Jak rozumiemy pojęcie społeczeństwa?
Podstawowym czynnikiem konstytuującym społeczeństwo jest więź społeczna. Jest to ogólne określenie dla całości stosunków społecznych i współzależności łączących jednostki ludzkie w zespoły. Zazwyczaj określa się tak ogół stosunków zapewniających zespołowi ludzi spoistość, ale można mówić na przykład o grupie ludzi walczących ze sobą. W pewnych ideologiach akcentuje się krępujący charakter więzi społecznej ( uzależnienie, związanie ), zwykle jednak zwraca się uwagę na więź społeczną jako czynnik umacniający dany zespół, w przeciwstawieniu do niespójnych, zdezintegrowanych, zatomizowanych zbiorów ludzi. Niekiedy więzią społeczną nazywa się poszczególny stosunek społeczny, przede wszystkim ten, który w danym układzie uważa się za najbardziej istotny.
Więź społeczna łączy jednostki w różne, co do wielkości i trwałości, skupienia. Niezależnie od ich pojmowania i specyficznych cech umożliwiają one swoim członkom przynależność do społeczeństwa. Człowiek jako jednostka, tkwi i funkcjonuje w społeczeństwie za pośrednictwem różnorodnych skupień zwanych zbiorowościami społecznymi. Są nimi: kręgi, grupy, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne.
Wymienione zbiorowości, na czele z rodziną jako najważniejszą grupą, zaliczane są do podstawowych składników społeczeństwa i form życia zbiorowego. Spróbujmy zatem bliżej określić czym jest społeczeństwo i jak definiują pojęcie społeczeństwa socjologowie.
We współczesnej literaturze socjologicznej i pokrewnej pojęcie * społeczeństwa * bywa różnie pojmowane. Zależnie od kontekstu najczęściej oznacza ono:
1. Rodzaj szerokiej, czy nawet najszerszej zbiorowości terytorialnej. W tym znaczeniu mówimy o społeczeństwie Polski, Europy, Świata. ( W takim znaczeniu pojęciem tym posługiwał się też Znaniecki uważając społeczeństwo za kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo, Kościół ).
2. Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków. Na przykład ekonomicznych, związany ściśle z rozwojem produkcji ( ujęcie marksistowskie ).
3. Ogół instytucji i urządzeń zapewniający jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury. ( Ujęcie * organizacyjne *, które zwraca uwagę na nie dominującą zbiorowość, lecz na wszystkie formy i przejawy życia w zbiorowościach zorganizowanych formalnie i nieformalnie.
4. Postać egzystencji człowieka. Wyraża się to w stwierdzeniu - człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości ( w tym ujęciu filozoficznym społeczeństwo występuje jako postać bytu ludzkiego.
5. Społeczeństwo bywa także pojmowane jako forma życia zbiorowego poza organizacją państwową, czyli tak, jak pojęcie to funkcjonuje w języku potocznym i publicystycznym. Definiuje się je wtedy za pomocą zachowań grupowych. ( Przykładem tego są różne hasła, oświadczenia wyrażające postawy i dążenia określonych zbiorowości jak: społeczeństwo popiera lub dezaprobuje określone decyzje rządu, pragnie pokoju, dąży do umocnienia gospodarczej i międzynarodowej pozycji swego kraju ).
Uogólniając powyższe wyjaśnienia pojmowanie społeczeństwa możemy zawęzić do trzech ujęć. Są nimi:
1. empiryczne, czyli ukazujące społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju ( państwa ),
2. modelowe, które ujmują społeczeństwo jako pewien ogólny wzór,
3. filozoficzne, które społeczeństwo traktują jako środowisko i kategorię istnienia człowieka.
Przyjmując pierwsze z tych ujęć, można powiedzieć, że społeczeństwo oznacza dopełnianie się i krzyżujące się formy życia zbiorowego, współwystępujące i mające część wspólną - członków - w ramach narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, które cechuje odrębność i osobliwość kulturowa, strukturalna i dziejowa.
Tak ujmowane społeczeństwo może być łączone w szersze układy ( organizacyjne o szerszym zasięgu ). Niektóre z nich obejmują prawie wszystkich ludzi globu ziemskiego. Stąd zasadne jest wyróżnienie społeczeństwa globalnego, które musi umacniać się organizacyjnie ( na przykład dla ochrony środowiska naturalnego ). W tym przypadku warto też zaznaczyć czym jest zbiorowość. Dla wielu socjologów termin * zbiorowość * nie ma ściśle określonego znaczenia. Najczęściej jednak jest ona rozumiana jako zespół ludzi ( całość, agregat ) wydzielony względnie, wyraźnie i trwale w pewnych granicach przestrzennych.
Bardziej szczegółowo rzecz ujmując należy uznać, że zbiorowość to zespół ludzi, którzy przez dłuższy czas są oddzieleni od innych ludzi na pewnym obszarze. ( Na przykład zbiorowość ludzi płynąca statkiem przez kilka dni ). Jeśli rozpatruje się taką zbiorowość z rozpatrzeniem wszystkich przejawów życia, które się z czasem w jej obrębie wytwarzają, to określa się ją mianem społeczności. Społeczność lokalna obejmuje ludzi zamieszkałych na jakimś zwarto zaludnionym obszarze ( wieś, miasto, aglomeracja ). Społeczność regionalna obejmuje ludzi z obszaru tworzącego pewien region administracyjny, czy gospodarczy, w ramach którego powstają rożne formy współdziałania. Społeczność państwowa obejmuje ludzi zamieszkałych w granicach jednego państwa, które to granice, jeśli nawet nie są trudne do przekroczenia, wyznaczają ramy działalności członków takiej społeczności. Cechą społeczeństwa państwowego jest więc terytorium; pewien obszar, który wyznacza ogólne ramy życia społecznego. Na tyle szeroki, że mieszczą się w nich niemal wszystkie sprawy i wszystkie zależności jego członków.