Konwersatorium 2
Temat: Wskazanie, iż pozytywistyczna wizja nauki (pedagogiki) nie jest w stanie w dobie przełomu antypozytywistycznego odpowiedzieć na tożsamościowe pytania pedagogiki. „Nauka” i „naukowość” jako ideologiczne kategorie filozofii.
Plan:
Słowa kluczowe:
Nauka - w pol. tradycji oraz pot. — przyswajanie jakichkolwiek treści (wiedzy), nabywanie umiejętności oraz to, czego się uczy lub naucza. W innych językach europejskich źródłosłów dyktował odmienne od polskiego koncepcje nauki: angielskie i francuskie science — wywodzące się z łac. scientia (scio `wiem') — to wiedza poddana ustalonym wymaganiom treściowym i metodologicznym, ale niekoniecznie przeznaczona do nauczania; w językach i kulturach pozaeuropejskich nauka może mieć całkiem inne określenia, które do nas nie dotarły ze względu na bariery kulturowe. Przepływ informacji między krajami europejskimi spowodował, że polskie, tradycyjne rozumienie słowa nauka zostało poszerzone o wyspecjalizowany sens proponowany przez uczonych.
Naukowość - właściwość nauki; jej istotę stanowi ukierunkowanie na poznawanie rzeczywistości przez stworzenie metod naukowych, ukierunkowanie na techniczne zastosowanie wiedzy naukowej
Pozytywistyczna (modernistyczna) wizja nauki -
Mity związane z poznaniem naukowym - wiedza mentalna-ignorowana, jako bezużyteczna
Przełom antypozytywistyczny
idea rewolucji, od mono przejście do wielorakości
zaprzeczenie pozytywizmowi i scjentyzmowi (poznanie naukowe, empiryczne); wyjście z obszaru gdy samowiedza pedagogiki stałą w miejscu; postępowe metody, które zwrócą się ku aktualnej rzeczywistości
kryzys myśli pozytywistycznej; negacja pozytywistycznych dogmatów (niepodważalności dokonań naukowych)
kategoria - pojęcia naczelne, które służą do organizowania podstawowych struktur, decydowania o sposobie ujmowania najważniejszych przedmiotów jak i podmiotowości, czyli takie w których wyraża się tożsamość i samookreślenie
Kategoria: [gr.], filoz.:
1) termin wprowadzony przez Arystotelesa na oznaczenie rodzajów wypowiedzi o czymś, wchodzących w sposób konieczny w skład każdego sądu jako jego elementy strukturalne, bez których nie jest możliwe formułowanie wiedzy nauk.; do k. należą: substancja oraz 9 przypadłości (ilość, jakość, relacja, miejsce, czas, położenie, posiadanie, działanie, doznawanie);
2) termin używany przez I. Kanta na oznaczenie 12 apriorycznych czystych pojęć („form rozsądku”), podzielonych na 4 klasy (ilość, jakość, stosunek, modalność); dzięki k. dokonuje się zespolenie wyobrażeń w przedmioty.
Scjentyzm - [łac.], filoz. pogląd związany z empiryzmem, pozytywizmem i materializmem przyr., wg którego prawdziwej i w pełni uzasadnionej wiedzy o rzeczywistości dostarczają wyłącznie nauki szczegółowe, uznawane przez scjentyzm za jedyny typ poznania naukowego; w konsekwencji w ramach scjentyzmu postuluje się stosowanie we wszelkich badaniach (także w dziedzinie filozofii i humanistyki) metod matematycznych i przyrodniczych jako jedynie dopuszczalnych metod naukowych; głównymi kodyfikatorami i propagatorami scjentyzmu byli pozytywiści (zwł. A. Comte); do czołowych przedstawicieli s. należał K. Pearson.
Pozytywizm - [franc. < łac.], filoz. :
1) W węższym znaczeniu — system tzw. filozofii pozytywnej A. Comte'a (Cours de philosophie positive, t. 1-6 1830-42).
2) W szerszym znaczeniu — jeden z gł. nurtów w filozofii XIX i XX w., wywodzący się z refleksji filoz. nad poznaniem nauk. oraz nad strukturą metodol. i osiągnięciami teoret. i prakt. nauk szczegółowych (zwł. ścisłych); pozytywizm postulował usunięcie wszelkiej metafizyki, wartościowanie poznania zgodnie z zasadami empiryzmu, fenomenalizmu, nominalizmu, negował wartość poznawczą wypowiedzi oceniających i normatywnych, uznając za nauk. tylko takie poznanie, które da się osiągnąć za pomocą metod nowoż. przyrodoznawstwa; głosił program jedności metodol. nauki; postulował uznanie tylko tych twierdzeń, które można zredukować do jednostkowej wiedzy empirycznej, oraz ograniczenie zainteresowań badawczych do empirycznie danych faktów naukowych. W rozwoju pozytywizmu można wyróżnić kilka okresów: okres prepozytywizmu (XVII i XVIII w. — J.L. d'Alembert, P.S. Laplace, D. Hume); tzw. pierwszy pozytywizm (2 poł. XIX w. — A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer); tzw. drugi pozytywizm (koniec XIX i pocz. XX w. empiriokrytycyzm); okres rozwoju logicznego emipiryzmu (XX w.). W 2 poł. XIX w. pozytywizm, połączony z ewolucjonizmem i scjentyzmem, stał się poglądem panującym wśród przedstawicieli nauk szczegółowych i wywarł znaczny wpływ na kształtowanie się ówczesnej eur. myśli filoz. i naukowej.
Filozofia życia, Lebensphilosophie, wywodzące się od J.W. Goethego i niektórych romantyków ogólne rozważania na temat istoty życia, formułowane w duchu irracjonalizmu (A. Schoppenhauer), idealizmu (F.W.J. Schelling), biologizmu (F.W. Nietzsche); f.ż. bywa traktowana bądź jako ujmowanie całej rzeczywistości z punktu widzenia biologii, bądź jako ujmowanie zjawisk kultury z punktu widzenia wewn. przeżyć ludzkich, rozumianych jako „gra sił duchowych” (H. Rickert, W. Dilthey, G. Simmel).
Pseudonaukowa wizja filozofii - scjentyzm z programem filozofii naukowej:
Scjentyzmem jest filozofia, która usuwa granice między sobą a nauka w ten sposób, że utożsamia się z nauką; podaje się za zakresowo odrębną dziedzinę wiedzy naukowej, która istnieje automatycznie obok nauk szczegółowych i jest z nimi równouprawniona
Filozofia zanim podporządkuje się autorytetowi „naukowości” przyjmując go za najwyższą miarę prawdy również filozoficznej obarcza nauki rzeczywiste całym ciężarem filozoficznego pojęcia nauki, aby następnie filozoficzność tego pojęcia zasłonić całym poznawczym autorytetem nauk rzeczywistych
Przemyca określone treści do zmodyfikowanego pojęcia „naukowości”, które mogą służyć do „naukowego” uzasadniania treści filozoficznych
Filozofia nie rezygnuje ze swych tradycyjnych pytań i sporów o wartości, racje i cele „ostateczne”, ale dokonuje ich projekcji na naukę; tym czego oczekuje od nauki nie jest rozstrzygnięcie pytań i sporów tylko usankcjonowanie rozstrzygnięć, których sama dokonała
Filozofia wcale nie chce podporządkować się rzeczywistej nauce; choć odwołuje się do nauk szczegółowych to jednak wyniki ich traktuje selektywnie
Filozofia wykorzystuje wciąż rosnący odstęp miedzy faktycznym kierunkiem rozwoju tych nauk, a związanym z tym rozwojem oczekiwań filozofii i świadomości potocznej w ten sposób, że sama w ten odstęp wkracza, znajdując sobie najczęściej swój zakres przedmiotowy badań „naukowych” przez żadną z rzeczywistych nauk nieeksplorowany
Filozofię tę należy uznać za quasi-naukową, gdyż rozbudowuje ona prestiż nauki i naukowości tylko po to, aby się za nim ukryć i wykorzystać do swoich działań
Metanaukowa wizja filozofii - pozytywizm z programem „filozofii nauki”:
Pozytywizm dostrzega i wypowiada całą wewnętrzną niespójność programu filozofii naukowej, której niedostrzeganie lub przemilczanie było wadą scjentyzmu
Filozofia na stanowisku pozytywizmu nie zaciera różnic między sobą a nauką, ale różnicę tę ostro podkreśla i eksponuje
Teza o pełnej neutralności nauki wobec problemów i sporów tradycyjnie filozoficznych; nauka nie zakłada żadnych rozstrzygnięć w klasycznie filozoficznych kwestiach
Teza o pełnej zewnętrzności pytań tradycyjnie filozoficznych wobec nauki, o ich naukowej rozstrzygalności, a nawet o nieprzekładalności na język naukowego dyskursu
Konsekwencją tych 2 tez jest „przezwyciężenie metafizyki”, co oznacza odrzucenie filozofii a zastąpienie jej nauką; następuje pełna parcelacja problemów filozofii uznanych za sensowne między nauki szczegółowe, a ostateczne odrzucenie tych swoiście filozoficznych pytań, które uznane zostają za nienaukowe
Filozofia traci swój zakres definiowania się jako krytyczna czynność opisu, analizy i porządkowania wiedzy uzyskiwanej przez rzeczywiste nauki szczegółowe; tym samym myślenie filozoficzne przestaje być poznawaniem rzeczywistości, które zastrzeżone jest dla nauki; filozofia staje się metanauką (logiką, metodologią procedur badawczych, wiedzą o wiedzy, poznaniem o poznaniu)
Paranaukowa wizja filozofii - „filozofia życia” jako krytyka nauki:
Naturalnym miejscem filozofii życia jest pozanaukowa sfera, w którą pozytywizm zepchnął całą tradycyjnie rozumianą „filozoficzność”, sferę rzeczywistego życia, ludzkiego doświadczenia, przeżywania, rozumienia
Stanowisko filozofii życia można określić jako paranaukowe (sami-, niby-, jakby-)
Filozofia umieszcza siebie obok nauki, budując poza jej granicami swą własną wiedzę o rzeczywistości ludzkich dążeń i działań, sensów, celów, ideałów, wartości
Chce dopełniać naukę i z nią współistnieć jako wiedza operująca innym modelem racjonalności poznawczej, gdyż dotyczy innej przedmiotowości nie świata przyrody, lecz rzeczywistości historyczno-ludzkiej
Z drugiej strony filozofia jest paranauką w tym sensie, że chce naukę przewyższać i zastąpić
Relacja filozofia - nauka jest ujmowana jako kolizja, w której bezwzględną wyższość zajmuje filozofia
Tylko filozofia jako jedyna nauka prawdziwa dociera do głębi rzeczy, którą nauki nowożytne swą działalnością przesłaniają i zafałszowują
Programem filozofii jest wszechstronna „krytyka nauki”
Aspekt ontologiczny - (ontologia - nauka o bycie, metafizyka)
Aspekt aksjologiczny
Literatura:
Folkierska A., Pytania o pedagogikę.
Nauka uprzedmiotawiając obszar, któremu podlega, pozostaje wobec tego obszaru bezradna - teoria pedagogiczna uprzedmiotawiając wychowanie, to jest czyniąc z wychowania swój przedmiot, nie jest w stanie dotrzeć do tego, czym wychowanie w istocie jest
W samowiedzy pedagogiki zapewnienie naukowości przejawia się w poszukiwaniu domniemanych reguł metodologicznych, których przestrzeganie ma zapewnić pedagogice status „prawdziwej” nauki
W tym naukowym języku wychowanie jako „urabianie” osobowości zgodnie z założonymi celami
„naukowość” teorii doprowadza do nieskuteczności, wynikającej stąd, że wychowanie będące procesem społecznym, a nie działaniem technicznym, wymyka się regułom technicznej obróbki, którą ma być „naukowa” praktyka badawcza
pedagogika zyskuje swą naukowość kosztem utraty własnego przedmiotu - wychowania; jeśli bowiem przedmiotem jest wychowanie rozumiane jako urabianie osobowości zgodnie z celem, a osobowość pozostaje nieurobiona wedle tego celu, tzn, że wychowanie jako urabianie przestaje być celem pedagogiki; tym samym pedagogika (nauka o wychowaniu) tracąc swój przedmiot samą siebie unicestwia
nie ważne to jednak czy pedagogika jest nauką, ale co robi, jaka jest jakość stawianych przez nią pytań
Hejnicka - Bezwińska T., Tożsamość pedagogiki. Od ortodoksyjności ku heterogeniczności.
Pedagogika jest nauką jeżeli za taką przyjmiemy szczere dążenie do ścisłego systemu pojęć w granicach pewnej sfery rzeczywistości, wyeliminowanej na mocy jednolitych założeń metodycznych
Charakteryzuje ją zmienność w pojmowaniu przedmiotu (jak każdą dyscyplinę naukową); zmienność ta ma charakter światopoglądowy, zależy od wizji człowieka i świata (Rawicki właściwie człowieka-w-świecie), która zdominowała ludzkie myślenie w określonym miejscu i czasie historycznym
Zjawisko pedagogizmu, gdy pedagogika ma być narzędziem realizacji utopijnej wizji świata szczęśliwego, poprzez zaprojektowanie edukacji, która „wyprodukuje” ludzi określonej jakości, funkcjonalnej względem założonej utopii
Zjawisko pedagogizmu nie jest niezwykłe i nowe w historii
Pedagogizm był płaszczyzną spotkania oczekiwań i roszczeń Centrum (organa PZPR) z pedagogami (pedagodzy partyjni - służebność wobec tychże)
Na gruncie pedagogizmu statut nauki uzyskała pedagogia (pedagogika zredukowana do pedagogiki praktycznej)
Pedagogika bywa postrzegana jako paradoksalna przestrzeń wypowiedzi, niepoważna, niedokończony projekt panowania nad umysłami ludzkimi przez zjawisko pedagogizmu, ukrywającego cele polityczne, legitymujące ideologiczny wymiar pedagogiki, uzasadniając jej redukcje do pedagogii
Sztuczne podtrzymywanie pedagogizmu było przyczyną kryzysu pedagogiki po 1947 roku
Pedagogizm jako czynnik, którego sztuczne podtrzymywanie Rawicki także przyspieszone dyskwalifikowanie może być źródłem przedłużającego się kryzysu
Sawicki M., Kryzys scjentyzmu.
Nauki empiryczne zajmujące się materią nieożywioną dawno odrzuciły ideę czystych empirycznych faktów, zaś pedagogika klasyczna zajmująca się żywymi osobami, wciąż kieruje się tą ideą
Czysty empiryczny fakt jest iluzją, gdyż poznanie nie jest biernym doświadczeniem zmysłowym; umysł w trakcie poznania jest aktywny
Nasza dotychczasowa wiedza wpływa na dane empiryczne (przedrozumienie);
Nie istnieje obiekt badawczy obiektywny, niezależny od obserwatora i umysłu poznającego
Pedagogika nie może być budowana jako nauka ścisła o obiektywnej rzeczywistości
Wg teorii nieoznaczoności Heisenberga każdy akt obserwacji pewnej cechy zmienia o wartość nieoznaczoną inną cechę rozważanego obiektu; dlatego nie istnieje doskonały obserwator odseparowany od przedmiotu poznania; przeciwnie - zawsze należy on do badanej rzeczywistości
Siemek M., „Nauka” i „naukowość” jako ideologiczne kategorie filozofii.
Wszystkie trzy stanowiska powiązane są ze sobą i pomimo różnic stanowią trzy konieczne wymiary całościowej przestrzeni teoretycznej problemu nauki w nowoczesnej myśli europejskiej
Filozoficzne pytanie o naukę nie jest „odwieczne”, ma charakter wybitnie historyczny
Filozofia znała pojęcie nauki i zadawała odnoszące się do niego pytania zanim w ogóle zaistniał przedmiot tego pojęcia (od starożytności do epoki nowożytnej było ono tożsame z filozofią - przednaukowe, pierwotne, filozoficzne pojęcie nauki)
Odkrycie „nauki” jako fakt w pierwszej połowie XIX w.; w ramach scjentyzmu filozofia wtłacza naukę rzeczywistą w ramy filozoficznego pojęcia „naukowość”, a następnie podsuwa je samej nauce;
Scjentyzm - pseudonaukowa wizja filozofii - filozofia usuwająca różnicę między sobą a nauką, ogłaszając siebie samą nauką i z nią się utożsamiając; podaje się za odrębną dziedzinę nauki funkcjonującą autonomicznie obok nauk szczegółowych, co jednak w istocie ma charakter pozorny; 1. zanim filozofia podporządkuje się autorytetowi „naukowości” jako mierze prawdy, obarcza najpierw nauki całym ciężarem filozoficznego pojęcia nauki, a następnie filozoficzność tego pojęcia zasłania poznawczym autorytetem tychże nauk; 2. dzięki występowaniu jako nauka ukrywa własną filozoficzność, przemycając jednak określone treści do zmodyfikowanego pojęcia naukowości; filozofia nie rezygnuje z tradycyjnych pytań ale dokonuje ich projekcji na naukę, która nie ma ich wyjaśnić ale usankcjonować; filozofia choć odwołuje się do nauk szczegółowych, to jednak wyniki ich traktuje selektywnie
ze scjentyzmu jako naturalna kolej rzeczy wyrastają: pozytywizm i filozofia życia
pozytywizm - metanaukowa wizja filozofii - dostrzega i wypowiada (a nie przemilcza) niespójność filozofii naukowej; filozofia podkreśla i eksponuje różnicę między sobą a nauką; pozytywizm staję na straży czystości wzorca racjonalności poznawczej, broniąc się tym samym przed filozofią; 1. teza o pełnej neutralności nauki wobec zagadnień tradycyjnej filozofii (ontologia, etyka, teoria poznania); 2. teza o pełnej zewnętrzności zagadnień tradycyjnie filozoficznych wobec nauki; rezultatem jest przezwyciężenie metafizyki - odrzucenie filozofii (a dokładnie parcelacja i odrzucenie); filozofia z partnera staje się obserwatorem - poznaniem o poznaniu
filozofia życia - paranaukowa wizja filozofii - wyrasta z pozytywizmu, przyjmując jego model naukowości umieszcza się obok nauki, poza jej granicami tworząc wiedzę o rzeczywistości ludzkich dążeń i działań, sensów i celów, ideałów i wartości; 1.naukę dopełnia i współistnieje z nią jako inna wiedza operująca innym modelem poznawczym dotycząca innej rzeczywistości, 2. chce naukę przewyższyć i zastąpić; wprowadzenie do pojęcia naukowości odcienia emocjonalnego
Rutkowiak J., Teoretyczno - metodologiczne założenia aktualnej koncepcji kształcenia nauczycieli w Polsce.
Główne właściwości nauki:
addywność - narastanie wiedzy gromadzonej w celu uzyskania lepszej orientacji w problematyce
sterowność - możliwość zastosowania jej do kontrolowanego kierowania
właściwości pedagogiki jako teoretycznej podstawy kształcenia nauczycieli:
naukowość - ukierunkowanie na poznawanie rzeczywistości przez stosowanie metod naukowych, spełniających określone wymogi, odrzucanie pytań o zagadnienie nie poddające się tej metodzie eksploracji oraz ukierunkowanie na techniczne zastosowanie wiedzy naukowej; uprawomocnienie wychowawczego władania człowiekiem przez innego człowieka
teleologiczność - ustanawianie celów wychowania poza samym wychowawcą i wychowankiem; pozbawienie samodzielnego działania
efektywność - uzyskiwanie w procesie edukacji „produktu” o określonej jakości, odpowiadającej celom
ideologiczność - jakość „produktu” wyraża interesy zbiorowości
metodyczność - algorytmizowanie czynności wychowawców i wychowanków celem uniknięcia nieskutecznych prób i niezdyscyplinowanych działań
ahistoryczność - absolutyzacja, wiedza jedynie wartościowa,
elementy struktury nauki:
opis pedagogiczny - prezentacja werbalna lub obrazowa sytuacji dydaktyczno-wychowawczych o różnym stopniu złożoności
wyjaśnienie
stosowanie
Uzupełnienie konserwatorium 2
Hejnicka-Bezwińska T., Tożsamość pedagogiki. Od ortodoksyjności ku heterogeniczności.
Str. 9
Kierunek zmian w świadomości badaczy nowej praxis nauk społecznych:
w koncepcji nauki - przesunięcie zainteresowań od projektowania, tworzenia człowieka i świata lepszej jakości ku opisowi i wyjaśnianiu realności
w koncepcji wiedzy - przesunięcie od wiedzy instrumentalnej ku uznaniu praktyczności wiedzy służącej rozumieniu
w koncepcji uczonego - przesunięcie od roli prawodawcy do roli interpretatora
w koncepcjach metodologicznych - przejście od dominacji jednego paradygmatu ku wieloparadygmatyczności nauk
Str. 37-38
Mity związane z poznaniem naukowym:
mit demarkacyjny - zakłada, że istnieje wyraźna granica między: różnymi formami poznawczego oswajania świata (poznanie potoczne - filozoficzne - naukowe), nauką i filozofią, poszczególnymi dyscyplinami naukowymi; nieprzezwyciężony
mit o zapewnieniu przez węższą specjalizację lepszego poznawczego i praktycznego oswojenia świata; nieprzezwyciężony
mit o a-ideologiczności nauki; nieprzezwyciężony
mit o systemie naukowym wypracowanym w naukach formalnych i przyrodniczych jako najlepszym pod względem teoretycznym i metodologicznym; przezwyciężony
mit o obiektywności nauk empirycznych; przezwyciężony
Str. 122-127
Pedagogika jest nauką, jeżeli za taką przyjmiemy szczere dążenie do ścisłego systemu pojęć w granicach pewnej sfery rzeczywistości, wyeliminowanej na mocy jednolitych założeń metodycznych
Charakteryzuje ją zmienność w pojmowaniu przedmiotu (jak każdą dyscyplinę naukową); zmienność ta ma charakter światopoglądowy, zależy od wizji człowieka i świata (Rawicki właściwie człowieka-w-świecie), która zdominowała ludzkie myślenie w określonym miejscu i czasie historycznym
Zjawisko pedagogizmu, gdy pedagogika ma być narzędziem realizacji utopijnej wizji świata szczęśliwego, poprzez zaprojektowanie edukacji, która „wyprodukuje” ludzi określonej jakości, funkcjonalnej względem założonej utopii
Zjawisko pedagogizmu nie jest niezwykłe i nowe w historii
Pedagogizm był płaszczyzną spotkania oczekiwań i roszczeń Centrum (organa PZPR) z pedagogami (pedagodzy partyjni - służebność wobec tychże)
Na gruncie pedagogizmu statut nauki uzyskała pedagogia (pedagogika zredukowana do pedagogiki praktycznej)
Pedagogika bywa postrzegana jako paradoksalna przestrzeń wypowiedzi, niepoważna, niedokończony projekt panowania nad umysłami ludzkimi przez zjawisko pedagogizmu, ukrywającego cele polityczne, legitymujące ideologiczny wymiar pedagogiki, uzasadniając jej redukcje do pedagogii
Sztuczne podtrzymywanie pedagogizmu było przyczyną kryzysu pedagogiki po 1947 roku
Pedagogizm jako czynnik, którego sztuczne podtrzymywanie Rawicki także przyspieszone dyskwalifikowanie może być źródłem przedłużającego się kryzysu
5