Wykład 6.

Podstawy organizacji ładu czasowego

Obliczenie i wybór rozmiaru użytkowania, takiego które zapewni największe korzyści gospodarcze i ciągłość użytkowania, jest podstawowym zadaniem urządzania lasu (regulacja użytkowania, określanie intensywności procesu produkcji towarowej).

Zagadnienia ładu czasowego dotyczą sposobów wyznaczania wielkości produktu (= ilości użytków drzewnych pobieranych z lasu w procesie

gospodarowania).

Czasowe uporządkowanie lasu prowadzi do wyznaczenia wysokości dochodów materiałowych przez określenie dojrzałości rębnej drzew (rzadziej), drzewostanów lub grupy drzewostanów (w danym gospodarstwie).

Dojrzałość rębna - stan drzewostanu (lub drzewa), w którym najlepiej spełnia on określony cel produkcji.

Wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) najlepiej spełnia ten cel, nazywa się wiekiem dojrzałości rębnej lub wiekiem rębności.

Cele produkcji wynikają z różnych czynników przyrodniczych i ekonomicznych i dlatego nie są wyznaczane jednoznacznie. Stąd wyznaczenie wieku rębności nie jest jednoznaczne.

Organizowanie ładu czasowego gospodarstwa leśnego może być prowadzone ze względu na:

- intensyfikację produkcji,

- równomierność dochodów.

Jeżeli interesuje nas maksymalna intensywność produkcji i nie ma żadnych wymagań dotyczących równomierności dochodów, to dla każdego drzewostanu ustala się właściwy dla niego moment wyrębu (niezależnie od tego czy inne drzewostany osiągają dojrzałość rębną w tym samym wieku).

Jeżeli z gospodarstwa leśnego mamy uzyskać równomierne dochody, to należy zrezygnować z indywidualnego określania wieku rębności dla poszczególnych drzewostanów. Zamiast tego należy wprowadzić jednolity okres produkcyjny dla drzewostanów danego gospodarstwa. Ten jednolity okres produkcyjny gospodarstwa nazywa się koleją rębu.

Niezbędne definicje:

Wiek rębności - wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) najlepiej spełnia postawiony cel produkcyjny.

Kolei rębu - średni wiek drzewostanów (gospodarstwa), w którym przeciętnie najlepiej spełniają określony cel produkcji.

Okres produkcji - liczba lat od powstania drzewostanu (lub drzewa) do osiągnięcia przez niego dojrzałości rębnej.

Wiek użytkowania (wiek wyrębu - wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) rzeczywiście jest użytkowany.

Obecnie najczęściej równomierność dochodów jest ustalana w okresie, na jaki sporządzany jest plan urządzania lasu.

Jeżeli równomierność miałaby być trwała, to rozpatrywanym okresem jest kolej rębu. Jednak ustalenie kolei rębu nie gwarantuje równomierności dochodów. Jednym z najlepszych warunków spełnienia równomierności dochodów jest posiadanie równomiernej struktury wiekowej drzewostanów (struktury klas wieku).

Odstępowanie od indywidualnego wieku rębności dla poszczególnych drzewostanów jest niepożądane ze względu na intensywność produkcji.

Ustalenie kolei rębu wprowadza schematyzm w oznaczaniu dojrzałości drzewostanów i powoduje zmniejszenie efektywności gospodarowania.

Organizowanie ładu czasowego gospodarstwa leśnego jednocześnie ze względu na intensyfikację produkcji i równomierność dochodów jest praktycznie niemożliwe.

Regulowanie ładu czasowego ze względu na intensyfikację produkcji

O wielkości użytków drzewnych decyduje dojrzałość rębna drzewostanów (lub drzew).

Jeżeli drzewostany są użytkowane w roku ich dojrzałości to zapewniona jest pełna realizacja celu produkcyjnego (np. wydajności sortymentu) i pełne wykorzystanie czynników produkcji.

Metody określania dojrzałości rębnej drzew i drzewostanów

Rodzaje dojrzałości:

1) naturalna,

2) wg największego dochodu materiałowego,

3) techniczna,

4) ekonomiczna,

5) wg kulminacji renty leśnej,

6) wg kulminacji renty gruntowej,

7) wg czynników hodowlano- leśnych oraz przyrostu bieżącego,

8) inne (jakościowa, ochronna, odnowieniowa)

Dojrzałość naturalna:

- pojedynczego drzewa - wiek, w którym kończy się cykl wzrostowy i następuje zamieranie (nie ma praktycznego znaczenia w urządzaniu lasu),

- drzewostanu - wiek, powyżej którego bieżący przyrost miąższości jest mniejszy od sumy miąższości wydzielających się drzew (znaczenie przy ustalaniu górnej granicy wieku rębności lub kolei rębu, niekiedy wykorzystywany w gospodarstwach pełniących funkcje pozaprodukcyjne),

- zależy od gatunku drzewa i sposobu powstawania (odnowienia).

Dojrzałość wg największego dochodu materiałowego:

- największy dochód materiałowy na jednostkę powierzchni i czasu drzewostan wykazuje w chwili kulminacji przyrostu przeciętnego całkowitej produkcji (punkt zrównania z przyrostem bieżącym)

- sposoby określania - (a) szereg homogeniczny + rejestr pobranych użytków, (b) tablice zasobności i przyrostu drzewostanów,

- zależy od gatunku drzewa, bonitacji, intensywności zabiegów pielęgnacyjnych.

Dojrzałość techniczna:

- wiek, w którym w drzewostanie pożądany sortyment (lub grupa sortymentów) występuje w stosunkowo największej ilości (= przeciętny przyrost miąższości określonych drzew),

- często moment dojrzałości jest określany przy pomocy średniej pierśnicy,

- sposoby określania - (a) szereg homogeniczny + tablice zbieżystości kłód i dłużyc (np. Radwańskiego), (b) tablice zasobności + tablice wydajności sortymentów (np. Borzemskiego),

- zależy od postawionego celu produkcyjnego, gatunku drzewa, bonitacji, intensywności zabiegów pielęgnacyjnych,

- dla określenia dojrzałości pojedynczego drzewa służy wzór Martina (k=a+0,5[n * d]; a= liczba lat potrzebna do osiągnięcia określonej wysokości równej długości sortymentu, n= liczba słojów na 1 cm promienia przekroju w cieńszym końcu, d= postulowana średnica w cieńszym końcu).

Dojrzałość ekonomiczna:

- nie ma zadowalających metod określenia wg przyrostu wartości,

- m. Trubnikowa - jedna z historycznych metod ­optymalizacja kosztów własnych.

Dojrzałość wg kulminacji renty leśnej (najwyższych dochodów pieniężnych, = dojrzałość gospodarcza):

- wiek kolei rębu, przy którym czysty dochód finansowy (roczny) jest największy,

(D, T= czysty dochód zrębowy, trzebieżowy, s= roczny koszt administracji, o= koszt odnowienia, k= kolej rębu)

Dojrzałość wg kulminacji renty gruntowej (czystego dochodu z gruntu leśnego, = rębna finansowa):

- wiek kolei rębu, w którym grunt leśnym przynosi największy czysty dochód finansowy (po potrąceniu kosztów produkcji, administracji, podatków, odnowienia, nadzoru, udostępnienia lasu itp.); moment, kiedy stopa procentowa przyrostu wartości drzewostanu staje się mniejsza od ustalonej stopy gospodarczej w państwie,

Dojrzałość wg czynników hodowlano-leśnych oraz przyrostu bieżącego:

Wykorzystywana w przerębowym sposobie zagospodarowania.

Kryteria wyznaczania drzewa do wycięcia:

- słaba żywotność (mały przyrost),

- jakość techniczna pnia,

- wpływ na otoczenie (np. hamowanie rozwoju odnowienia),

- korekta struktury (pierśnic, gatunkowej, ze względu na maksymalizację przyrostu miąższości) jednostki kontrolnej,

- osiągnięcie granicznych rozmiarów.

Dojrzałość wg innych kryteriów:

- jakościowa (kulminacja przeciętnej ceny 1 m3 drewna z całego zapasu),

- ochronna (wiek, po osiągnięciu, którego ochronna rola drzewostanu zaczyna się zmniejszać),

- odnowieniowa (wiek, który jest początkiem odnawiania się drzewostanów z nasion lub jest końcem naturalnej zdolności wykształcania w drzewostanie odrośli).

Ocena metod:

- obecnie największe znaczenie ma metoda określania dojrzałości technicznej,

- wyniki określania dojrzałości rębnej drzewostanu są przybliżone (dokładność 5-10 lat),

- specyfika produkcji leśnej powoduje, że nie musimy użytkować drzewostanu w określonym roku (= nie jest konieczne dokładne oznaczanie dojrzałości technicznej),

- coraz częściej w określaniu wieku dojrzałości uwzględnia się czynniki społeczne (pełnienie funkcji pozaprodukcyjnych).

URZĄDZANIE LASU WYKŁADY 2000/2001

Strona 5 z 5

---