Naczelny Sąd Administracyjny wprowadzono do systemu polityczno-prawnego w Polsce w 1980 r. w trakcie nowelizacji KPA, wprowadzając zasadę sądowej kontroli rozstrzygnięć administracyjnych na zasadach i trybie określonym w Dziale VI KPA dotyczącym zaskarżania decyzji do sądu administracyjnego. Podstawą prawną działania NSA była ustawa z 31.01.1980r. o NSA oraz zmianie ustawy KPA, a także Dział VI KPA.
Następnie podstawą prawną organizacji i funkcjonowania NSA była ustawa z 11.05.1995r. o NSA, która uchyliła Dział VI KPA.
Obecnie podstawę prawną działania sądów administracyjnych w Polsce stanowi ustawa z 25.07.2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych; ustawa z 30.08.2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; ustawa z 30.08.2002r. Przepisy wprowadzające ustawę- Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Obowiązująca w poprzednim stanie prawnym rewizja nadzwyczajna do Sądu Najwyższego od orzeczeń NSA nie przysługiwała zainteresowanym podmiotom mającym interes prawny w danej sprawie, lecz jedynie uprawnionymi były podmioty wymienione w ustawie np. Minister Sprawiedliwości, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Rzecznik Praw Obywatelskich.
Wymogi stawiane sędziom w starym systemie prawnym: dawały gwarancję należnego wykonywania obowiązków sędziego PRL; posiadał obywatelstwo polskie i korzystał z pełni praw cywilnych i obywatelskich; był nieskazitelnego charakteru; ukończył uniwersyteckie studia prawnicze; ukończył 35 lat; był zatrudniony 10 lat na stanowisku prokuratora, sędziego, notariusza, radcy prawnego, arbitra (sędzia sądu gospodarczego); albo 10 lat wykonywał zawód adwokata lub pozostawał na samodzielnym stanowisku w administracji; posiadał fachową wiedzę prawniczą z prawa administracyjnego i innych pokrewnych; wymóg 10 lat stażu pracy nie dotyczył profesorów i docentów.
Jednym z podstawowych założeń demokratycznego państwa prawa jest zagwarantowanie obywatelom dostępu do sądu, aby mogli bronić swoich interesów przed niezawisłym organem, kierującym się wyłącznie obowiązującym prawem.
Zasada prawa do procesu i zasada prawa do sądu - sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Podmiot administrowany ma zagwarantowaną drogę obrony swoich praw i interesów, które zostały naruszone działalnością lub bezczynnością administracji, w postępowaniu przed sądem administracyjnym.
Prawo do sądu - to prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Jak należy rozumieć sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez sądy administracyjne?
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez NSA oraz inne sądy administracyjne następuje poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, która obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego - to zorganizowanie sądownictwa administracyjnego na dwóch szczeblach; sądami administracyjnymi I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne, natomiast sądem II instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzygają spory kompetencyjne między: organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej; organami jednostek samorządu terytorialnego; samorządowymi kolegiami odwoławczymi. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sędziowie sądów administracyjnych w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Sędziów tych sądów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Do pełnienia obowiązków na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto:
ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
jest nieskazitelnego charakteru;
ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
ukończył 35 lat życia;
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej;
pozostawał co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej albo w tym samym czasie wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza; lub przez 10 lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego; lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej 2 lata. Wymagania te nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych.
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być powołany ten, kto:
ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
jest nieskazitelnego charakteru;
ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
ukończył 40 lat życia; ( wymóg 40 lat nie dotyczy sędziego, który co najmniej 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego wsa);
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej;
pozostawał co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo w tym samym czasie wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza;
Prezes NSA może mianować asesorem sądowym osobę, która:
ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
jest nieskazitelnego charakteru;
ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
ukończyła 30 lat życia;
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej;
pozostawała co najmniej 4 lata na stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej lub w tym samym czasie wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza; albo przez 6 lat pozostawała w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.
Referendarzem sądowym do wykonywania czynności w postępowaniu mediacyjnym oraz innych czynności sędziowskich może być mianowania osoba, która:
ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
jest nieskazitelnego charakteru;
ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
pozostawała co najmniej 3 lata na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.
Zakres właściwości sądów administracyjnych. Sądy administracyjne są powołane do rozpoznawania spraw sądowo-administracyjnych. Sprawy sądowo-administracyjne to sprawy z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz inne spawy, do których stosuje się prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi na mocy ustaw szczególnych.
Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, która obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
decyzje administracyjne;
postanowienia wydane w ogólnym postępowaniu administracyjnym, jeżeli służy na nie zażalenie albo kończą postępowanie albo rozstrzygają sprawę co do istoty;
postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, jeżeli służy na nie zażalenie;
inne niż wymienione wyżej akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;
akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;
inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej;
akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;
bezczynność organów w przypadku niewydania decyzji administracyjnej, wymienionych wyżej postanowień w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym oraz innych aktów i czynności z zakresu administracji publicznej.
Zakres wyłączeń spod kognicji sądów administracyjnych. Sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach:
wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej;
wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi;
odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa;
wiz wydawanych przez konsulów;
zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego wydawanych przez konsula.
Zakres właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości rzeczowej NSA. Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do jego właściwości na mocy ustaw szczególnych. Do zakresu właściwości rzeczowej NSA należy:
rozstrzyganie sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego; między samorządowymi kolegiami odwoławczymi; między organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej;
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;
podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;
podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo-administracyjnej;
rozpoznawanie innych spraw należących do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw.
Spory o właściwość należące do kognicji NSA sąd ten rozpoznaje jedynie na wniosek, a nie z urzędu. Rozstrzygnięcie następuje w formie postanowienia NSA przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy.
Zasada prawa do sądu stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Zasada dwuinstancyjności. Wojewódzkie sądy administracyjne rozstrzygają w I instancji sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych, natomiast NSA rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów. Zasada dwuinstancyjności oznacza, że zainteresowany podmiot ma prawo do, co najmniej dwukrotnego rozpoznania jego sprawy przez niezależny i niezawisły sąd.
Zasada legalizmu. Sądy administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Kontrola obejmuje także orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organu samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Sądy administracyjne nie mogą (nie wolno im) zastępować organów administracji w wykonywaniu funkcji administracyjnych. Nie orzekają zatem merytorycznie w sprawach administracyjnych; eliminują z obrotu prawnego akty prawne niezgodne z obowiązującym prawem. Uznając skargę za zasadną sąd może wydać tylko orzeczenie kasacyjne nigdy merytoryczne.
Właściwość sądu administracyjnego. Do właściwości wojewódzkich sądów administracyjnych należą wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości NSA. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest ten wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona. Jeżeli wymagają tego względy celowości, to Prezydent RP może przekazać wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu rozpoznawanie spraw określonego rodzaju, należących do właściwości innego wojewódzkiego sądu adm. Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, chociażby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Wyłączenie sędziego. Wyłączeniu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi podlega: sędzia, asesor sądowy, referendarz sądowy, protokolant oraz prokurator (według tych samych reguł). Wyłączenie następuje albo z mocy prawa, albo na żądanie. Sędzia (oraz inne wymienione osoby) jest wyłączony od udziału w postępowaniu z mocy prawa w przypadkach: 1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może wpływać na jego prawa lub obowiązki; 2) w sprawach swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; 3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; 4) w sprawach, w których był lub jest nadal pełnomocnikiem jednej ze stron; 5) w sprawach, w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą; 6) w sprawach, w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator; 7) w sprawach, w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.
Wyłączenie sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tzn. że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego, następuje niezależnie od przyczyn uzasadniających wyłączenie sędziego z mocy prawa. Należy uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie albo ustnie do protokołu. Do czasu rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędziego można spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, w składzie 3 sędziów, na posiedzeniu niejawnym, w formie postanowienia, po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy.
Skład sądu. Sąd administracyjny z reguły orzeka w składzie 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sąd orzeka w składzie 1 sędziego na posiedzeniu niejawnym. Zmiana składu orzekającego może nastąpić jedynie z przyczyn losowych albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym w przyczyn prawnych (przeszkód prawnych).
Strony postępowania. W postępowaniu przed sądem administracyjnym uczestniczą dwie strony o spornych interesach. Podmiot skarżący decyzję lub postanowienie, czyli adresat decyzji administracyjnej (strona postępowania adm.), adresat postanowienia (strona albo inny uczestnik postępowania adm., egzekucyjnego lub zabezpieczającego) albo skarżący inną czynność podjętą w innej formie prawnej, albo skarżący bezczynność administracji. Podmiotem skarżącym może być również: prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna na warunkach określonych prawem. Stroną przeciwną jest organ, który wydał zaskarżoną decyzję lub postanowienie albo podjął inne działanie lub był bezczynny.
Zasada skargowości oznacza, że sąd wszczyna postępowanie na podstawie skargi uprawnionego do jej wniesienia podmiotu. Uprawnionym do złożenia skargi jest: 1) każdy, kto ma w tym interes prawny; 2) prokurator; 3) Rzecznik Praw Obywatelskich; 4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu adm.; 5) inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.
Uprawnienie organizacji społecznej występującej w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, uzależnione zostało od przedmiotu jej statutowej działalności i uprzedniego uczestnictwa w postępowaniu administracyjnym jako podmiot na prawach strony. Jeżeli zaś organizacja społeczna powoła się na własny interes prawny, to ma legitymację do złożenia skargi jako każdy kto ma interes prawny.
Uczestnikiem postępowania na prawach strony jest osoba, która brała udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosła skargi, ale tylko pod warunkiem, że wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego.
Uczestnik postępowania to osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego. Chodzi o osobę mającą interes prawny w postępowaniu administracyjnym (stronę tego postęp.) ale faktycznie niebędącą stroną w tym postępowaniu. Udział w charakterze uczestnika może zgłosić również organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.
Udział w postępowaniu na prawach strony może wziąć także prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela. Prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, a także wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania.
Zdolność sądowa to zdolność osób do występowania przed sądem administracyjnym jako strona. Zdolność taką mają osoby fizyczne, osoby prawne, państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, organizacje społeczne niemające osobowości prawnej.
Zdolność procesowa to zdolność do czynności w postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zdolność procesową mają osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje społeczne i jednostki organizacyjne mające zdolność sądową. Osoba fizyczna mniemająca zdolności procesowej może podejmować czynności w postępowaniu tylko przez przedstawiciela ustawowego.
Pełnomocnikiem strony (osoby fizycznej, osoby prawnej) może być adwokat, radca prawny, inny skarżący lub uczestnik postępowania, rodzice, małżonek, rodzeństwo, zstępni strony, osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Pełnomocnikiem osoby prawnej, przedsiębiorcy, państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych - mniemających osobowości prawnej - może być pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego.
Pełnomocnictwo może być: 1) ogólne - do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi; 2) do prowadzenia poszczególnych spraw; 3) do niektórych tylko czynności w postępowaniu. Pełnomocnictwo może być udzielone na piśmie albo złożone ustnie do protokołu. Pełnomocnik ma obowiązek dołączyć pełnomocnictwo do akt sprawy przy pierwszej czynności procesowej. Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu od dnia zawiadomienia go o tym, w stosunku do strony przeciwnej i innych uczestników - od dnia doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, powinien działać za stronę jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku. Pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej; jednak pełnomocnik działa aż do czasu zawieszenia postępowania.
Pisma strony w postępowaniu sądowym obejmują wnioski i oświadczenia stron. Pismo strony powinno zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowane; imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; oznaczenie rodzaju pisma; osnowę pisma; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; wykaz załączników. Jeżeli pismo jest pierwszym w sprawie powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania strony, a razie jego braku - adresu do doręczeń oraz oznaczenie przedmiotu sprawy. Dalsze pisma w sprawie powinny zawierać oznaczenie sygnatury akt.
Wniosek o wszczęcie postępowania składa się bezpośrednio do sądu. Wniosek powinien czynić zadość wymaganiom pisma w postępowaniu sądowym a ponadto zawierać: określenie żądania, jego podstawy i uzasadnienie oraz oznaczenie stron i organów.
Skarga do sądu administracyjnego. Sąd administracyjny wszczyna postępowanie sądowe na podstawie skargi, złożonej przez podmiot uprawniony do jej wniesienia. Skargę na decyzję (postanowienie) może wnieść tylko legitymowany podmiot, którym jest - każdy, kto ma interes prawny we wniesieniu skargi, czyli strona postępowania albo adresat postanowienia (który niekoniecznie jest stroną); prokurator; Rzecznik Praw Obywatelskich; organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym; inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.
Wyczerpanie środków zaskarżenia jest warunkiem złożenia skargi na decyzję (postanowienie) przeciwko zaskarżonemu rozstrzygnięciu, jeżeli skargę wnosi strona albo organizacja społeczna. Wymóg ten nie dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. Przez pojęcie środków zaskarżenia należy rozumieć jedynie zwykłe środki prawne czyli odwołania od decyzji, zażalenia na postanowienia i wnioski o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ.
Termin do złożenia skargi na decyzję (postanowienie) dla strony i organizacji społecznej wynosi 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie (decyzji, postanowienia), a w pozostałych wypadkach w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania o usunięcie naruszenia prawa.
Skargę do sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi. Ten organ przekazuje skargę sądowi wraz z aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w terminie 30 dni od dnia jej wniesienia. Organ administracji, którego działanie lub bezczynność zaskarżono, może w zakresie swojej właściwości uwzględnić skargę w całości do dnia rozpoczęcia rozprawy. Jeżeli organ administracji nie przekaże skargi do sądu albo nie prześle akt sprawy i/lub odpowiedzi na skargę w rzeczonym terminie 30 dni - sąd na wniosek skarżącego może wymierzyć organowi grzywnę.
Uiszczenie wpisu. W celu skutecznego wniesienia skargi do sądu administracyjnego należy uiścić wpis. Wpis stosunkowy jest pobierany w sprawach, których przedmiot dotyczy należności pieniężnych. W pozostałych sprawach pobierany jest wpis stały. Jego wysokość uzależniona jest od rodzaju i charakteru sprawy. Zwolnieni z obowiązku uiszczania wpisu są: prokurator; Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna - która nie występuje w obronie własnego interesu prawnego; organy gminy i związki komunalne oraz organy sprawujące nadzór nad działalnością komunalną.
Skarga na decyzję, postanowienie, inny akt lub czynność albo bezczynność organu administracji publicznej powinna zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowana; oznaczenie rodzaju pisma; oznaczenie skarżącego (jego miejsce zamieszkania lub siedziby); wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia lub innego aktu czy czynności podlegającej skardze; oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy; określenie, na czym polega naruszenie prawa lub interesu prawnego w zaskarżonej czynności lub akcie; podpis osoby wnoszącej skargę, a w wypadku wniesienia jej przez pełnomocnika - jego podpis.
Skutki prawne skargi. Suspensywność skargi - możliwość wstrzymania wykonania aktu (decyzji, postanowienia) lub zawieszenia zaskarżonej czynności. W razie wniesienia skargi na decyzję lub postanowienie organ, który ją wydał, może wstrzymać z urzędu lub na wniosek skarżącego ich wykonanie w całości lub części chyba że zachodzą przesłanki, od których w postępowaniu administracyjnym uzależnione jest nadanie decyzji lub postanowieniu rygoru natychmiastowej wykonalności albo gdy ustawa szczególna wyłącza wstrzymanie wykonania.
W razie wniesienia skargi na inne akty lub czynności z zakresu administracji właściwy organ może, z urzędu lub na wniosek strony wstrzymać : wykonanie aktu lub czynności w całości lub części; wykonanie uchwały lub aktu w całości albo w części, z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które już weszły w życie. Po przekazaniu skargi sądowi, sąd może na wniosek skarżącego postanowić o wstrzymaniu wykonania w całości lub części aktu lub czynności, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków - z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które weszły w życie.
Cofnięcie skargi - skarżący (podmiot legitymowany do złożenia skargi) może cofnąć skargę zarówno przed rozprawą, jak i na rozprawie. Cofnięcie skargi wiąże sąd. Sąd uzna cofnięcie skargi za niedopuszczalne, jeżeli zmierza ono do obejścia prawa lub spowodowałoby utrzymanie w mocy aktu lub czynności dotkniętych wadą nieważności.
Odrzucenie skargi, oddalenie lub uwzględnienie skargi.
Sąd odrzuca skargę na decyzję (postanowienie), jeżeli wniesiono ją po upływie terminu do jej wniesienia, chyba że sąd termin przywróci; jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego; gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi; jeżeli sprawa objęta skargą między tymi samymi stronami jest w toku lub została już prawomocnie osądzona; jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo skarżący nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy; gdy jest ona niedopuszczalna z innych przyczyn. Skarga jest niedopuszczalna, jeżeli złożył ją podmiot, który nie ma uprawnień do jej złożenia; nie wyczerpał środków odwoławczych; nie uiścił wpisu. Sąd odrzuca skargę postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym. Sąd administracyjny nie może odrzucić skargi w sprawie niepodlegającej jego kognicji, jeżeli sąd powszechny uznał się za niewłaściwy.
Oddalenie skargi następuje, jeżeli sąd skargi nieuwzględnił; zachodzi to wtedy, gdy skarga była bezzasadna.
Sąd uwzględnia skargę na decyzję (postanowienie), jeżeli jest ona zasadna. Uwzględniając skargę sąd uchyla decyzję (postanowienie) w całości lub w części, albo stwierdza nieważność decyzji (postanowienia) lub stwierdza wydanie decyzji (postanowienia) z naruszeniem prawa.
Sąd uchyli decyzję (postanowienie) gdy stwierdzi, że naruszono prawo materialne i miało to wpływ na wynik sprawy, albo naruszono prawo w ten sposób, że stworzono podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, albo dokonano innego naruszenia przepisów postępowania administracyjnego, jeżeli to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd stwierdzi nieważność decyzji (postanowienia) jeżeli zachodzą przyczyny wadliwości decyzji (art.156KPA): 1) wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości; 2) wydana została bez podstawny prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa; 3) dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną; 4) została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie; 5) była nie wykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały; 6) w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą; 7) zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Terminy. Oddanie pisma w polskim urzędzie pocztowym lub polskim urzędzie konsularnym jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu. Przywrócenie terminu w postępowaniu sądowym następuje wyłącznie na wniosek strony złożony w terminie 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Wniosek ten należy złożyć do sądu, w którym czynność zaniedbana miała być dokonana. We wniosku należy uprawdopodobnić, że strona nie ponosi winy w uchybieniu terminu. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi. Postanowienie o przywróceniu terminu albo odmowie jego przywrócenia może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Oba postanowienia są zaskarżalne w formie zażalenia. Przywrócenie terminu jest niedopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie powoduje dla strony ujemnych skutków w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Wniosek o przywrócenie terminu złożony z uchybieniem rzeczonego terminu 7 dni oraz wniosek z mocy ustawy niedopuszczalny sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym, w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie.
Postępowanie mediacyjne - celem tego postępowania jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Postępowanie mediacyjne może być przeprowadzone na wniosek skarżącego lub organu złożony przed wyznaczeniem rozprawy przed sądem. Może być ono prowadzone mimo braku wniosku stron (skarżącego lub organu) o przeprowadzenie takiego postępowania. Postępowanie mediacyjne prowadzi sędzia lub referendarz sądowy.
Postępowanie uproszczone - ma na celu przyspieszenie postępowania przed sądami administracyjnymi. Postępowanie uproszczone może być prowadzone, gdy:
zaskarżona decyzja lub postanowienie dotknięte są wadą nieważności decyzji z art. 156 KPA lub innych przepisach albo zostały wydane z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania;
strona zgłosi wniosek o rozpoznanie sprawy w tym trybie, a żadna z pozostałych stron nie zażąda przeprowadzenia rozprawy, co może uczynić jedynie w terminie 14 dni od zawiadomienia o złożeniu takiego wniosku;
organ administracji nie przekaże sądowi skargi, mimo wymierzenia mu grzywny, zaś wniosek o rozpoznanie sprawy w tym trybie zgłosi skarżący, i jednocześnie stan faktyczny i prawny przedstawiony w skardze nie budzi uzasadnionych wątpliwości.
W trybie uproszczonym sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym, w składzie jednego sędziego.
Umorzenie postępowania. Sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu 3 lat od daty postanowienia o zawieszeniu. Sąd postanawia o umorzeniu postępowania: 1) jeżeli skarżący skutecznie cofnął skargę; 2) w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego, chyba że udział w sprawie zgłasza osoba - której interesu prawnego dotyczy wynik tego postępowania; 3) gdy postępowanie z innych przyczyn stało się bezprzedmiotowe. Postanowienie w sprawie umorzenia postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Umorzenie postępowania zawieszonego przed NSA powoduje uprawomocnienie się orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Wyrokiem sąd rozstrzyga sprawę. Sąd wydaje wyrok po zamknięciu rozprawy na podstawie akt sprawy. Wyrok może być także wydany na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu uproszczonym albo jeżeli ustawa tak stanowi. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów. Ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę. W sprawie zawiłej sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku na czas do 14 dni. Termin ten może być przedłużony tylko raz i co najwyżej o 7 dni. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym.
Postanowieniem m.in. sąd umarza postępowanie; postanowienia zapadają także we wszystkich kwestiach incydentalnych. Sąd wydaje orzeczenia w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie przewiduje wydania wyroku. Postanowienia mogą być wydawane na posiedzeniach niejawnych, na posiedzeniach jawnych lub na rozprawie.
Zakaz reformationis in peius- sąd administracyjny nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego. Wolno mu odstąpić od tej reguły, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu (decyzji, postanowienia) lub czynności. Sąd administracyjny rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.
Środki odwoławcze: skarga kasacyjna; zażalenie.
Skarga kasacyjna (zwykły środek prawny) - przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Skarga kasacyjna przysługuje do NSA. Uprawnienie do złożenia skargi kasacyjnej służy: stronie; prokuratorowi lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich po doręczeniu im odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Strona, która nie wniosła skargi kasacyjnej, może wnieść do wojewódzkiego sądu administracyjnego odpowiedź na skargę kasacyjną w terminie 14 dni od doręczenia jej odpisu skargi kasacyjnej. Podstawy wniesienia skargi kasacyjnej: naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie albo na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Forma skargi kasacyjnej powinna czynić zadość wymogom pisma procesowego, a ponadto zawierać: oznaczenie zaskarżonego orzeczenia ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części, z przytoczeniem podstaw kasacyjnych i ich uzasadnieniem; zawierać wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany.
Zasada przymusu adwokackiego. Skarga powinna być sporządzona przez uprawniony podmiot a mianowicie przez: adwokata lub radcę prawnego, chyba że skargę kasacyjną sporządza sędzia, prokurator, notariusz, radca Prokuratorii Generalnej; albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem, albo gdy skargę kasacyjną wnosi prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Prokuratoria Generalna SP. W sprawach obowiązków podatkowych skarga kasacyjna może być sporządzona przez doradcę podatkowego, a w sprawach własności przemysłowej przez rzecznika patentowego.
Skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie. Sąd odrzuci skargę kasacyjną, jeżeli: została wniesiona po upływie terminu; z innych przyczyn jest niedopuszczalna; strona w wyznaczonym terminie nie uzupełniła braków formalnych w skardze. Odrzucenie skargi nast. następuje na posiedzeniu niejawnym.
NSA odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny, albo zwróci ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków. NSA odrzuca skargę i umarza postępowanie, jeżeli skarga ulegała odrzuceniu albo istniały podstawy do umorzenia postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym.
NSA oddala skargę kasacyjną, jeżeli nie ma przewidzianych prawem podstaw kasacji albo, jeżeli zaskarżone orzeczenie, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu.
NSA uwzględnia skargę kasacyjną, jeżeli zachodzą podstawy kasacji. W razie uwzględnienia skargi kasacyjnej NSA uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał zaskarżone orzeczenie. Jeżeli sąd ten nie mógłby rozpoznać sprawy w innym składzie, to NSA musi przekazać sprawę do ponownego rozpoznania innemu sądowi.
Skargę kasacyjną rozpoznaje NSA na rozprawie w składzie 3 sędziów, albo na posiedzeniu niejawnym, jeżeli jest ona oparta na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a strona, która wniosła skargę kasacyjną, zrzekła się rozprawy, zaś pozostałe strony nie zażądały przeprowadzenia rozprawy, co mogą uczynić w terminie 14 dni od doręczenia im skargi kasacyjnej. Skargę kasacyjną od postanowienia kończącego postępowanie w sprawie NSA może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym, w składzie 1 sędziego. NSA jest związany granicami skargi kasacyjnej, jednak z urzędu bierze pod uwagę nieważność postępowania, która zachodzi, jeżeli: 1) droga sądowa była niedopuszczalna; 2) strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany; 3) w tej samej sprawie toczy się postępowanie wcześniej wszczęte przed sądem administracyjnym, albo sprawa taka została już prawomocnie osądzona; 4) skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy; 5) strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw; 6) wojewódzki sąd administracyjny orzekł w sprawie, w której jest właściwy NSA.
Jeżeli zachodzi nieważność postępowania, to NSA - rozpoznając skargę kasacyjną uchyla wyrok także w części niezaskarżonej, czyli wychodzi poza granice oznaczone w skardze kasacyjnej.
Zażalenie (zwykły środek prawny) przysługuje uprawnionemu podmiotowi na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego, oraz na postanowienia, których przedmiotem jest: przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu; wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności, na które służy skarga do sądu; zawieszenie postepowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania; odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku; sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa; oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego; odrzucenie skargi kasacyjnej; odrzucenie zażalenia; zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej; ukaranie grzywną.
NSA rozpoznaje również, ale tylko na wniosek strony, te postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mają wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Uprawniony podmiot wnosi zażalenie w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu postanowienia. Zażalenie powinni czynić zadość wymogom pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia, wniosek o jego zmianę lub uchylenie i zwięzłe uzasadnienie. Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania albo jest oczywiście zasadne, to wojewódzki sąd administracyjny, który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sprawy do NSA, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo.
Wniosek o wznowienie postępowania (nadzwyczajny środek prawny). Postępowanie, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem, może zostać wznowione tylko w przypadkach przewidzianych przez ustawę. Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności: 1) jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się wyłączenia; 2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana lub wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możliwości działania; jednak nie można żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się orzeczenia niemożność działania ustała lub brak reprezentacji został podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
Skarga o wznowienia postępowania powinna czynić zadość wymogom pisma w postępowaniu sądowym, a ponadto zawierać: oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, przesłankę wznowienia i jej uzasadnienie; okoliczności potwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz żądanie uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia. Skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a jeżeli podstawą wznowienia jest pozbawienie możliwości działania lub brak należytej reprezentacji, rzeczony termin liczy się od dnia, w którym strona, jej organ lub przedstawiciel ustawowy dowiedział się o orzeczeniu. Nie można żądać wznowienia postępowania po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia, chyba że strona była pozbawiona możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana. Skarga o wznowienie postępowania powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, z zastrzeżeniem samodzielnych uprawnień doradcy podatkowego, rzecznika patentowego, prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich oraz sędziego, notariusza, profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych - będących stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem. Sąd bada na posiedzeniu niejawnym, czy skargę wniesiono w terminie i czy skarga opiera się na ustawowych przesłankach wznowienia. W przypadku uchybienia jednemu z tych wymogów sąd odrzuca skargę o wznowienie.
Wpis ma charakter stosunkowy lub stały. Pobiera się go od pism wszczynających postępowanie przed sądem administracyjnym w danej instancji, czyli od skargi, skargi kasacyjnej, zażalenia oraz skargi o wznowienie postępowania. Wpis stosunkowy pobiera się w sprawach, w których przedmiotem zaskarżenia są należności pieniężne. Wpis stały pobiera się we wszystkich innych sprawach.