GÓRNOŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA

im. Wojciecha Korfantego w Katowicach

ROLA EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ

W WYCHOWANIU

MAŁGORZATA KOZŁOWSKA

Praca zaliczeniowa Grupa A2

Przedmiot:

Socjologia Edukacji i wychowania

• Katowice 2009

Znaczenie wychowania przedszkolnego dla rozwoju dziecka jest powszechnie znane. Podstawowym jego celem jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami. Edukacja przedszkolna pełni rolę doradczą i wspierającą działania wychowawcze rodziny, często te stanowi jedyne źródło kształtujące rozwój osobowości dziecka w sytuacjach, gdy z różnych powodów - rodzina nie jest w stanie

sprostać tym zadaniom, gdy pozwala na:

- wychwycenie i zniwelowanie braków rozwojowych

- zniwelowanie społecznych nierówności edukacyjnych

- stworzenie szansy na wyrównanie startu szkolnego dzieci z rodzin o różnym statusie społecznym i ekonomicznym.

W ostatnich latach coraz większą wagę przykłada się do wychowania przedszkolnego, traktując je, nie tylko jako pierwsze ogniwo w systemie edukacji, ale przede wszystkim jako miejsce, w którym rozwijają się aktualne i potencjalne możliwości dziecka, gdzie swój początek ma proces formowania się osobowości jednostki. Okres przedszkolny traktowany jest jako niezwykle ważny w życiu każdego człowieka. Ważny dla kształtowania się osobowości, nabywania różnorodnych doświadczeń i umiejętności.

Obecna sytuacja w Europie i w Polsce

W Europie wczesną edukacją objętych jest średnio 80% małych dzieci. W Belgii, Irlandii czy na Węgrzech do przedszkola chodzą wszystkie maluchy, we Francji i Włoszech - 98 %. Strategia lizbońska zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do końca 2013 r. posłać do przedszkoli 90 % dzieci.

W wyniku zmian systemowych w Polsce po 1990 r., kiedy to prowadzenie przedszkoli stało się zadaniem własnym gmin, Nastąpiła lawinowa likwidacja placówek wychowania przedszkolnego. Dotknęła ona szczególnie wsie i małe miasteczka, gdzie liczba placówek spadła o ponad 50% (z 5.299 przedszkoli w roku szk. 1990/91 do 2.584 - w roku szk. 2005/06). Doprowadziło to do sytuacji, że w wielu gminach, obejmujących po kilkadziesiąt wsi, nie funkcjonuje ani jedno przedszkole, a dzieci sześcioletnie mogą uczęszczać wyłącznie do tzw. klas zerowych w szkołach, do których nierzadko muszą być dowożone.

Nieco lepsza sytuacja jest w miastach (7.009 przedszkoli w roku szk. 1990/91, a 5.124 - w roku szk. 2005/06, spadek o prawie 27%). Dramatycznie wręcz, na tle innych państw europejskich, kształtują się wskaźniki dotyczące uczestnictwa w edukacji przedszkolnej polskich dzieci. W roku szkolnym 2005/06 wychowaniem przedszkolnym objętych było 818.423 dzieci, a poza systemem pozostawało 653.240 dzieci, głównie w wieku 3-5 lat. Najtrudniejsza sytuacja jest w grupie trzylatków, spośród których niecałe 30% uczęszcza do przedszkoli, w grupie pięciolatków wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 51,2%.

Istotną cechą edukacji przedszkolnej w Polsce jest jej przestrzenne zróżnicowanie. Widoczne jest przede wszystkim rozwarstwienie między wskaźnikami upowszechnienia wychowania przedszkolnego w miastach i na wsi - przykładowo w 2003/2004 dla dzieci w wieku 3-6 lat wynosiły one odpowiednio 66,2 % i 35,5%. Dla dzieci w wieku 3-5 lat rozwarstwienie było równie wyraźne - 36,2% w miastach i 16,7% na wsi. Wyjątkowo niski wskaźnik dla terenów wiejskich ma tym bardziej dramatyczne znaczenie , że dzieci wiejskie charakteryzuje ogólnie niższy poziom rozwoju społecznego niż dzieci miejskie, a zatem edukacja przedszkolna jest na tych terenach szczególnie potrzebna, aby zniwelować tą różnicę.

Wśród dzieci uczęszczających i nie uczęszczających do przedszkola na wsi różnice w rozwoju zaznaczają się najwyraźniej w obszarze ich sprawności motorycznej rozumowania, myślenia abstrakcyjnego, przyczyno-skutkowego, znajomości elementarnych pojęć matematycznych, w uspołecznieniu. Są to elementy rozwoju warunkujące powodzenie dziecka w szkole. Na obniżenie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży wiejskiej wpływa również szereg czynników wynikających z funkcjonowania szkolnictwa na wsi. Należy tu przede wszystkim wymienić utrudniony dostęp do przedszkoli, niższe kwalifikacje nauczycieli, gorszą bazę dydaktyczną i ograniczony wybór szkół ponadpodstawowych (ta ostatnia kwestia zależy od sytuacji materialnej rodziny).

Według danych z Systemu Informacji Oświatowej aż w 539 gminach nie ma ani jednego przedszkola. Fundacja Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego od lat alarmuje, że w Polsce przez brak przedszkoli pogłębia się edukacyjna przepaść między dziećmi ze wsi i miast. Potwierdzają to co roku wyniki ogólnopolskich egzaminów. Uczniowie z miast uzyskują zazwyczaj większą liczbę punktów, dostają się potem do lepszych szkół i na najbardziej oblegane kierunki studiów. Następstwem podjęcia nauki w szkole bez właściwego przygotowania są trudności z opanowaniem czytania, pisania i liczenia, a co za tym idzie - niechęć do szkoły, nauczycieli, rówieśników, prowadzące do nerwic i fobii szkolnych.

Na podstawie opublikowanych raportów dotyczących edukacji przedszkolnej w Polsce można stwierdzić, że:

• Wskaźniki upowszechniania w Polsce edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3- 5 lat należą do najniższych w krajach Unii Europejskiej

• Występują dramatyczne dysproporcje w upowszechnianiu wychowania przedszkolnego między miastem a wsią

• Wychowania przedszkolne spełnia pożądaną rolę możemy tylko wtedy, gdy reprezentuje odpowiednią jakość. 

• Na niski poziom upowszechniania wychowania przedszkolnego w Polsce wpływa przede wszystkim niedocenianie w polskim społeczeństwie znaczenia wychowania przedszkolnego oraz jego wysokie koszty

• Sieć przedszkoli w Polsce jest nierównomierna i rzadka, a oferta alternatywnych, tańszych niż tradycyjne przedszkola, form wychowania przedszkolnego bardzo ograniczona i słabo znana.

Powody, dla których warto realizować edukację przedszkolną dzieci, mają charakter fundamentalny. Oto one:

• znacząca część możliwości intelektualnych człowieka kształtuje się w pierwszych latach życia;

• wczesna edukacja najefektywniej pomaga wyrównywać szanse edukacyjne dzieci, zagrożonych wykluczeniem społecznym;

• umiejętności, które małe dzieci wyniosą z przedszkola, zaowocują w szkole - dzieci będą osiągać lepsze wyniki nauczania;

• uczestnictwo w grupie przedszkolnej stwarza, zwłaszcza jedynakom, szczególną okazję do rozwijania dojrzałości emocjonalnej - zgoda na dłuższe rozstanie z bliską osobą, akceptacja oczekiwania na swoją kolej, pokonywanie niepowodzeń, respektowanie poleceń, rozwijanie samodzielności; jednocześnie pozwala na budowanie pozytywnych relacji między rodziną a światem zewnętrznym;

• grupa rówieśnicza i nawiązywanie w niej pod kierunkiem nauczyciela relacje stanowią bardzo sprzyjające środowisko do rozwoju umiejętności językowych - wzbogacenie zasobu słów i jasne formułowanie swoich myśli;

• wychowanie przedszkolne jest niezwykle cenną okazją do nabywania doświadczeń w trakcie zabawy, która jest dla dzieci intensywnym procesem uczenia się;

• wychowanie przedszkolne pozwala wzbogacić wartości i doświadczenia wyniesione z domu o doświadczenia rówieśników;

• obecność dziecka w grupie przedszkolnej stwarza nauczycielom okazję do jego profesjonalnej obserwacji i ewentualnego zauważenia niepokojących zachowań czy niedostatku podstawowych umiejętności - nauczyciel może rozwijać i korygować zaburzone funkcje dziecka;

• w przedszkolu można skutecznie kształtować gotowość dziecka do nauki szkolnej, przygotować do uczenia się przez całe życie i przez co zapewnić mu lepsze szanse edukacyjne;

• inwestycja w edukację przedszkolną to inwestycja w przyszłość społeczeństwa - lepiej wykształcone społeczeństwo to lepsza sytuacja gospodarcza i mniejsze obciążenia społeczne.

Edukacja przedszkolna to najlepszy czas na inwestycję w rozwój możliwości intelektualnych człowieka - trzeba pamiętać, że znaczna ich część kształtuje się do piątego roku życia. Umiejętności, które małe dzieci wyniosą z przedszkola - procentują w szkole - takie dzieci lepiej się uczą. Wczesny kontakt z wiedzą ma bardzo dobry wpływ na rozwój dziecka na dalszych etapach kształcenia oraz na zdobywanie potrzebnych do życia umiejętności. To właśnie w przedszkolu opanowujemy trudną sztukę uczenia się, współdziałania, a także kształtujemy racjonalny stosunek do świata.

Dlatego też rok szkolny 2008/2009 został przez MEN ogłoszony Rokiem Przedszkolaka, w ciągu którego zachęca się zarówno rodziców, jak i samorządy oraz organizacje pozarządowe do zapewniania dzieciom edukacji przedszkolnej. Dzięki inicjatywom lokalnych środowisk i organizacji pozarządowych w kraju działa już ponad 900 małych wiejskich przeszkoli, finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Docelowo takich ośrodków ma być ponad 5 tysięcy. Na ich utworzenie ma być przeznaczone ponad 243 mln. euro w ciągu sześciu najbliższych lat. Już teraz w małych przedszkolach uczy się ponad 10 tys. dzieci a docelowo ma być ich nawet 195 tysięcy.

Działania podejmowane obecnie w Polsce mają za zadanie wyrównywanie szans oświatowych. Podejmowanie inicjatyw społecznych w dziedzinie edukacji, zwłaszcza w zakresie promowania edukacji przedszkolnej, jest bardzo ważnym zadaniem, które może skutecznie prowadzić do niwelowania nierówności społecznych w dostępie do nauki i w związku z tym podnosi szanse na prawdziwie otwarty system edukacji.

Poprawa poziomu przedszkoli, upowszechnienie nauczania przedszkolnego i wspieranie tego rodzaju placówek ma duży wpływ na wyrównywanie szans edukacyjnych wśród dzieci pochodzących z obszarów wiejskich i zapobiega społecznemu wykluczeniu. Wiek przedszkolny jest tym momentem, kiedy najskuteczniej i najłatwiej jest niwelować różnice wynikające z wpływu środowiska rodzinnego. Dlatego inwestycja w edukację przedszkolną powinna być - i w niektórych krajach jest - zasadniczym elementem polityki wyrównywania szans edukacyjnych. To też inwestycja w lepiej wykształcone, a co za tym idzie zamożniejsze społeczeństwo.

BIBLIOGRAFIA

Białecki I., Nierówności edukacyjne w Polsce, Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 1999 nr 14

Sztompka P., Socjologia: analiza społeczeństwa, Kraków : Znak, 2002

Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Warszawa : Oficyna Naukowa, 2003

Źródła internetowe

http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2001/K_087_01.PDF

http://www.szkola.szans.pl/pl/index.php

http://www.przedszkole.toya.net.pl/index.php?ide=20

http://www.przedszkole.toya.net.pl/index.php?ide=20

Białecki I., Nierówności edukacyjne w Polsce, ”Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 1999 nr 14, s. 19-42

http://www.przedszkole.toya.net.pl/index.php?ide=20

6