Elżbieta Janaczek, Magdalena Puzoń, Aleksandra Sowińska, Paulina Trojak

Nauczanie początkowe i wychowanie przedszkolne

Rok II, grupa I

„Wychowanie umysłowe”

To jedna z podstawowych dziedzin wychowania oznaczająca podejmowanie specyficznych działań celem przyswojenia wychowankom określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, kształtowanie właściwych postaw wobec nauki i pracy umysłowej, a także doskonalenie własnych zdolności poznawczych (spostrzegawczości, pamięci, uwagi, rozumowania itp.) oraz rozwijanie zainteresowań naukowych i kształtowanie przekonań

Głównym założeniem wychowania umysłowego jest to, że nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, czyli główne założenie mówi, że w praktyce nie można odrywać nauczania od wychowania. Twierdzenie to ma długą historię, można ja wiązać już z Herbartem, który mówił o nauczaniu wychowującym.

Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.
Sama osoba nauczyciela wpływa na dobór treści dydaktycznych z oferty programowej i wpływa również na analizę niektórych treści i staje się modelem zachowań uczniów. Ogólnie chodzi o to, aby nauczyciel z tych treści wybierał i analizował indywidualnie.

Definicja wg Wincentego Okonia:

Wychowanie umysłowe- jest to kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego; wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijaniu własnego umysłu.

Zgodnie z założeniem wielostronnej edukacji wychowanie umysłowe opiera się na oddziaływaniu na:

• Stronę poznawczą- kształtowanie stosunku do wiedzy jako jednej z najcenniejszych wartości, na kształtowaniu przekonań naukowych i poglądu na świat.

• Stronę emocjonalną- polega na stwarzaniu wychowankowi częstych okazji do przeżywania wartości intelektualnych i doskonalenia własnych czynności umysłowych.

• Aktywność praktyczną- rozwija ona motywację, pozawala odnaleźć praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy.

Wychowanie umysłowe wg Muszyńskiego to kształtowanie naukowego poglądu na świat tzn. poglądu opartego na badaniach empirycznych,

Cela mi wychowania umysłowego są:

• Kształtowanie zdolności poznawczych, rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji

• Pogłębianie wrażliwości intelektualnej

• Kształtowanie kultury umysłowej.

Wychowanie umysłowe wg Mariana Nowaka:

Jest związane z potrzebą wychowanka do od swoich dyspozycji, wyciągał wnioski z doświadczenia przystosowania swojego organizmu i całej swojej egzystencji do środowiska poprzez myślenie i wyobraźnię. Pobudza podmiot do tego, aby wchodząc oraz ustalał stałe, pewne i pożyteczne relacje z otaczającą go rzeczywistością. Chodzi o nabycie przez wychowanka umiejętności wyobrażenia sobie określonych sytuacji, przewidywania ich, a następnie przekształcenia, przy udziale uwagi i pamięci, w wiedzę przydatną do działania.

Wg Nowaka rozwój umysłu odbywa się dzięki:

Rozwojowi języka i mowy:

Nabywanie języka i zdolności mówienia ( niekoniecznie werbalnego) wskazuje na bardzo istotną granicę między światem, zwierzęcym, a światem ludzkim. Przez mowę człowiek wyraża własny świat wewnętrzny (swoje myśli i uczucia) i przekazuje treści dotyczące świata zewnętrznego. Tym samym przejawia swoja władzę nad światem rzeczy.

Wg koncepcji personalistycznej język i mowa pełnią następujące funkcje:

• Autoekspresja -osoba modyfikuje i zmienia w sensie podmiotowym przyswojone elementy ( rzeczywistość i stany emocjonalne o charakterze społecznym).

• Przekazywanie lub komunikowanie - osoba wchodzi w relacje z innymi osobami celem przekazywania lub komunikowania własnych treści.

• Sugestia - osoba jakby pomijając obiektywne elementy przeżywanych treści chce wzbudzić u współrozmówców podobne stany uczuciowe i wolitywne. Język w komunikacji wspiera osobę w procesach poznawczych i praktycznych, w inteligencji i w charakterze, w jej byciu indywidualnym i społecznym

Dojrzałość języka ( mowy) osiąga się na tyle, na ile podmiot potrafi rozszerzyć swoje relacje w środowisku społecznym. Na początku język w dużej mierze służy dziecku do oddziaływania na dorosłych, by od nich otrzymać to, czego samo nie potrafi osiągnąć. Stopniowo dziecko nawiązuje kontakty z rzeczywistością, przyswaja ją sobie i dokonuje w niej stopniowej ekspansji. W ten sposób poszerza swoje doświadczenie i chce podzielić się nim z innymi. Poszukuje środków, aby to uczynić.

Ćwiczenie różnych form języka pobudza rozwój umysłowy i wyostrza sferę emocjonalną, której rozwój wzbogaca język o elementy osobowe i kulturalne.

Wychowanie sprzyja przyswojeniu sobie wielu różnych środków wyrazu ( słownych, muzycznych, graficznych, rysunkowych, plastycznych) i czyni je zrozumiałymi. Nabywanie umiejętności językowych jest istotnym warunkiem rozwoju intelektualnego i emocjonalno-moralnego, ponieważ treść doświadczenia historyczno-społecznego ludzi, która koncentrowała się na rzeczach materialnych jest uogólniana i wyrażana w formie werbalnej. I jest to właśnie ta forma, która ukazuje się dziecku w bogactwie różnej wiedzy i pojęć o otaczającym świecie.

Wychowanie zwraca uwagę na naturalne możliwości wychowywanego podmiotu oraz na możliwości stwarzane dla niego przez środowisko - w celu przekształcenia tych pierwszych w autentyczne zdolności, które posłużą jednostce do kontrolowania i zmieniania środowiska.

Wychowanek, pobudzony przez wewnętrzne potrzeby swojej natury, wchodzi w relację z faktami i osobami, które mogą zaspakajać jego potrzeby. Wyzwala w sobie procesy psychiczne związane z dawaniem i otrzymywaniem odpowiedzi oraz rozwija struktury myślowe, czyli systemy symbolicznych znaków porozumiewania się i języka. Formując w sobie stopniowo podstawowe schematy zachować wychowanek jakby pomniejsza swoją bezpośrednią zależność od środowiska.

Rozwoju procesu myślenia

Myślenie człowieka wiąże się z interpretowaniem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych i konsekwencji nadawaniem im znaczenia, które jest wyrażana w sądach. Człowiek myśli, ponieważ jest pobudzany do tego przez konieczność stawiania czoła wyzwaniom życiowym i rozwiązywania problemów. Myśleć oznacza przyswajać sobie pewne właściwości, które będą skuteczniej prowadziły do rozwiązywania problemów.

Myśląc doprowadzamy do pewnej systematyzacji naszych pojęć i obrazów. W wyobraźni przedstawiamy sobie to, czego nie ma, lecz co mogłoby zaistnieć ( o czym wiemy na podstawie doświadczenie przeszłości). W tym sensie celem wychowania umysłowego jest stworzenie warunków, które ułatwiałyby przemianę praktycznego myślenia wychowanka (opartego na konkretnym działaniu) w myślenie pojęciowe, spekulatywne, oparte na procesach poznawczych, pobudzające wyobraźnię i czyniące ją twórczą.

Wychowanie umysłowe wiąże się również z wewnętrzną potrzebą wychowanka do przystosowania swojego organizmu i całej swojej egzystencji do środowiska poprzez myślenie i wyobraźnię. Pobudza podmiot do tego, aby wychodząc od swoich dyspozycji, wyciągał wnioski z doświadczenia oraz ustalał stałe, pewne i pożyteczne relacje z otaczającą go rzeczywistością. Chodzi o nabycie przez wychowanka umiejętności wyobrażania sobie określonych sytuacji, przewidywania ich, a następnie przekształcania, przy udziale uwagi i pamięci, w wiedzę przydatną do działania. Na tym podłożu wychowanek podejmuje taką aktywność, jak: konfrontacja, przyswajanie, pomnażanie, eksperyment, zawieranie układu przy utrzymaniu interakcji podmiot-przedmiot oraz organizm-środowisko.

Ćwiczenie tych aktywności prowadzi do rozwoju dalszych zdolności, zwanych logicznymi. Są one postrzegane jako sterowane poprzez prawa poza empiryczne oraz wyposażone we własną konieczność i uniwersalność.

Rozwój intelektualny wychowanka prowadzi zatem do spotkania z rzeczywistością zewnętrzną (środowisko i kultura), wyzwalają postawę poszukiwania i twórczości

Potrzeby wychowanka w relacji ze środowiskiem przekształcają się w zainteresowania i wyzwalają procesy myślowe zmierzające do poprawienia i systematyzowania tego środowiska. W ten sposób od swoistego „zbiorowiska swoich myśli” człowiek dochodzi do poznania refleksyjnego, a następnie do zdolności analizy i syntezy, w miarę możliwości obiektywnych, oraz do wyzwalania się z zależności od utartego poziomu i sposobu myślenia, co w społecznościach zbyt statycznych może być zarazem zniewalające. Zadanie wychowawcy i nauczyciela powinno się sprowadzać do zapewnienia współzależności między aktywnością umysłową a treściami, co zapobiegnie myśleniu w pustce lub pasywności.

Kształtowanie umysłu:

Herbert Spencer, angielski filozof i socjolog, używa przykładu dzikiego dziecka z Aveyronu, aby udowodnić, że w każdej dziedzinie wychowania niezbędna jest pomoc i wsparcie rodziców, czy opiekunów. Uważa on, że dbając z dnia na dzień o właściwy rodzaj faktów przygotowanych we właściwy sposób i podając je w należytych rozmiarach w odpowiednim czasie, udzielamy w dużym zakresie czynnej pomocy zarówno umysłowi dziecka, jak i jego ciału.

Dzieci najszybciej zdobywają wiedzę na podstawie zabawy i doświadczeń. Aby rozwijać umysły dzieci zostało stworzonych wiele zabaw dydaktycznych. Są to takie zabawy, które z reguły prowadzą do rozwiązania jakiegoś założonego zadania; najczęściej jej celem jest rozwijanie zdolności poznawczych. Ich wartości edukacyjne, powodują iż coraz szerzej są wykorzystywane w procesie kształcenia. Do zabaw umysłowych zaliczamy m.in. Loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, chińczyk, domino, warcaby, gry pamięciowe itp.

Wychowanie umysłowe w szkole realizuje się także poprzez pracę pozalekcyjną i zajęcia w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie równoległe, kształcenie ciągłe i samokształcenie.

---