Brammer rozdział 4 „Proces pomagania”

Relacja

Relacja pomiędzy pomagającym a wspomaganym jest dynamiczna. Stanowi główne narzędzie wyrażania i spełniania potrzeb. Jest środkiem łączącym problemy wspomaganego z ekspertyzą pomagającego. Relacja często jest definiowana jako emocjonalna jakość interakcji.

Wymiary relacji

1. Unikalność-powszechność: relacja pomagania jest czymś unikalnym, różniącym ten kontakt od innych interakcji, a z drugiej strony ma wiele wspólnego z przyjaźnią, kontaktami w rodzinie, spotkaniami z duchownym. Celem tych wszystkich sytuacji jest zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzkich, co sprawia, że wyglądają one podobnie.

2. proporcja treści intelektualnych i emocjonalnych: relacja pomagania może być spotkaniem emocjonalnym lub głównie dotyczyć wymiany treści intelektualnych. Zwykle jest tak, że wzrasta zaangażowanie emocjonalne od początkowego poziomu zainteresowania do głębokiej przyjaźni, poprzez coraz intensywniejsze włączanie się w spotkanie. Najgłębiej - pełne miłości zainteresowanie dobrem drugiej osoby. Pomagający musi uświadamiać sobie poziom zaangażowania emocjonalnego i jego konsekwencje dla wspomaganego. Optymalny poziom zaangażowania zależy od celu. Zarówno zbyt duże wycofanie i intelektualizacja spotkań, jak i zbyt silne zaangażowanie emocjonalne naruszające obiektywizm pomagającego nie są dobre. Pomagający musi utrzymać obiektywizm, a jednocześnie uczestniczyć w relacji dostatecznie emocjonalnie, aby poziom zaangażowania wspomaganego był odpowiedni.

3. niejasność-jasność (ustrukturowanie): wstępna niejasność daje wspomaganemu możliwość projektowania własnych potrzeb, zainteresowania i uczuć, natomiast ustrukturowanie na tym etapie powoduje, że wspomagany jedynie odpowiada na wąsko postrzegane cele pomagającego. Z drugiej strony zbyt duża niejasność celów i tożsamości pomagającego wywołuje niepokój u wspomaganego lub tendencję do narzucania relacji tonu towarzyskiego. Rozwiązaniem jest podjęcie wspólnie przez pomagającego i wspomaganego decyzji o tym , co jest celem oraz wybranie odpowiedniego do celu poziomu niejasności.

4. zaufanie- nieufność : aby zaistniało zaufanie motywy pomagającego są wyraźne i atrakcyjne dla wspomaganego, wspomagany postrzega siebie jako akceptowanego i cenionego, czuje się ciepło przyjmowany, widzi pomagającego jako osobę oddaną i uczciwie odsłaniającą własne uczucia. Wspomagany powinien doświadczać relacji jako wspólnego, opierającego się na zaufaniu starania o osiągniecie rozwoju, jako wspólnego rozwiązania problemu i uczenia się, przy czym powinien czuć się niezależny. Nieufność pojawi się, gdy wspomagany uzna, że pomoc ma go zmienić, może się czuć wtedy zależny, gorsz, bezradny lub zdeprecjonowany. Zaufanie wiąże się też z reputacja pomagającego.

5. odpowiedzialność indywidualna- społeczna

6. swoboda-kontrola opisane w rozdz. wcześniejszych

7. wymiar związany z etyką

Doświadczenie procesu pomagania

Przebieg procesu pomagania:

- stwierdzenie problemu przez wspomaganego

- jasna interpretacja problemu lub doprowadzenie do uświadomienia sobie znaczenia

komunikatu, jaki próbuje się przekazać wspomaganemu.

- przeformułowanie problemu na cel

- uświadomienie konieczności uruchomienia procesu, by cel osiągnąć.

- doświadczenie strategii i metod stosowanych przez pomagającego

- doświadczenie ostatecznych efektów.

Podobny proces przechodzi pomagający: zadawanie wstępnych pytań, formułowanie wstępnych hipotez, uzgadnianie ze wspomaganym, wybór strategii pomagania, doświadczanie zmian.

Stadia procesu pomagania

Stadium 1 - Przygotowanie i rozpoczęcie (przygotowanie wspomaganego i nawiązanie

relacji)

Celem jest stworzenie podstaw zaufania, umożliwienie wspomaganemu sformułowania żądania pomocy. Pojawiający się opór ma kilka źródeł, m.in. normy kulturowe traktujące poszukiwanie pomocy jako wyrażenie niekompetencji; źródła wewnętrzne tj. naturalna tendencja do przeciwstawiania się zmianie; lęk przed konfrontacją z własnymi uczuciami. Rozwój zaufania zmniejsza opór, dlatego kolejne działania pomagającego powinny skupiać się na zwiększeniu poziomu zaufania. Towarzysząc wspomaganemu w budowaniu gotowości do wejścia w relację pomagania, pomagający musi pamiętać, że efektywne pomaganie może nastąpić, jeśli spełnione są następujące warunki: *wspomagany jest świadomy odczuwania cierpienia,

*chce zmienić aktualną sytuację lub zachowanie,

*jest świadomy możliwości i ograniczeń sytuacji pomagania,

*chce spotykać się z pomagającym.

Na łatwość rozpoczynania relacji pomagania wpływają tzw. warunki spotkania takie jak ustawienie krzeseł, wystrój gabinetu, wygląd pomagającego, styl wstępnej rozmowy prezentowany przez pomagającego. W zakresie rozpoczynania rozmowy wskazane jest, aby pomagający przybrał postawę odprężonego oczekiwania, umożliwiającą wspomaganemu przedstawienie powodów spotkania, itp. W razie kłopotów pomagający może zastosować proste naprowadzenia, pozostawiające dużo przestrzeni wspomaganemu.

Stadium 2 - Klaryfikacja (ustalenie problemu i powodów szukania pomocy)

Celem etapu jest wyjaśnienie, dlaczego wspomagany chce pomocy i dokładniejsze odczucie, jak wspomagany widzi swój problem i ogólną sytuację życiową. W tym momencie nie należy przechodzić do zadawania pytań. Głównie powinno się słuchać i odbijać uczucia wyrażane przez wspomaganego. Pomagający ma ograniczyć osądy i diagnozowanie, zwłaszcza w początkowych stadiach. Należy pamiętać, że wspomagani najczęściej mają wiele niejasności co do odczuwanego dyskomfortu, słabą świadomość przyczyn, itp., dlatego nie wskazane są pytania typu „ dlaczego”(np. „Dlaczego tak się czujesz) . Lepiej koncentrować wspomaganego na uczuciach i myślach poprzez pytania typu „co” (np. „Co teraz czujesz). Na ty etapie ważne jest pomoc wspomaganemu w określeniu, kto jest „właścicielem” problemu (np. problem ma dziecko przyprowadzone do psychologa, czy matka, którą niepokoi zachowanie dziecka i to ona jest tak naprawdę osobą wspomaganą).

Celem jest więc również ustalenie, kto jest głównym wspomaganym.

Stadium 3 - Strukturowanie (sformułowanie kontraktu i struktury)

Celem jest ustalenie, czy proces pomagania w ogóle będzie trwał i na jakich zasadach. Aby te cele osiągnąć wspomagany i pomagający muszą odpowiedzieć sobie na szereg pytań:

Pomagający:

- czy jestem w stanie pracować z tą osoba?

- czy chcę z nią pracować?

- czy mogę sprostać jej oczekiwaniom?

- jakiego rodzaju struktury potrzebujemy (nieformalne rozumienie, kontrakt)

- czego od niej oczekuję (np. czas, wysiłek, zaangażowanie)

Wspomagany:

- czy jest to osoba, której mogę zaufać?

- czy będzie mi pomocna?

- jakie będą jej warunki?

- czy wejdę w tę relację bardziej niż tego chcę?

- czy chcę podporządkować się uzgodnieniu warunków, jakie on proponuje, czy ustalimy

je wspólnie?

- jeśli przystanę na „kontrakt” to, czy mogę go zerwać?

Strukturowanie definiuje istotę, granice i cele przyszłej relacji pomagania. Określone zostają role, odpowiedzialność, wzajemne zobowiązania. Pomagający powinien wskazać kroki potrzebne do osiągnięcia celów wspomaganego, by wiedział jaką drogę ma przed sobą. Poza tym wspomagany powinien wiedzieć na jakich zasadach działa instytucja, do której się zgłosił, kim jest pomagający i dlaczego wspomagany tutaj jest (cel rozmowy). Niektórzy uważają, że struktura rozwija się naturalnie sama i nie trzeba jej omawiać, ale Brammer uważa, że brak jasnej struktury niepotrzebnie wywołuje niepokój u wspomaganego, z drugiej strony może też prowadzić do tego, że wspomagany odczuwa potrzebę strukturowania łagodzącego ten lęk. Na pewno korzystna jest płynąca ze strukturowania jasność co do czasu pojedynczych spotkań i całego procesu, opłat, wyjaśnienie wspomaganemu ewentualnych konfliktów zawartych w rolach (np. nauczyciel w roli pomagającego).

Struktura procesu to kolejny element stadium trzeciego. Łączy się on z normami procesu takimi jak ta, że wspomagany musi akceptować swoją odpowiedzialność za udział w procesie, że musi umieć wyrażać siebie w sposób pozwalający pomagającemu na bycie pomocnym, a wartościowe są zachowania ujawniające uczucia, oczekiwane jest wyrażanie emocji. Normą procesu jest też zasada stopniowego wzrostu ustrukturowania wywiadu (początkowo niejasny, porozrywany przebieg w miarę czasu staje się bardziej uporządkowany). Taka struktura kształtuje się naturalnie, oraz wynika ze skutecznego modelowania odpowiednich zachowań u wspomaganego.

Kontrakty formalne typowe są dla podejścia behawioralnego. Jest to porozumienie między pomagającym a wspomaganym co do tego, że działają w kierunku określonego celu, że każdy z nich ponosić będzie określoną odpowiedzialność za osiąganie tego celu i że dowodem na skuteczność pomocy będą określone wyniki.

Stadium 4 - Relacja (budowanie relacji pomagania)

Celem jest pogłębienie relacji i intensywniejsze zaangażowanie wspomaganego.

Cisza jest szczególnie ważna w tym stadium. Przerwy mogą mieć różne znaczenie: opór, niechęć do dalszego odsłaniania, chwilowe zatrzymanie w eksploracji, moment zastanowienia wynikający z potrzeby zebrania myśli, uczuć. Ważne, by dać wspomaganemu przestrzeń, właśnie poprzez ciszę.

Stadium 5 - Eksploracja (eksplorowanie problemów, formułowanie celów, planowanie

strategii, zbieranie faktów, wyrażanie głębszych uczuć, uczenie

nowych umiejętności)

W tym stadium pomagający staje się bardziej aktywny i asertywny. Dotąd głównie słuchał, klasyfikował, strukturował, teraz ma już lepsze rozeznanie w tym, kim jest wspomagany, czego oczekuje i jak można mu pomóc. Na tym etapie dwa kluczowe pytania: 1.Jakie zmiany w zachowaniu wspomaganego są odpowiednie i potrzebne dla osiągnięcia celu. 2. Jakie strategie interwencji dadzą takie wyniki?

Cele pomagającego w tym stadium to:

1) Utrzymanie i spotęgowanie związku (zaufanie, łatwość, bezpieczeństwo);

2) Radzenie sobie z uczuciami wspomaganego i własnymi, które zakłócają drogę do celu.

3) Ośmielenie wspomaganego do głębszej eksploracji, by poszerzyć jego świadomość

4) Zachcenie wspomaganego do wyjaśniania i dalszego precyzowania celów

5) Zbieranie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu

6) Decyzja o zakończeniu lub kontynuowaniu relacji

7) Uczenie się umiejętności potrzebnych do osiągnięcia celów (demonstrowanie, modelowanie, trenowanie)

8)Inicjowanie zadań domowych (próby-ewaluacja-postęp)

Można w tym stadium zakończyć relację, ale należy uważać, czy rzeczywiście osiągnięto cel, czy tylko wspomagany doznaje ulgi ponieważ rozładował napięcie. Możliwe też, że wspomagany w tym momencie dozna zniechęcenia i będzie chciał zakończyć proces z powodu wyczerpania lub rozczarowania jego przebiegiem. Wtedy trzy wyjścia: zredukować intensywność eksploracji, kontynuować na głębszym poziomie, zakończyć proces z obecnym pomagającym.

W tym stadium mogą intensywnie wystąpić uczucia przeniesieniowe i przeciwprzeniesieniowe. Przeniesienie rozumie Brammer jako uczucia odczuwane kiedyś wobec kogoś bliskiego obecnie projektowane na pomagającego. Podobnie może reagować pomagający (przykładowe oznaki tego, że zjawisko takie zachodzi to np. senność, trudności z koncentracją, sympatyzowanie ze wspomaganym, przedstawianie argumentów.

Stadium 6 - Konsolidacja (eksplorowanie alternatyw, przepracowanie uczuć,

praktykowanie nowych umiejętności)

Na tym etapie wspomagany musi podjąć decyzję lub zacząć działać. To, co tu zachodzi wynuka z eksploracji, a prowadzi do planowania. Cele to dalsza klaryfikacja uczuć, zmuszanie do alternatywnych działań, praktykowanie nowych umiejętności.

Stadium 7 - Planowanie (rozwijanie planu działania przy zastosowaniu strategii

rozwiązywania konfliktów, redukowaniu przykrych uczuć,

włączaniu nowych umiejętności, w kontynuowaniu

samodzielnie podejmowanych działań)

Cele to doprowadzenie tego, co zostało przedyskutowane wcześniej do etapu planu działania i zdecydowanie, że rozwój doszedł do momentu, kiedy wskazane jest zakończenie relacji. Przepracowuje się wszystkie pozostałości nieprzepracowanych uczuć, zniechęca się do podejmowania nowych wątków.

Stadium 8 - Zakończenie (ewaluacja wyników, zakończenie relacji)

Tutaj dokonuje się podsumowania osiągnięć, oceny tego, co zostało zrobione z perspektywy zakładanych celów. Jeśli cele nie zostały osiągnięte, dyskutuje się przyczyny takiej sytuacji. Pożegnanie nie jest problemem, jeśli wcześniejsze stadia przeszły pomyślnie.

1

---