1. Funkcje języka i mowy.

Początki naukowych dyskusji wokół kwestii funkcji języka należy wiązać z rozwojem językoznawstwa strukturalnego a zwłaszcza jego odmiany funkcjonalnej (zob. Praska szkoła strukturalna, lingwistyka funkcjonalna). Prażanie sformułowali tezę o języku jako systemie funkcjonalnym. A termin funkcja rozumiano jako zadanie wyznaczone jakiemuś strukturalnemu elementowi językowemu dla osiągnięcia jakiegoś celu w ramach komunikacji ludzkiej. Twórcą pierwszej klasyfikacji funkcji języka był austriacki psycholog Karl Bühler. Wyróżnił on trzy funkcje:

symptomu (in. ekspresywna) �pełni ją znak wobec nadawcy, wyrażając jego stan psychiczny i fizyczny,
sygnału (in. apelatywna / apelu, w innych teoriach: impresywna, konatywna) �pełni ją znak wobec odbiorcy, skłaniając go określonych działań,
symbolu (in. przedstawieniowa) �to funkcja, jaką pełni znak, przekazując informacje o rzeczywistości pozajęzykowej.

Roman Jakobson w rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa dokonuje modyfikacji koncepcji K. Bühlera. Schemat aktu komunikacji poprzednika wzbogaca o nowe trzy składniki: komunikat, kod, kontakt. Sześciu składnikom aktu komunikacji odpowiada sześć funkcji języka:

Nadawca

Odbiorca

Kontekst (to, co dana wypowiedź oznacza, wskazanie na oznaczaną sferę)

Komunikat (tekst, wypowiedź), Nadawca (podmiot wypowiedzi), Odbiorca (adresat),

Kontakt (fizyczny lub psychiczny związek między rozmówcami)

Kod (umowny system znaków, istniejący w umysłach rozmówców, umożliwiający porozumienie się �langue)

Tym składnikom odpowiadają kolejne funkcje języka:

p>Funkcja emotywna (jeśli nad. chce wyrazić swoją postawę; in.ekspresywna, emocjonalna)

Funkcja konatywna (impresywna; działanie na odbiorcę)

Funkcja poznawcza (wypowiedź przynosi informacje o świecie zewnętrznym)

Funkcja poetycka (in. estetyczna, nastawiona na kształt, postać wypowiedzi)

Funkcja fatyczna (nawiązanie lub utrzymanie kontaktu)

Funkcja metajęzykowa (nastawienie na sam język; gdy się coś wyjaśnia)

Szczegółowy opis obu koncepcji i ich krytyka zob. Grzegorczykowa (1991), Furdal (2000).

W obu koncepcjach nie ma jasności, czy funkcje przypisuje się językowi (rozumianemu jako system �langue) czy też funkcje pełni konkretny tekst / wypowiedź (z poziomu parole).

Takie rozróżnienie pojawia się w koncepcji polskich językoznawców Zawadowskiego i Kurkowskiej (zob. Grzegorczykowa 1991: 14-15). Systemowi językowemu przypisana została funkcja generowania (tworzenia) tekstów. Z kolei teksty przekazują informacje o rzeczywistości bądź na mocy kodu (konwencjonalnie), bądź niekonwencjonalnie (poprzez gesty, mimikę, ton, intonację itp.). W pierwszym konwencjonalnym komunikowaniu funkcja tekstu jest dwojaka: komunikatywna (przekazywanie informacji o świecie) i prezentatywna (kiedy poprzez wypowiedź nadawca charakteryzuje swoją przynależność socjolingwistyczną, np. gdy posługuje się slangiem hip-hopowym). W komunikacji niekonwencjonalnej tekst pełni dwie funkcje: ekspresywną i impresywną.

Antoni Furdal z kolei mówi o funkcjach języka rozumianego jako narzędzie społecznego porozumienia. Wyróżnia dwa typy funkcji �przy pełnym układzie komunikacyjnym (tzn. z nadawcą i odbiorcą) i przy niepełnym układzie komunikacyjnym (bez odbiorcy). Do pierwszego typu zaliczmy następujące funkcje:

ˇ komunikatywną �rozumianą w ten sposób, że język służy każdemu członkowi społeczeństwa jako środek porozumiewania się na wszelkie tematy we wszystkich okolicznościach.

ˇ symboliczną �jest to funkcja języka wobec rzeczywistości (patrz Bühler �f. symbolu)

ˇ impresywną �kiedy po odebranie komunikatu, odbiorca podejmuje jakieś działanie,

ˇ emocjonalną �oprócz przekazywania wiadomości komunikat oddziaływa na uczucia odbiorcy.

Do drugiego typu funkcji należą:

ˇ ekspresywna �istotą tej funkcji jest uzewnętrznianie przeżyć, ale nie informowanie o emocjach (np. nieartykułowane okrzyki, przekleństwa, pamiętnik pisany dla siebie)

ˇ poznawcza �jako funkcja systemu językowego, znak językowy jest zarówno dowodem poznania rzeczywistości, jak i narzędziem tego poznania.

Istotną modyfikację stanowisk w kwestii funkcji języka i mowy wniosła teoria aktów mowy J. Austina. Oddzielenia semantyki od pragmatyki poskutkowało wydzieleniem w zakresie funkcji mowy wypowiedzi, których główną funkcją jest przekaz informacji (f. komunikatywna, f. informacyjna) od wypowiedzi zorientowanych na cele pozakomunikacyjne. Do tej drugiej grupy zaliczymy wypowiedzi pełniące następujące funkcje:

sprawczą �celem jest stwarzanie stanów rzeczy (na mocy wiary: ludowe rytuały, akty sakramentalne, jak i na mocy konwencji społecznej: akty performatywne),

nakłaniającą (impresywna, konatywna) �celem jest wywołanie działań (akty dyrektywne, pytania ?) lub wpływanie na stan mentalny odbiorcy �perswazja (f. perswazyjna wypowiedzi), manipulacja.

ekspresywną

kreatywną �tworzenie tekstów kultury, nowej wizji świata.

W kontekście omawianych zagadnień wyróżnia się także funkcje ogółu działań językowych społeczności. Są to:

f. socjalizująca �to funkcja jednoczenia członków danej społeczności (np. język żeglarzy, myśliwych, subkultur młodzieżowych itp.)

f. kulturotwórcza �polega na gromadzeniu i przechowywaniu wiedzy, doświadczenia pokoleń, świata wartości przez całość tekstów zapisanych lub zachowanych w pamięci zbiorowej.

Pojęcie tekstu.

Pod terminami takimi jak: lingwistyka tekstu, teoria tekstu, analiza dyskursu kryje się obszar dociekań nad komunikacją językową, w którym przyjmuje się, iż poziom zdania nie jest najwyższym poziomem organizacji języka, objętym zainteresowaniami lingwistyki. Oznacza to, że teksty nie są traktowane jako jednostki formalne.

O byciu tekstem nie przesądza:

- jego wielkość �tekst może obejmować kilka zdań, jak kilka tysięcy, - kompletność składniowa wypowiedzi. Są teksty, których pełne zrozumienie wymaga wprowadzenia brakujących więzi formalnych między elementami wypowiedzi, - forma przekazu �teksty komunikowane są zarówno w postaci graficzne jak i fonicznej.

Tekst - pojęcie i jego właściwości

Lingwistyczna definicja tekstu zaproponowana przez Jerzego Bartmińskiego (1998),

J. Bartmiński uważa, że (...) tekst jest to ponadzdaniowa jednostka językowa, makroznak mający określone nacechowanie gatunkowe i stylowe (kwalifikator tekstu), poddający się całościowej interpretacji semantycznej i komunikatywnej, wykazujący integralność strukturalną oraz spójność semantyczną i podlegające wewnętrznemu podziałowi semantycznemu, a w przypadku tekstów dłuższych - także logicznemu i kompozycyjnemu (s.17). Wybór takiego rozumienia tekstu, pozwala zdaniem Bartmińskiego na uznanie go nie tylko za konstrukcję jednostek językowych (wyrazów, zdań) lecz za produkt języka, produkt o złożonej, polifonicznej strukturze. Za najistotniejszą cechę tekstu uważa ten badacz - poza podzielnością na temat i remat - kwalifikację gatunkowo-stylową. Na obowiązkowy podział tematyczno-rematyczny (STR) (który stanowi "podstawowy kościec tekstu") nakłada się sieć relacji logiczno-semantycznych (przyczynowo-skutkowych, wynikowych, itp.) oraz kompozycyjnych, na które składają się: wstęp, teza, egzemplifikacja, dygresja, zakończenie (Daneś 1974, za: Bartmiński 1998, s.17�

W nacechowaniu stylowo-gatunkowym przejawia się indywidualizm jednostki (użytkownika) poprzez wybór typu racjonalności, postawy wobec przedmiotu i przyjęty punkt widzenia (którego pochodną jest określony obraz świata); przyjęte założenia ontologiczne i akceptowany system wartości (ibidem). Tekst dla Bartmińskiego to jednostka z planu parole, gdyż dla jednostki z planu langue rezerwuje on termin tekstem (mający analogicznie jak: fonem, morfem, leksem sufiks // sufiksoid -em, świadczący o 'byciu jednostką systemu językowego'). (B a r t m i ń s k i J . , 1998, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej, lw: l Tekst. Problemy teoretyczne, pod red. J . B a r t m i ń s k i e g o i B . B o n i e c k i ej , Lublin, s. 9-25 .) zob. też (zob. s 50).

J. Bartmiński podkreśla, że wszystkie teksty posiadają nacechowanie gatunkowe, co stanowi definicyjną cechę tekstu odróżniającą go od zdania. Czy zatem zdanie może zostać uznane a tekst? Zdanie może być tekstem o ile ma przynależność gatunkową. Przypadkiem granicznym będą zatem teksty jednozdaniowe. Należą do nich np. formuły grzecznościowe, przysłowia, slogany wyborcze, hasła reklamowe, mające często formę prostych zdań, ale wykazujące przy tym komunikatywną samowystarczalność. Zdania: Jak się masz; Cicha woda brzegi rwie; Na pochyłe drzewo skaczą kozy; Wasz prezydent, nasz premier mogą zostać przez odbiorcę odebrane jako pewne całości i sensownie zinterpretowane.

Dla de Beaugranda i Dresslera bycie TEKSTEM oznacza, że wypowiedź musi spełniać siedem kryteriów tekstowości. Kryteria, współdziałając ze sobą, tworzą warunki odbierania danego wystąpienia komunikacyjnego jako tekstu.

• Kohezja

• Koherencja

• Intencjonalność: tekst jest realizacją planu prowadzącego do określonego celu.

• Akceptabilność, odpowiedzialna za zgodę odbiorców na uczestnictwo w procesie dyskursywnym, jest też tym czynnikiem, dzięki któremu braki w zakresie kohezji i koherencji mogą być uzupełnione.

• Informatywność: każdy tekst jest też w jakimś stopniu informatywny. Mała informatywność może zakłócić komunikację, prowadząc do nudy, a nawet do odrzucenia tekstu.

• Sytuacyjność: relewancja (odpowiedniość) tekstów w określonych sytuacjach ich występowania, w tym relewancja wobec nastawień uczestników komunikacji. (Tekst jest odpowiedni do sytuacji, w jakiej występuje, np. ikoniczność znaków drogowych, ograniczona ilość tekstu na billboardach).

• Intertekstowość:

• - realizacja tekstu jako okazu określonego gatunku,

• - istnienie aluzji tekstowych, stanowiących odniesienie do innych tekstów,Pilch, felieton.doc

• - stosowność danego wystąpienia konwersacyjnego w otoczeniu innych wystąpień.

Płaszczyzny (poziomy) i jednostki języka (?)

TEKST realizuje GATUNEK

składa się z:

wypowiedzeń

WYPOWIEDZENIE realizuje ZDANIE

składa się z:

wyrazów

WYRAZ realizuje LEKSEM

składa się z:

morfów

MORF realizuje MORFEM

składa się z:

głosek

GŁOSKA realizuje FONEM

Nacechowanie gatunkowe i stylowe oraz podzielność na temat i remat odróżniają tekst od zdania.

Pragmatyczna definicja tekstu Bożeny Witosz (1997). "(...) tekst jest zdeterminowanym gatunkowo i intertekstualnie całościowym, spójnym - zorganizowanym i skończonym wyrazem intencji komunikacyjnej nadawcy" (Witosz 1997, s.52; wytłuszczenie autorki). Za najistotniejsze kryteria "bycia tekstem" w wyżej zdefiniowanym rozumieniu uznaje ona:

1. Bycie konkretną, rzeczywistą wypowiedzią, uwarunkowaną pragmatycznie, a więc mającą nadawcę (rzeczywistego lub fikcyjnego), powstałą dla odbiorcy lub ze względu na niego (rzeczywistego, wirtualnego lub fikcyjnego), nacechowaną intencjonalnie, z wyrażeniem intencji implicite lub explicite, jednak możliwej do odczytania;

2. Posiadanie referencji, a więc jego właściwością jest nie tylko mówienie czegoś, ale także o czymś, czyli odsyłanie do świata, do zdarzeń, stanów, przedmiotów i relacji w rzeczywistości pozajęzykowej;

3. Bycie ciągiem wypowiedzeń (czasem jednym wypowiedzeniem), będącym wypowiedzią zwieńczoną, o dających się określić granicach - sygnałach (delimitacyjnych) inicjalnych i finalnych;

4. Bycie jednostką całościową, złożoną strukturą formalno-semantyczną, wykraczającą poza linearne następstwo zdań;

5. Bycie wypowiedzią spójną, spójnością uwarunkowaną konsytuacją (pragmatycznie) i wewnątrztekstowo (strukturalnie /systemowo); spójność jest przy tym dla B. Witosz cechą konstytutywną tekstu, ponieważ tekst powstając dla odbiorcy i ze względu na niego, powinien być dlań zrozumiały;

6. Bycie wypowiedzią intertekstualną, a więc relatywną wobec innych, wcześniej poznanych przez odbiorcę tekstów, która to właściwość (intertekstualności) pozwala użytkownikowi zarówno na nadawanie, jak i odbieranie tekstu (mimo że nigdy przedtem go nie słyszał);

7. Bycie strukturą językową określoną gatunkowo (typologicznie), np. rozmową, powieścią, protokołem, itd. (wg Witosz 1997, s.52-54). (Witosz B., 1997, Opis w prozie narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji. Zagadnienia struktury tekstu, Katowice

1.Zróżnicowanie współczesnego języka polskiego.
1.1. Przyczyny różnic w języku polskim.

Łatwo zauważyć, że nie wszyscy Polacy mówią identycznie, lecz ta sama osoba może wysławiać się rozmaicie w różnych okolicznościach. Różnice w mowie poszczególnych osób i grup są spowodowane całym szeregiem czynników, z których najważniejsze to:
- Czynnik geograficzny (terytorialny) - różnice w mówieniu różnych osób mogą być uzależnione od miejsca ich pochodzenia;
- Forma wypowiedzi - porozumiewać się możemy ustnie - jest to forma podstawowa, pierwotna, lub pisemnie - jest to forma wtórna. Forma pisana jest zwykle staranniejsza dzięki temu, że tekst pisany można wielokrotnie poprawiać i korygować, co nie jest możliwe w przypadku tekstu mówionego;
- Typy kontaktu językowego i sytuacja komunikatywna. Wypowiedzi tej samej osoby mogą się różnić w zależności od:
* tego, z kim się rozmawia,
* w jakiej sytuacji ma miejsce rozmowa,
* czy rozmawiamy w sytuacjach oficjalnych, czy nieoficjalnych;
- Czynniki socjalne - na sposób organizacji tekstu wpływa środowisko, z którego się wywodzi mówiący, poziom jego wykształcenia, wykonywany zawód, wiek lub płeć;
- Cel wypowiedzi - na zróżnicowanie mowy wpływa również cel, jaki przyświeca mówiącemu w trakcie przekazywania komunikatu;

1.2. Odmiany współczesnej polszczyzny.

Uwzględniając czynniki wpływające na zróżnicowanie współczesnej polszczyzny, można wyróżnić w niej szereg odmian:
- Język polski - ze względu na czynnik geograficzny rozpada się na dwie odmiany: na język ogólnopolski i dialekty terytorialne.
- Język ogólnopolski - to wspólna dla wszystkich Polaków odmiana języka polskiego upowszechniania przez szkołę, administrację, literaturę, prasę, radio i telewizję. W zależności od sytuacji komunikatywnej każda z nich może mieć postać swobodną (potoczną, nieoficjalną) albo staranną (standardową, oficjalną).
- Postać swobodna - (potoczna) jest formą używaną przede wszystkim w celach komunikatywnych, którą posługujemy się na co dzień w sytuacjach nieoficjalnych. Postać potoczna języka mówionego jest zróżnicowana regionalnie.
- Gwara środowiskowa - to odmiana ogólnopolskiego języka potocznego o zasięgu ograniczonym do jednego środowiska wyodrębniającego się ze względu na wiek (np. gwara uczniowska, studencka), działalność społeczną (np. gwara partyjna), zainteresowania (np. gwara myśliwska, sportowa).
- Gwara zawodowa - jest odpowiednikiem gwary środowiskowej - wyodrębniająca się ze względu na wykonywaną pracę (np. gwara zawodowa górników, lekarzy).

Gwary środowiskowe i zawodowe charakteryzują się specjalnym słownictwem i frazeologią przy równoczesnym zachowaniu ogólnopolskiego systemu leksykalno - gramatycznego.

Cel wypowiedzi wpływa na taki sposób organizacji tekstu, który decyduje o istnieniu różnych stylów:
- Styl funkcjonalny - to całokształt cech językowych charakteryzujących teksty o tej samej funkcji społecznej.
- Styl artystyczny - to jedna z postaci pisanej formy języka ogólnopolskiego o przewadze funkcji poetyckiej, charakteryzująca się wielką rozmaitością środków składniowych, bogatą synonimiką i metaforyką.
- Dialekt terytorialny - to odmiana języka polskiego używana przez ludność wiejską pewnej dzielnicy kraju.
- Gwara wiejska - to mowa ludności wiejskiej ograniczona do niewielkiego obszaru, która różni się od języka ogólnopolskiego oraz od mowy ludności sąsiednich okolic określonymi właściwościami fonetycznymi i leksykalnymi.
- Gwara miejska - to mowa niewykształconej ludności miejskiej.

3. Różnice między odmianą mówioną a pisaną języka.
Rodzaj przekazu komunikatu oraz wiążące się z nim odmienność sytuacji komunikacyjnej to czynniki, które wpływają w sposób istotny na jakość wypowiedzi. Teksty przekazywane ustnie można podzielić na mówione spontanicznie i na odtwarzające tekst pisany. Język pisany może być również językiem wtórnie pisanym, tj. zapisem tekstów mówionych
Treść pisana: - treści nie są związane z codziennością
- istnieje świadomość układanie wypowiedzi, jest celowo kształcona, istnieje
możliwość poprawy, kompozycji w różnorodnych gatunkach, wypowiedz taka
może być dłuższa
- bogactwo synonimów wyrazowych, dobór trafnych wyrazów, bogatszy zasób
słownictwa, wyrazy właściwe tylko odmianie pisanej, terminologia
specjalistyczna, dbałość o estetyk
- zwięzłość, dokładność, pełność treściowa, zdania długie, gramatycznie
uporządkowane, składnia urozmaicona, dużo zdań złożonych podrzędnie,
związek logiczny, częste używanie imiesłowów i strony biernej czasów
- monolog
- ortografia, interpunkcja

Odmiana mówiona: - treści związane z bieżącym życiem, codziennością
- służy doraźnemu porozumiewaniu, jest spontaniczny, czasem
chaotyczny, niespójny
- ubóstwo synonimów, powszechność zaimków nieokreślających, wiele
ekspresywizmów, wulgaryzmy, mało estetyki, wiele powtórzeń
- wypowiedzi mało zwięzłe, krótkie zdania, niedokładne, są to równoważniki, zdania
pojedyncze, brak związków logicznych, czasami jest potok składniowy
- dialog
- intonacja, akcent, modulacja, mimika, gestykulacja

Odmiany funkcjonalne jezyka polskiego

Biorąc pod uwagę kryterium funkcjonalno- stylistyczne wyróżniamy następujące style:
-urzędowy
-popularnonaukowy ,naukowy
-artystyczny
-potoczny

Styl urzędowo-kancelaryjny - odmiana funkcjonalna języka (styl funkcjonalny) realizowana w wypowiedziach powstających w związku z relacjami społecznymi o charakterze zinstytucjonalizowanym. Styl ten jest charakterystyczny dla zarządzeń, przepisów, instrukcji, podań, pism urzędowych itp. Celem wypowiedzi tego rodzaju jest oddziaływanie na wolę, nie na intelekt czy emocje ich odbiorcy: stąd sformułowane są one bezosobowo, jednoznacznie, zwięźle i ściśle. Charakter stylu urzędowo-kancelaryjnego determinuje fakt, że w związku z charakterem relacji urzędowych i instytucjonalnych indywidualne cechy nadawców i odbiorców wypowiedzi nie są istotne. Nie występują w nich elementy emocjonalne i obrazowe, charakterystyczne są dla nich natomiast formy nieosobowe, wypowiedzi o charakterze nakazowo-zakazowym i swoista, typowa jedynie dla tego stylu terminologia.

Styl urzędowo-kancelaryjny charakteryzuje się znaczną konwencjonalizacją języka. Występuje w nim wiele typowych tylko dla niego, odbieranych jako urzędowe i oficjalne terminów (w tym z jednej strony tzw. rekwizytów leksykalnych, z drugiej terminologii specjalistycznej, zwłaszcza prawniczej, administracyjnej, handlowej i ekonomicznej) oraz tego samego rodzaju utartych związków frazeologicznych (np. "zwracam się z uprzejmą prośbą", "odnośny", "dalszy", "niniejszy", "posiadać", "być w posiadaniu", "powiadamiać", "z uwagi na", "uprasza się"). Spośród kategorii gramatycznych typowe dla stylu urzędowo-kancelaryjnego jest (w języku polskim) częstsze niż w innych odmianach funkcjonalnych języka użycie strony biernej, stosowanie form bezokolicznikowych i nieosobowych; w składni występuje dążność do zwartości i jasności, mało zróżnicowana i szablonowa struktura zdania, zdania pojedyncze są rozbudowane, zdania złożone są zaś krótkie. Występuje wiele odczasownikowych i odprzymiotnikowych rzeczowników abstrakcyjnych; nadużywanie przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na -owy; nadużywanie konstrukcji analitycznych (np. dokonać otwarcia zamiast otworzyć); posługiwanie się stałymi, gotowymi formami.

Typowy dla wypowiedzi w stylu urzędowo-kancelaryjnym jest ponadto zwyczajowo ustalony porządek kompozycyjny (w tym częste ujmowanie wypowiedzi w punkty i paragrafy) - np. w protokole obrad podaje się wpierw wykaz uczestników, następnie ujęty w punktach porządek obrad, następnie streszczenie lub pełne teksty przemówień obradujących, wreszcie podane w punktach postanowienia końcowe. W niektórych typach tekstów urzędowych, zwłaszcza prawnych, posługiwanie się pewnymi gotowymi formułami ma charakter obligatoryjny.

Odmianą stylu urzędowego jest styl kancelaryjny, obejmujący język korespondencji biurowej. Inną odmianą jest styl komunikatów prasowych, pośredni między stylem urzędowo-kancelaryjnym a stylem dziennikarskim.

W polskim słownictwie urzędowym istnieje wiele germanizmów i rusycyzmów, często zbytecznych lub mających charakter błędu językowego.

Język naukowy - funkcjonalna odmiana języka literackiego używana w tekstach naukowych i czasami popularnonaukowych.
Język ten jest zazwyczaj nasycony fachowymi terminami, które mają ściśle zdefiniowane znaczenie, dzięki czemu teksty pisane tym językiem nie pozostawiają, jak inne formy wypowiedzi literackiej, swobody ich różnej interpretacji. Cechuje go też częste stosowanie form bezosobowych, strony biernej, czasu przeszłego, form przypuszczających i formalizmu matematycznego. Język ten nie stanowi jednolitego tworu lecz cechuje się odmianami, charakterystycznymi dla określonych dziedzin wiedzy. Teksty naukowe są zwykle pisane przez jednych naukowców dla innych naukowców i są trudne, bądź wręcz niemożliwe do zrozumienia bez odpowiedniego przygotowania. Dla wypowiedzi naukowej charakterystyczne jest:
-występowanie terminologii naukowej i specjalistycznej,
-jednoznaczność, ścisłość i precyzja informacji, np.:"W rozwiązywaniu problemów biologicznych dominującą rolę odgrywa rozumowanie indukcyjne."
-obiektywne przedstawianie zjawisk i problemów
-unikanie elementów oceniających i wartościujących,
-abstrakcyjność,
-stosowanie wyrażeń modalnych,
-logiczna kompozycja,
-stosowanie tabel, wykresów,
-cytowanie prac innych autorów, stosowanie przypisów.

Manipulacja językowa - forma zamierzonego i intencjonalnego działania komunikatem tekstowym, mającego na celu wywarcie korzystnego dla manipulatora wpływu na osobę lub grupę. Działania te są ukryte dla świadomości odbiorcy.

Najczęstszymi środkami językowymi wykorzystywanymi w manipulacji językowej są:

• wyrazy wartościujące

• formy 1 os. l. mn. wprowadzane do tekstu w celu wywołania wrażenia tożsamości nadawcy i odbiorcy

• wyrazy zawierające pozytywną ocenę odbiorcy, które poprzedzają przekazywany komunikat

• wypowiedzi tak zbudowane, że nie da się im zaprzeczyć i przez to wydają się zawsze prawdziwe

• mówienie między wierszami

• eufemizmy

• zmienianie znaczenia wyrazów

Perswazja (łac. persuasio) - sztuka przekonywania kogoś do własnych racji. Różni się od manipulacji tym, że przekonanie danej osoby do czegoś nie zaszkodzi jej w późniejszym czasie.
W działaniu perswazyjnym wykorzystuje się trzy techniki oddziaływania na odbiorcę: apelowanie o zajęcie określonego stanowiska i podjęcie określonego działania; sugerowanie pożądanych interpretacji i ocen; racjonalne uzasadnianie słuszności prezentowanych poglądów.
Perswazja to także jedna z metod negocjacji (dwustronny proces komunikowania się, którego celem jest osiągnięcie porozumienia, gdy przynajmniej jedna strona nie zgadza się z daną opinią lub z danym rozwiązaniem sytuacji. Negocjacje to sposób porozumienia się w celu rozwiązania konfliktu oraz dojścia do porozumienia obydwu stron, proces wzajemnego poszukiwania takiego rozwiązania które satysfakcjonowałoby zaangażowane w konflikt strony) , pozwalająca dojść do konsensusu, czyli porozumienia. Poprzez wspólne przeanalizowanie zaistniałego konfliktu, czy to w relacjach partnerskich, czy już na wyższych szczeblach, jest szansą na rozwikłanie konfliktu na korzyść obu stron. Jest niezbędnym czynnikiem łagodzącym spory i nie powinna wywoływać negatywnych skojarzeń, w przeciwieństwie do manipulacji. Kiedy jednak może zaszkodzić jednej ze stron wtedy właściwym określeniem będzie manipulacja.
Ze względu na cele wyróżnia się perswazję przekonującą, której zadaniem jest dowieść komuś słuszności, prawdziwości czegoś; perswazję nakłaniającą (propaganda) nastawioną na pozyskanie dla idei czy doktryny jak największej liczby zwolenników; perswazję pobudzającą (agitacja) obliczoną na zjednanie odbiorcy dla jakiejś idei, sprawy czy poglądu.
Jest także autoperswazja czyli, długotrwała zmiana własnej postawy, która jest konsekwencją prób usprawiedliwiania samego siebie.

Manipulacja (łac. manipulatio - manewr, fortel, podstęp) - w psychologii oraz socjologii to celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem/interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób.
Ogólnie, manipulacja jest formą zamierzonego i intencjonalnego wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała działania zaspakajające potrzeby/(realizowała cele) manipulatora.
Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji. Manipulację określono też kiedyś obrazowo jako "włamanie do umysłu ofiary i podrzucenie tam własnych pomysłów lub opinii w taki sposób, aby ofiara pomyślała, że sama jest ich autorem."
Z punktu widzenia etyki, manipulacja bywa postrzegana jako zachowanie niemoralne. Mimo tego, jest często używana w interpersonalnych kontaktach handlowych i negocjacjach.
W społeczeństwie totalitarnym manipulacja jest jednym z podstawowych narzędzi sprawowania władzy nie mniej ważnym niż aparat terroru. Państwo posiada całkowitą władzę i kontroluje lub ogranicza większość sposobów społecznej interakcji (ograniczenie wolności zrzeszania się, cenzura mediów itp.). W ten sposób władcy państw totalitarnych mogą łatwo manipulować swoimi społeczeństwami i utrzymywać swoje rządy działając wbrew interesowi ogółu. Manipulację językową często stosuje się w propagandzie i podczas tzw. prania mózgu.
W społeczeństwie demokratycznym manipulacja jest bardziej wyrafinowana i mniej widoczna, używana jest przez polityków, np. w kampaniach wyborczych, oraz w gospodarce wolnorynkowej w różnych często ukrytych formach w reklamie. Choć w systemach demokratycznych przekraczanie pewnych (zresztą niezbyt dobrze określonych) barier w manipulowaniu ludźmi jest niezgodne z prawem. Przykładem mogą być tutaj ograniczenia prawne narzucane reklamom.
Istotnym narzędziem manipulacji opinią publiczną są środki masowego przekazu i nie jawna cenzura wiadomości, np. tylko poprzez wybór informacji prezentowanych w dziennikach telewizyjnych.
W podejściu socjo-kognitywistycznym (wg. modelu IPK), manipulacja może dotyczyć podstawowych czynników które wpływają na nasze decyzje, takich jak:
? informacja - najpowszechniejsza, polega na fałszowaniu, deformacji i filtracji faktów (cenzura);
? wiedza - stosowana w szkolnictwie i nauce, dotyczy wyboru, popierania rozwoju i ukrywania pewnej wiedzy;
? preferencje - polega na indoktrynacji poprzez podkreślanie ważności korzystnych dla manipulatora wartości, np. rozbudzania nacjonalizmów i fanatyzmów religijnych, wzmacnianie wybranych interesów grup lokalnych czy klas społecznych.
Należy zauważyć, że nie zawsze obiekt manipulacji jest ostatecznym celem manipulatora, jednak zawsze ma prowadzić do niego w mniej lub bardziej widoczny sposób. Na przykład podburzanie opinii publicznej przeciw cudzoziemcom może umożliwić demokratyczne uchwalenie praw ograniczających także wolność obywateli zwiększając władzę aparatu wykonawczego państwa.
W tej perspektywie widać też, że społeczeństwa o niskim poziomie upowszechnienia szkolnictwa lub w trudnej sytuacji ekonomicznej są bardziej podatne na manipulację.
Środkami manipulacji mogą być:
? aktywne techniki psychologiczne - np. tworzenie nastroju chwili,
? użycie sygnałów dźwiękowych wpływających na świadomość i system decyzyjny
? odurzenie (środkami farmakologicznymi, alkoholem),
? obietnice bez pokrycia,
? manipulacja pozycji,
? wyszukanie słabych punktów osobnika i wywarcie wpływu na nie,
? wykorzystanie nieuwagi i podsunięcie gotowych rozwiązań, nie przedstawiając pełnego obrazu (np. umowy),
? system aktywnego wywarcia wpływu na manipulowanego poprzez nie pozostawienie mu możliwości wyboru (np. w sektach destrukcyjnych),

---