Poglądy pedagogiczne Kwintyliana.
Marek Fabiusz Kwintylian- był wybitnym teoretykiem praktyki pedagogicznej w okresie cesarstwa rzymskiego; pedagog ; pochodził z Hiszpanii; został mianowany pierwszym profesorem retoryki; Autor dzieła „Kształcenie mówcy”- traktatu mało znanego w starożytności, ale za to od początków XV w. bardzo popularnego w pedagogice europejskiej. Traktat ten wykazuje jego olbrzymią wiedzę pedagogiczną i bogate doświadczenie nabyte w ciągu długich lat pracy. Dzieło daje doskonały obraz wychowania rzymskiego, posiada wskazania wychowawcze, dydaktyczne i programowe, które zmierzają do wykształcenia i wychowania człowieka na doskonałego mówcę, który jest ideałem obywatela.
Wg Kwintyliana ideałem mówcy - obywatela jest
osoba, która odznacza się największymi zaletami moralnymi; jest osoba prawą i moralnie dobrą, znającą zasady etyki. Bowiem mówca jako obywatel w pewnym stopniu może mieć tez wpływ na losy państwa.
ponadto mówca powinien być osobą wykształconą i odznaczać się wszechstronną wiedzą. Powinien znać zasady poprawnej budowy mowy, którą przedstawia się za pomocą:
również osoba ta powinna być znawcą dorobku kulturalnego ludzkości i powinna cechować się poszanowaniem dla tradycji rodzinnej i przodków. Nie powinna tak jak dawniej:
idealny mówca powinien być także mistrzem wszelkiej umiejętności krasomówczej;
W swoim dziele Kwintylian nie tylko opisuje cechy idealnego mówcy, ale zawiera także wiele praktycznych wskazówek wychowawczych i dydaktycznych. Uważa, że na wykształcenie idealnego mówcy- obywatela ma również wpływ jego nauczanie elementarne i rola rodziców w wychowaniu.
Stąd też stwierdzenie, że od chwili narodzin syna ojciec powinien wierzyć w jego największe zdolności i otoczyć go troskliwą opieką:
Dzieci niezdolnych jest na ogół mało. I jeśli dziecko odznaczające się z natury wrodzonymi zdolnościami, traci je w młodości, to winę ponosi tu nie natura, lecz nieodpowiednie wychowanie :
Ponadto w wychowaniu przyszłego mówcy istotną rolę odgrywały 3 elementy:
1) z nich było wykształcenie rodziców, które powinno być jak najlepsze, a w przypadku gdy takie nie jest, wówczas rodzice powinni troszczyć się o edukację dzieci
2) elementem jest dobieranie z dużą ostrożnością niańki dla małego dziecka
3) elementem jest dobieranie odpowiednich pedagogów dla chłopca w okresie rozpoczęcia przez niego bardzo systematycznej nauki
Ponadto Kwintylian uważał, że dzieciństwo jest okresem, w którym człowiek uczy się wszystkiego niezwykle łatwo. Jego zdolności są wszechstronne i nieograniczone. Dlatego też uważa, że dzieci powinny zajmować się różnymi naukami, by nie skupiać za długo uwagi na jednym zagadnieniu. W nauczaniu elementarnym wykluczał on wszelki przymus, zbyt wielkie wymagania i ostre traktowanie dzieci, ponieważ wszystko to mogło łatwo doprowadzić do znienawidzenia nauki przez młodych chłopców.Ponadto wybitny retoryk uważał, że nauczanie chłopców należy rozpocząć od języka greckiego, a dopiero po opanowaniu jego początków można przystąpić do kształtowania chłopca w języku łacińskim:
Kwintylian pisząc o nauce elementarnej zerwał również z kilkuwiekowym zwyczajem nauczania małych dzieci nazw liter przed poznaniem ich kształtu. Domagał się połączenia tych dwóch odrębnych czynności w jedną i uczenia nazw liter jednocześnie z ich pisaniem W celu urozmaicenia tej nauki radził przerywać ją zabawami, dawać dzieciom litery z kości słoniowej oraz czuwać stale, aby czerpały z nauki jak najwięcej przyjemności i radości.
Dużo też uwagi Kwintylian poświęcił sposobom uczenia dzieci pisania i czytania
-na początku nauki należy chłopcu wyryć litery na twardej tabliczce, aby mógł po nich wodzić rylcem (nie będzie się w ten sposób mylił ani wykraczał poza nakreślone kontury) - w ten sposób ustali sobie układ palców;
- należy się troszczyć o szybkie i wyraźne pisanie (zbyt powolne pisanie wstrzymuje bieg myśli, zaś pismo niewyrobione i nieprzejrzyste utrudnia zrozumienie treści);
- w nauce zgłosek - trzeba przerabiać je wszystkie, zgodnie z kolejnością (a nie omijać trudniejsze);
- pożyteczną rzeczą jest ciągłe powtarzanie materiału i „wbijanie w głowę”;
- gdy chłopiec nabędzie umiejętność pisania wskazane jest, by nie trwonił czasu na przepisywanie rzeczy nic nie znaczących, pospolitych , ale by uczył się rozumienia wyrazów wzniosłych, rzadko używanych;
- wiersze, podawane do przepisania powinny zawierać jakąś szlachetną myśl, radę
Kolejnym zagadnieniem, które w swym dziele poruszył Kwintylian jest kwestia wyboru nauki dzieci w domu czy w szkole.
Autor w swojej wypowiedzi wskazuje na wady i zalety w przytoczonych formach nauki:
Szkoła
wady:
-demoralizacyjny wpływ- twierdzono, że szkoła publiczna, kształcąca dzieci z różnych rodzin, o różnorodnym poziomie moralnym, może wywierać zły wpływ na chłopców wychowywanych w duchu najwyższych zasad etycznych
- brak indywidualizacji w nauczaniu- nauczyciel nie może poświęcić całego czasu jednej osobie
- możliwość wyboru odpowiedniej szkoły, prowadzonej przez zacnego nauczyciela,
- szczególna opieka nad chłopcem, u którego nauczyciel dostrzeże zdolności i zapał do pracy;
-wykształcenie więzi przyjaźni,
-wykształcenie „zmysłu społecznego”,
-uczeń słyszy to, co nauczyciel mówi do innych uczniów i może brać te wskazówki do siebie, usłyszane pochwały dla innych budzą ambicję, nagany- przestrogę
-w szkole istnieje współzawodnictwo, które budzi zapał do nauki i chęć stania się lepszym
-nauka przez naśladownictwo kolegów jest łatwiejsza niż przez naśladownictwo nauczyciela, nauczyciel mówiący do grona osób wkłada w to więcej ducha i natchnienia
Dom-
wady:
-źle dobrany nauczyciel prywatny, który może być niemoralny
-skłonność rodziców do rozpieszczania dzieci, do zbyt pobłażliwego traktowania wybryków i wad, do używania w obecności dzieci niewłaściwych wyrażeń, do prowadzenia lekkiego i niewłaściwego dla dzieci trybu życia
zalety: całkowite poświęcenie nauczyciela przy pracy i nauce z jednym chłopcem
Kwintylian dał kilka wskazówek jak rozpoznać u dzieci uzdolnionych i w jaki sposób postępować z uczniami w szkole.
Na wstępie nauczyciel musi ocenić uzdolnienia i skłonności przyszłego ucznia, a następnie przyjąć dogodną dla wszystkich metodę nauczania
Chłopiec powinien podchodzić ochoczo do nauki, zadawać często pytania swojemu nauczycielowi, podążając za nim, ale nie wyprzedzać
Każdemu należy się przerwa podczas intensywnego wysiłku, wypoczęty i odświeżony umysł zaczyna lepiej pracować
Od czasu do czasu pewnym przerywnikiem od nauki jest również zabawa z kolegami. Jednak należy zachować umiar, aby uniknąć marnowania czasu podczas tych zabaw odkrywamy swój charakter jak i charakter rówieśników
Kary są zupełnie nie potrzebne. Poniżają one ucznia, wywołują niepożądane efekty (agresja). Zamiast stosowania chłost pedagog powinien przyłożyć większą uwagę w naukę chłopca.
„ Pragnę otrzymać od szkoły takiego chłopca, któremu by pochwała była bodźcem do pracy, który by cieszył się ze zwycięstwa, a płakał z powodu porażki. Takiego można karmić ambicją, takiego gryźć będzie nagana , takiemu wyróżnienie doda zapału u takiego nie boję się nigdy o to, że będzie próżnował”
Kwintylian pisał także o zakresie wykształcenia ogólnego.
Kiedy uczeń opanował pisanie i czytanie kierowany jest do szkoły gramatycznej. Nauka podzielona jest na naukę poprawnego wyrażania się oraz objaśniania poetów
Do zrozumienia całego materiału uczeń potrzebuje innych źródeł min. Muzyka, astronomia i filozofia
W trakcie rozmowy należy mówić zwięźle, na temat, używając dojrzałego słownictwa
Muzyka do której zaliczamy rytm i melodię oddziaływuje na gestykulację, tonację głosu oraz na rytmiczne wysławianie się
Nasz głos zarówno jak i muzyka wywołuje uczucia u słuchacza i wprowadza go w nastrój
Nauka geometrii ma pozytywny pływ na wymowę ucznia, ponieważ w geometrii panuje pewny porządek, z kilku działań powstaje odpowiedz. Identycznie jak w czasie rozmowy. Nasze spostrzeżenia, uwagi kierują się w końcu do wyciągnięcia wniosków
Wskazane jest aby uczeń pobierał lekcje aktorstwa, nie chodził tu jednak o naukę naśladowania ról życiowych, gdyż nasz rozmówca może odczuć, że jesteśmy sztuczni
Nauka gimnastyki również przyczyni się pozytywnie. Piękne umięśnione ciała nie grają tu roli, jednak dojście do perfekcji w poruszaniu się, przyjęciu odpowiedniej postawy ciałą
Czy można uczyć kilku rzeczy jednocześnie:
Nauka kilku przedmiotów naraz nie jest czymś złym . Rodzi to w nas umiejętności polegające na myśleniu o dalszym przebiegu rozmowy w jej trakcie
Kiedy chłopca należy oddawać na naukę do szkoły retorycznej:
Każda szkoła powinna pełnić odpowiednią funkcję. Wskazuje na to jej nazwa. Jeśli inna szkoła przyjemnie zadania drugiej, może spowodować jej zanik.
Przejście ze szkoły gramatycznej do retorycznej nie musi oznaczać całkowitego odcięcia od tej pierwszej. Uczeń może realizować tematy pod piecza dwóch nauczycieli
Przy wyborze nauczyciela retoryki kierujemy się jego moralnościami , wartościami i postawą. Otóż w szkole retorycznej chłopcy są w różnym wieku, dlatego zadaniem nauczyciela jest opanowanie tych starszych, oraz sprawić że nowo przybyli poczują się pewnie.
Nauczyciel powinien być:
Pozbawiony złych nawyków
Być opanowany
Trzymać uczniów na dystans, ale nie ulegać zachowaniom chłopców
Dokładny ale nie drobiazgowy
Nie może dopuścić do lekceważenia jego osoby
Musi często przypominać o wartościach życia
Chwalić z umiarem
Wypominać błędy w sposób aby nikogo nie urazić
Wypowiedzieć codzienną myśl, aby wzbudzić refleksję u uczniów