Szkoly innowiercze, Pedagogika rok 1,2,3 notatki

SZKOŁY INNOWIERCZY

w Polsce w XVI-XVIII w. szkoły zakładane przez wyznaniowe gminy luterańskie, kalwińskie, braci polskich (zw. arianami) i braci czeskich, a także przez rady miejskie (gł. 1535-1660) ich powstanie było wyrazem dążeń poszczególnych odłamów reformacji do stworzenia własnego systemu edukacyjnego, a także realizacji edukacyjnych potrzeb mieszczaństwa. Szkoły te były wzorowane na rozpowszechnionym już wówczas w Europie modelu szkoły łacińskiej, z tendencją do rozszerzania programu o nauki przyrodnicze i historyczne; odznaczały się na ogół dobrą organizacją i wysokim poziomem nauczania; utrzymywały kontakty z ośrodkami nauki w Europie i były otwarte na płynące stamtąd nowe prądy umysłowe; wiele z nich miało znaczne osiągnięcia naukowe i pedagogiczne.; mimo krótkiej na ogół działalności odegrały ważną rolę w rozwoju nauki i oświaty w Polsce.

PIERWSZE SZKOŁY

Pierwszą na polskich ziemiach szkołą innowierczą było założone w 1535 gimnazjum w Elblągu, o orientacji luterańskiej (Elbląskie Gimnazjum Akademickie). Wysoki poziom osiągnęły także gimnazja luterańskie w Gdańsku i Toruniu (Gdańskie Gimnazjum Akademickie, Toruńskie Gimnazjum Akademickie), ponadto luteranie mieli gimnazja w Wilnie, Bojanowie i Wschowie, od 1656 również w Lesznie (przejęte po braciach czeskich).

Najwcześniejszą szkołą kalwińską była zał. 1551 w Pińczowie szkoła elementarna, 1558 zreorganizowana i podniesiona do rangi gimnazjum przez P. Statoriusa; 1559-86 działała jako ośr. ariański; kalwini utrzymywali ponadto szkoły w Kiejdanach na Litwie, w Krakowie, Dubiecku, Secyminie, Łańcucie, Okszy, Chmielniku, Bychawie, Turobinie, Kocku, Bełżycach i — wspólnie z braćmi czeskimi — szkoły w Poznaniu, Ostrogu, Łobżenicy, Barcinie, Koźminku i Lesznie (1636-41 rektorem był Jan.Amos. Komeński).

Nowatorstwem programowym i pedagogicznym. odznaczały się szkoły ariańskie: gimnazjum w Lubartowie (1588-96), kierowane przez Wojciecha z Kalisza, w Lusławicach (1600-60) oraz szkoła o poziomie gimnazjum akademickiego w Rakowie, zw. Akademią Rakowską.

Szkoły ariańskie w swoich programach kładły nacisk na przygotowanie młodzieży do życia praktycznego i działalności publicznej oraz na wychowanie moralne (etyka jako odrębny przedmiot nauczania); stosowały zasadę tolerancji religijnej, przyjmowały młodzież także innych wyznań.

PRAWA SZKOŁY LEWATORSKIEJ

W wieku XVI i XVII przepisy regulujące zachowanie się uczniów w szkole i poza nią były bardzo podobne w szkołach różnych narodów i różnych wyznań. Przedstawimy najpierw „Prawa szkoły lewatorskiej” nadane w roku 1593 przez rektora Wojciecha z Kalisza ariańskiemu gimnazjum w Lubartowie koło Lublina. Przepisy te są głównie wzięte z przepisów opracowanych przez Jana Sturma dla gimnazjum w Strasburgu alzackim.

Jak uczeń nie przychodzi w odpowiednich godzinach, nie przynosi i przyborów, nie jest pilny, opuszcza zajęcia lub kazania, jeśli nie ma usprawiedliwienia- dopuszcza się przestępstwa- ma zostać ukarany.

Jak się spóźnia ma ponieść kare, jak się spóźnia dwa, trzy razy w tygodniu ma zostać ukarany jak za przekroczenie pierwszego prawa.

III

Jak uczeń przeszkadza, nie pracuje na zajęciach, nie uczy się na pamięć i dlatego na pytania nie umie odpowiedzieć czyli nie wypełnia obowiązków ucznia, grzeszy przeciwko rodzicom, nauczycielom i kolegom. Ma zostać ukarany albo rózgą albo skarceniem, zależy która karą się przyczyni do naprawienia tych błędów.

Jeśli uczeń nie zajmuje się tym czym powinien na zajęciach, ma zostać ukarany pogróżka i skarceniem.

Jeśli uczeń używa ojczystego języka, wulgaryzmów, ma być ukarany.

Jeśli uczeń przed rodziną oskarża nauczyciela, ma zostać ukarany dla przykładu dla innych by pojęli że to grzech naruszać siódme przykazanie

VII

Jeśli uczeń śmieje się z swoich pilnych kolegów ma zostać ukarany rózgą.

VIII

Ma panować pobożność do obyczajów i nauki

Uczeń ma się modlić przed i po jedzeniu, każdy ma się modlić do Boga, dziękować mu i chwalić.

Jeśli uczeń sprzedaje swoje przedmioty do nauki dla łakomstwa, kradnie ma być rózgą ukarany.

Jeśli uczeń chce przerwać zwyczaj mówienia po łacinie, przeszkadza w nauce lub spaniu innym ma zostać ukarany.

XII

Uczeń o ósmej wieczorem ma spać.

XIII
Jak zadzwoni pierwszy dzwonek trzeba wstać, zaścielić lóżko, uporządkować swoje rzeczy.

XIV

Jęśli uczeń wygląda niedbale, dowodzi niechlujstwa, które trzeba usunąć szorstkimi słowami albo chłostą.

XV
Podczas posiłków i w każdym miejscu, rozmowy mają dotyczyć spraw uczciwych, potrzebnych i tylko po łacinie

XVI

Jęśli uczen przy posiłkach nie czyta co mu polecono, zaniedbuje lekcje ma być ukarany w sposób odpowiedni

XVII

Bez pozwolenia nie wolno uczniowi chodzić do miasta, biesiady.

XVIII

Nie wolno wszczynać kłótni, przezywać domowników, służących bo inaczej kary się nie ominie.

XIX

Stróżami tych praw w każdej klasie powinniśmy mianować DEKURIONÓW (dziesiętników), każdy z nich ma upominać i pilnować pozostałych dziewięciu kolegów i dąć nauczycielowi nazwiska osób przekraczających przepisy. Jeśli tego obowiązku się nie spełni, ma ponieść kare ze złe pełnienie swoich obowiązków

PRZEPISY SZKOŁY RAKOWSKIEJ

Przepisy te ukazały się w roku 1602, zaraz po powstaniu szkoły w Rakowie i regulowały obowiązki zarówno uczniów, rektorów i nauczycieli. Szkoła Rakowska była pierwszą w Polsce, która uznawała prywatnych guwernerów (korepetytorów) i próbowała regulować ich prace.

PRZEPISY DLA WSZYSTKICH NAUCZYCIELI

Niech się starają w miarę sił zaprawiać młodzież do nieskazitelnego życia, wpajać nauki, uprzejmość i dobre obyczaje.

Należy układać plan wedle wskazań scholarów, a nauczyciele klas niższych również wedle wskazań rektora

III

Opiekunowie klasy maja czuwać nad obyczajami i zajęciami uczniów, upominać gdy zajdzie potrzeba, skarcić

Codziennie egzamin z obyczajów, a ogólny dwa razy w tygodniu.

Przekazywać podstawowe zasady religii chrześcijańskiej i wypytywać czego się dowiedzieli ze świętych kazań.

Codziennie prowadzić do świątyni i z powrotem zaprowadzić do szkoły. Również i na pogrzebie pilnować aby uczniowie przyzwoicie szli.

VII

Na określony znak uczniowie maja być obecni. Pilnować by uczniowie nie przeszkadzali innym uczniom podczas zajęć. Posługiwać się językiem łacińskim.

VIII

Gdy nie mogą dotrzeć do szkoły niech ktoś ich zatapia. Nauczyciele niższych klas przedstawić muszą rektorowi przyczynę nieobecności.

Pilnować uczniów, jeśli bez zwolnienia będą nieobecni, wezwać i nie przyjmować wymówek, jeśli chorzy to zwolnienie od lekarza na piśmie.

Karać chłopców, należy znać umiar, nie bić po głowie, nie targać za uszy, nie wyrządzać szkody na zdrowiu i narządach zmysłów.

Pilnować by młodzież dbała o czystość. Gdy zauważą że dzieci bogatych mają rozdarte ubranie, kazać szybko dać do naprawy.

XII
Mają zaglądać na stancje tych uczniów, którzy nie maja tu rodziców. Mają mieć spis ich rzeczy. Do czasu aż nie zostaną do tego wyznaczone osoby.

XIII

Niech ściągają zapłatę wyznaczona przez scholarchów, a spis oddawać scholarchom lub temu kto w tej funkcji zastępuje. Zgłosić nazwiska tych, którzy nie chcą zapłacić.

PRZEPISY DLA REKTORA SZKOŁY:

Rektor szkoły przyjmuje uczniów, zapisuje do albumu i rozdziela klasy widząc ich postępy.
Jeżeli chłopcy zapisani do szkoły mają guwernera, to rektor może go przyjąć pod warunkiem, że będzie on podlegał przepisom ułożonym przez szkolnych scholarchów dla nauczycieli.
Ma za zadanie częste wizytowanie klas, które ma na celu sprawdzenie czy nauczyciele i uczniowie pilnie spełniają swe obowiązki, ma upominać tych którzy je zaniedbują, ma polecić ukaranie tych uczniów, którzy na to zasługują, nauczycieli, którzy mimo upomnień nie spełniają należycie swoich obowiązków ma zgłosić do scholarchów.
Prywatnych guwernerów też ma obowiązek upominać jeżeli ci nie spełniali sumiennie swych obowiązków. Jeśli okazali się oni zbyt niedbali lub nie dość chwalebnych obyczajów musiał ich upomnieć a jeśli nie widział poprawy, miał poinformować o nich scholarchom lub rodzicom uczniów.
Oprócz stałych świąt na inne ma nie zezwalać, jedynie wtedy gdy do szkoły przychodzą po raz pierwszy dzieci szlachty lub mężów znanych. Nawet kiedy w dni kanikuły, kiedy z powodu żaru słonecznego czas jest nie odpowiedni do nauki to czas wolny będzie jedynie po południu.

PRZEPISY DLA PRYWATNYCH GUWERNERÓW

Maja podlegać rektorowi szkoły. Mają nie zakłócać porządku w szkole i planu lekcji.

Maja odprowadzać chłopców do szkoły i świątyni, jeśli są tego samego wyznania. Odprowadzać do domu. Wszędzie towarzyszyć chłopcu, chyba że mogą to powierzyć komuś zaufanemu. W domu towarzyszyć chłopcu, w nocy spać w tym samym pokoju. Pilnować by chłopcy i ich rzeczy szkody żadnej nie ponosili, pilnować utrzymania czystości.

PRZEPISY DLA UCZNIÓW

Każdy dzień mają zacząć i skończyć modlitwą. Uczniowi wolno było modlić się w taki sposób jaki nakazywało mu sumienie, religia oraz jego wychowanie.
Każdy z uczniów z szacunkiem musi odnosić się do wszystkich nauczycieli, nie tylko do tych którzy ich nauczają. Muszą oni w skupieniu przyjmować nagany i słuchać upomnień.
Na lekcje ogłoszone danym znakiem wszyscy niezwłocznie musieli się zjawić i pozostać do końca zajęć.
Nikt nie śmie opuszczać lekcji bez podania powodu i usprawiedliwienia się przed nauczycielem. Uczniowie muszą pierwsi wyjść z tą inicjatywą.
Mają w obowiązku posługiwanie się językiem łacińskim między sobą i z osobami znającymi ten język.
Ci, którzy należą do naszego Kościoła, niech uczęszczają na święte zgromadzenia. Gdy mają iść do świątyni najpierw niech zbiorą się w szkole i nauczyciele niech ich prowadzą do świętego przybytku. Tam niech przyzwoicie usiądą, niech wszyscy śpiewają i niech uważnie słuchają kazań. Nabożnie niech wznoszą modły do Boga, i innym niech nie przeszkadzają.
Inni w tym czasie niech się modlą lub uczą na swoich stancjach. Jeśli w dni świąteczne chcą iść do swoich świątyń, muszą poinformować o tym rektora bądź swego nauczyciela i mogą się tam udać bez opieki.
Na pogrzeb musza iść wszyscy i idą na przedzie konduktu w należnym porządku zachowując się nadzwyczaj przystojnie. Wyjątek od tej reguły mogli stanowić, ci którzy byli innego wyznania, o ile osoby, które sprawują władzę nad nimi, wyraźnie stwierdzą, że sobie tego nie życzą.
Ten kto został przyłapany na nieprzewidzianych zwolnieniach, które uprosił bądź na które scholarchowie nie zezwolili, poniesie surowe kary.
Podczas dni wolnych niech nikt nie zabawia się ani nie przebywa w publicznym miejscu po godzinie trzeciej po południu, chyba że może podać przyczynę usprawiedliwiającą inną godzinę. Po śniadaniu i po obiedzie mają uczniowie godzinę wolną od nauki, mają oni jednak spędzić ją po śniadaniu na stancji, natomiast po obiedzie w okresie wiosny i lata kiedy pogoda na to pozwala mogą przebywać na dworze. Pod koniec wiosny i w ciągu lata można dodać pół godziny do wieczornej rekreacji, ale w taki sposób aby przed zmierzchem wszyscy byli w domu.
Zabawa musi odbywać się w ustronnym miejscu. W czasie zabawy nie można im krzyczeć, wdawać się w sprzeczki , używać rozpustnych i bezwstydnych wyrazów oraz wdawać się w bójki i bijatyki. Musieli strzec się by jeden drugiemu nie wyrządził krzywdy. Zabroniona była zabawa na rynku, cmentarzu oraz na skrzyżowaniu dróg.
Uczniowie nie mogli grać w gry hazardowe, w kości, w szachy, w karty, jeśli będą oni grali w jakąś inną grę, nie mogli grać w nią na pieniądze.
Bez zezwolenia rektora uczniowie nie mogli wchodzić do rzeki, stawu czy sadzawki. Jeżeli on taką zgodę wyraził, to tylko w obecności opiekuna i towarzyszy, których on wyznaczył i tylko w wyznaczonym przez niego miejscu. Podczas kąpieli uczeń musi mieć na uwadze względy wstydu i przyzwoitości. Niech nikt nie pływa po jeziorze ani czółnem ani łodzią.
Niech nikt nie zajmuje się łowieniem ryb ani łapaniem ptaków, niech nie hoduje w domu gołębi ani innych ptaków.
Na żądanie nauczycieli lub powołanym do tego wizytatorom uczeń musi okazać przygotowany spis książek i innych swoich rzeczy.
Bez wiedzy rodziców lub nauczycieli uczniowie mają zakaz sprzedawania, zamieniania, zastawiania oraz kupowania od innych uczniów.
Wszelką broń trzeba oddać rektorowi, nie można się o nią upominać ani jej używać, chyba że wtedy gdy mają gdzieś wyjechać.
Niech nie grają na instrumencie w rodzaju fletu lub na instrumencie wojskowym, który pospolicie nazywa się kobzą, ani też niech nie mają ich w swoim posiadaniu.
Wszystkim czcigodnym mężom a szczególnie gospodarzom muszą okazywać szacunek, nie mogą im robić przykrości i czynić żadnych szkód.
Uczniowie muszą utrzymywać czystość w swoich pokojach do nauki. Ich książki i rzeczy muszą być ułożone w odpowiednim porządku, nie mogą być bezładnie porzucone z miejsca na miejsce. Łóżka muszą być zaścielone, od razu jak wstaną, ręce i twarz mają być umyte, usta przepłukane, rozdarte ubrania niezwłocznie oddane do naprawy.
Uczniowie nie mogą wychodzić z domu, chyba ze na polecenie tych którzy sprawują nad nimi władzę jeżeli taka zgodę otrzymają muszą wracać wcześnie żeby nie wracać nocą.
Bez zezwolenia rektora nikt nigdzie nie może wyjeżdżać .
Przy odwołaniu ucznia przez rodziców z uczelni musi on okazać rektorowi i nauczycielom dowody, że ma polecenie wyjazdu.