Psychologia rozwojowa i kliniczna

mgr Martyna Wyka

semestr IV

wykład 1 29.02.2008

Psychologia ma długą przeszłość, jednak jej prawdziwa historia jest krótka ( Ebbinghaus, 1908)

Formalny początek nowoczesnej psychologii

1879 - założenie pracowni eksperymentalnych badań psychologicznych przez Wilhelma Wundta na Uniwersytecie w Lipsku

Psychologia - definicje

Kozielecki - nauka o człowieku, która bada prawa zachowania oraz czynniki środowiskowe i osobowościowe, które nimi sterują

Hildegard - nauka która bada zachowanie człowieka i zwierząt

Zimbardo - naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychologicznych

Cele psychologii

1. opisywanie

2. wyjaśnianie

3. przewidywanie

4. kierowanie

5. poprawianie jakości życia

Trzy historycznie najważniejsze podejścia do psychologii

1. strukturalizm ( treść psychiki)

2. funkcjonalizm ( psychika i jej cele)

3. ewolucjonizm ( dobór naturalny gatunków)

Współczesne kierunki w psychologii

1. biologiczny - zachowanie jako czynnik działania genów, mózgu, układu nerwowego i hormonów

założenia:

- zjawiska psychiczne i społeczne można wyjaśniać w kategoriach procesów biochemicznych

- założone zjawiska można zrozumieć rozkładając je na mniejsze jednostki

- zachowania są zdeterminowane głównie przez procesy przekazywane drogą dziedziczenia

- doświadczenie może modyfikować zachowanie

2. psychodynamiczny - zachowanie jest napędzane / motywowane przez potężne siły wewnętrzne

3. Freud - jednostka zdeterminowana przez kombinację wyposażenia dziedzicznego i doświadczeń z wczesnego dzieciństwa

4. behawiorystyczny - zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez warunki środowiskowe

Badania I. Pawłowa - warunkowanie

Człowiek jako układ reaktywny - bodziec - reakcja ( S - R)

5. poznawczy - ludzie działają ponieważ myślą

dopływ i przetwarzanie informacji

działanie jest determinowane przez przeszłość ( wcześniejsze doświadczenia) ale też przyszłość ( przewidywania, plany)

6. humanistyczny - podejście holistyczne, założenie że człowiek jest z natury dobry, aktywnie dąży do rozwoju i samorealizacji

A. Maslow - drabina potrzeb ( od potrzeb fizjologicznych do potrzeby transcendencji)

7. ewolucjonistyczny - adaptacyjność zachowania i umysłu

połączenie nowoczesnej psychologii z darwinowską teorią ewolucji drogą doboru naturalnego ( przetrwanie gatunku)

wykład 2 07.03.2008

H. Bee „Psychologia rozwoju człowieka”

Zimbardo „Psychologia i życie”

Osobowość - złożony zbiór własności psychicznych, które wpływają na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki, niezmiennie czasowo i sytuacyjnie ( Zimbardo, 2000)

Teorie osobowości - 5 grup

- teorie typów i cech

- teorie psychodynamiczne

- teorie humanistyczne

- teorie społecznego uczenia się

- teorie jaźni

Teorie typów i cech

Typów - dzielą ludzi na odrębne typy, którym przypisuje się charakterystyczne zachowania

np. koncepcja Sheldona, podział ze względu na budowę ciała ( typy: endomorficzny, mezomorficzny, ektomorficzny)

endomorfik - osoby otwarte, dobre, miłe; mezomorfik - osoby umięśnione, odważne; ektomorfik - myśliciel, skłonni do twórczych działań

wg Hipokratesa - sangwinik - krew( pogodny, otwarty), flegmatyk - flegma ( zrównoważony), melancholik - żółć ( spokojny, żyjący w swoim świecie , osoba niestabilna), choleryk - czarna żółć ( porywczy, wpadający w złość)

Cech - zakładają istnienie wymiarów ciągłych ( cech), które nadają spójność zachowaniom w różnych sytuacjach i w różnym czasie

koncepcja Evsencka - połączenie typów i cech

- reakcje pojedyncze

- reakcje nawykowe

- cechy

stabilność

- typy

ekstrawersja introwersja

niestabilność

Wielka Piątka - wymiary które w sobie zawierają różne cechy. Są to wymiary dwubiegunowe. Jest to system do uporządkowania cech.

- ekstrawersja

- przyjazność

- sumienność

- stabilność emocjonalna

- otwartość na doświadczenia

Teorie psychodynamiczne Freud

ID - nieświadoma część osobowości; popędy i siły dynamiczne

SUPEREGO - „sumienie”: magazyn wartości, postaw moralnych

EGO - aspekt osobowości zakorzeniony w rzeczywistości

Mechanizmy obronne ( przykłady):

- wyparcie

- fantazjowanie

- regresja

- racjonalizacja

Teorie humanistyczne

• teoria skoncentrowana na osobie Carla Rogersa:

- samourzeczywistnienie: dążenie do realizacji wewnętrznego potencjału

- bezwarunkowo pozytywny stosunek do wychowywania dzieci

Teorie społecznego uczenia się

- osobowość jest kształtowana głównie przez środowisko zewnętrzne; jest sumą jawnych i ukrytych reakcji

- społeczne uczenie się - Dollard i Miller

Teorie jaźni

- samowiedza - struktura umysłowa, która motywuje, interpretuje, organizuje i reguluje zachowania oraz procesy interpersonalne i intrapsychiczne

- William James - 3 składniki jaźni: ja materialne, ja społeczne, ja duchowe

- jaźń podmiotowa i przedmiotowa

Podstawy psychologii rozwoju

Kategorie zmian następujących wraz z wiekiem

1. zmiany powszechne wspólne dla każdego przedstawiciela gatunku i związane ze szczególnymi okresami życia

2. zmiany właściwe tylko dla członków poszczególnych podgrup

3. zmiany indywidualne wynikające z niepowtarzalnych przeżyć osobistych

Ad 1

- czynniki biologiczne ( zegar biologiczny)

- czynniki społeczne ( zegar społeczny)

- wspólne zmiany psychologiczne

Ad 2

- wpływy kulturowe

- wpływ grupy pokoleniowej

Ad 3

- okres krytyczny ( szczególne uwrażliwienie w trakcie rozwoju, kiedy organizm jest optymalnie przygotowany do nabycia określonego zachowania, o ile pojawią się określone bodźce)

Zmiana rozwojowa

1. nie może być nagła, jednorazowa i krótkotrwała

2. nie może być pojedyncza

3. jest to ciąg zmian o charakterze jednokierunkowym

4. dotyczy zróżnicowanej struktury

5. jest względnie nieodwracalna

Rozwój - ciąg zmian pozostających ze sobą we wzajemnym związku i występujących w sposób uporządkowany w określonych momentach na continuum czasowym biegu życia jednostki ( za: Strelau, 2000)

Teoria rozwoju psychoseksualnego - Z. Freud

Rozwój jest reakcją na napięcia pochodzące m.in. z frustracji, konfliktów i lęków

Metody za pomocą których jednostka uczy się pozbywać frustracji, konfliktów i lęków.

- identyfikacja ( dana osoba przejmuje cechy innej osoby i czyni je integralną częścią własnej osoby)

- przemieszczenie ( przeniesienie uczuć, zainteresowań, uznanych za nieodpowiednie z jednej osoby na drugą)

Fiksacja - na jednym ze stadiów rozwoju

Regresja - cofnięcie się do wcześniejszych faz rozwoju

Stadia rozwoju:

1. stadium oralne ( skupienie na ustach; ok. 1 / 2 r.ż)

2. stadium analne ( skupienie na funkcji wydalania; ok. 2 / 3 rż)

3. stadium falliczne ( skupienie na narządach płciowych; ok. 4 / 5 rż)

4. okres latencji

5. stadium genitalne ( okres dorastania)

wykład 3 14.03.2008

Psychospołeczna teoria rozwoju ( Erikson)

Cnoty - silne strony ego, które przejawiają się w kolejnych stadiach rozwoju

Rytualizacje - kultowo ukształtowany sposób robienia czy doświadczania czegoś w codziennych wzajemnych kontaktach ludzi; ( mogą się przekształcić w sztywne i wypaczone rytualizmy)

Stadia:

1. podstawowa ufność - podstawowa nieufność ( do 1 rż)

cnota: nadzieja

rytualizacja: ubóstwianie

rytualizm: kult bohaterów ( idolizm)

2. autonomia - wstyd i niepewność ( 2 - 3 rż)

cnota: wola

rytualizacja: rozsądzająca

rytualizm: legalizm

3. inicjatywa - poczucie winy ( 4 - 5 rż)

cnota: zdecydowanie ( purpose)

rytualizacja: dramatyczna

rytualizm: wcielanie się

4. pracowitość - poczucie niższości ( 6 - 12 rż)

cnota: kompetencja

rytualizacja: formalna

rytualizm: formalizm

5. tożsamość - pomieszanie tożsamości ( 13 - 18 rż)

cnota: wierność

rytualizacja: ideologiczna

rytualizm: totalizm

Dorastanie

1. kształtowanie się tożsamości ( kryzys tożsamości - kim jestem ?)

2. rodzice - inni ( znajomi, konformizm moralny)

3. rozwiązanie kryzysu tożsamości zależy od:

- poczucia wewnętrznej identyczności i ciągłości

- dostrzegania tej identyczności i ciągłości przez innych

- potwierdzenia obrazu siebie w kontaktach interpersonalnych

6. bliskość - izolacja ( 19 - 25 rż)

cnota: miłość

rytualizacja: afiliacyjna

rytualizm: elityzm

7. twórczość - stagnacja ( 26 - 40 rż)

cnota: opiekuńczość

rytualizacja: generacyjna

rytualizm: autorytaryzm

8. integralność - rozpacz ( po 41 rż)

cnota: mądrość

rytualizacja: integralna

rytualizm: sapientyzm

Teoria Jeana Piageta ( poznawczo - rozwojowa)

Asymilacja - włączenie struktur zewnętrznych do istniejących już, ukształtowanych struktur poznawczych.

Akomodacja - dostosowanie struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń.

Stadia rozwoju

1. inteligencja sensomotoryczna ( do 2 rż) - stałość przedmiotu

2. inteligencja przedoperacyjna ( 2 - 6 rż) - czynności symboliczne

3. operacje konkretne ( 6 - 12 rż) - stałość objętości, ilości, kształtu

4. operacje formalne ( 12 - 15 rż) - myślenie abstrakcyjne, logiczne

wykład 4 04.04.2008

Teorie uczenia się ( modele liniowe)

Rozwój - ciągły proces nabywania doświadczenia i radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń.

Uczenie się - proces powstawania ( przez doświadczenie) względnie trwałych zmian w zachowaniu jednostki.

Teorie warunkowania

Warunkowanie klasyczne ( tzw. Pawłowowskie) - jednostki uczą się przewidywać pojawienie się ważnych wydarzeń w środowisku ( np. pokarm) i przygotować się na nie

- bodziec bezwarunkowy - bodziec który bez uczenia wywołuje reakcję organizmu ( pokarm)

- reakcja bezwarunkowa ( odruch bezwarunkowy) - wrodzona reakcja organizmu ( ślinienie się)

- bodziec warunkowy - bodziec, który w wyniku podawania go z bodźcem bezwarunkowym nabrał zdolności wywoływania podobnej reakcji ( dźwięk dzwonka)

- reakcja warunkowa ( odruch warunkowy) - reakcja wywołana przez bodziec warunkowy ( ślinienie się)

pokarm

ślina

dzwonek

Warunkowanie instrumentalne ( sprawcze) - jednostki uczą się, które z zachowań przynoszą korzystne a które niekorzystne zmiany w środowisku ( konsekwencje atrakcyjne lub awersyjne)

Prawo efektu - zachowanie które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy to wzrasta prawdopodobieństwo iż powtórzone zostanie także to zachowanie ( i odwrotnie)

Podstawowe rodzaje relacji między zachowaniem a jego konsekwencjami

1. wzmocnienie pozytywne

2. kara

3. wzmocnienie negatywne

4. pomijanie

Teoria społecznego uczenia się Bandury

Dziecko może nauczyć się różnych zachowań poprzez obserwowanie innych i wykonywanie ruchów lub dźwięków podobnych do tych, jakie uprzednio wykonywał obserwowany człowiek.

Determinizm wzajemny - interakcja czynników indywidualnych, zachowania i bodźców środowiskowych.

osoba

środowisko zachowanie

Uczenie się obserwacyjne - proces dzięki któremu podmiot zmienia swe zachowania pod wpływem zachowania innej osoby

Poczucie własnej skuteczności - przekonanie jednostki, że poradzi sobie pomyślnie z konkretną sytuacją

Źródła oczekiwań skuteczności

1. doświadczenia zastępcze

2. perswazja społeczna i autoperswazja

3. spostrzeganie własnego pobudzenia towarzyszącego myślom o zadaniu lub podejmowaniu go

Oczekiwania oparte na wynikach - zależne od postrzegania sytuacji

osoba zadanie wynik ( konsekwencje)

poczucie oczekiwanie

skuteczności wyników

Teorie humanistyczne ( modele sekwencyjne)

Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka. Rozwój traktowany jest jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej.

Teoria hierarchii potrzeb A. Maslowa

Potrzeby niedoboru - redukcja deficytu niedoboru

Potrzeby wzrostu - realizacja potencjału

Hierarchia potrzeb

TRANSCENDENCJA

SAMOREALIZACJA

POTRZEBY ESTETYCZNE

POTRZEBY POZNAWCZE

SZACUNEK

PRZYNALEŻNOŚĆ

BEZPIECZEŃSTWO

POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

wykład 5 16.05.2008

Rozwój prenatalny

1. faza jajowa (pierwsze 2 tyg. życia płodowego)

2. faza embrionalna (do 8 tyg. życia płodowego)

- okres krytyczny rozwoju wielu części i układów organizmu

- teratogeny: leki (aspiryna może wywołać poronienie), infekcje, używki (narkotyki, FAS - alkoholowy zespół płodowy: niska waga, deformacje twarzy o ukł.kostnego, problemy neurologiczne)

3. faza płodowa (od 9 do 38 tyg. życia płodowego)

- układ nerwowy - zaczątki pojawiają się między 3 a 7 miesiącem życia płodowego, po 7 miesiącu zaczyna się rozwijać kora mózgowa, ośrodki mowy w lewej półkuli, zaczynają się różnicować funkcje w mózgu

- zmysły - od 4 miesiąca reaguje na ruchy ciała matki i bicie jej serca co wpływa na rozwój zmysłu równowagi, zaczyna rozróżniać smaki, początkowo wrażliwa jest tylko warga, płód odczuwa ból, jedynym miejscem gdzie nie odczuwa bólu jest czubek głowy, od 4 miesiąca reaguje na światło, w 8 miesiącu pojawia się ruch gałek ocznych, płód reaguje na głos matki i po urodzeniu odróżnia go od innych osób, kształtują się odruchy wrodzone

- stany emocjonalne - uwarunkowane hormonami, przygotowują na późniejsze emocje

Stadium noworodka

Pierwszy miesiąc to okres adaptacyjny, dziecko wyposażone jest w wiele wrodzonych odruchów. Odruchy: wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego, tylko dla noworodka

Odruchy specyficzne:

1. odruch Moro - odruch unoszenia kończyn i przyciągnięcia ich do ciała w sytuacji zagrożenia

2. odruch Babińskiego - gdy drażnimy stopę unosi się duży palec

3. odruch toniczno - szyjny - gdy dziecko odwraca głowę w prawą stronę to po lewej stronie zginają się kończyny

4. odruch chwytny - dziecko z dużą siłą zaciska rękę na przedmiocie

5. odruch marszu automatycznego

Odruchy są sprawdzane po urodzeniu dziecka

Skala APGAR

Appearance - kolor skóry

Pulse - puls/ na min

Grimace - grymas twarzy przy reakcji na bodźce (np. wprowadzenie cewnika do nosa)

Activity - napięcie mięśni

Respiration - oddychanie

1 - 10 skala

10 i 9 - stan dobry

8 i 7 - zmęczenie porodem

6 - 4 - niedotlenienie lekkie

3 - 0 - niedotlenienie poważne, pojawia się zamartwica

mierzy się w 1, 3 i 5 minucie życia

Naturalny rytm aktywności - snu i czuwania

noworodki śpią 16 - 18 h/ dobę Faza REM co 50 - 60 min

niemowlęta śpią 13 - 14h/ dobę, budzą się co 3 - 4 godziny

Odbieranie bodźców

Wczesne dzieciństwo (do 3 r.ż.)

1. rozwój percepcji (wzrok)

2. komunikowanie się z otoczeniem

- gesty wskazywania

- mimika np. uśmiech

- wokalizacja - początkowo płacz, gaworzenie

- zachowania komunikacyjne

Opanowywanie języka:

- liczba słów: od 4 - 5 słów w 1 r.ż do 1000 - 1500 słów w 3 r.ż

- nadrozciągłość znaczeń

3. życie uczuciowe i społeczne

- różnicowanie się uczuć

- wytwarzanie się więzi między dzieckiem a dorosłymi

Przywiązanie - intensywna, trwała, społeczno - emocjonalna reakcja pomiędzy dzieckiem a matką, ojcem lub stałym opiekunem

Okres krytyczny - okres szczególnego uwrażliwienia w trakcie rozwoju, kiedy organizm jest optymalnie przygotowany do nabycia określonego zachowania, o ile pojawią się określone bodźce i doświadczenia

4. początki interakcji z innymi dziećmi

2

choleryk

flegmatyk

melancholik

sangwinik

---