Wykład III Prawo rolne
W latach 70 - tych rozwinęła się branża drobiarska, warzywnictwo, sadownictwo, kwiaciarstwo, uprawy pod szkłem. Wzrost produkcji żywności nastąpił.
W latach 70 - tych znacznie poprawiono zaopatrzenie społeczeństw w taki deficytowy artykuł, jakim jest mięso.
Nastąpiła aktywizacja produkcji rolniczej.
Środki wspierania wzrostu produkcji, rozwoju rolnictwa w latach 70-tych:
- uruchomiono systemowe wsparcie gospodarstw rolnych, zarówno indywidualnych jaki zespołowych posiadających status specjalistyczny (wskaźnik ilościowy).
- pomoc finansowa skierowana na kredyt bankowy (oprocentowanie ok. 3% w skali roku)
- znaczącą pomocą były częściowe umorzenie kredytów bankowych (kwota umorzonego kredytu była wliczane w ciężar kosztów budżetu państwa). Skarb Państwa wyrównywał bankowi do takiej należności, jaką uzyskał by w danej umowie kredytowej.
Decyzję o umorzeniu kredytu podejmował Naczelnik Gminy, o ile producent posiadał ten statut gospodarstwa specjalistycznego.
Umorzenie następowało ratalnie, w etapach. Największe umorzenie dostawały Specjalistyczne Zespoły Rolników Indywidualnych, nastawione na chów bydła mlecznego ok. 65%.
Ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym rolników i ich rodzin.
Bardzo znacząca ustawa dla rolnictwa, gdyż rolnik nie podlegał dotąd ubezpieczeniu społecznym. System emerytalny spełnia dla rolnika wiele funkcji. Przede wszystkim to jest funkcja socjalna, z której może korzystać po osiągnięciu określonego wieku. Także uzyskanie renty w razie kalectwa, czy choroby.
Druga jej funkcja to przyspieszenia wymiany pokoleniowej w rolnictwie.
Emerytura rolnicza miała być zachętą do wcześniejszego przekazywania gospodarstwa następcom. Ustawa określała krąg następców.
Kobieta 69 lat mężczyzna 65 lat (wiek emerytalny) - kolejny wymóg.
Od 1979 wypłacane były pierwsze świadczenia.
Trzeba było opłacać składki na fundusz ubezpieczeń społecznych rolników.
Istniał obowiązek sprzedaży państwu określonych ilości produktów rolnych (nie mylić z systemem obowiązkowych dostaw).
Rolnik mógł albo przekazać gospodarstwo następcy albo państwu.
Wymóg przekazywania rolnictwa następcy - istotny warunek dla prawnika.
Ustawa wprowadzała szczególną formę rozporządzenia majątkiem, jakim jest gospodarstwo rolne.
Podstawowym składnikiem gospodarstwa rolnego jest nieruchomość rolna (egzystencja faktyczna bądź potencjalna).
Art. 158 K.C forma aktu notarialnego - przeniesienie własności nieruchomości pod rygorem nieważności.
Formą tutaj była umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy zawierana przed Naczelnika Gminy. Nie wymagany był tu akt notarialny. Rolnik zobowiązany był przekazać następcy całość gospodarstwa. Mógł zastrzec sobie prawo korzystanie dożywotnio z np. pomieszczeń budowlanych. Była to umowa cywilnoprawnym, także skutek wiążący miała taka umowa. Nie mogła być ani zmieniona ani rozwiązana, bez zgody wszystkich stron.
Drugim sposobem rozporządzenia gospodarstwa rolnego było przekazanie gospodarstwa na Skarb Państwa.
Dokonywano to w formie decyzji administracyjnej, wydawanej przez Naczelnika Gminy. Rolnik mógł zostawić sobie na własność budynek mieszkalny i zabudowania gospodarcze. Rolnikowi przysługiwała służebność gruntowa, czyli ograniczone prawo rzeczowe. Rolnik mógł zostawić sobie działkę do dożywotniego gospodarowania (nieprzekraczająca 3000m).
Ewolucja systemu świadczeń
Ustawa ta obowiązywała do końca 1982 r. o zastąpiona została ustawą z 14 grudnia 1982 r.
„O ubezpieczeniu społecznym rolnika i członków ich rodzin”
Art. 158 K.C. - w tej ustawie ustawodawca zaniechał dotychczasowej formy czynności prawnej, zmierzającej do przekazania gospodarstwa rolnego następcy i uważał, że ta czynność powinna być dokonywana w formie aktu notarialnego.
W latach 70 - tych większość gospodarstw nie miało założonej księgi wieczystej, nie było takiego wymogu.
W zamian był zbiór dokumentów, który nie miał mocy prawnej.
Z księgą wieczysta (dokument szczególnej wagi) wiąże się zasada „wiary publicznej księgi wieczystej”, czyli założenie, że wszystko z księgi wieczystej jest zgodne z rzeczywistym stanem prawny.
Został rozszerzony zakres świadczeń rolnika. Rolnik miał dostęp do takich świadczeń, jak do emerytury, renty, opieki zdrowotnej, całego systemu zasiłków.
Ubezpieczenie społeczne rolników zostało zrównane z ubezpieczaniem społecznym pracowniczym. Zrównanie charakteru obu tych świadczeń oznaczało to, że okresy ubezpieczenia w rolnictwie mogły być doliczone końcowo przy przyznawaniu świadczenia emerytalnego.
ZUS obsługiwał system świadczenie rolników, dzisiaj KRUS.
Wzmocniono ochronę prawną indywidualnej własności rolników.
Ustawodawstwo zmierzało do wyrównania w dostępie do pomocy publicznej dla wszystkich podmiotów gospodarujących w rolnictwie (rolnik indywidualny, Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne, PGR)
Ustawa ta wprowadzała wymóg, że rolnik mógł przekazać gospodarstwo rolne na Skarb Państwa tylko wtedy, gdy żadna z osób z kręgu następców, nie zechciała tym następcą zostać, nie była zainteresowana przyjąć gospodarstwo.
Ustawa ta funkcjonowała do końca 1990 r. i została zastąpiona obecnie obowiązującą z
20 grudnia 1990 r. „O ubezpieczeniu społecznym rolników” .
Przekazanie gospodarstwa rolnego następcy:
- inny rodzaj czynności prawnych zmierzających do przeniesienia własności takiego prawa majątkowego, jakim jest gospodarstwo rolne (mogą to być umowa sprzedaży, zamiany, darowizny i dożywocia).
- umowa sporządzona przed Naczelnikiem Gminy najbardziej zbliżona do umowy dożywocia (treścią umowy dożywocia jest przekazanie określonego prawa majątkowego w zamian za określone świadczenia przejmującego na rzecz dożywotnika).
Ustawa nie przewidywała możliwości rozwiązania umowy.
Powrót własności gospodarstwa do starego właściciela był niemożliwy.
Ustawy rolne w latach 80 - tych
23 marca 1982 r. ustawa
W kilka miesięcy po ogłoszeniu stanu wojennego. Nowelizacja przepisów Kodeksu Cywilnego.
Art. 131 K.C. dzisiaj wykreślony głosił, że Polska Rzeczypospolita Ludowa chroni indywidualną własność rolniczą i traktuje indywidualne gospodarstwo rolne jako trwały i równoprawny element gospodarki socjalistycznej państw. Wzmocniono ochronę prawną własności indywidualnej gospodarstwo rolnych.
Obrót i dziedziczenie gospodarstw rolnych.
Jeśli chodzi o obrót, ustawodawca zrezygnował z dotychczasowych kryteriów obszarowych, które powinny być dopełnione w przypadku np. sprzedaży nieruchomości rolnych.
Zrezygnowano z normy podstawowej, maksymalnej utrzymano tylko minimalną (0,5h).
Kryterium obszarowe zastąpiono kryterium zdolności gospodarstwa rolnego do towarowej produkcji rolnej.
Podział gospodarstw był dopuszczalny wtedy, gdy w wyniku podziału powstanie gospodarstwo zdolne do towarowej produkcji rolnej.
W obrocie nieruchomościami rolnymi utrzymano wymóg posiadania przez nabywców odpowiednich kwalifikacji do gospodarowania. Były tolerowane już tylko kwalifikacje teoretyczne.
Znowelizowano takie przepisy K.C. i K.P.C, w odniesieniu do dziedziczenia gospodarstw rolnych. Złagodzono warunki. Gospodarstwo rolne mogła dziedziczyć osoba, która z kręgu spadkobierców na podstawie ustawy mogła dziedziczyć i która posiadała kwalifikacje bądź pracowała w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej.
Złagodzono kryterium dostępu do dziedziczenia gospodarstw rolnych. Ułatwiono obrót nieruchomościami rolnymi.
Ustawa z 1981 r. „O scalaniu gruntów”
Scalenie gruntów można było dokonać, gdy wniosek o przeprowadzenie postępowania w sprawie scalenia gospodarstw rolnych podpisywało więcej niż połowa właścicieli gospodarstw rolnych na danym obszarze. Dzisiaj muszą podpisać wszyscy.
Ustawa „O ochronie gruntów rolnych i leśnych”
Wzmocniono tu instrumenty ochrony gruntów rolnych i leśnych, zwłaszcza w ramach tego katalogu środków ochrony tych gruntów.
Zaostrzono kryterium zmiany charakteru gruntów rolnych na nierolne, i z leśnych na nieleśne.
Mamy 6 klas bonifikacyjnych gruntów. Im wyższa klasa, tym gleba mniej urodzajna, mniej wartościowa.
Zmieniły się opłaty tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, zostały zwielokrotnione w stosunku do opłat wcześniejszych.
Wprowadzono obowiązek wykupu gruntów wokół zakładów przemysłowych powodujących skażenie.
Wprowadzano obowiązek rolniczego użytkowania gruntów rolnych, pod rygorem kar administracyjnych (opłaty administracyjne).
Zostały uchylone wszystkie wcześniejsze ustawy z poprzednich lat, które w swym założeniu zapobiegały ekstensywnemu wykorzystywaniu gruntów rolnych, niewykorzystanie gruntów rolnych w ogóle. Z tego tytułu dawały podstawę prawną do pozbawienia rolnika własności gospodarstwa rolnego.
Chodziło tu min. o ustawy:
- Ustawa „O gospodarstwach rolnych wykazujące niski poziom produkcji rolnej”
Można było przejąć gospodarstwo rolne, które ani właściciel ani następca nie zamieszkiwał w danej bądź sąsiedniej miejscowości w okresie co najmniej 3 lat, a większość gruntów nie była rolniczo użytkowana, w przypadku całkowitego braku użytkowania rolnego istniała podstawa do przejęcia gospodarstwa na Skarb Państwa jako gospodarstwo opuszczone. Następowało to na podstawie decyzji naczelnika Gminy.
- Ustawa „ O przejmowaniu gospodarstw rolnych na Skarb Państwa za tzw. należności scalone”
Rolnik nie płacił podatków, różnych zobowiązań i należności. Zadłużenie to kumulowano. Przejęcie następowało na podstawie orzeczenia sądowego.