PODSTAWOWE POJĘCIA EPIDEMIOLOGII
Epidemiologia - nauka zajmująca się badaniem czynników wpływających na częstość występowania oraz rozpowszechniania chorób w środowisku ludzkim.
Epidemia - zajmuje się chorobami zakaźnymi i niezakaźnymi.
Choroby zakaźne - proces biologiczny zachodzący w organizmie ludzkim lub zwierzęcym w następstwie działania chorobotwórczego, którym mogą być grzyby, bakterie, wirusy, bakteriofagi.
Epidemie - pojawienie się zachorowalności na dana chorobę wśród ludzi w określonym terenie i w określonym czasie w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich latach.
Endemia - występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na określonym terenie, liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.
Pandemia - epidemia obejmująca swoim zasięgiem kilka krajów lub kontynentów. Ptasie grypa H5N1 - pojawiła się u zwierząt potem przeniosła się na ludzi. Najwięcej zakatowało w wietnamie 2004 roku.
Endemiczny teren - obszar występowania zachorowań ludzi na daną chorobę.
Endemiczny proces - proces szczerzenia się choroby w populacji uwarunkowany oddziaływaniem na siebie trzech czynników: czynnik chorobotwórczy, wrażliwa populacja, warunki środowiskowe.
Szczyt epidemii - występuje najczęściej liczby zachorowalności w czasie epidemii. Czynniki etiologiczne: biologiczne, chemiczne, fizyczne, inny czynnik którego obecność lub niedobór wywołuje określoną chorobę.
Zarazek - drobnoustrój chorobotwórczy zaliczany do roślin lub stojących na ich pograniczu wirus, bakteria itd.
Rezerwuar zarazka - gatunek (człowiek, zwierze, rośliny) lub inne środowiska (gleba) w którym latami żyje i rozmnaża się zarazek.
Ognisko przyrodnicze - obszar występowania zakażenia w przyrodzie gdzie zarazek krąży wśród zwierząt przez długie lata.
Nosicielstwo - wydalanie zarazków chorobotwórczych występujące w organizmie człowieka nie powodujących w jego organizmie choroby. Może występować po przebyciu choroby i po zakażeniu bezobjawowych.
Nosiciel - osobnik wydalający zarazki chorobotwórcze które bytują w jego organizmie nie powodujące objawów chorobowych.
Przenosiciel - stawonogi (muchy, komary, pchły, kleszcze), które przenoszą zarazki że źródła zakażenia bezpośrednio na osobnika wrażliwego, bądź pośrednio zakażając żywność lub inne przedmioty z którym ma kontakt wrażliwy osobnik.
Przenosiciel bierny - mechaniczny, stanowi przenoszące zarazki chorobotwórcze że źródła zakażenia na organizm człowieka na powłokach ciała lub w przewodzie pokarmowym - zarazki nie rozmnażają się
Przenosiciel czynny - przenoszące zarazki chorobotwórcze że źródła zakażenia na organizm człowieka na powłokach ciała lub w przewodzie pokarmowym - zarazki rozmnażają się.
Izolacja - odosobnienie zakażonych lub podejrzanych o zakadzenie ludzi lub zwierząt w warunkach wrażliwych, przeniesienie zakażenia na osobę wrażliwą.
Kwarantanna - systematyczna obserwacje i ograniczenie swobody poruszania przez ustalony okres czasu zakażonych osób, które miały styczność z chorobą zakaźną.
MIERNIK STANU ZDROWIA
Dzielimy na negatywne i pozytywne.
NEGATYWNE - częstość występowania chorób i ich następstw - inwalidztwa i zgonów.
Zapadalność - liczba nowych zachorowań zarejestrowanych w ciągu roku przypadająca na 100 000 lub 10 000 ludność. Współczynnik zapadalności Liczba nowych zachowań w danym okresie/ liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania w danym okresie*K.
K = 100 000 lub 10 000 ludność
Chorobowość - liczba wszystkich przypadków określonej liczbie przewlekłej (gruźlica, nowotwory.) przypadająca na 100 000 ludności w roku kalendarzowym Współczynnik chorobowości Ogólna liczba chorych w danym okresie/Liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania w danym okresie*K.
K = 100 000
Umieralność - liczba zgonów z powodu danej choroby w ciągu roku przypadająca na 100 000 ludności. Współczynnik umieralności Liczba zgonów ogółem/Liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu w danym okresie*K.
K = 100 000
Śmiertelność - Określa odsetek zgonów z powodu określone choroby wśród chorych na tę chorobę. Współczynnik śmiertelności Liczba zgonów z powodu chorych/Liczba chorych na A*100%.
Umieralność - Określa udział (w %) zgonów z określonej przyczyny wśród ogółu zgonów. Współczynnik umieralności proporcjonalnej Liczba zgonów z powodu A/Liczba chorych ogółem*100%.
POZYTYWNE - określa stopień rozwoju somatycznego oraz sprawności i wydolności fizycznej.
-sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów i całego ustroju
-rozwój fizyczny
-aktywność fizyczna i sprawność ruchowa
-satysfakcja z życia
-przeciętna oczekiwana długość życia, szczególnie oczekiwane lata życia wolne od niesprawności
Ocena masy ciała, wysokości ciała, ocena struktury poszczególnych układów lub narządów, tkanki tłuszczowej, dojrzewania płciowego i psychicznego, oraz testy sprawnościowe i wydolnościowe.
ŁANCUCH EPIDEMICZNY
-jest to szereg powiązanych ze sobą ognisk epidemicznych:
a. źródło zakażenia
b. mechanizm przekazywania zakażenia
c. wrażliwość na zakażenie ludności
Szerzenie się epidemii jest to uwarunkowanie istnień wzajemnych ze sobą powiązanych trzech ognisk łańcucha epidemicznego.
Źródła zakażenia: człowiek, zwierze, rosliny
Drogi szerzenia się zakażeń - inaczej drogi przenoszenia się zarazków, ważne etapy w cyklu krążenia zarazków w populacji ludzi, zwierząt lub roślin. Dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Znajomość tych dróg umożliwia walkę z zakażeniami a często także opanowanie epidemii.
Bezpośrednie:
droga łożyskowa w czasie ciąży
droga pochwowa w czasie porodu
kontakty bezpośrednie - pocałunki, stosunki seksualne, podawanie ręki
ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta
bezpośrednie przetaczanie krwi od dawcy
Pośrednie:
- droga powietrzno-kropelkowa i powietrzno-pyłowa
- droga pokarmowo-wodna
- przedmioty codziennego użytku
- gleba
- owady
Drogi szerzenia się zakażeń również jest spowodowana:
-Droga powietrzno - kropelkowa - składa się z jednego ogniwa: człowiek - kropelki śluzu - człowiek, rzadziej tym ogniwem jest kurz. Tą drogą przenosi się znaczna liczba zarazków zakażających drogi oddechowe, a także wywołujących uogólnione choroby np. wirusy grypy, paciorkowce zapalenia płuc, dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, prątki gruźlicy.
-Droga pokarmowo-wodna (może być też tylko wodna lub tylko pokarmowa) - zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek - woda - produkty spożywcze - człowiek - muchy - produkty spożywcze - człowiek. Drogą tą szerzą się następujące choroby: cholera, dur brzuszny, i dury rzekome, czerwonka, niektóre choroby odzwierzęce.
-Przez przedmioty codziennego użytku - może przenosić się szereg zarazków np. używanie tych samych ręczników powoduje przenoszenie się dwoinki rzeżączki, komórek i zarodników grzybów, bakteryjnych chorób skórnych, a także chorób pasożytniczych (świerzb). Podobne zakażenia są przenoszone przez bieliznę pościelową i osobistą.
-Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w przenoszeniu zarazków niektórych chorób należą zabawki dziecięce, niezbyt dokładnie myte naczynia używane do picia lub jedzenia.
Szczególną odmianą tej drogi jest droga jatrogenna tj. niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas diagnozowania i leczenia chorób (igły, strzykawki, endoskopy).
-Gleba - może pośredniczyć w przenoszeniu znacznej liczby zarazków. Z gleby hoduje się np. laseczki beztlenowe
-Owady - muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy itp.
Rodzaje epidemii
-punktowa - pochodząca z jednego wspólnego źródła zakażenia - wodna
Wodna - szerzy się gwałtownie, obejmuje obydwie grupy płci i wszystkie grupy wieku, ograniczają się tylko do osób, które korzystają z danego ujęcia wodnego
Mleczna - gwałtowny początek i wysoki współczynnik zachorowań, dotyczy dzieci i matek, ograniczone do osób które otrzymują mleko od określonych dostawców
-postępująca - progresywna pochodząca z różnych źródeł zakażenia
ODPORNOŚĆ ORGANIZMU
Różne rodzaje odporności:
-nieswoista - komórkowa, humoralna
-swoista - czynna, bierna
Wniknięcie antygenu do organizmu:
-odpowiedz nieswoista - wrodzona - polega na wytwarzaniu naturalnych barier ochronnych dla różnych czynników tkankotwórczych
-odpowiedz swoista - jest wynikiem kontaktu komórek układu odpornościowego z antygenem koniecznego do uruchomienia mechanizmów obronnych - namnożenie limfocytów B i T oraz makrofagów.
Bariery naturalne organizmu;
-morfologiczne - skóry, błony śluzowe przewodu pokarmowego i płuc
-fizjologiczne - enzymy trawienne, łzy inne wydzieliny kaszel, kichanie, biegunki.
-immunologiczne - komórki żerne, granulocyty, interferon.
Rodzaje odporności swoistej:
-czynne - naturalne - przebyte choroby i zakaźne i sztuczne - szczepienie ochronne
-bierne - naturalne - przeciwciała matki przekazywane są przez łożysko matki i sztuczne - surowice odpornościowe np.: przeciwtężcowe, przeciwjadowe