TEMAT 3 - Wyobrażenia i procesy pamięci

1. Pojęcie wyobrażenia i spostrzeżenia

WYOBRAŻENIA SPOSTRZEŻENIA

Jest to wywołany w świadomości obraz przedmiotu Jest to proces poznawczy, który polega na odzwierciedleni

lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska na narządy zmysłowe człowieka, opierający oddziałującego na nasze narządy zmysłowe

się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach

i fantazji. Gdy wyobrażenia mają charakter

wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze. Natomiast gdy dotyczą one treści nierzeczywistej (bez charakteru wspomnieniowego, określane są jako twórcze lub fantazje.

2. Podział wyobrażeń => Wyobrażenia są zjawiskami, które cechują się dużą naocznością. Introspekcyjne są bardzo podobne do spostrzeżeń. Zawierają niemal wszystkie cechy, które występują w spostrzeżeniach, jednakże jest między nimi pewna różnica. W wyobrażeniach zawartych jest więcej informacji na temat barwy, kształtu, wzajemnego położenia różnych elementów składających się na reprezentację przedmiotu. Istnieją również wyobrażenia angażujące inne modalności, np. słuchowe, dotykowe, węchowe czy smakowe. Badania wykazały, że wyobrażenia wzrokowe występują znacznie częściej niż pozostałe. Wyobrażenia są zwykle mniej dokładne niż spostrzeżenia.

1. Wyobrażenia twórcze => są efektem intencjonalnych działań podmiotu. Niekiedy motywem do ich tworzenia są ograniczone możliwości pamięci. Wyobraźnia tworzy wtedy brakujące elementy wyobrażenia, budując prawdopodobny obiekt. Najczęściej jednak określenie „twórcze” odnosi się do całości wyobrażenia, a nie do jego elementów składowych. Niekiedy w wyobrażeniach twórczych napotykamy obiekty stanowiące kombinację cech innych obiektów, np. Sfinks i Pegaz. Istnieją również wyobrażenia oderwane od rzeczywistości. Proces ten określa się również mianem fantazjowania lub „tworzeniem czegoś z niczego”. Wyobrażenia takie pojawiają się w umyśle twórcy przystępującego do malowania, komponowania czy pisania. Operacje wykonywane przy tworzeniu wyobrażeń twórczych mają charakter transmorficzny, tzn. występują w nich przejścia między różnymi modalnościami zmysłowymi. Jeśli natomiast wyobrażenia twórcze ograniczają się do jednej modalności, to dotyczą one przypisywania elementom obrazu nowych właściwości, np. animacji, czy inwersji barwnej.

2. Wyobrażenia odtwórcze => cechują się dużą wiernością wobec właściwości realnie istniejących obiektów. Od spostrzeżeń różnią się tym, że możemy je przywoływać w dowolnym momencie, niezależnie od materialnej obecności obiektu. Natomiast w wypadku spostrzeżeń konieczna jest obecność obiektu zewnętrznego. Relacja między spostrzeżeniem, a wyobrażeniem odtwórczym przedstawia się następująco - do powstania wyobrażenia potrzebne jest najpierw spostrzeżenie danego obiektu, sceny, itp. Dopiero po utrwaleniu obiektu w pamięci potrafimy go stamtąd przywołać, tzn. stworzyć wyobrażenie. Dzieki temu jesteśmy w stanie stworzyć tak wyraziste wyobrażenie czegoś, że mamy poczucie fizycznej obecności danego przedmiotu. Szczególnym przypadkiem tych wyrazistych wyobrażeń są obrazy ejdetyczne. U większości ludzi wyobrażenia odtwórcze są mniej dokładne niż obrazy ejdetyczne. Brakuje im pewnych szczegółów, obecnych w obrazie pierwotnym.

3. Wyobraźnia i jej rodzaje

1. Wyobraźnia => Jest to proces psychiczny umożliwiający przetwarzanie wyobrażeń. Proces przekodowania informacji zapisywanej w kodzie obrazowym może przyjmować postać:

• Izomorficzną => ma miejsce wtedy, gdy przekształcenia zachodzą w obrębie tej samej modalności zmysłowej, np. wzrokowej, czy słuchowej.

• Transmorficzną => ma miejsce wtedy, gdy przekształcenia zachodzą między modalnościami i gdy przekształcenia percepcji obiektu, czy obiektów, a także relacji między nimi mogą występować jedno lub wielokrotnie.

2. Charakterystyka wyobraźni => może opierać się na jej funkcjach, bądź też uwzględniać operacje wyobrażeniowe wykorzystywane w tworzeniu wyobrażeń. Charakterystyka ta, nie wyjaśnia jednak mechanizmu zjawiska wyobraźni, ani samego jej fenomenu. Podstawą do wyodrębnienia poszczególnych funkcji pełnionych przez wyobraźnię w procesie organizacji działania, są mechanizmy przekształceń, np.

• Funkcja imitacyjna i akomodacyjna - opiera się na przekształceniach izomorficznych

• Funkcja kreatywna, mnemiczna, symulacyjna i kompensacyjna - opierają się na przekształceniach transmorficznych

3. Charakterystyka wyobraźni po kątem form operacji wyobrażeniowych najczęściej odnosi się do operacji wykonywanych w „kodzie ikonicznym”, czyli do wyobraźni wizualnej. Większość operacji wyobrażeniowych wykonywanych w kodzie ikonicznym opiera się na:

• zmianie proporcji między poszczególnymi elementami obrazu (np. reintegracja, perseweracja, majoryzacja, hiperbolizacja, translokacja)

• przemieszczanie pierwotnego obrazu (np. rotacja, kompresja czasu, inwersja przestrzeni)

• przypisaniu nowych właściwości elementom obrazu (np. animacja, inwersja barwna, eskalacja czasu, metamorfoza)

Charakterystyczne cechy wyobrażeń, pozwalające odróżnić je od spostrzeżeń lub halucynacji:

1. wysoki stopień podobieństwa pomiędzy realnym obiektem, a obrazem konstruowanym w wyobraźni

2. świadomość, iż obiektu będącego przedmiotem wyobrażenia nie ma w danym momencie w zasięgu zmysłów

3. mniejsza wyrazistość obrazu, jego niestabilność, pulsowanie, słabe nasycenie barw

4. konieczność wykorzystania dodatkowych zasobów uwagi, potencjalnie ograniczająca dynamikę innych funkcji psychofizycznych

5. pierwszoplanowy obiekt wyobrażenia, np. melodia, zapach, czy postać, jest bardziej wyeksponowana niż towarzyszące mu tło.

Problem relacji między wyobrażeniami, a spostrzeżeniami => Wyobrażenia nie mogą być pojmowane jedynie jako „obrazy w umyśle”, czy „umysłowe fotografie”, lecz jako zapisane w kodzie analogicznym „jednostki reprezentujące przedmioty oraz ich cechy, które mogą być odtwarzane w pamięci jako wyobrażenia określonych cech, scen, zdarzeń. Wyobrażenia pojmowane są jako „pojedyncze akty poznawcze, które same w sobie, a nie z uwagi na ich umiejscowienie w systemie innych aktów czy operacji poznawczych, dają wiedzę o swoim przedmiocie poznania”. Oznacza to, że istnieje jakościowa różnica między wyobrażeniem i spostrzeżeniem, a tym samym między wyobraźnią i spostrzeganiem. Relacje między wyobrażeniem, a wyobraźnią jest taka sama jak między spostrzeżeniem a spostrzeganiem. Zarówno wyobraźnia, jak i wyobrażenia są procesami psychicznymi, a ich efekty są odpowiednio wyobrażane i spostrzegane.

Czym jest pamięć => jest to proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia. W pamięci mogą być przechowywane informacje dotyczące biologicznej struktury organizmu, indywidualnej przeszłości jednostki oraz właściwości świata, w jakim ta jednostka żyje. Zwykle przyjmuje się, że pamięć jest zarejestrowana w mózgu jej nosiciela, choć obok pamięci jednostkowej istnieje także pamięć zbiorowa, która jest rejestrowana i przechowywana w odmienny sposób. Doświadczenie może być przechowywane w naszej pamięci przez dłuższy lub krótszy czas, może był łatwiej lub trudniej dostępne lub może przyjmować bardzo zróżnicowane formy. Pamięć ze względu na przechowywane doświadczenia jest bardzo podobna do pisma. Ponadto w pamięci człowieka możemy znaleźć elementy podobne do piktogramów, tzn. są to obrazy osób, przedmiotów lub sytuacji, z którymi kiedyś się zetknęliśmy. Możemy także znaleźć odpowiedniki niektórych hieroglifów, które są abstrakcyjnymi znakami oznaczającymi pojęcia. Wreszcie w naszej pamięci możemy odnaleźć coś co jest odpowiednikiem liter, czyli znaków, które dopiero w połączeniu ze sobą tworzą sensowną i zrozumiałą całość.

Fazy (wg Endel'a Tulving'a) i analiza procesów pamięciowych

1. Spostrzeganie => Aby coś zapamiętać musimy to coś najpierw spostrzec. Spostrzeżenia mają zawsze charakter obrazowy. W kolejnej fazie następuje zmiana spostrzeżenia. Następuje:

2. Ślad pamięciowy => różni się on od spostrzeżenia nie tylko dokładnością i wiernością, ale niekiedy również sposobem przechowywania informacji. Poza tym mogą być przechowywane w kodach dyskretnych, które nie mają charakteru obrazowego.

3. Rekodowanie => polega ono na modyfikowaniu dotychczasowych zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki. Występuje ono wielokrotnie. Nowe informacje są analizowane ze względu na dotychczasowe zasoby pamięciowe, a jeśli zawierają nowe elementy, zostają wbudowane w istniejące już systemy wiedzy.

4. Ślad rekodowany => jest następnie przechowywany w pamięci.

5. Wydobywanie => jest procesem wyboru. Pojawia się bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe. W stronę pamięci kierowane są pytania, przy czym z reguły bywają one tak skonstruowane, że zawierają informacje ograniczające zakres możliwych odpowiedzi. Proces wydobywania informacji z pamięci, jest efektem interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu. Jednostka poszukuje w swoich zasobach pamięciowych informacji, które spełniałyby kryteria zawarte w pytaniu. Inaczej mówiąc szuka dopasowania między śladami pamięciowymi, a pytaniami adresowanymi do pamięci. Jeśli jednostka znajdzie odpowiednie dopasowanie, proces wydobycia kończy się sukcesem, a jego wynik wprowadzany jest wprowadzany jest do pamięci świadomej.

6. Decyzja => jednostka następnie podejmuje decyzję, czy ujawnić zawartość swojej pamięci poprzez określone zachowania. Decyzja ta nie zawsze musi być pozytywna, ponieważ mogą istnieć różnego rodzaju ograniczenia sytuacyjne, np. groźba ze strony gangu, kierowana pod adresem świadka. W razie rozstrzygnięcia pozytywnego zawartość pamięci zostaje ujawniona w zachowaniu, np. udziela się odpowiedzi na pytanie lub wykonuje dobrze wyuczoną czynność. Informacja zawarta w zachowaniu może później stać się przedmiotem spostrzegania przez jednostkę i cały cykl pamięciowy zaczyna się od początku.

Fazy procesu pamięciowego nie są uporządkowane wyłącznie liniowo, ale ich uporządkowanie ma także formę cykliczną. Dlatego wyróżniamy dwa rodzaje cyklów pamięciowych:

1. Cykl Mały => związany jest z wielokrotnym odtwarzaniem informacji, które w ten czy inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą danej jednostki. Procesy pamięciowe podlegają procesom kontroli. Sprawdzają one, czy informacja, która dotarła do jednostki, była już wcześniej zarejestrowana w jej pamięci. Jeśli nie wówczas poszukiwane są informacje, które mogłyby wiązać się z danym faktem. Mały cykl może występować w dwóch postaciach.

• Nowe informacje mogą docierać do jednostki niezależnie od tego, czy jednostka była nimi zainteresowana, czy nie.

• Jednostka sama poszukuje nowych informacji, ponieważ są one potrzebne. Pojawia się wówczas proces eksploracji, który może dostarczać informacji, ponieważ są one potrzebne.

Cykl duży => wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może się stać przedmiotem spostrzegania. Powstałe spostrzeżenia podlega następnie kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa. Mamy tu do czynienia z nieco innym dostępem do zasobów pamięci, niże wtedy gdy pewne informacje wchodzą do pamięci świadomej. Sytuację tę możemy zinterpretować jako sytuację powtarzania. z nieco innym dostępem do zasobów pamięci, niże wtedy gdy pewne informacje wchodzą do pamięci świadomej. Sytuację tę możemy zinterpretować jako sytuację powtarzania.

Rodzaje, cechy i typy pamięci

1. Ultrakrótka => zwana jest również efektem Sperlinga, albo pamięcią sensoryczną. Zaliczana jest ona do procesów związanych ze spostrzeganiem, choć jest to rodzaj pamięci.

2. Krótkotrwała => wg Donalda Hebba fizjologicznym podłożem tego rodzaju pamięci jest aktywność samopobudzających się obwodów neuronów. Informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej tylko w czasie aktywności tych obwodów. Informacje w tej pamięci mogą podlegać konsolidacji, w którego wyniku przechodzą do pamięci trwałej. Te, które nie uległy konsolidacji, są zapominane. ucząc się w sposób tradycyjny, wykorzystujemy głównie naszą pamięć krótkotrwałą, przechowuje ona informacje jedynie przez krótki czas. Jednak zanim informacje dotrą do pamięci krótkotrwałej , pozostają przez bardzo krótki czas w pamięci sensorycznej. Pamięć ta umożliwia wierne i dokładne przechowanie obrazu jakiegoś bodźca.

3. Trwała => wg Donalda Hebba u podnóża trwałego zapamiętywania informacji tkwi strukturalna lub biochemiczna zmiana w ośrodkowym układzie nerwowym. Zmiana ta ułatwia przekazywanie informacji między poszczególnymi neuronami. Zaistnienie tej zmiany wymaga określonego czasu, w trakcie którego informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej, będącej czymś w rodzaju przechowalni dla napływających do człowieka danych. Jest to rodzaj pamięci, posiadający możliwość "magazynowania" wiadomości przez długi okres, np. nasze nazwisko, imię, numer telefonu.

4. Deklaratywna => podział ten stworzył Larry Squire. jest to pamięć jawna, której treści mogą zostać uświadomione i zwerbalizowane. Może ona odnosić nie do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między nimi (pamięć semantyczna). Może też odnosić się do zdarzeń (epizodyczna).

5. Niedeklaratywna => ma ona charakter utajony, niejawny. Pamięć proceduralna to zapamiętanie sposobów wykonania pewnych czynności, których możemy się nauczyć drogą prób i błędów i przez naśladowanie, ale nie umiemy i nie możemy dokładnie objaśnić słowami. Nie sposób opisać słowami, na czym "naprawdę" polega umiejętność jazdy na rowerze czy nartach - gdy się tego nauczymy, wiemy, na czym umiejętność polega, nie angażując w jej wykorzystanie uwagi i intelektu.

• Umożliwia wykonywanie pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym. ,np. Umiejętność pływania umiemy zaktualizować, tylko wtedy kiedy jesteśmy w wodzie, zdolność jady na rowerze, tylko wtedy kiedy na nim siedzimy, itp.

• Inna formą tej pamięci jest torowanie. Polega to na tym, że bodźce wcześniejsze ułatwiają lub przyspieszają identyfikację bodźców pojawiających się później.

• Uczenie się nieasocjacyjne polega na zmianach wrażliwości zmysłowej pod względem rozmaitych bodźców. W wyniku habitacji następuje spadek wrażliwości zmysłowej, spowodowany przez długotrwałe i jednostajne bodźce. Natomiast sensytyzacja jest przeciwieństwem habituacji (występuję tu wzrost wrażliwości zmysłowej).

Rozpoznawanie => jest najprostszą formą pamięci. Jest to pamiętanie czegoś wtedy, kiedy jest to dostępne naszym zmysłom, np. rozpoznajemy twarze swoich przyjaciół, utwory muzyczne, obrazy, czyli zbiory bodźców fizycznych, które wcześniej zostały zarejestrowane przez nasze narządy zmysłu.

Przypominanie => jest znacznie trudniejszą formą pamięci niż rozpoznawanie. O przypominaniu mówimy, wtedy gdy nie doświadczając czegoś w danej chwili, uświadamiamy sobie, że doświadczyliśmy tego w przeszłości, np. przypominamy sobie tytuł książki, którą skończyliśmy czytać w zeszłym tygodniu.

Odtwarzanie => jest to zapamiętanie materiału na tyle dokładnie, aby móc go później odtworzyć, np. można rozpoznawać dziesięć przykazań i jednocześnie przypomnieć sobie, że kiedyś się ich uczyliśmy. Problem pojawia się w miejscu, w którym próbuje się je odtworzyć.

Działanie nawykowe => dzieki niemu automatycznie wykonujemy coś, czego się nauczyliśmy.

Przyswajanie => Niezależnie od tego, czy rozpoznajemy, przypominamy sobie, odtwarzamy, czy też działamy nawykowo, w każdym przypadku musimy najpiero przyswoić sobie zapamiętywany materiał. Przyswajanie jest pierwszym krokiem w procesie, który kończy się zapamiętaniem.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Klasyfikacja rodzajów pamięci zaproponowana przez Squire'a.

PAMIĘĆ

DEKLARATYWNA NIEDEKLARATYWNA

Semantyczna Epizodyczna Zdolności proceduralne Torowanie

(fakty) (zdarzenia) (np. percepcyjne, (percepcyjne,

motoryczne, poznawcze) semantyczne)

warunkowanie nieświadoma

(habituacja, sensytyzacja)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10. Inne:

1. Przypomnienie polega na tym, że jednostka, wykonująca polecenie skierowane do jej pamięci, musi samodzielnie wydobyć wszystkie potrzebne informacje zawarte w śladzie pamięciowym, to jest wyszukuje taki podzbiór informacji, który łączy dane zawarte w śladzie pamięciowym z danymi zawartymi w pytaniu.

2. Rozpoznanie polega na tym, że jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie, a jej zadaniem jest wskazanie odpowiedzi poprawnej.

3. Nieświadomy plagiat jest to przypomnienie bez rozpoznania. Jednostka przypomina sobie pewien fakt, wykonuje pewną czynność, znaną skądinąd, ale sądzi, że ten fakt lub czynność są jej oryginalnym wytworem.

4. Paramnezja jest to rozpoznanie bez przypomnienia. Jednostka rozpoznaje pewien fakt jako coś, z czym kiedyś się zetknęła, ale nic poza tym nie pamięta. Jest to, tzw. „minimum pamięciowe”.

5. Déjà vu jest również rozpoznaniem bez przypomnienia, ale od paramnezji różni się ona dwoma cechami.

• rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne.

• Poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego obiektu, czy osoby, ale całej sytuacji.

6. Jamais vu nazywane jest również zjawiskiem alienacji, czyli wyobcowania. Polega również na błędnym rozpoznaniu bez przypomnienia. Dobrze znaną sytuację rozpoznajemy w tym przypadku jako coś całkowicie nowego. Jednostka traci dostęp do informacji o tym, że z tym faktem musiała zetknąć się wcześniej.

---