1.Demografia - nauka o prawidłowościach rozwoju ludności żyjącej w określonych warunkach społ - ekonomicznych terytorialnych.
Demografia zajmuje się badaniem:
-stanu liczebnego ludności
-rozmieszczenia ludności
-struktury ludności pod względem określonych cech
-procesów wchodzących w skład ruchu naturalnego i wędrówkowego.
Związki socjologii z demografią.
To dwie odrębne dyscypliny. Obiekt badania obie dyscypliny posiadają ten sam. Punkt analizy jest specyficzny dla obu nauk.
Obiekt badania socjologii: zbiorowości ludzkie traktowane jako tworząca system całość - społeczeństwo.
Obiekt badań demografii:
Zbiorowości ludzkie traktowane jako podsystem w systemie społeczeństwo -ludność-obejmuje ona te same klasy i warstwy, które tworzą społeczeństwo, lecz funkcjonowanie tego podsystemu nie zawiera w sobie wszystkich procesów społecznych.
Ludność jako podsystem charaktery zują tylko procesy demograficzne.
Demografia-nauka b. szczegółowa
Socjologia-nauka ogólna.
2.Subdyscypliny demograficzne powstałe w wyniku podziału: powiązanie socjologii z demografią:
a)Demografia opisowa
b)Demografia analityczna. Skupia się na konkretnych populacjach, opisuje je metodami ilościowymi-statystyka.
c)Demografia teoretyczna-opisuje stosunki ludnościowe z pkt. widzenia
ogólnych prawidłowości rozwojowych.
d)Demografia porównawcza-bada podobieństwa i różnice oraz ich przyczyny, które występują w stosunkach ludnościowych w określonym czasie i przestrzeni.
e)Doktryny demograficzne-ma tworzyć teorie demograficzne. Takie, które przewidują ewolucję zjawisk demograficznych.
f)Polityka ludnościowa-ma przełożyć teorie stworzone przez doktryny działania.
3.Powszechne spisy ludności - jest pełnym badaniem statystycznym, którego celem jest uzyskanie danych o liczbie ludności zamieszkałej na danym terenie, jej strukturach, warunkach życia w danym momencie
czyli w tzw. Krytycznym momencie spisu. K m s - jest to wyznaczenie konkretnej daty (r,m,dz)
-rok-co 10lat w latach zakończonych na 00 np. 2000… w każdym państwie świata,
-miesiąc-miesiące zimowe (Europa)
-dzień-bez znaczenia
-godzina-zawsze 24:00.
Moment krytyczny to początek spisu i trwa ok. 2tyg.
Cechy charakteryzujące spisy powszechne:
a)powszechność-badania demograf. obejmują całą ludność danego terytorium
obowiązkowość-w socjologii istnieje dobrowolność
b)imienność-osoby są podpisane na kwestionariuszu-formularzu. W socjologii anonimowość jest pozorna
c)bezpośredniość-twarzą w twarz.
Popularne cechy badane podczas spisu:
-płeć i wiek (d. ur.)
-miejsce zamieszkania (zameldowania), Ew. poprzednie m zam.
-poziom wykształcenia
-stan cywilny
-kto jest głową gosp. domowego + relacja pokrewieństwo z głowa gosp. domowego.
Etapy spisu powszechnego:
a)obchód przed-spisowy - umówienie się rachmistrza na dogodny termin przeprowadzenia spisu.
b)szkolenie rachmistrzów
4.Ewidencja bieżąca i sprawozdawczość.
Rejestracja w 1.Księgach stanu cywilnego (ur. i zgony) i
2. księgach meldunkowych.
1.z USC
-akt małżeństwa- zaw. Dane o imionach nazwiskach osób zainteresowanych, stan cywilny, m-sce ur., d ur.,karta statystyczna,
zawód, d zaw .zw. małż. D wniesienia powództwa, d prawomocna orzekania rozwodu, info na temat dzieci (<18L), papiery od psychologa.
-akt ur.-nazwiska,imiona,płeć,dane rodziców (j.w.+m-sce i d ur. Rodziców),m-sce zam. Rodziców.
-Akt zgonu-imie,nazwisko,m-sce i d ur., ost m-sce zamieszk.,zawód.
-karta zgonu-formalny papier stwierdza zgon,przyczyna zgonu; wypisuje lekarz.
2.Ks. meldunkowe-rejestracja wy- i za- meldowań stanowi źródło danych dla sprawozdawczości o stanie i ruchu ludności. Są to informacje o liczbie i cechach osób:
-zmieniających m-sce pobytu stałego w kraju
-dokonujących zameldow. Na pobyt stały po przjeździe z zagranicy (imigracja-pobyt stały)
-wymeldowanych w związku z wyjazdem za granice na stałe (emigracja na pobyt stały)
-zameldowanych na pobyt czasowy dłuższy niż 2 m-ce wg stanu w dn. 31.12 każdego roku.
Metoda reprezentacyjna -badanie kobiet, dzietność k, atrakcyjność, losowo
Metoda monograficzna-pytamy o wszystko dotyczące gosp dom
Materiały (źródła) wtórne- np. dane zgromadzone w ZUS, wszelkie badania statystyczne.
5.Typy analizy demograficznej.
a) Analiza poprzeczna- stosując tą analizę badamy zbiór osób, które urodziły się w różnym czasie i dożyły do momentu badań w zróżnicowanych warunkach. Przyjmuje się zasadę jedności czasu obserwacji zjawisk demogr. Uzyskuje się w ten sposób opis stanu ludności w konkretnym okresie kalendarzowym.
Np. zgony wg przyczyn w 2000r.,
Małżeństwo zawarte w 2002r.
b)Analiza wzdłużna- Badania dotyczą tych osobników, którzy przeżyli to samo wydarzenie demogr. W tym samym ściśle określonym czasie -KOHORTA.
Kohorta (zbiorowość), w skład której wchodzą tylko osobnicy urodzeni w tym samym roku - to GENERACJA.
Analiza wydarzeń zachodzących w poszczególnych kohortach od momentu przeżycia tego samego wydarzenia do momentu badań nazywa się analizą wzdłużną.
Np. kobiety urodzone w 1980 r.
Przez 30lat systematyczna obserwacja: czy są pannami czy mężatkami, kiedy się pojawiły dzieci.
Współczynnik demograficzny:
Ft -fakt demograf w określonym czasie (rok)
cd.5.Podział-współczynniki demograf:
a)ogólne (surowe)-fakty demograf odnosimy do średniej liczby całej ludności
b)szczegółowe (cząstkowe)-Ft odnosimy do części populacji - (subpopulacji) wyodrębnionej ze względu na konkretne cechy demograficzne.
Analiza demograficzna
a.Czynniki demograficzne
b.Czynniki poza demograficzne
-czynnik ekonomiczny
-przyczyna medyczna
-czynnik społeczny (świadomość)
Cele analizy demograficznej.
1)Rozkład złożonych zjawisk demograficznych na zjawisko proste
2)Eliminowanie wpływu na te zjawiska czynników zakłócających ich przebieg.
3)Badanie wzajemnych powiązań pomiędzy poszczególnymi zjawiskami demograf oraz pomiędzy zjawiskami poza demograf.
4)Badanie przyczyn i skutków powst określonych procesów demograf.
6.Urbanizacja- proces społeczno-ekonomicznej integracji ludności w miastach i rozprzestrzeniania się miejskiego stylu życia.
Poziom urbanizacji mierzymy proporcja ludności miejskiej do ogólnej liczby ludności danego obszaru.
3 największe miasta świata:
Nowy Jork, Londyn, Tokio (1950)
Tokio, Meksyk, Bombaj (2000)
Tokio, Bombaj, Lagos (2015)
7.Struktura ludności wg płci
Mierniki:
-udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności
-współczynniki feminizacji-stosunek liczby kobiet K do liczby mężczyzn M.
I i II st.
-współczynnik maskulinizacji- stosunek liczby M do Liczby K.
7a.Prawidłowości występujące w strukturze wg płci:
1.czynniki biologiczne
2.czynniki społeczne
3.czynniki biol. - społ.
1)w każdej dużej zbiorowości rodzi się corocznie więcej osobników płci M:
-w PL na 1000 ur. żywych mamy od 515-520 chłopców
-zaobserwowano, że po wojnach rodzi się jeszcze więcej chłopców
2)w większości populacji umieralność M jest wyższa niż umiera K
-w PL w każdej kat wieku zgonów wśród M jest więcej. W krajach gorzej rozwiniętych K umiera częściej (czynniki społ-medycyna, ciężka praca, wiele dzieci)
7b.Skala E. Rosseta: C=100
Skala feminizacji:
a)jeśli jest <100 K na 100 M - tj. lekka przewaga mężczyzn
b)od 100-103,9 K na 100 M - tj. lekka przewaga K
c)od 104-107,9 K na 100 M - tj. zwichnięta równowaga płci (PL)
d) 108-111,9 K na 100 M - tj. mocno zwichnięta równowaga płci
e) 113 i więcej K na 100 M - zupełnie anormalna struktura płci.
3)cz. Biol-społ.
Prawidłowość -chociaż w każdej populacji rodzi się więcej chłopców niż dz. To prawidłowość dotyczy umieralności, sprawia, że przewaga liczebna osobników M zmniejsza się, natomiast w wieku starszym jest wyraźna przewaga K.
8.Proces migracyjny-
Mig międzynarodowe-częściej migrują M. Na obszarach napływu tj. imigracji rośnie odsetek M. Na obszarze odpływu tj. emigracji spada on.
Mig wewnętrzne- tworzą się ośrodki z zawodami mężczyzn (N. huta) i K (Łódź)
Wieś/miasto- częściej ze wsi wyjeżdżają K, następuje defeminizacja wsi (brak K).
9.Struktura ludności wg wieku.
Wiek człowieka uznajemy za moment od urodzenia. Kategorie wieku:
1)Wiek chronologiczny- (kalendarzowy)- wiek, który minął od momentu urodzenia do momentu wystąpienia jakiegoś faktu demograficznego, np. zaw. zw. małż., ur. dziecka, zgonu. Wiek ten mierzymy w skończonych jednostkach czasu (lata, m-ce, tyg, dni).
2)Wiek biologiczny(funkcjonalny)
-nie liczymy liczba przeżytych lat, lecz ogólnym stanem psychofizycznym jednostki.
W toku życia, w wyniku pewnych czynników możemy mieć tyle samo lat, co nasz sąsiad, ale czuć się i wyglądać, na zupełnie inny wiek. Przepisy prawa biorą pod uwagę ten wiek.
2 typy skutków społ wynikających z różnic między wiekiem chronolo. a biol.:
a)osoba może osiągnąć wiek kalendarzowy, natomiast jej wiek biol jest nie wystarczający.
Np. gotowość szkolna.
b)nasz wiek chronol. Ogranicza wiek biolog. Wiek chromol. Zmusza nas do rezygnowania z ról zawodowych mimo tego, że Np. 60latka może mieć ochotę jeszcze popracować 10lat, czuje się w pełni sił, aby pracować.
3)Wiek społeczny- wieku społ nie mierzymy liczbą przeżytych lat.
Jest mierzony sytuacja społeczna danego osobnika, ze względu na pełnione przez niego role społeczne.
Np. rola naukowca - może pracować dłużej, pracownik wojskowy - idzie szybciej na emeryturę.
10.Skala wieku - E. Rosset
os. stara 60 lat i więcej
-<8% w wieku 60lat i więcej - społ ludzi młodych w znaczeniu demograficznym
-od 8-10% - społ na przedpolu starzenia się
-ludność starzejąca się, udział osób starych od 10-12%
-ludnośc w sensie demograficznym stara, udział 12% i więcej
11.Struktura ludności wg wieku i płci.
Piramidy wieku.
G. Sundbarg.
1) Ludność typu progresywnego
Stały coroczny wzrost liczby urodzeń (duża liczba ur.)
Duża liczba zgonów = dodatni przyrost naturalny - społeczeństwo młode w sensie demograficznym.
2) Typu zastojowego
Coroczna liczba ur. jest mniej więcej =corocznej liczbie zgonów, przyrost naturalny na poziomie zerowym.
3) typu regresywnego
Mała liczba urodzeń i mała liczba zgonów. Wartość przyrostu naturalnego ujemna. Społ. stare w sensie demograficznym.
12.Struktura ludności wg cech społ - zawodowych i wykształ.
A.Stosunek do pracy i źródło utrzymania
a) czynny zawodowo=aktywny zawodowo (np. bezrobotny)
-pracujący + potencjalna siła robocza ( rybacy, urlopy wychowawcze)
b) bierny zawodowo -nie zarobkowe źródło u3mania.
W PL współ. Akt zawodowej maleje. Wśród akt zawodowo przeważają M.
Podział zawodów na sektory gospodarki:
I. rolnictwo leśnictwo (przemysł wydobywczy, rybołówstwo)
II. przemysł i budownictwo
III. usługi
Klasyfikacja Secomskiego:
Kr sł roz |
K śr r |
K w r |
I.>50% |
20-50% |
<20% |
II.<25% |
25-45% |
30-40% |
III.<25% |
25-35% |
35-65% |
np.1930 PL kraj sł roz gosp
I.68%
II.17%
III.15%
2000 r
28,5%, 26%, 45,5% -wysoko rozw
Bezrobocie
Ok. ¼ bezrobotnych to absolwenci.
Analfabetyzm
Zdecydowana większość kobiet to osoby nieumiejące czytać i pisać.
13.Współczynnik reprodukcji netto
Charakteryzuje aktualna płodność wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dziewczynek przypadających na 1 kobietę w wieku rozrodczym.
Współczynnik reprodukcji brutto
Charakteryzuje aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dziewczynek, które dożyją wieku swych matek, a przypadających na 1 kobietę w wieku rozrodczym. Przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu cząstkowych współ płodności i umieralności.
14.Ruch wędrówkowy ludności
Ruchy zewnętrzne:
Imigracja- zbiorowość osób przybywających z zagranicy na stałe.
Emigracja- zbiorowość osób wyjeżdżających za granicę na stałe.
Międzynarodowe migr krótko-(pobyt w nowym m-scu zam od 2 m-cy do roku)
i długookresowe -pobyt powyżej 1 roku.
Ruchy wewnętrzne:
a)wędrówki ze wsi do miast
b)przenoszenie się ludności do miejsc, w których jest duży popyt na siłę roboczą lub opuszczanie ludności z miejsc o nadwyżce siły roboczej.
Ruch naturalny, ruchy długotrwałe:
Pobyt czasowy i stały.
Ruchy wahadłowe-przejazdy między miejscem zam. I miejscem pracy lub nauki.
15.Teorie ludnościowe.
Czynniki kształtujące przyrost ludności- umieralność wzrasta wraz z niewystarczającą ilością żywności, przedwczesne małżeństwa =wyższa umieralność niemowląt, wojny zmniejszają przyrost liczebny ludzi, wysokie koszty zaślubin =mniejsza częstotliwość zaw. zw. małż.
Trzyfazowy model przejścia demograficznego:
I. Charakteryzuje się wysokim poziomem rodności oraz wysokim falującym poziomem umieralnośći
II. Właściwa faza przejścia- zmniejszenie umieralności i rodności
III. Kontrolowana reprodukcja, poziom dzietności
Czterofazowy model przejścia demograficznego: !
I.Naturalny proces reprodukcji, w którym natężenie ur. i zgonów utrzymuje się na b. wysokim poziomie.(dla ludności żyjącej na b. niskim poziomie rozwoju gosp.
II. Zmnieszanie się umieralności, przy rodności na b. wysokim poziomie
III. Znaczne obniżenie poziomu rodności niż umieralności.. Przyrost naturalny osiąga najwyższy poziom.
IV.Poziom natężenia urodzeń zbliża się do poziomu umieralności.. Faza dzietności < 3 dzieci na 1 K i przeciętną długością trwania życia >65lat.
Rodność - współczynnik dzietności- płodność całkowita:
Liczba dzieci przypadająca na 1 K w całym jej życiu rozrodczym.
Drugie przejście demograficzne:
Dalszy spadek dzietności wynika przede wszystkim z chęci zapewnienia możliwości samorealizacji się obojga rodziców w codziennym życiu współczesnego społeczeństwa.