ANALIZA WSPÓŁCZESNYCH PRĄDÓW I KIERUNKÓW PEDAGOGICZNYCH - SZKOŁY ALTERNATYWNE:
szkoły: R. Steinera, C. Freineta, M.Montessori
SZKOŁA WALDORFSKA WG. POMYSŁU RUDOLFA STEINERA
RYS HISTORYCZNY
Pierwsza szkoła waldorfska została otwarta we wrześniu 1919 roku w Stuttgarcie. Jej założycielem był Emil Molt, właściciel fabryki cygar i papierosów „Waldorff-Astoria”. Fabrykant ten zwrócił się do Rudolfa Steinera, znanego wówczas pedagoga i filozofa, z propozycją opracowania nowego programu i poprowadzenia szkoły dla dzieci swoich pracowników.
Program jak na owe czasy był rewolucyjny. Zakładał wspólną naukę dziewcząt i chłopców przez dwanaście lat, zaś nauczyciel miał zapewnić uczniom zdobycie umiejętności praktycznych oraz artystycznych. Podstawowa idea wyznawana przez Steinera, a realizowana w szkole waldorfskiej głosi, ze dziecko jest istotą duchową, która wybiera nauczyciela jako pomocnika w odkrywaniu i odbywaniu własnej misji na Ziemi.
CHARAKTERYSTYKA
Wychowanie w szkole waldorfskiej jest ukierunkowane na wszechstronny rozwój uczniów tj. wychowanie intelektualne, społeczno-moralne, fizyczne, estetyczne. Treści kształcenia dostosowuje się do potrzeb, budzących się zdolności i możliwości uczniów. Obowiązuje system klasowo-lekcyjny. W szkole waldorfskiej zdobywa się umiejętności praktyczne jak np.: naukę rzemiosła, robót ręcznych, a w klasach szczebla średniego uzupełnia się je lekcjami technologii. Uczniowie zdobywają również umiejętności artystyczne.
Ciekawym systemem wypracowanym przez szkołę waldorfską jest tzw. cykl tematyczny. Polega on na codziennym uczeniu się tego samego przedmiotu podczas tzw. lekcji głównej, trwającej trzy pierwsze godziny lekcyjne (110 minut). Po trzech, czterech tygodniach nauczyciel przechodzi do innego tematu. Jest to forma „ekonomii nauczania, która umożliwia koncentrację i intensywny kontakt z materiałem”, wzbogaca charakter procesu poznawczego i daje możliwości stworzenia pełniejszego obrazu rzeczywistości. Pozostały czas przeznacza się na naukę dwóch języków obcych, gimnastykę, przedmioty artystyczne, religię oraz przedmioty praktyczne.
Fazy lekcji głównej:
Przesłanie i część rytmiczna - w młodszych klasach trwająca do 20 min. Dzieci grają na różnych instrumentach, recytują, śpiewają. Faza ta rozbudza dzieci i integruje je.
Przejście do tematu lekcji głównej - nauczyciel powtarza z uczniami program z poprzedniego dnia, pogłębia go. Robi to bardzo atrakcyjnie, często wykorzystując elementy humoru.
Wprowadzenie do nowego materiału - tzw. kształcenie główne w toku którego nauczyciel wprowadza nowy materiał. Nowe treści podawane są w sposób poglądowy. Nauczyciel umiejętnie stopniuje napięcie, zaspakajając ciekawość uczniów i wciągając w przeżywanie lekcji.
Część praktyczna - w której uczniowie wspólnie z nauczycielem podsumowują lekcję, rysują, piszą, tworzą dokumentację do tematu danego przedmiotu, gdyż w szkołach tych nie ma tradycyjnych podręczników.
Część narracyjna - polega na rozwijaniu wyobraźni dzieci. Opiera się to na czytaniu dzieciom przez nauczyciela baśni, legend, bajek, historii ze Starego i Nowego Testamentu, a w klasach starszych opowiada się o innych narodach bądź wybitnych osobistościach.
Po zakończeniu każdego dwu godzinnego cyklu nauczyciele organizują zajęcia rekreacyjne. Następne 2 godziny przeznaczone są na zajęcia artystyczne, naukę języków obcych lub pracę w ogrodzie szkolnym. Popołudniowy blok zajęć przeznaczony jest na przedmioty artystyczne i ruchowe. Szkoła waldorfska wprowadziła jako samodzielny przedmiot EURYTMIĘ - z grec. piękno rytmu. Ma ona uwidocznić mowę i dźwięk poprzez ruch i kolor. Transponuje ona mowę żywego słowa na mowę rytmu i gestu. Każda klasa 2 razy w tygodniu uczestniczy w lekcjach eurytmii, które są zróżnicowane i w dużej mierze mają charakter terapeutyczny. Celem eurytmii jest wyczucie rytmu w tańcu, śpiewie, rozmowie, w pracy i życiu.
W szkole waldorfskiej nie ma drugoroczności. Dzięki temu unika się selekcji i dezintegracji społeczności klasowej, dając równocześnie możliwość jej rozwoju w oparciu o tolerancję, otwartość oraz wzajemną pomoc. W szkole tej nie ma też ocen i związanego z nimi stresu oraz zawziętej rywalizacji. Stosuje się oceny opisowe, które wskazują dziecku w czym jest dobre, a nad czym jeszcze musi popracować. Każdy uczeń jest charakteryzowany indywidualnie bez porównywania z rówieśnikami. „Do szkoły chodziliśmy z przyjemnością i bez stresu.
Nie znaliśmy takiego pojęcia, jak RYWALIZACJA, co niestety można zauważyć w innych szkołach. Byliśmy dla siebie zawsze wielkim wsparciem - tworzyliśmy pewną całość”
W każdej szkole waldorfskiej istnieją różnorodne koła, zajmujące się rozwiązywaniem konkretnych zadań np. imprezy i uroczystości szkolne, kontakty z urzędami, nadzór nad wyposażeniem szkoły, pomocami, biblioteką. Ważną rolę w życiu szkoły pełnią warsztaty, z reguły otwarte i na różne tematy.
Sercem szkoły steinerowskiej są comiesięczne uroczystości szkolne jako święto miesiąca lub święto szkoły. Celem ich jest zaprezentowanie rodzicom, sympatykom szkoły, nauczycielom i sobie nawzajem dorobku poszczególnych klas i osiągnięć pojedynczych uczniów. Każda klasa przedstawia wtedy fragment swojej pracy. Cała impreza kończy się zazwyczaj specjalnie przygotowanym widowiskiem artystycznym. Szczególną rolę przywiązuje się do Świąt chrześcijańskich: Św. Mikołaja, okresu adwentu i Bożego Narodzenia , trzech Króli, okresu Wielkiego Postu i Wielkanocy, Zielonych Świąt.
„Do miłych wspomnień należą przedstawienia
("Iliada", Kubuś Puchatek i inne), a także wieczorek etniczny. Byliśmy zaangażowani w życie społeczne naszej szkoły, ponieważ zawsze czuliśmy się z nią bardzo związani”
„Cała społeczność szkolna jest doskonale zintegrowana, w czym pomagają imprezy takie jak święta szkoły, jarmarki, dożynki, bale itd. Były one dla nas poza okazja do wspólnych spotkań także świetną zabawą i możliwością wykazania się własną inicjatywą.”
Niezmiernie istotną funkcję pełni w tej szkole nauczyciel-wychowawca klasowy, który sprawuje pieczę nad uczniami od klasy pierwszej do ósmej, nauczając w tym czasie prawie wszystkich przedmiotów. Z gronem nauczycielskim współpracuje lekarz szkolny, który bierze udział w jego zebraniach jako pełnoprawny członek tego grona, prowadzi i hospituje lekcje, za jego przyczyną zdrowotno-medyczny aspekt funkcjonowania szkoły nie ogranicza się do rutynowego sprawdzania higieny. Istotna rolę w życiu szkoły odgrywa również współpraca z rodzicami. Są oni integralną częścią placówki, a ich aktywność jest niezwykle ważna i wpływa na działania nauczycieli.
Rola nauczyciela:
- pomaganie uczniom w rozwoju wrodzonych zdolności a także w usuwaniu i pokonywaniu słabości i trudności
- dbanie o harmonijny rozwój dziecka
- stałe aktualizowanie swojej wiedzy
- udział w cotygodniowych spotkaniach - konferencjach, których celem jest rozwijanie własnych potrzeb edukacyjnych
- odwiedzanie uczniów w domach, w ramach współpracy rodzice - nauczyciel
- Nauczyciel w szkole waldorfskiej ma nie tylko wykonywać zawód, co raczej pełnić posłannictwo, realizować misję. „Jest on wybrańcem sił wyższych, a zarazem przeznaczeniem dzieci.
- partnerstwo w nauczaniu
- traktowanie dziecka, jako główne źródło inspiracji
„Dzięki temu, że w tej szkole stosunki nauczyciel - uczeń są bardzo otwarte, przyjazne, nikt nie ma oporów przed zadawaniem nawet najdziwniejszych pytań, ani wygłaszaniem własnych poglądów. Nie można tego powiedzieć o zwykłej szkole, gdzie w sytuacji kiedy pół klasy nie rozumie tematu, wszyscy wolą przemilczeć ten fakt i ewentualnie zastanowić się nad nim w domu...albo i nie.”
KONCEPCJA CELESTYNA FREINETA
RYS HISTORYCZNY
Celestyn Freinet był francuskim pedagogiem, który żył w latach 1896 - 1966. Pochodził z biednej, chłopskiej rodziny, wiejskie środowisko przyrodnicze i ludzkie określiło jego stosunek do podstawowych zagadnień społecznych, filozoficznych i pedagogicznych. Od starszych braci, dziadków, pasterzy przejmował mądrość życiową, na którą składały się obserwacje i doświadczenia wielu generacji. W 1920 roku Freinet zaczął uczyć w dwuklasowej , wiejskiej szkole, niedaleko Nicei. Zauważył wówczas, że tradycyjne nauczanie nie budziło zainteresowania uczniów, zaczął więc eksperymentować, szukać innych, bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Freinet rozpoczął studia nad literaturą pedagogiczną, korespondował ze znanymi pedagogami, takimi jak: Montessori, Decroly, brał udział w kongresach nauczycieli nowatorów. Pierwszą nowością, którą wprowadził w szkole było założenie w 1926 roku szkolnej drukarni. Umożliwiło mu to wprowadzenie następnych innowacyjnych technik nauczania. Nie zawsze jednak udawało mu się realizować swoje idee, gdyż napotykał sprzeciw rodziców i władz. Dlatego w 1934 roku założył prywatną szkołę, w której zaczął stosować nowe idee pedagogiczne, opracowane przez siebie. Celestyn Freinet uważał, że pedagogika nie jest czymś stałym, niezmiennym lecz jej celem powinno być tworzenie warunków dla rozwoju dziecka.
CHARAKTERYSTYKA
Zamiast tradycyjnego nauczania podręcznikowego, opartego na autorytecie nauczyciela, Freinet wprowadził nowe, oryginalne formy pracy szkolnej, które nazwał technikami szkolnymi:
1. Technika swobodnej ekspresji artystycznej (muzycznej, plastycznej, teatralnej)
Stanowi ona punkt wyjścia nauczania różnych przedmiotów szkolnych. Akt twórczy ma charakter indywidualny ale omawiany jest w grupie. Swobodna ekspresja pozwala nauczycielowi lepiej poznać ucznia, zrozumieć go i pomóc mu , gdy zachodzi taka potrzeba. Techniki ekspresji artystycznej stanowią podstawę do wychowania estetycznego.
2. Techniki stanowiące podstawę nauki języka ojczystego:
• Technika swobodnego tekstu - jest szczególną formą ekspresji słownej: mówionej lub pisanej, użycie tej metody powinno być inspirowane przeżyciami dziecka.
• Technika gazetki szkolnej - gazetka szkolna stanowi zbiór swobodnych tekstów pisanych i drukowanych przez uczniów. Gazetkę redagują dzieci, nauczyciel jedynie wspiera podejmowane działania. Gazetka informuje także o ważnych wydarzeniach, upamiętnia pewne dyskusje, interpretuje wydarzenia życia szkolnego oraz stwarza płaszczyznę dla rozwoju własnej twórczości literackiej czy plastycznej.
• Technika korespondencji międzyklasowej i międzyszkolnej - podstawą korespondencji może być gazetka, do której dołączamy list ułożony przez dzieci, ponadto można wysyłać np. albumy tematyczne, prace plastyczne, widokówki, ciekawostki o klasie, szkole, mieście czy regionie. Prowadzenie korespondencji można połączyć np. z corocznymi spotkaniami (wówczas ćwiczy się również redagowanie zaproszeń, zawiadomień itp.). „Wymiana gazetek, korespondencji, informacji i doświadczeń między szkołami jest podstawą szerokich kontaktów społecznych.”
3. Techniki samodzielnej pracy uczniów:
• Technika fiszek autokorektywnych
• Technika doświadczeń poszukujących (z wykorzystaniem fiszek
problemowych i wiodąco-prowadzących) - najważniejsze jest tu doświadczenie samodzielnie zdobywanie przez dziecko, a istotnym elementem tej techniki jest kartoteka fiszek problemowych. Fiszki zawierają pewną liczbę zadań, które dziecko może wykonać w związku z tematem; mogą się na nich również znaleźć wskazówki, gdzie szukać potrzebnych informacji, ale generalnie służą do ukierunkowania samodzielnych doświadczeń uczniów oraz
uczą weryfikacji i sposobów szukania wiadomości.
• Technika planowania pracy - uczniowie wspólnie z wychowawcą ustalają roczne oraz tygodniowe plany pracy, jak również samodzielnie sporządzają plan pracy własnej i odnotowują swoje osiągnięcia. Ma to na celu wykształcenie u uczniów samokontroli i samooceny. Ponadto w omawianej szkole wprowadzono teczkę osiągnięć, która służy do podsumowywania wyników samodzielnej pracy sprawdzającej osiągnięcia ucznia w określonej umiejętności czy kompetencji. Dodatkowo nauczyciele wykorzystują w swojej pracy kartę graficzną postępów każdego dziecka „Polne kwiatki”. Uczeń, który chce zdobyć odpowiedni kwiatek na swojej karcie, musi w ciągu zajęć zebrać pięć żetonów o odpowiedniej barwie, i tak: pięć czerwonych żetonów to kwiatuszek za czytanie, pięć niebieskich żetonów to kwiatuszek za pisanie, pięć żółtych żetonów to kwiatek za liczenie, zaś pięć różowych żetonów to kwiatek za zachowanie.
W Zarysie psychologii stosowanej w wychowaniu ([w:] O szkołę ludową. Pisma wybrane, Warszawa 1976) C. Freinet analizuje cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do wzmocnienia potencjału życiowego człowieka. Wyodrębnia w tym dziele trzy naturalne fazy rozwoju psychicznego, które trzeba uwzględniać nie tylko w pracy z każdą jednostką, ale i wówczas, gdy konstruuje się system oświatowo-wychowawczy. I tak wyróżnił następujące fazy, z których:
• I faza - szukanie po omacku - obejmuje głównie okres od narodzin dziecka do początków wczesnej edukacji szkolnej. Szukanie po omacku stanowi centralne pojęcie w psychologicznej koncepcji C. Freineta. W jego interpretacji jest to uniwersalny mechanizm procesu uczenia się, przyswajania wiedzy, dochodzenia do prawdy, który stanowi naturalną
podstawę tworzenia trwałych nastawień i zachowań jednostki. W rozumieniu C. Freineta szukanie po omacku jest czymś więcej aniżeli działaniem opartym na metodzie prób i błędów.
• II faza - tzw. urządzanie się (arrangement) w otaczającym świecie - dziecko, mając już pewien zasób doświadczeń, zaczyna po swojemu porządkować teren swojego życia i działania.
• III faza - gdy dominuje zabawa - praca, a potem praca - zabawa, jest okresem dojrzewania jednostki do podstawowych zadań życiowych i społecznych. Mając na względzie kolejne fazy rozwoju psychicznego dziecka, pedagogika powinna zmierzać - zdaniem Freineta - do zachowania, a nawet wzmocnienia potencjału życiowego, jakim dysponują dzieci. Właśnie tego potencjału, który jest zwalczany i w dużej mierze niweczony przez tradycyjne metody pracy szkolnej.
Celestyn Freinet zrezygnował z tradycyjnych metod nauczania. Odrzucił on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnił indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem
Rola nauczyciela:
- przezwyciężenie własnej autorytarnej postawy w stosunku do dziecka
- wejście między uczniów, praca z nimi
- inspiracja uczniów, pomoc i regulowanie ich poczynań
- poszanowanie indywidualności dziecka i jego zainteresowań
- C. Freinet wysuwa postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych. Jest on przekonany, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty
KONCEPCJA MARII MONTESSORI
RYS HISTORYCZNY
Jan Paweł II
6 sierpnia 1995 r. poprzedzając niedzielną modlitwę "Anioł Pański" rozważaniami poświęconymi wkładowi kobiet do świata kultury i nauki mówił na temat Marii Montessori " Maria Montessori doskonale reprezentuje liczne kobiety, które wniosły ważny wkład w postęp kultury."
Poprzedzając tę myśl, Ojciec Święty przypomniał postać Papieża Pawła VI i skomentował Jego wypowiedź z 1970 r. poświęconą przypadającej wtedy setnej rocznicy urodzin Marii Montessori. ( por. Insegnamenti di PaoloVI, VIII [1970], 888)
" Paweł VI podkreślił, że tajemnicy jej sukcesów, a w pewnym sensie samych korzeni jej zasług naukowych doszukiwać się należy w jej duszy, czyli w tej szczególnej wrażliwości duchowej i jednocześnie kobiecej, która umożliwiła jej dokonanie <<przełomowego odkrycia>> dziecka i pozwoliła zbudować na tej postawie oryginalny system wychowawczy"
Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia we Włoszech w Chiaravalle. Rodzicami Marii byli: Aleksandro urzędnik skarbowy, i Renilde. Dziewczynka wyrastała w katolickiej rodzinie, u boku surowego ojca i serdecznej matkOd najmłodszych lat Maria cechowała się samodyscypliną, wrażliwością na cierpienie innych ludzi, wytrwałością i uporem. Jako pierwsza kobieta we Włoszech rozpoczęła studia medyczne, później będąc na praktyce lekarskiej zainteresowała się pedagogiką specjalna. Pracowała w Instytucie Kształcenia, a jej metody przynosiły nieoczekiwanie dobre rezultaty. W roku 1901 rozpoczęła studia z antropologii, psychologii eksperymentalnej, higieny i filozofii na Uniwersytecie Rzymskim.
Casa dei Bambini - w ramach projektu socjalnego powstała ochronka - świetlic dla ubogich dzieci w dzielnicy San Lorenzo w Rzymie. Montessori powierzono zorganizowanie i kierowanie placówką. Początkowo M. Montessori chodziło o aspekt diagnostyczny, naukowy. Pragnęła sprawdzić jak dzieci reagują i zajmują się pomocami rozwojowymi. Już po kilku tygodniach eksperymentu i obserwacji zauważyła w zachowaniu podopiecznych duże zmiany. Z rozkojarzonych początkowo, dzieci stawały się powoli zdolne do coraz dłuższej, wytężonej pracy. Coraz więcej było ładu zewnętrznego i ciszy.
W casa dei Bambini Montessori dokonała pierwszych, ważnych pedagogicznych odkryć. W krótkim czasie zaczęły powstawać inne Casa dei Bambini, oraz zaczęto szkolić kadrę do nich. W efekcie pedagogika Montessori dotarła do niemal wszystkich zakątków świata.
CHARAKTERYSTYKA
Maria Montessori uważała, że „w ogólnym rozumieniu wychowanie ma dwa cele biologiczny i społeczny. W sensie biologicznym chodzi o wspieranie naturalnego rozwoju jednostki, a w społecznym - o przygotowanie jej w szerokim znaczeniu do życia w społeczeństwie”
Teoria pedagogiczna Montessori - punktem centralnym jest w niej dziecko i jego rozwój w najkorzystniejszych wychowawczo warunkach. Dzieciom należy stworzyć odpowiednie środowisko, w którym mogą żyć i uczyć się. Główną cechą jej programu pedagogicznego było przypisanie znaczenia rozwojowi wewnętrznemu i zewnętrznemu, które powinny być tak zorganizowane by uzupełniać się wzajemnie.
Supernatura: Wszechświat i człowiek rozwijają się ewolucyjnie według planu nakreślonego przez Boga. Porządek duchowy rozwoju człowieka powinien być oparty na porządku natury. Natura powinna stanowić również podstawę na której będzie zbudowana kultura i cywilizacja.
Rola nauczyciela:
- łącznik, tłumacz, interpretator skomplikowanego świata
- aby wychować dzieci potrzebna jest autentyczna odnowa dorosłych
- nauczyciel podejmujący się wychowania powinien być samokrytyczny, potrafić dokonać samooceny swoich umiejętności oraz braków, by poprzez samowychowanie wyzbyć się dumy, pychy i gniewu
- nauczyciel powinien być skromny aby odnaleźć miłość - podstawową energie do rozwoju człowieka i świata
- wprowadza dziecko w supernaturę, respektując prawa natury, pamiętając o takich wartościach jak dobro, piękno i prawda
- pełen szacunku do dziecka
- rozpoznaje, obserwuje, wspiera i pomaga dziecku w rozwoju, ale nie daje gotowych rozwiązań.
Dziecko:
Dziecko wg Marii Montessori jest własnym budowniczym. Nikt nie ma prawa odebrać mu tej funkcji. Istnieje w nim wrodzona aktywność, siła rozwojowa, energia witalna. Celem budowy samego siebie jest stanie się pełnoprawnym, dorosłym obywatelem w demokratycznym państwie. Dziecko od dnia swych narodzin dąży do bycia samodzielnym i niezależnym od dorosłych. Oczywiście dziecko potrzebuje przy tym pomocy, ale w myśl „pomóż mi to zrobić samemu”
Główne wrażliwe fazy.
Okresy wrażliwości są to okresy o silniejszej receptywności z punktu widzenia uczenia się dzięki interakcją ze środowiskiem. Zgodnie z tą teorią istnieją okresy, kiedy dziecko jest w naturalny sposób receptywne w stosunku do pewnych wpływów środowiska, które pomaga mu w opanowaniu niektórych funkcji naturalnych i w osiągnięciu większej dojrzałości.
W okresie wrażliwości dziecko tworzy ze światem wyjątkową nic porozumienia.
Od narodzin do szóstego roku życia - występuje faza na język (mówiony i pisany), na ruch, zachowania społeczne i porządek. Należy przy tym pamiętać o szczególnym okresie życia pomiędzy zero z trzecim rokiem życia, gdy działają prawa absorbującego ducha. Bardzo istotna jest zwłaszcza po ok. 3 r.ż. wrażliwość na porządek. Ze stanu nieświadomości dziecko buduje już świadomie swą osobowość. Nasycone w okresie absorbującego ducha wielością wrażeń i bodźców z otoczenia zaczyna je świadomie rozpoznawać, nazywać, klasyfikować, porównywać i tworzyć pojęcia. Istotny staje się ład, porządek zewnętrzny. Konieczne staje się właściwe zorganizowanie otoczenia.
Przedział wiekowy 7-12 gdy do głosu coraz bardziej dochodzi świadomość, pojawia się faza wrażliwa na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, uczucia religijne, różne dziedziny nauki. Jest to czas uświadamiania sobie reguł, wartości i norm moralnych funkcjonujących w otoczeniu społecznym. Dziecko interesuje się światem roślin i zwierząt, kolekcjonuje różne rzeczy, jest bardzo chłonne na wiedzę. Szczególną cechą jego aktywności duchowej staje się umiejętność studiowanie całości poprzez badanie detalu.
Dla wspomnianego przedziału wiekowego ważne jest wychowanie kosmiczne, zawierające przedmioty takie jak: geologię, astronomię, biologię, geografię, historię. Celem wychowania kosmicznego jest pokazanie i wyjaśnienie związków, zależności pomiędzy rzeczami na podstawie różnych nauk. Np. temat woda podejmuje się interdyscyplinarnie, by ukazać najrozmaitsze związki i uwarunkowania.
W tym okresie pobudza się u dzieci uczucia takie jak: podziw i wdzięczność, zrozumienia, miłość i zachwyt wobec natury i ludzkości by rozwinąć ludzkie zrozumienia i solidarność.
W okresie od 13 do 18 r.ż występuje uwrażliwienie na godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę we własne siły. Jest to czas oddalania się od rodziców, szukania własnych systemów wartości i norm, poszukiwania sensu w życiu. Młody człowiek szuka różnych możliwości sprawdzenia swoich sił, gdyż sukces zależy od wiary we własne siły, od świadomości własny uzdolnień i wielorakich możliwości zastosowania.
Duch absorpcji: duchowa siła intensywnego zwrócenia się do świata, duchowa siła nie mająca charakteru świadomego, nie będąca gotową do refleksji i krytyki w przeciwieństwie do dorosłych posiadających świadomość. Jest jednak gotowością do całościowego intuicyjnego odbierania i rejestrowania wrażeń ze świata, które zbierane są przechowywane w głębi nieświadomości. Siła ta okazuje się być dla Montessori duchową przez to, że może wyraźnie odbierać to, co jest przez ducha uzasadnione np. mowę, zachowania społeczne, religie.
Przygotowane otoczenie ma być pomocą dla dziecka w rozwoju, ma być niejako drogowskazem podejmowanych działań, ma być startem do samodzielności w świecie dorosłych. Pamiętając o sensie rozwojowym przygotowanego otoczenia można je rozpatrywać bardziej integralnie: a aspekcie materialnym (A), strukturalno - dynamicznym (B) i osobowym (C)
A:
Budynek szkolny (przedszkolny)
Znajdujące się w nim sprzęty
Pomoce rozwojowe Montessori
Inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka
B:
Ten aspekt otoczenia wyrażony jest przez pedagogiczno-dydaktyczne zasady, które dotyczą norm budowy przygotowanego otoczenia, zasad pracy z pomocami rozwojowymi oraz zasady porządku i wolności, spinającej wszystkie składniki teorii wychowaniem Montessori
C:
osoba nauczyciela, wymieszana wiekowo grupa dzieci i rodzice o osobowym aspekcie przygotowanego otoczenia.
K.K.