Prawo- zbiór reguł ustanowionych lub uznawanych przez odpowiednie organy władzy publicznej, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo
Norma prawna- najmniejszy, stanowiący całość element prawa, który charakteryzują dwie cechy generalność i abstrakcyjność.
Generalność normy prawnej -norma jest skierowana do pewnej kategorii adresatów i okoliczności.
Abstrakcyjność normy prawnej - oznacza, że wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie konkretnych cech tego zachowania.
Upoważnienie fakultatywne (kompetencja)- uprawnienie do samodzielnego określania treści decyzji.
Upoważnienie obligatoryjne - obowiązek skorzystania z kompetencji przez konkretny podmiot.
Kompetencja rzeczowa- (właściwość) wyznacza zakres zagadnień należących do kompetencji danego organu.
Kompetencja miejscowa-(właściwość) realizowana na określonym obszarem, co do którego organ może podejmować decyzje władcze.
Kompetencja hierarchiczne - (właściwość) zakres spraw, co do których organ może podejmować decyzje władcze ze względu na swoje usytuowanie w hierarchii organów danego rodzaju.
Prerogatywy - uprawnienia głowy państwa do podejmowania decyzji, niepodlegających kontrasygnacie premiera lub ministra i przez to wyłączone spod kontroli parlamentu.
Sankcja skupiona- dolegliwość, którą upoważnione do tego organy państwa wymierzają naruszycielom norm prawnych. Państwo powołuje do ich wymierzania specjalne instytucje. Językowy: treść normy zachowania.
Sankcja karna (represyjna, penalna) - sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, zaniechaniu. (w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń)
Sankcja egzekucyjna - przymuszenie do wykonania tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź przymusowe unicestwienie tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.
Sankcja restrukcyjna - przywrócenie stanu poprzedniego. (w prawie cywilnym i administracyjnym)
Sankcja nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej - odebranie skuteczności prawnej.
koncepcja norm sprzężonych- - koncepcja budowy normy składającej się z normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Norma sankcjonowana- norma określająca adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone czynić oraz treść owego zakazu, nakazu czy dozwolenia. Norma sankcjonująca - zastosowanie dolegliwości w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej, której rodzaj i stopień jest wyznaczany w treści tej normy.
klauzula generalna - zwrot lub wyrażenie niedookreślone, zawarte w akcie normatywnym, umożliwiające zastosowanie pewnego stopnia dowolności w wykładni prawa. Nie ma całkowicie swobodnej decyzji, bo granice tej decyzji są zawarte są w przepisach jako odesłania pozasystemowe.
Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące treść stosunków prawnych (obowiązki, uprawnienia, sankcje) pomiędzy podmiotami prawa
Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej. Wyróżnia się prawo procesowe cywilne, karne, administracyjne.
Prawo przedmiotowe- ogół norm składających się na system prawa.
Prawo podmiotowe- to zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. Np.: nabyłem prawo do emerytury
Prawo publiczne- prawo regulujące stosunki między państwem, a obywatelem oraz między organami państwa.
Prawo prywatne- prawo regulujące stosunki między równouprawnionymi podmiotami.
definicja legalna - przepisy ustalające obowiązujące znaczenia używanych terminów. W polskim prawie sposób używania definicji legalnych zawarty jest w zasadach techniki prawodawczej. Zgodnie z nimi definicje legalną zamieszcza się w tekście prawnym, jeśli:dane określenie jest wieloznaczne, dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego nieostrości, znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia.
Lex plus quam perfectae - więcej niż doskonale - norma zabezpieczająca jest zarówno sankcją nieważności i inną sankcją prawną.
Lex minus quam perfectae - norma chroniona jest jedynie sankcją karną, pomimo że wcześniej naruszenie przepisów było również sankcją nieważności.
Norma bezwzględnie wiążące, ius cogens - norma imperatywna - ustanawiająca drogą nakazu, zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i niedopuszczającą zachowania odmiennego.
Norma względnie wiążąca, ius dispositivum - ustanawiająca pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, adresatów jednocześnie dopuszczającą, że adresaci mogą, zachować się w sposób odmienny lub powstrzymać się od działania.
Normy jednostronnie bezwzględnie wiążące - semiimperatywne - gwarantują minimum uprawnień, ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień.
Lex generales - przepisy ogólne - regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog adresatów i ustanawiają ogólne reguły zachowania.
Lex specjales - przepisy szczegółowe - ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w stosunku do lex generales.
Nullum crimen sine lege - zasada „nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa karna”, w jej rozumieniu to, co nie jest prawne zakazane jednostce, jest jej z punktu widzenia prawa dozwolone. Zasada ta nie odnosi się jednak do organów władzy publicznej, gdyż ich działanie może być oparte jedynie na podstawie prawa i w granicach prawem określonych kompetencji, tzn. mogą czynić to tylko, co jest im przez przepisy prawne nakazane lub wyraźnie dozwolone.
Czyny - faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo uregulowane są przez prawo np. zabójstwo, zabór mienia, budowa domu. Zachowania o charakterze czynów regulowane są głownie przez prawo karne, rzadziej przez prawo cywilne czy administracyjne.
Czynności konwencjonalne - zachowania, którym istniejące normy prawne nadają inne znaczenie, niż to, które wynikałoby z ich normalnego psychofizycznego przebiegu i ich faktycznych skutków. Są one kategorią znaną nie tylko prawu, ale również innym normom np. obyczajowym, zwyczajowym czy religijnym. Przykładem czynności konwencjonalnej jest podniesienie ręki przez posła na posiedzeniu Sejmu. Aby czynność konwencjonalna była ważna z punktu widzenia prawa, konieczne jest, aby normy tego prawa nadały jej odpowiednie znaczenie. Dzieję się tak dzięki zastosowaniu tzw. Reguł sensu.
Reguły sensu - normy, które regulują sposób dokonania czynności konwencjonalnych, nakazują adresatowi zachowanie się w odpowiedni sposób.
Reguły walidacyjne - nakazują one uznać jakieś fakty za fakty prawotwórcze w danym systemie. Tylko normy wydane przez kompetentny organ, w przewidzianej procedurze i nie zostaną uchylonymi mogą być przestrzegane czy stanowić podstawę stosowania prawa.
Reguły egzegezy - ustalone przez doktrynę reguły wykładni przepisów (reguły interpretacyjne, inferencyjne, kolizyjne)
Czynności prawne - zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnie istotnych czynności konwencjonalnych. Elementy, z których się składa to oświadczenie woli i skutek prawny. Każda czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, ale nie na odwrót.
Zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa) - pozostawiamy adresatowi normy wybór co do sposobu zachowania się, mimo sformułowania nakazu.
Upoważnienie przemienne (facultatas alternativa) - gwarant może zwolnić się z obowiązku naprawienia szkody przez spełnienie świadczenia ciążącego na dłużniku.
Prawo erga omnes - prawo podmiotowe skuteczne wobec wszystkich, skuteczne w stosunku do każdego, bez względu na to czy strony zawarły jakąś umowę.
Prawo inter partes - prawo podmiotowe skuteczne tylko między stronami stosunku prawnego, jest skuteczne wyłącznie wobec drugiej strony.
System prawny - zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych. S.p. Konkretny: zbiór norm obowiązujących w danym państwie określonym czasie. S.p. typ: zespoły instytucji prawnych i zasad, które występują w kilku krajach równocześnie.
Derogacja -czynność konwencjonalna polegająca na uchyleniu mocy obowiązującej przepisów służących do budowy normy.
Orzeczenia- usunięcie norm z systemu poprzez kompetentny to tego organ.
Desuetudo - odwykniecie. Zjawisko długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania normy.
Sprzeczności logiczne - faktyczna sprzeczność norm, polegająca na tym, że normy mając wspólne zakresy zastosowania, różnią się w zakresie normowania.
Przeciwieństwa logiczne - dwie lub więcej norm nakazuje jednocześnie danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania, ale obie mogą pozostać niezrealizowane.
Niezgodności prakseologiczne - zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą.
Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego - (lex superior derogat legi inferiori) norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normą niższego rzędu.
Reguła kolizyjna porządku czasowego - (lex posteriori derogat legi priori) norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą, pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu.
Reguła kolizyjna porządku treściowego - (lex specialis derogat legi generali) norma szczególna uchyla normę ogólną, pod warunkiem że nie jest normą niższego rzędu. Późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej (lex posterior generalis non derogat legi priori speciali)
Luki w prawie - brak regulacji, co do którego racjonalnie można twierdzić, że jest niezamierzony przez ustawodawcę.
Luka konstrukcyjna - świadomy brak regulacji przez ustawodawcę.
Swoista luka w prawie - ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźniej zapowiedzi.
Techniczna luka w prawie - pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię.
Luka aksjologiczna - jeśli twierdzimy ze ustawodawca powinien uregulować jakiś stan rzeczy , jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi.
Luki pozorne - Luki aksjologiczne mające tylko pozorny charakter. Luki istniejące tylko w ocenie osób formułujących taki pogląd na prawo.
Luki logiczne - wynikają one ze sprzeczności norm. Prawdopodobnie w ogólne nie istnieją dzięki regułom kolizyjnym.
akt normatywny - dokument władzy publicznej, zawierający (ujęte w przepisy)
normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.
preambuła (arenga) - uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia
motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele, podstawowe wartości, którymi
się kierował lub które chciałby promować i chronić.
przepisy merytoryczne ogólne - określają zakres spraw regulowanych ustawą i
podmiotów, których ona dotyczy, lub spraw i podmiotów wyłączonych spod jej
regulacji oraz inne postanowienia wspólne dla wszystkich albo dla większości
przepisów merytorycznych zawartych w ustawie, objaśnienia użytych w ustawie
określeń i skrótów.
przepisy merytoryczne części szczegółowej - zawierają przepisy prawa
materialnego, o organach czyli ustrojowe, o postępowaniu przed organami, o
odpowiedzialności karnej, nie regulują tych spraw, które zostały wyczerpująco
unormowane w przepisach ogólnych.
przepisy o zmianie przepisów obowiązujących - zawierają polecenie
zastąpienia jakiegoś obowiązującego przepisu przepisem o innej treści, normują także
sytuacje w której do obowiązującego przepisu zostaje cos dodane.
przepisy przejściowe (intertempolarne, międzyczasowe) - regulują wpływ
nowego aktu normatywnego (np. ustawy) na stosunki powstałe pod działaniem
przepisów dotychczasowych. Rozstrzyga się w nich sposób zakończenia postępowań
będących w toku, skuteczność dokonanych czynności procesowych, czy i w jakim
zakresie oraz na jaki okres utrzymuje się w mocy instytucje zniesione przez nowe
przepisy, czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w
czasie obowiązywania tych przepisów, czy i w jakim zakresie nowe przepisy stosuje się
do tych uprawnień, czy i w jaki, zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze.
przepisy dostosowujące - reguluje się sposób powołania po raz pierwszy organów
lub instytucji tworzonych nową ustawą; sposób przekształacenia starych organów lub instytucji na nowe; sposób likwidacji starych; zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników.
przepisy końcowe - grupa przepisów zamykająca akt normatywny. Składają się z przepisów uchylających (derogacyjnych) oraz przepisów wprowadzających (o wejściu w życie aktu normatynwego)
a) przepisy uchylające (derogacyjne) - określają, które z tych dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.
b) przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego.
ustawa wprowadzająca - akt zawierający przede wszystkim przepisy przejściowe i
uchylające, wydany w celu wprowadzenia w życie innego aktu, szczególnie obszernego,
czy zasadniczo zmieniającego dotychczasowe regulacje.
normy-reguly - wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat ma tylko
2 możliwe wyjścia: może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go naruszyć.
Nie można naruszyć ich częściowo lub w pewnym stopniu, "wszystko albo nic".
normy-zasady - wiążące prawnie normy, które często w systemie prawa zajmują wobec innych norm pozycje nadrzędną i pełnią w nim szczególna role, zasada "więcej lub mniej".
lex patriae - zasada stosowania prawa ojczystego, oznacza, iż kwestie
zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych podmiotu obcego ocenia się w świetle jego prawa ojczystego
lex rei sitae - zasada prawa miejsca położenia rzeczy, kwestie dotyczące prawa rzeczowego reguluje prawo miejsca położenia nieruchomości lub rzeczy ruchomej będącej podmiotem tego prawa
lex loci actus (contractus) - zasada, ze czynność prawna dokonywana jest i wywołuje skutki wynikające z prawa miejsca jej dokonania.
vacatio legis (spoczynek prawa) - okres dzielący dwie daty: opublikowania i wejścia w życie aktu normatywnego.
zachowania contra legem - polegają na działaniu lub zaniechaniu niezgodnym z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej (ius cogens) w warunkach określonych jej hipoteza
obywatelskie nieposłuszeństwo - publiczne manifestowaniu zachowań niezgodnych z prawem.
nadużycie prawa podmiotowego - działanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu, ale jednocześnie sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego.
omijanie prawa (praeter legem, in fraudem legis) - osiąganie celu zabronionego przez jedna normę w taki sposób, ze adresat podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi przypadek zastosowania innej normy, a nie normy obchodzonej.
promulgacja - zarządzenie ogłoszenia ustawy przez głowę państwa. Natomiast potocznie to włączenie przepisów aktu normatywnego do systemu prawa obowiązującego.
tekst autentyczny - należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym tekst aktu normatywnego.
nowelizacja - częściowa zmiana obowiązującego aktu normatywnego przez inny, później wydany, akt normatywny tej samej (albo wyższej) mocy prawnej.
tekst jednolity - pierwotny tekst aktu normatywnego wraz z naniesionymi nań wszystkimi nowelizacjami, ogłoszony w postaci obwieszczenia w odpowiednim dzienniku promulgacyjnym
inkorporacja prawa - kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego bez dokonywania zmian w treści tych aktów.
fikcja powszechnej znajomości prawa - rozrożnienie przypadków przestrzegania i nieprzestrzegania prawa opiera się na założeniu, że należycie ogłoszone akty normatywne są powszechnie znane ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi
ignorantia iuris non exculpat (ignorantia iuris neminem excusat)-nieznajomość prawa
(nikogo) nie usprawiedliwia.
ratyfikacja - istotna prawnie czynność konwencjonalna dokonywana przez uprawniony konstytucyjnie organ, mocą której podpisana umowę uznaje się za ostatecznie wiążąca dane państwo.
Rozporządzenia -1. w prawie wspólnotowym: maja za zadanie ujednolicać przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, maja charakter wiążący, a zawarte w nich normy są abstrakcyjne i generalne. Obowiązują bezpośrednio, nie jest wymagana transpozycja (implementacja).
2. wykonawcze: akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy.
podmioty wydające rozporządzenia - Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, każdy z ministrów kierujący działaniami administracji rządowej, Prezydent RP, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
dyrektywy - mają charakter wiążący, ale nie wiążą w tak bezpośredni sposób jak rozporządzenia, wskazują przede wszystkim określone cele, które maja być osiągnięte drogą wprowadzenia przez państwo odpowiednich regulacji z zakresu prawa powszechnie obowiązującego.
decyzje - maja charakter indywidualny i konkretny. Każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych praw.
opinie - nie maja mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w
postępowaniu miedzy instytucjami i organami wspólnot.
Koncepcja trójelementowa - koncepcja budowy normy składającej się z hipotezy, dyspozycji, sankcji.
Hipoteza- część normy w której określa się adresata normy oraz warunki lub okoliczności w których adresatowi temu jest nakazane/dozwolone/zakazane coś czynić.
Dyspozycja (następnik) - drugi element składowy normy prawnej. Określa ona postępowanie do jakiego zobowiązany jest - w okolicznościach określonych przez hipotezę - adresat normy. Formułuje nakazy, zakazy lub dozwolenia.
odesłania pozasystemowe - odesłanie do innego niż system prawny systemu norm lub ocen. Wzory postępowania są poszukiwane w innych niż prawo systemach normatywnych. Istnieją trzy kategorie: 1. odesłania do dokonania wszechstronnej i swobodnej oceny konkretnego przypadku 2. odesłania do pewnych szczególnych systemów reguł moralnych czy innych 3. odesłania przez użycie zwrotów nieostrych.
przepisy blankietowe - nie ustanawiają one same żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić. Pozwala to uniknąć zbyt szerokiego luzu decyzyjnego, pozostawionego organom wykonawczym oraz zapewniając im dostateczną elastyczność prawa.
Immunitet - uprawnienie, którego istotą jest nie podleganie kompetencji innych podmiotów.
prawoznawstwo - wprowadzenie do uporządkowanej wiedzy o prawie
obywatelstwo - więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo - analogicznie - ma obowiązki i prawa wobec jednostki. ius sanguinis- prawo krwi. Ius soli- prawo ziemi.
koło hermeneutyczne- proces rozumienia prawa ma charakter kołowy. Interpretowany tekst nie należy już do autora tylko do interpretatora. czyta przepis, odnosi się do całości, analizuje.
Teza o rozdziale prawa i moralności - prawo ustanowione przez człowieka istnieje niezależnie od moralności czy prawa naturalnego.
dogmatyka prawa - dział nauk prawnych, zajmujący się badaniem prawa obowiązującego, w takiej postaci, w jakiej zostało ono ustanowione przez ustawodawcę.
de lege lata - zagadnienia odnoszące się do prawa obowiązującego i sposobu jego rozumowania de lege fenda - zagadnienia związane z tworzeniem prawa. Postulaty przyszłych zmian w ustawodawstwie. de sententia ferenda - postulowanie zmiany orzecznictwa sądów.
Język prawny - język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Język prawny jest odmianą języka naturalnego, zawiera w sobie rozbudowany i ściśle uporządkowany aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego. Język prawny jest językiem pierwszego stopnia. Język prawniczy - specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie. Jest to język II stopnia (metajęzyk).
ex tunc - unieważnienie dotyka czynność od samego początku, czyli czynność taką traktuje się tak jakby nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te które de facto wywołała muszą być unicestwione np. przez przywrócenie do stanu poprzedniego, przez odszkodowanie, wyrównujące straty, przez odebranie skuteczności wszystkim decyzjom, które zostały podjęte na podstawie tej czynności. ex nunc - unieważnienie dotyka czynność dopiero od momentu stwierdzenie nieważności danej czynności prawnej, przez kompetentny organ. Skutki prawne wywołane przez czynność prawną przed wydaniem orzeczenia zachowują ważność, natomiast nieważne są wszystkie skutki prawne takiej czynności po wydaniu orzeczenia.
ex lege - następuje z nocy samego prawa, bez potrzeby dokonywania jakiś dalszych czynności.
Ratio legis - racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego.
5