Temat: „ Charakterystyka pozytywistycznego ujęcia filozofii”.
Prądem inaugurującym nowy okres w dziejach filozofii był pozytywizm. Pozytywizm został wprowadzony przez Auguste'a Comte we Francji. Ten francuski filozof, pozytywista, twórca terminu „ socjologia” unikał metafizyki. Za wszelką cenę dążył do trzymania się faktów. Dążenie to zaszczepił również epoce. Comte zrealizował je tylko częściowo, gdyż zachował pewne cechy poprzedniego okresu ( był to okres metafizyczny). To co mu pozostało z poprzedniego okresu to przede wszystkim pragnienie wielkiej syntezy, wszechogarniającego systemu.
Teraz pragnę powiedzie kilka słów na temat życia tego wielkiego filozofa. August Comte żył na przełomie XVIII / XIX wieku. Był pierwszym w dziejach filozofem, który przeszedł studia techniczne. Urodził się na południu Francji. Kształcił się zaś w Paryżu w Szkole Politechnicznej. W trakcie swojego życia przeżył wiele powodzeń oraz upadków. Już w 1826 roku w prywatnym kursie wyłożył zarys swojego systemu. Słuchała go nieliczna widownia składająca się z wybitnych uczonych matematyków i przyrodników. Ten kurs jednakże nie został przez niego ukończony. Następnie przez pewien okres czasu był na Politechnice repetytorem analizy i mechaniki , później egzaminatorem. Od 1845 r. jego zainteresowania naukowe przeszły w społeczne, metafizyczne, religijne. Zaczął głosić „ religię ludzkości”. Można powiedzieć, że był dziwnym człowiekiem, jednakże przeświadczonym o swojej misji. Był także uczonym-pozytywistą, a zarazem arcykapłanem stworzonego przez niego kultu.
Około 1830 roku filozofia francuska dzieliła się na dwa obozy. Pierwszy z nich był sensualistyczny, zbliżony do materializmu: obóz „ideologów” Drugi zaś spirytualistyczny, który stał się filozofią Francji. Wszystkie nowe prądy, jakie się we Francji formowały, musiały z nim walczyć. Na jego tle, też należy wyobrażać sobie powstanie i rozwój pozytywizmu.
Jeżeli chodzi o poprzedników Comte ,można do nich zaliczyć: d'Alembert'a , Turgot'a i Condorcet'a. Postawa ich w filozofii była taka jak jego. Comte opracował dokładnie to co było tylko szkicowane w poprzedniej epoce. On sam zwrócił uwagę na pokrewieństwo swego stanowiska ze stanowiskiem matematyczki Sophie Germain. Twierdziła ona, że wiele błędów ma źródło w tym, iż ludzie szukają początku wszechrzeczy, chcą poprzez świat dotrzeć do bytu wiecznego. Matematyka tego nie robi: dlatego jest wolna od błędów i przez nią może się dokonać reforma filozofii.
Francuski filozof uważał, że istnieją tacy początkodawcy pozytywizmu jak: Kartezjusz, Bacon, Galileusz, a także Newton. Jednakże za głównego swego poprzednika uważał słusznie Hume'a. Ważną osobą był dla niego także Claude-Henri de Saint-Simon , który uczył go szukania sposobów powszechnego uszczęśliwienia ludzkości oraz przekonał, że najpewniej może ich dostarczyć przemysł i nauka.
Filozofia zapoczątkowana przez Comte zajęła miejsce idealistycznej i spirytualistycznej. Miała wiele podobieństw z twórcami systemów idealistycznych, zwłaszcza z Heglem ( Hegel- niemiecki filozof, twórca klasycznego systemu idealistycznego).
Hegel tak samo jak i Comte dążył do syntezy, stworzył absolutne systemy, kładł nacisk na zjawiska społeczne, doszedł w polityce do konserwatyzmu, czyli ochrony państwa, a szczególnie jego porządku gospodarczo-społecznego. (Konserwatyzm dąży także do tego, aby w państwie zostały zachowywane oraz wzmacniane wartości tradycyjne, to znaczy : naród, państwo, religia, hierarchia, rodzina, własność prywatna oraz autorytet), wyobrażał sobie, że świat rozwija się w trójrytmie. Obaj byli przekonani, iż tworzą ostatnią epokę dziejów.
Jak wiadomo, August, nadał swej filozofii miano „pozytywnej”. W ten sposób chciał wyrazić to że, po pierwsze, zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, bada rzeczy, które są dostępne umysłowi. Po drugie, rozważa tylko tematy pożyteczne, takie które będą wpływały na nasze życie. Po trzecie, ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną. Po czwarte, zajmuje się kwestiami ścisłymi, a po piąte , pracuje pozytywnie. Wg niego filozofem pozytywnym jest ten , kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły nieporównany wzór dochodzenia naukowego. Jest nim ten ,kto unika twierdzeń absolutnych i zastępuje je przez względne. Ten wielki filozof uważał, że wiedze można uzyskać wyłącznie poprzez fakty fizyczne, poprzez ciała. Nie posiadamy wiedzy o faktach psychicznych. Jedna część minimalistów XIX wieku (minimalizm- badanie zjawisk i fragmentów wiedzy) była za nim, lecz druga zajęła postawę wprost przeciwną, głosząc, że właśnie tylko fakty psychiczne dane nam są bezpośrednio i przeto one jedyne stanowią podstawę naszej wiedzy.
Są w XIX wieku dwa typy minimalizmu: jeden o antypsychologicznym, drugi zaś o psychologicznym charakterze. O filozofii „pozytywnej” i „pozytywizmie” zwykło się mówić w dwóch znaczeniach: szerszym i węższym. W szerszym- jako o filozofii minimalistycznej w ogóle, ostrożnej, trzymającej się faktów, unikającej spekulacji. W wyższym natomiast jako o filozofii uważającej fakty tylko zewnętrzne, dotyczące ciała, za jedyny przedmiot rzetelnej nauki.
August Comte twierdził, że społeczeństwo to organizm, że wszelkie elementy są od siebie zależne. Zajął się zagadnieniem ewolucji wiedzy. Twierdził, że faza naukowa odbywa się według określonego schematu:
- faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa.
- faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniali zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację ( najczęściej oderwaną od rzeczywistości ).
- faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach. Faza ta utożsamia się z fazą naukową.
Według Comte właśnie faza pozytywna jest fazą rozwoju najwyższą i ostateczną. Można więc zauważyć, że pozytywista ten myślał podobnie jak metafizyk Hegel. On także widział we własnej doktrynie ostatni, najwyższy szczebel rozwoju myśli ludzkiej. W jego dwóch pierwszych fazach, czyli w fazie teologicznej i fazie metafizycznej widoczne jest złudzenie, zaś trzecia faza wiąże się z poznaniem.
Filozof epoki pozytywizmu był także przeciwnikiem empiryzmu. Mówił, że „Czysty empiryzm jest bezpłodny”, jeżeli przez empiryzm mamy rozumieć ograniczanie nauki do samego tylko zbierania doświadczeń. Twierdził, że prawdziwa filozofia pozytywna jest w gruncie równie daleka od empiryzmu (empiryzm- poznawanie świata za pomocą doświadczeń) , jak od mistycyzmu (mistycyzm- zakładał możliwość duchowego kontaktu z bóstwem) . Comte w swoim życiu dokonał także podziału nauk na: abstrakcyjne i konkretne. Nauki abstrakcyjne zajmujące się prawami i procesami kształtującymi fakty, a konkretne badają i opisują fakty, np. mineralogia. Nauki abstrakcyjne zajmują się procesami kształtującymi rzeczy , a konkretne samymi rzeczami. Comte uważał, że nauki konkretne nie są jeszcze tak naprawdę uformowane, będą mogły się dopiero rozwinąć na podstawie abstrakcyjnych, od których zależą. W klasyfikacji swej uwzględnił jedynie nauki abstrakcyjne. Zaliczył ich tylko 6: matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. W sposób typowy dla pozytywizmu uważał matematykę za bardzo ogólną naukę indukcyjną. W klasyfikacji nauk Comte, choć był filozofem, nie uwzględniał filozofii. Uważał, że wszystkie zjawiska podlegające badaniu są podzielone pomiędzy inne nauki. Dla filozofii nic nie zostaje. Pozytywista był przekonany, że poza zjawiskami nie ma innej rzeczywistości i metafizyka nie ma się czym zajmować. Jednakże pozytywizm Comte'a wyparł się nie tylko metafizyki. Wyparł się również teorii poznania, logiki, psychologii . Pod koniec nawet i ogólną metodologię miał za chimerę. Zostało filozofii tylko jedno: teoria nauki. Z założeń filozofa nie wynikał również sceptycyzm. Różnice między pozytywizmem, a sceptycyzmem polega na tym, że ” sceptycyzm podaje wszystko w wątpliwość, a filozofia pozytywna to tylko, co jest poza doświadczeniem, uznaje zaś to wszystko co jest w doświadczeniu”. - sformułował to uczeń Comte'a, Littre. Z pozytywizmu również nie wynikał probabilizm, głoszący, że twierdzenia mogą być tylko prawdopodobne- bo właśnie nauka stwierdza prawa zupełnie niewątpliwe.
Comte jest przez większość historyków nazywany „twórcą pozytywizmu” i był nim rzeczywiście w tym sensie, że na miejsce luźnych pomysłów pozytywistycznych wytworzył wielki pozytywistyczny system. Ale są także historycy, którzy wysuwają wątpliwość, czy w ogóle Comte był pozytywistą. Pozytywizm, czyli oparcie wiedzy wyłącznie na faktach, był tylko jednym z motywów jego filozofii, i to takim, którego nie utrzymał w całości. Cechą pozytywizmu Comte'a jest: że według niego ludzkość dopiero w trzeciej fazie swego rozwoju doszła do pozytywizmu; że nauki klasyfikował wedle ich ogólności i złożoności; że wyparł się nie tylko metafizyki, ale także teorii poznania, logiki, metodologii, psychologii; że etyka jego była etyką altruizmu; że hasłami jej były Ludzkość, Postęp i Ład; że doprowadził do Religii Ludzkości. Filozof był pozytywistą, ale był także synem niepozytywistycznej epoki. System swój spisał i rozpowszechnił w drugiej tercji XIX w., która już przeszła do minimalizmu, ale wymyślił go jeszcze w pierwszej tercji. Po pewnym czasie udało mu się wyjść z minimalizmu, ale skończył na maksymalizmie.
Oprócz opisanego już przeze mnie Augusta Comte decydujący wpływ na kształt filozofii pozytywistycznej mieli również: John Stuart Mill, Herbert Spencer, Hipolit Taine i Ernest Renan. Należy również nadmienić, iż bardzo istotną rolę w procesie kształtowania się filozofii pozytywistycznej miało dzieło Karola Darwina „O pochodzeniu gatunków” z 1859 roku.
John Stuart Mill - angielski filozof, zwolennik liberalizmu (z łaciny liberalis - dotyczący wolności, od liber - wolny), twórcą utylitaryzmu (zasady użyteczności). Jednym słowem, utylitaryzm to kierowanie się w życiu tym, co użyteczne, robienie tylko tych rzeczy, które przyniosą pozytywny efekt. Według Milla utylitarnym było to, co było dobre dla całego społeczeństwa, a nie jednostki. Właśnie dzięki takiemu postępowaniu owa jednostka stawała się użyteczna dla ogółu ludności, czyli utylitarna.
Herbert Spencer- angielski filozof. Decydujący wpływ na jego dorobek miała teoria ewolucji Karola Darwina. Spencer poddał ją analizie, efektem czego był wniosek, iż ewolucja dotyczyła nie tylko organizmów żywych, ale wszystkiego. Spencer stworzył nowy system filozoficzny, nazywany ewolucjonizmem. Podobnie jak inny angielski filozof, Mill, Spencer opowiadał się za liberalizmem. Starał się udowodnić, iż ustrój ten jest idealny, ponieważ wywodzi się wprost z prawa natury. W liberalizmie jednostka stanowi o sobie poprzez swoją aktywność lub jej brak. Uważał, że państwo miało przypominać zakład pracy, w którym wszystkich obowiązywałby podział pracy.
Hipolit Taine- przeszedł do historii dzięki swojej metodzie badania literatury metodą naukową. Stworzył kierunek zwany determinizmem ( determinizm- uwarunkowania, związki przyczynowo skutkowe ).Postulował trzy aspekty analizy dzieła:
- rasa twórcy (nie chodzi tu o rasę sensu stricte, lecz o „wrodzone i dziedziczone dyspozycje”),
- środowisko (bezpośrednie otoczeni artysty - klimat, terytorium, warunki społeczno-polityczne, itp.)
- moment historyczny (jak tłumaczył sam Taine: „charakter narodowy i otaczające warunki nie działają na tablicę pustą, lecz pokrytą znakami”).Te trzy terminy były powszechnie znane jako race, milieu et moment. Taine dowodził, iż dzieło literackie można zrozumieć dopiero wtedy, gdy przeanalizuje się pochodzenie i otoczenie autora, oraz okoliczności historyczne, w których ono powstawało.
Ernest Renan- uważa się za sceptyka, który rozczarował się religią, nauką i filozofią. Był on także amoralistą, który odrzucił religię, lecz darzył ją szacunkiem. Uważał ją za wytwór ludzki. Tłumaczył, iż powstała ona, aby zaspokoić nasze psychologiczne potrzeby. Przekonywał, iż służyła ona człowiekowi do tego, by dążył do ideału.
Karol Darwin- twórca ewolucjonizmu. Wg niego przyczynami ewolucji była : walka o byt oraz dobór naturalny. Przetrwają tylko osobniki najsilniejsze, na tym polega doskonalenie się rasy, eliminowane są bowiem najsłabsze jednostki. Konsekwencja tej teorii to praca „O pochodzeniu człowieka”. Udowodnił, że człowiek nie jest centrum wszechświata , jest jednostką biologiczną, wytworem ewolucji, podlega jej prawom.
Wierzbicka Katarzyna, gr. V