Postępowanie sądowo-administracyjne, zwane również kontrolą sądowo-
administracyjną decyzji i innych aktów wydanych przez organy
administracji państwowej, to często jedyna szansa na zmianę decyzji
niekorzystnych dla podmiotów gospodarczych. Dotyczy to zwłaszcza
sytuacji, gdy spór toczy się co do interpretacji niejasnych przepisów
prawa.
Zakres spraw rozpoznawanych w postępowaniu sądowo-administracyjnym
Jak wynika bowiem z treści art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002
r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153,
poz. 1270 ze zm.; dalej: "upssa"), sądy administracyjne sprawują
kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki
określone w ustawie. Kontrola działalności administracji publicznej
przez sądy administracyjne obejmuje natomiast orzekanie w sprawach
skarg na akty lub czynności z zakresu administracji publicznej
wskazane w powołanym wyżej przepisie. Tym samym należy rozumieć, iż
sądy administracyjne nie mają delegacji ustawowej do rozpatrywania
spraw wykraczających poza zakres wskazany w przepisach upssa.
W związku z tym w praktyce, w oparciu o powołany przepis, skargę do
sądu administracyjnego można składać m.in. na:
* decyzje określające lub ustalające wysokość zobowiązań podatkowych,
* postanowienia wydawane w toku postępowań administracyjnych, na które
służą zażalenia,
* decyzje w sprawie odmowy zmiany lub zmieniające postanowienia w
sprawie wiążących interpretacji podatkowych,
* decyzje administracyjne wydawane w oparciu o KPA i inne akty prawne
(np. w sprawie znaków towarowych).
Z uwagi na to, iż jednym z najliczniejszych i najczęściej spotykanych,
a tym samym najpowszechniejszym w praktyce rodzajem prowadzonych
postępowań sądowo-administracyjnych jest kontrola sądowo-
administracyjna decyzji i postanowień wydawanych przez organy
podatkowe w sprawach z zakresu prawa podatkowego, niniejsze rozważania
zostaną odniesione do skarg na akty i czynności wydawane w toku
postępowań podatkowych, tj. skarg wnoszonych m.in. na:
* decyzje określające lub ustalające zobowiązania podatkowe,
* postanowienia, na które służą zażalenia, w tym postanowienia w
sprawie interpretacji wydawanych do 30 czerwca 2007 r.,
* interpretacje indywidualne wydawane od 1 lipca 2007 r.,
* decyzje w sprawie ulg podatkowych (rozłożenie na raty, umorzenie
zaległości podatkowych itp.).
Kto i kiedy może złożyć skargę
Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes
prawny. Skargę można wnieść także wspólnie - jeżeli kilka osób jest
uprawnionych do wniesienia skargi na tę samą decyzję, postanowienie,
inny akt lub czynność albo bezczynność organu, wszyscy mogą występować
w roli skarżących. Skargę do sądu administracyjnego można sporządzić
samodzielnie lub za pośrednictwem pełnomocnika. Przy wnoszeniu skargi
do sądu administracyjnego przez podmioty reprezentowane przez ich
organy zarządzające albo też np. przez spółki prawa handlowego nie
mające osobowości prawnej (m.in. spółki jawne, komandytowe) ważne jest
właściwe umocowanie osób reprezentujących te podmioty przez sądem
administracyjnym.
Istotną kwestią związaną ze skutecznością wniesienia skargi do sądu
administracyjnego jest wyczerpanie środków zaskarżenia w postępowaniu
podatkowym. Przez wyczerpanie środków zaskarżenia rozumie się
sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia,
taki jak zażalenie, odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie
sprawy, przewidziany w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.; dalej: "OP").
A zatem nie jest możliwe wniesienie skargi bezpośrednio na decyzję
organu I instancji (tj. np. naczelnika urzędu skarbowego). Trzeba
postąpić zgodnie z pouczeniem i najpierw wnieść w terminie odwołanie
do organu wyższej instancji, a potem decyzję organu II instancji
zaskarżyć do sądu administracyjnego.
Termin i sposób złożenia skargi
Postępowanie sądowo-administracyjne od 2004 roku jest dwuinstancyjne.
W pierwszej instancji orzekają wojewódzkie sądy administracyjne (WSA).
Skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia
skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Po zreformowaniu sądownictwa
administracyjnego zmieniono sposób wnoszenia skargi. Przed 2004 rokiem
skargę należało wnieść bezpośrednio do sądu administracyjnego. Obecnie
skargę do sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu,
którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi. Inaczej
mówiąc, adresatem skargi jest wojewódzki sąd administracyjny, ale
organ II instancji, którego decyzję skarżymy, będzie w tym
pośredniczył. Organ sam przekazuje skargę właściwemu sądowi
administracyjnemu wraz z aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w
terminie trzydziestu dni od dnia jej wniesienia.
Wojewódzki sąd administracyjny nie jest związany granicami skargi.
Nawet jeśli podmiot gospodarczy będący skarżącym nie korzysta z pomocy
prawnika, sąd po zapoznaniu się z aktami sprawy winien rozpatrzyć
wszystkie okoliczności sprawy.
Skargi wnoszone bezpośrednio do wojewódzkich sądów administracyjnych
są zwracane organom podatkowym w celu zachowania prawidłowej procedury
przekazywania skargi. Jeżeli strona wniesie skargę bezpośrednio do
sądu, ten może nie zdążyć odesłać jej w terminie do organu. W takim
przypadku termin do wniesienia skargi zachowany będzie jedynie wtedy,
gdy sąd, do którego wniesiono omyłkowo skargę, zdoła ją nadać na adres
organu przed upływem 30-dniowego terminu. Ewentualne ryzyko
przekroczenia procesowego terminu oraz skutki z tym związane
(odrzucenie skargi) poniesie skarżący podatnik. Dlatego też warto
upewnić się, czy skarga została skierowana do właściwego organu, mając
na względzie konieczność dochowania ustawowego terminu do wniesienia
skargi.
Na złożenie skargi skarżący ma 30 dni od dnia doręczenia decyzji.
Terminy w postępowaniu sądowym oblicza się według przepisów prawa
cywilnego, przy czym jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę
lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się
następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy.
Innym sposobem skutecznego złożenia skargi w terminie - obok
osobistego złożenia jej w biurze podawczym organu II instancji - jest
nadanie skargi pocztą. Zgodnie z przepisami oddanie pisma w polskim
urzędzie pocztowym lub w polskim urzędzie konsularnym jest
równoznaczne z wniesieniem go do sądu.
Skargę do WSA można sporządzić samodzielnie lub też powierzyć jej
napisanie profesjonaliście (np. radcy prawnemu lub doradcy
podatkowemu). O ile jednak przed WSA skarżący może występować
samodzielnie, o tyle przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (w ramach
skargi kasacyjnej od wyroku WSA) skarżący musi występować poprzez
pełnomocnika.
Koniecznym warunkiem skuteczności skargi jest opłacenie wpisu. W
przypadku spraw podatkowych zwykle będzie to wpis stosunkowy,
aczkolwiek możliwy jest wpis stały, gdy nie występuje wartość
przedmiotu sporu (np. skargi na decyzje w sprawie interpretacji
podatkowych). Wpis należy zapłacić najpóźniej na wezwanie sądu w
określonym terminie, a brak zapłaty spowoduje odrzucenie skargi. W
sytuacji jednak, gdy strona jest reprezentowana przez adwokata lub
radcę prawnego, wpis stały musi być uiszczony z chwilą złożenia
skargi, pod rygorem odrzucenia skargi.
Czynność podjęta w postępowaniu sądowo -administracyjnym po upływie
terminu jest bezskuteczna. Wyjątkowo sąd może terminy wskazane w
upssa, w tym termin do wniesienia skargi, przywrócić. Niemniej jednak
może stać się tak tylko wtedy, gdy strona nie dokonała w terminie
czynności w postępowaniu sądowym bez swojej winy, i złoży wniosek o
przywrócenie terminu. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi
się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni
od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Należy w nim
uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu
terminu. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się
za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność jest
przedmiotem skargi. Równocześnie z wnioskiem trzeba dokonać czynności,
której strona nie dokonała w terminie. W tym przypadku jednocześnie z
wnioskiem trzeba będzie wnieść skargę.
Skarga
Skarga do WSA powinna czynić zadość wymaganiom pisma w postępowaniu
sądowym. Każde pismo strony powinno zawierać:
* oznaczenie sądu, do którego jest skierowane,
* imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i
pełnomocników,
* oznaczenie rodzaju pisma,
* osnowę wniosku lub oświadczenia,
* podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
* wskazanie załączników.
Oprócz powyższych elementów skarga do WSA musi zawierać: wskazanie
zaskarżonej decyzji (postanowienia, innego aktu lub czynności),
oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy
oraz określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego.
Jeżeli skarga jest pierwszym pismem w sprawie, powinna dodatkowo
zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania (siedziby). W razie jego
braku adresu do doręczeń lub siedziby stron, ich przedstawicieli
ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sprawy. Każde dalsze pisma
w postępowaniu sądowym pisma muszą zawierać sygnaturę akt.
Wstrzymanie wykonania zaskarżanego aktu
Samo wniesienie skargi do sądu administracyjnego nie wstrzymuje
wykonania zaskarżanego aktu lub czynności. Niemniej jednak możliwe
jest - w razie wniesienia skargi - wstrzymanie wykonania decyzji lub
postanowienia przez organ, który ją/je wydał, przy czym wstrzymanie
wykonania danego aktu lub czynności może wstrzymać organ, z urzędu lub
na wniosek skarżącego, w całości lub w części.
Jeśli jednak nie doszło do wstrzymania wykonania zaskarżanego aktu lub
czynności przed przekazaniem sądowi skargi, wówczas sąd może na
wniosek skarżącego wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w
całości lub w części zaskarżanego aktu lub czynności. Sytuacja taka co
do zasady jest możliwa, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia
znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków.
Rozprawa
Przed wydaniem wyroku sąd administracyjny rozpoznaje sprawę na
rozprawach, które co do zasady są - poza pewnymi wyjątkami - jawne.
Po rozpoczęciu rozprawy i złożeniu sprawozdania przez sędziego
sprawozdawcę, strony - najpierw skarżący, a potem organ - mogą
zgłaszać ustnie swoje żądania i wnioski oraz składają wyjaśnienia.
Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne i faktyczne swych żądań
i wniosków.
Z przebiegu posiedzenia jawnego sporządzany jest każdorazowo, pod
kierunkiem przewodniczącego składu sędziowskiego, protokół. Ponieważ w
praktyce protokół uwzględnia zgłaszane w trakcie rozprawy ustne
żądania i wnioski w sposób bardzo ogólnikowy, warto pomyśleć o
sprecyzowaniu wyjaśnień i żądań w tzw. piśmie procesowym i złożyć je
najpóźniej w momencie rozpoczęcia rozprawy, jednocześnie przekazując
jego kopię stronie przeciwnej. Zyskujemy wówczas pewność, iż sąd
weźmie pod uwagę nasze wszelkie zarzuty i wnioski, a ewentualne
nieustosunkowanie się sądu do argumentów wskazanych w piśmie
procesowym może stanowić przesłankę do złożenia skargi kasacyjnej.
Pamiętać również należy o tym, iż nieobecność stron (zarówno
skarżącej, jak i pozwanej) lub też ich pełnomocników na rozprawie nie
wstrzymuje rozpoznania sprawy. Jeśli zatem z uzasadnionych przyczyn
nie może skarżący wziąć udziału w rozprawie, a jednocześnie strona
skarżąca ma przekonanie o konieczności uczestniczenia w niej, lepiej z
pewnym wyprzedzeniem poprosić sąd o odroczenie terminu rozprawy.
Wyrok
Wydawane przez sądy administracyjne wyroki zapadają po zamknięciu
rozprawy, na podstawie akt sprawy. Mają one formę ustnego ogłoszenia,
aczkolwiek sąd, uwzględniając skargę strony skarżącej, ma obowiązek
sporządzić pisemne uzasadnienie wyroku, w terminie czternastu dni od
dnia ogłoszenia wyroku albo podpisania sentencji wyroku wydanego na
posiedzeniu niejawnym. To oznacza, iż w przypadku oddalenia skargi,
pisemne uzasadnienie jest sporządzane wyłącznie wtedy, gdy z takim
wnioskiem zwróci się strona skarżąca, w terminie 7 dni od dnia
ogłoszenia wyroku. A ponieważ ustne uzasadnienie wyroku jest zwykle
ograniczone do zwięzłego podsumowania argumentacji sądu, warto
pamiętać o wniosku o sporządzenie pisemnego uzasadnienia, które
niewątpliwie może być bardzo przydatne przy sporządzaniu skargi
kasacyjnej.
Wydany przez WSA wyrok wiąże sąd administracyjny, który ten wyrok
wydał, a nadto organy podatkowe, których akty lub czynności były
przedmiotem skargi. W praktyce oznacza to, iż organy podatkowe, choćby
nawet nie podzielały stanowiska wyrażonego przez WSA, nie mogą
kiedykolwiek indziej zająć - w stosunku do skarżącego i w oparciu o
identyczny stan faktyczny - innego niż zaprezentowane przez WSA
stanowiska.
Skarga kasacyjna
Od wydanego przez WSA wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie
w sprawie przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu
Administracyjnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Skargę kasacyjną można oprzeć wyłącznie na dwóch następujących
podstawach:
1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie;
2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. W praktyce występują znacznie trudności
w określeniu właściwej podstawy skargi kasacyjnej, dlatego też w tej
sytuacji warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. Sporządzenie bowiem
skargi kasacyjnej w oparciu o błędną podstawę prawną spowoduje
odrzucenie skargi kasacyjnej z powodów czysto formalnych.
Podobnie jak w przypadku skargi, skargę kasacyjną wnosi się za
pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w
terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia
z uzasadnieniem. I w tym wypadku ważne jest dochowanie ustawowego
terminu oraz skierowanie skargi kasacyjnej do właściwego sądu, bowiem
niedopełnienie tych wymogów formalnych spowoduje odrzucenie skargi
kasacyjnej już przez WSA.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego kończy postępowanie sądowo-
administracyjne, a pisemne uzasadnienie wyroku - inaczej niż w
przypadku wyroku WSA - sporządzane jest z urzędu w każdym przypadku,
na co wskazuje treść art. 193 upssa.
W ostatnim okresie coraz więcej kwestii wątpliwych i spornych
rozstrzyganych jest przez sądy administracyjne w ramach tzw. pytań
prejudycjalnych do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Dotyczy to
przede wszystkim niejasności na tle zgodności polskich przepisów
podatkowych z regulacjami unijnymi. Dlatego też sądy administracyjne
(z urzędu lub na wniosek stron postępowania) częstokroć sięgają po
możliwość złożenia - przed wydaniem ostatecznego wyroku - zapytania
prejudycjalnego do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Warto
zatem korzystać z takiej formy rozstrzygnięcia spraw i, kierując
skargę do sądu administracyjnego, wnioskować o pytania prejudycjalne.