WYKŁAD 1. TEORIA WIEDZY ŹRÓDŁOWEJ.
1. Ogólne pojęcie źródła historycznego.
Pojęcie źródła historycznego:
E. Brenheim: 1)źródła to materiał skąd nasza nauka czerpie swe poznanie, 2) źródła to rezultaty działań ludzkich, które bądź z przeznaczenia, istnienia, powstania, czy innych okoliczności nadają się do poznania i sprawdzenia faktów historycznych
Ch. V. Langolois i Ch. Seignobos - dokumenty to ślady pozostawione przez myśli i czyny ludzi z przeszłości
M. Handelsman - źródło to utrwalony i zachowany ślad myśli, działania lub najogólniej życia ludzkiego
S. Kościałkowski - wszelki ślad istnienia czy działalności ludzkiej w przeszłości, wszelki ślad po fakcie dziejowym, służący do poznania i rekonstrukcji faktów
G.Labuda - wszystkie pozostałości psychofizyczne i społeczne, które będąc wytworem pracy ludzkiej, a zarazem uczestnicząc w rowoju życia społeczeństwa, nabierają przez to zdolność do odbicia tego rozwoju; źródło jest dzięki temu środkiem poznawczym, umożliwiającym naukowe odtworzenie rozwoju społeczeństwa we wszystkich jego przejawach
Stałymi elementami wszystkich definicji są: pozostałości działania (np. człowieka), przydatność do rekonstrukcji (faktów hist., rozwoju społ.). Definicje są z reguły albo węższe, albo szersze. Dla badań historycznych najważniejsze są jednak definicje szeroki, gdyż nie ograniczają zakresu badawczego.
Ogólna definicja źródła, najczęściej wykorzystywana przez historyków: źródłem historycznym są wszelkie źródła poznania historycznego - wszelkie informacje o przeszłości społecznej - bez względu na to gdzie się znajdują, wraz z tym co te informacje przekazują, opis warunków naturalnych w których żył człowiek, oraz tradycji. Źródłami są wszelkie informacje odnoszące się do życia człowieka w przeszłości wraz z ich kanałami informacyjnymi.
Podział źródeł:
potencjalne - wszytko to z czego historyk może czerpać informacje o przeszłości
efektywne - zbiór informacji zaczerpniętych lub gotowych do zaczerpnięcia.
Dotychczasowe klasyfikacje źródeł historycznych.
Próby klasyfikacji źródeł sięgają czasów średniowiecznych i nowożytnych, a pierwsze przykładowe klasyfikacje powstawały w wieku XIX pod wpływem nurtu erudycyjnego.
Podział źródeł:
J. Lelewel „Historyka”
tradycja (relacja ustna)
źródła niepisane
źródła pisane
J.G. Droysen:
pomniki - sporządzane celowo dla przekazania potomności ale nie dla utrwalania przeszłych zdarzeń
pozostałości - całość materialnych śladów
źródła - celowo sporządzane relacje
E. Brenheim
pozostałości
tradycja
M. Handelsman
źródła pośrednie - dokumenty do zachowania pamięci czasów minionych, oraz tradycja
źródła bezpośrednie - zachowane ślady bezpośrednie istnienia i działalności człowieka, pozostałości materialne i niematerialne
źródła pisane
źródła niepisane
S. Kościałkowski
źródła pisane
źródła niepisane
G. Labuda ze względu na poziom odbijania przez źródło działalności człowieka
ergotechniczne- zabytki kultury materialnej
socjotechniczne - społeczne oddziaływanie człowieka na człowieka
psychotechniczne - materializowanie się świadomości, w celu rejestrowania lub przekazywania innym swoich myśli
tradycja - odbija płaszczyznę fizyczną, społeczną i psychiczną
Próba rozwiązania problemu klasyfikacji źródeł.
Ze względu na liczne błędy dokonywane przy klasyfikacji źródeł, przyjęto następujące klasyfikacje dychotomiczne:
źródła bezpośrednie i pośrednie ( dwa zasadnicze rodzaje poznania historycznego), źródła pośrednie przekazują prawdę historyczną za pomocą znaków umownych, a źródła bezpośrednie same są cząstką historii
źródła pisane i niepisane
Podział źródeł bezpośrednich i pośrednich: (J.G. Droysen, E. Bernheim, B. Schmeidler, M. Handelsman) :
Źródła bezpośrednie |
Źródła pośrednie |
1) poznanie bezpośrednie 2) brak pośrednictwa osoby trzeciej 3) nie ma problemu badania wiarygodności, jest tylko badanie autentyczności |
1) poznanie pośrednie 2) pośrednictwo osoby trzeciej 3) konieczność badania wiarygodności informatora |
Podział źródeł bezpośrednich:
pisane
niepisane
pozostałości natury przyrodniczej i społecznej
działalność człowieka
Podział źródeł pośrednich:
pisane
niepisane
przeznaczone do celowego przekazywania informacji, lub bez wcześniej ustalonego celu
Klasyfikacja źródłoznawcza: - kryterium jest istnienie pisma, badaniem pisma.
Podział źródeł na pisane i niepisane spotykamy u: Lelewela, P.C.F. Daunou, Hendelsmana, Kościałkowskiego.
Odczytywanie informacji źródłowych- dekodowanie.
Założenia do odczytania informacji:
musi istnieć informacja
odbiorca gotów odebrać informację
kanał do odbioru informacji
kod, który musi być znany odbiorcy
zdekodowanie informacji może nastąpić dopiero gdy kod nadawcy i odbiorcy są takie same
Kodem może być: język, mimika, ubiory itp. Itd. Dla odczytania informacji źródłowych jest niezbędne znanie wielu kodów. Kody stanowią część wiedzy poza źródłowej historyka. Znaczenie kodów jest zróżnicowanie ze względu na problemy badawcze którymi zajmuje się historyk.
Ogólny sposób znajomości kodów:
kod języka etnicznego informatora - lingwistyczny, znajomość języka w którym źródło zostało napisane (język jest często tradycyjny stąd wiele błędów w opisach i pracach badawczych historyków)
kod języka epoki - terminologiczny
kod psychologiczny - odmienny dla każdego autora sposób wypowiedzi, odmienny zwyczaj psychologiczno - językowy rządzący zachowaniem się różnych osób (szczególnie ważny aspekt przy rozważaniu wiarygodności autora)
kod pisma i ewentualnie innych symboli notowanych - graficzny - jego znajomość jest niezbędna dla historyka
Im większa wiedza poza źródłowa historyka tym większe szanse na zdekodowanie kodów!
Pojęcie wiedzy źródłowej oraz informacji źródłowych.
Wiedza źródłowa - stanowi zbiór informacji o faktach historycznych:
całość możliwych informacji o faktach historycznych zmagazynowanych we wszystkich źródłach
całość informacji o faktach historycznych wydobytych ze źródeł
całość informacji o faktach historycznych, mogących służyć dla sformułowania odpowiedzi na dane pytanie badawcze
całość informacji o faktach historycznych wydobytych ze źródeł dla odpowiedzi na dane pytanie badawcze