Filozofia kultury, wykład, 18 stycznia 2006
Roman Ingarden
- ostatni platonik
1. nie wszystkie przedmioty są intencjonalne - dzieło sztuki nie jest czymś realnym (w sensie fizycznym czy psychicznym)
dzieło literackie -> intencjonalne? -> intersubiektywne
FUNDAMENT -> realne przedmioty
fenomenologia zakłada, że wszystko się konstytuuje
2. dzieło sztuki nie istnieje, jeśli nie zachodzi relacja między tym, co idealne (->pięknem) a dziełem sztuki, które jest konkretyzacją tego, co idealne
3. przedmiot intencjonalny jest korelatem konkretnych aktów podmiotu, jest konkretyzacją
dzieło sztuki jest intersubiektywnym tworem schematycznym, jest założeniem samego siebie; może się ukonstytuować jeżeli jest czymś, co wyprzedza samą tę konstytucję (relacja między tym, co intencjonalne a dziełem)
4. relacje wewnątrz samego dzieła - między jego warstwami
-> twory kultury mają SENS, dzieła sztuki mają sens (ze względu na rozumiejące ich potraktowanie)
np. Kościół - DOM BOŻY (czym jest np. dla elektryka?)
WIELOWARSTWOWA STRUKTURA DZIEŁA LITERACKIEGO
podstawa bytowa - kartki, dźwięki - są realne, do dzieła nie należą
WARSTWA USCHEMATYZOWANYCH TWORÓW BRZMIENIOWYCH
(spostrzeganie nie jest aktualizacją tego, co znaczące)
na nich osadzone są znaczenia, intencje
intencje -> pochodne w stosunku do nadawcy (początkowa)
-> potencjalne w stosunku do odbiorcy (końcowa)
schematyzacja jest kosztem porozumienia
-> realne przedmioty i zdarzenie zawierają miejsca niedookreślenia
przedmiot posiada nieskończenie wiele konkretnych (a nie ogólnych) własności
-> FORMA jest dana, ale nie da się jej wysłowić ( nie do końca wypełniona treścią)
forma jest założeniem ontologicznym
-> schematyczność powinna zostać powetowana, szkody powinny zostać naprawione
[-> polemika Ingardena z prof. Markiewiczem, który powoływał się na Kleinera]
- Ingarden uznał, że miejsca niedookreślenia w dziele literackim są, ale usunięte przez WYGLĄDY
- obcowanie z dziełem literackim jest WIDZENIEM
( Lem: rozumiem, ale nie widzę! -> wizualizacja jest niepotrzebna!)
np. Antoni, ująwszy dłoń Marii, powiódł ją w szumiącą leszczynę. -> TA SAMA WIZUALIZACJA
Antek wciągnął Mańkę w krzaki. ALE RÓŻNA KONWENCJA
* WYGLĄDY
* ŚWIAT PRZEDSTAWIONY - pojawiają się nim JAKOŚCI METAFIZYCZNE, które odsłaniają głębię i praźródła bytu
realizacja tych jakości jest ŁASKĄ (w życiu), konkretyzacja - w literaturze, sztuce
JAKOŚCI METAFIZYCZNE - jakości estetycznie wartościowe, ich synteza (międzywarstwowa) daje w efekcie jakości
samych wartości estetycznych
-> KONTEMPLACJA PIĘKNA (jakości)
to, co idealne samo w sobie, jest blade; dopiero skonkretyzowane nabiera blasku i jasno świeci
-> kontemplacja jakości jest tym, co sprawia, że przezwyciężamy czas
- Ingarden zakłada, że jest jakaś podstawa wszelkiej konstytucji, która sama się nie konstytuuje
Ingarden jest nierealistycznym niefenomenologiem
- przymiotnik wskazuje na to, co absolutne
POROZUMIENIE
- ma mieć charakter platoński -> skupione wokół wartości, a nie wokół faktów (np. pozytywizm!)
”zdobyć wspólne doświadczenie” ! ! !
Ingarden nie zna kategorii języka, zna kategorie DZIEŁA - tak jakby dzieło zawierało w sobie normę odczytania
-> według literaturoznawców norma odczytania jest zawarta w kulturze
DZIEŁO JEST WIECZNOTRWAŁE (funkcjonuje w rozmaitych kontekstach)
POROZUMIENIE -> transhistoryczne - łączy odbiorców różnych czasów
-> łączące odbiorcę i nadawcę
-> łączące zwykłego, naiwnego czytelnika z czytelnikiem krytycznym -> badaczem
1. język się zmienia - zmienić się może rozumienie dzieła
2. autor i czytelnik nie przeżywają tego samego - autor męczy się ze słowami, poszukując słów właściwych
3. czytelnik i badacz zajmują się czymś zupełnie innym
badacz -> norma, tradycja, prąd literacki - tego szuka!
FUNDAMENTALNĄ KATEGORIĄ NIE JEST TU JUŻ DZIEŁO, LECZ JĘZYK!
Ingarden - ostatni filozof naiwny -> filozof porozumienia (opisuje warunki porozumienia i praktykuje je)
podstawą porozumienia są idealne jakości -> cel i podstawa są tym samym!
( język jako podstawa porozumienia nie mógłby być zarazem celem -> filozofia zorientowana na język, na arche
bez telos )
- zaufanie do przymiotnika -> 2 ZAŁOŻENIA
- zaufanie do struktury zdaniowej
KONCEPCJA PODSTAWOWEJ FORMY PRZEDMIOTOWEJ -> RZECZY I WŁASNOŚCI