ludzkości ważniejszy nawet od wynalezienia narzędzi”

Rola społeczna - oczekiwane zachowanie jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną. Idea roli społecznej odwołuje się do teatru. Jednostki w każdym społeczeństwie odgrywają wiele ról społecznych odpowiednio do zróżnicowanych kontaktów ich aktywności.

Pozycja społeczna - społeczna tożsamość jednostki w określonej grupie lub społeczeństwie. Może mieć charakter bardzo ogólny (tak jak pozycje społeczne związane z rolami poszczególnych płci) lub bardzo specyficzny (w przypadku pozycji zawodowych).

Funkcjonalizm zmienia się w konfrontacji z socjologią interakcjonistyczną (przekonaniem,
że stosunki społeczne kształtowane są przez społeczne interakcje na poziomie symbolicznym).

Elementy wyobraźni socjologicznej wg Millsa i Sztompki

Socjologia

Nauka o ludziach działających w polu wzajemnych relacji (w „przestrzeni międzyludzkiej”), którzy nadają temu polu nieustanną dynamikę funkcjonowania i stawania się (podtrzymującą „życie społeczne”), a utrwalone często niezamierzone efekty swoich działań pozostawiają, jako ramy strukturalne i kulturowe kolejnych działań, następnym pokoleniom.

Socjologiczna wyobraźnia

Zdolność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi u historycznymi oraz działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne i zbiorowe, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego złożoności i różnorodności.

2

---