ŹRÓDŁA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ
Akty prawne składające się na źródła prawa Unii Europejskiej są zróżnicowane pod względem charakteru prawnego Źródła te tworzą system hierarchiczny. Prawo Unii Europejskiej dzielimy na prawo pierwotne i prawo wtórne (pochodne), którym odpowiadają różne akty prawne.
PRAWO PIERWOTNE UNII EUROPEJSKIEJ
W systemie prawa Unii Europejskiej prawo pierwotne ma najwyższą rangę, gdyż zawiera przepisy regulujące podstawowe zasady funkcjonowania Unii Europejskiej. Prawo pierwotne określane jest niekiedy prawem statutowym, co wynika faktu, że Unia Europejska jest organizacją międzynarodową, a traktaty są jej statutem. Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed prawem pochodnym. Prawo pochodne musi być zgodne z prawem pierwotnym (art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
W ramach prawa pierwotnego Unii Europejskiej możemy wyodrębnić prawo pierwotne pisane oraz na prawo pierwotne niepisane.
Prawo pierwotne pisane obejmuje:
1) traktaty założycielskie (traktaty stanowiące) łącznie z załącznikami i protokołami do tych traktatów, które stanowią ich część integralną wraz ze zmianami (nowelizacjami). W przeszłości traktatami założycielskimi były:
- Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (podpisany w 1951 r. w Paryżu), który wszedł w życie w 1952 r. Traktat ten wygasł 23 lipca 2002 r. (po pięćdziesięciu latach obowiązywania),
- Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (podpisany w 1957 r. w Rzymie), który wszedł w życie w 1958 r. Traktat ten zmienił w 1993 r. nazwę na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, a od 1 grudnia 2009 r. na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Obecnie podstawę Unii Europejskiej tworzą dwa traktaty o identycznej mocy prawnej, tj. Traktat o Unii Europejskiej (obowiązujący od 1 listopada 1993 r.) i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (obowiązujący od 1 grudnia 2009 r.). Traktaty te są wielostronnymi umowami międzynarodowymi, których stronami są państwa członkowskie. Obok tych traktatów nadal obowiązuje Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (podpisany w 1957 r. w Rzymie), który wszedł w życie w 1958 r.
2) traktaty zmieniające traktaty założycielskie, tj. traktaty rewizyjne, które są podstawą zmiany (rewizji) traktatów założycielskich. Traktaty rewizyjne są wielostronnymi umowami międzynarodowymi zawieranymi przez państwa członkowskie. Charakter taki ma np. Traktat z Lizbony (2007) zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, obowiązujący obecnie jako Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
3) traktaty akcesyjne, tj. umowy o przystąpieniu nowych państw do Unii Europejskiej (łącznie z załącznikami dotyczącymi m.in. warunków członkostwa). Dotychczas takich traktatów było sześć, w tym ostatni z 2006 roku, na podstawie którego Bułgaria i Rumunia stały się państwami członkowskim Unii Europejskiej (wszedł w życie 1 stycznia 2007 r.). Traktaty akcesyjne są wielostronnymi umowami międzynarodowymi, które dotyczą przystąpienia do Unii Europejskiej. Są to umowy zawierane między państwami członkowskimi a państwami przystępującymi do Unii Europejskiej. Przedmiotem tych umów jest przede wszystkim kwestia przystąpienia do Unii Europejskiej danego państwa oraz kwestia określenia warunków członkowstwa. Traktaty akcesyjne z reguły przewidują tzw. okresy przejściowe. W okresie tym wyłączone jest stosowanie określonych przepisów prawa Unii Europejskiej wobec konkretnego państwa przystępującego.
4) Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która obowiązuje od 1 grudnia 2009 roku. Karta zawiera katalog praw podstawowych, stanowiąc instrument ochrony praw człowieka (zawiera wykaz praw cywilnych i politycznych, praw obywatelskich, praw gospodarczych).
Prawo pierwotne niepisane obejmuje ogólne zasady prawa Unii Europejskiej, które w zasadniczej części zostały wypracowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (zasady te są wynikiem orzecznictwa ETS i doktryny prawa unijnego). Do tych zasad zaliczymy m.in. zasadę proporcjonalności, zasadę pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej czy zasadę bezpośredniego skutku jego norm.
Cechy charakterystyczne prawa pierwotnego Unii Europejskiej
1) prawo pierwotne jest stanowione przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, a nie przez instytucje Unii Europejskiej,
2) podstawy prawa pierwotnego tworzy Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
3) akty prawa pierwotnego charakteryzuje bezpośrednie obowiązywanie. Oznacza to, że normy tego prawa od dnia wejścia w życie są częścią porządku prawnego, który obowiązuje w państwie członkowskim. Normy prawa pierwotnego nie wymagają inkorporacji (wdrożenia) do krajowego porządku prawnego,
4) akty prawa pierwotnego są bezpośrednio stosowane. Oznacza to, że normy tego prawa stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich, w tym aktów stosowania tego prawa. Bezpośrednie stosowanie prawa pierwotnego jest następstwem bezpośredniego obowiązywania norm tego prawa wobec organów państw członkowskich,
5) akty prawa pierwotnego wywołują bezpośredni skutek. Oznacza, że podmioty prawa (np. osoby fizyczne i prawne państw członkowskich) mogą wprost (bezpośrednio) powoływać się na normy prawa pierwotnego w postępowaniu przed krajowymi sądami i krajowymi organami administracyjnymi (normy samostosowalne, normy autowykonalne). Powoływanie to jest dopuszczalne, jeżeli przepis prawa pierwotnego zawiera jednoznaczny i nieograniczony zakaz (nakaz) określonego zachowania, zobowiązanie do określonego zachowania oraz przepis prawa pierwotnego zawiera jasne i bezwarunkowe zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga dalszych działań ze strony państw członkowskich,
6) akty prawa pierwotnego korzystają z pierwszeństwa w stosunku do norm (aktów) prawa krajowego o charakterze powszechnie obowiązującym (zasada prymatu prawa Unii Europejskiej względem prawa krajowego), z zastrzeżeniem Konstytucji danego państwa członkowskiego.
PRAWO WTÓRNE (POCHODNE) UNII EUROPEJSKIEJ
Akty prawa wtórnego Unii Europejskiej są tworzone przez stosowne instytucje Unii Europejskiej, a nie przez państwa członkowskie. Prawo wtórne nie istnieje bez prawa pierwotnego. Prawo to nazywane jest często prawem stanowionym. Prawo wtórne charakteryzuje różnorodność form prawnych, w którym jest tworzone. Katalog form stanowienia tego prawa znajdujemy w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który wyróżnia dwie grupy aktów, tj.:
- akty wiążące, którymi są rozporządzenia, dyrektywy i decyzje (akty prawa twardego). Katalog tych aktów jako aktów „prawa twardego” jest zamknięty,
- akty niewiążące, którymi są zalecenia i opinie (akty nazwane) oraz nie przewidziane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej tzw. akty nienazwane. Katalog tych aktów jako aktów „prawa miękkiego” jest otwarty.
Kategoria aktów prawa wtórnego jako prawa twardego obejmuje:
1) ROZPORZĄDZENIA - zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 288) „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”. Oznacza to, że:
a) rozporządzenie ma zasięg ogólny, co wskazuje, że jest to akt generalny, a zatem akt tworzący określone reguły zachowania, które mogą mieć zastosowanie do nieokreślonej liczby przypadków i wobec nieokreślonej (otwartej) kategorii podmiotów. Rozporządzenia jako akty prawa pochodnego są porównywane do ustaw krajowych, lecz o zupełnie szerszym zakresie obowiązywania,
b) adresatem rozporządzenia może być każdy podmiot prawa, w szczególności państwa, jednostki (obywatele), osoby prawne,.
c) rozporządzenia wiążą co do wszystkich przepisów w nim zawartych (wiążą w całości). Stanowią część krajowych porządków prawnych państw członkowskich, nie wymagają transformacji (implementacji) do krajowego porządku prawnego. Są przejawem najgłębszej integracji oraz ingerencji w porządek prawny państw członkowskich. Rozporządzenia określane są mianem instrumentu unifikacji prawa, gdyż w swoim zakresie „zastępują” normy krajowe. Stają się automatycznie integralną częścią porządku prawnego państwa członkowskiego. W dziedzinach objętych przedmiotem rozporządzenia państwo członkowskie ma obowiązek uchylenia regulacji prawa krajowego,
d) rozporządzenia obowiązują bezpośrednio i w całości, co łączy się zakazem ich transformacji - jeżeli dana dziedzina jest uregulowana w rozporządzeniu, to kompetencja państw członkowskich w zakresie stanowienia prawa krajowego w tej dziedzinie wygasa, chyba że zobowiązanie do wydania przepisów tego prawa zawiera rozporządzenie (np. wskazanie organu właściwego do wykonania rozporządzenia, określenie sankcji za naruszenie postanowień rozporządzenia). Państwa członkowskie nie mogą - co do zasady - w ramach aktów prawa krajowego powtarzać (powielać) przepisów rozporządzenia jako aktu prawa wtórnego,
2) DYREKTYWY - w myśl Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 288) „Dyrektywa wiążąca każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom swobodę wyboru form i środków”. Oznacza to, że:
adresatem dyrektywy nie jest bezpośrednio jednostka (obywatel) czy osoba prawna, lecz państwo członkowskie. Dyrektywy nie mogą być, co do zasady, źródłem praw i obowiązków jednostki. Dyrektywa może być adresowana do wszystkich lub do niektórych państw członkowskich. Dyrektywa wiąże państwa członkowskie - wszystkie lub ściśle określone, tzn. wszystkie jego władze publiczne, zgodnie z zakresem ich kompetencji,
adresat dyrektywy jest obowiązany do osiągnięcia rezultatu (celu) określonego w tym akcie w terminie wskazanym w dyrektywie. Wybór formy prawnej i odpowiednich środków realizacji dyrektywy należy do jej adresata, tj. państwa członkowskiego. Najczęściej okres przewidziany na realizację (implementację) dyrektywy wynosi od roku do trzech lat,
dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, czyli sprzyjają zbliżaniu krajowych porządków prawnych. Formą realizacji - implementacji dyrektywy do krajowego porządku prawnego jest akt prawa krajowego (np. ustawa), który tworzy przepisy prawa powszechnie obowiązującego (zakaz korzystania w zakresie implementacji dyrektyw z aktów prawa wewnętrznego administracji). Wykorzystanie dyrektywy jako formy stanowienia prawa pochodnego oznacza, że prawo tworzone jest w dwóch etapach, tzn. w drodze wydania dyrektywy, a następnie w drodze jej implementacji, co wymaga wydania aktu prawa krajowego,
w przypadku, gdy dyrektywa nie została wdrożona do porządku krajowego (lub została niewłaściwie wdrożona) - potencjalny uprawniony może powoływać się na jej przepisy wobec władzy publicznej państwa, o ile są „bezwarunkowe i dostatecznie konkretne” (sfera stosunków wertykalnych), natomiast zakazane jest powoływanie się na przepisy dyrektywy pomiędzy np. obywatelami (sfera stosunków horyzontalnych),
dyrektywa nie ma odpowiednika w prawie krajowym.
3) DECYZJE - zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 288) „Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko tych adresatów”. Oznacza to, że:
a) decyzje wiążą co do wszystkich przepisów w nich zawartych, wykonywanie decyzji nie może być ograniczane aktami prawa krajowego,
b) adresatem decyzji może być każdy podmiot prawa (państwa członkowskie, przedsiębiorcy czy inne podmioty prawa). Na podstawie decyzji jednostka (przedsiębiorca) może nabywać prawa i obowiązki. Adresaci decyzji są określeni bezpośredni lub też można ich ustalić pośrednio,
c) decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko tych adresatów (jest bezpośrednio skuteczna względem adresata, nie podlega transformacji, nie wywołuje skutków prawnych wobec wszystkich (erga omnes). Jeżeli decyzja jest adresowana do państw członkowskich to wiąże wszystkie organy państwa,
d) decyzje nie muszą dotyczyć indywidualnie określonego adresata (kategorii adresatów), gdyż mogą być wydawane decyzje niewskazujące adresatów (to zmiana na mocy Traktatu Lizbońskiego).
Na mocy Traktatu z Lizbony akty prawa wtórnego w zakresie prawa twardego podzielono na:
1) akty ustawodawcze - są to rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, które są przyjmowanie następuje według:
a) procedury ustawodawczej zwykłej, tzn. przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej,
b) procedury ustawodawczej specjalnej, tzn. przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego na wniosek np. Komisji Europejskiej, grupy państw członkowskich Trybunału Sprawiedliwości.
Akty ustawodawcze podlegają bezwzględnemu obowiązkowi publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, przy czym wchodzą w życie w terminach w nich określonych, a jeśli termin taki nie został określony - 20 dnia po ich publikacji. Tym samym uzyskują moc wiążącą po ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Oznacza to bezwzględny zakaz publikacji aktów ustawodawczych w dziennikach urzędowych państw członkowskich oraz zakaz uzależniania stosowania takiego aktu od jego publikacji w takim dzienniku urzędowym.
2) akty nieustawodawcze, którymi są:
- akty delegowane - są to rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, które uzupełniają lub zmieniają nieistotne elementy aktu ustawodawczego, przyjmowane przez Komisję Europejską na podstawie aktu ustawodawczego (art. 290 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
- akty wykonawcze - są to rozporządzenia wykonawcze, dyrektywy wykonawcze i decyzje wykonawcze wydawane przez Komisję Europejską (wyjątkowo przez Radę) na podstawie aktu wiążącego, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia jednolitych warunków wykonania aktu wiążącego (art. 291 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
Kategorię aktów prawa wtórnego zamykają akty prawa miękkiego, tj. prawa, które nie jest wiążące. Akty te obejmują akty nazwane i nienazwane. Aktami nazwanymi są wyłącznie opinie i zalecenia, które przewiduje Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zgodnie z tym Traktatem opinie i zalecenia nie mają mocy wiążącej (art. 288). Aktami nienazwanymi są bardzo różnorodne akty prawne, które zostały wykształcone przez praktykę i przybierają na ogół postać wytycznych, rekomendacji, stanowisk. Adresatami nazwanych i nienazwanych aktów prawnych mogą być instytucje Unii Europejskiej, państwa członkowskie oraz inne podmioty prawa.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Prawo Unii Europejskiej tworzy odrębny porządek prawny, który ma charakter ponadnarodowy. Zakłada to występowanie określonych relacji pomiędzy prawem Unii Europejskiej a prawem państw członkowskich jako prawem krajowym. W ramach tych powiązań możemy przede wszystkim wyróżnić zasadę pierwszeństwa (prymatu) prawa Unii Europejskiej wobec prawa krajowego. Reguły rozstrzygania konfliktów powstających na tym tle wypracowano na podstawie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS). Podstawowe w tym zakresie jest orzeczenie ETS, z którego wynika, że „żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu (obecnie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) jako niezależnym źródłem prawa. Z uzasadnienia do tego orzeczenia wynika, że pozbawienie pierwszeństwa prawa krajowego łączy się bezpośrednio z przynależnością państw do Unii Europejskiej. Państwa przystępując do Unii Europejskiej zaakceptowały ponadnarodowy porządek prawny (porządek unijny) jako porządek mający pierwszeństwo wobec krajowego porządku prawnego, z zastrzeżeniem jednak faktu, że najwyższym źródłem prawa w państwie członkowskim jest jego ustawa zasadnicza (Konstytucja).
Z powyższą zasadą wiążą się następujące pojęcia:
a) bezpośrednie obowiązywanie prawa Unii Europejskiej, które oznacza, że normy tego prawa od dnia wejścia w życie stają się częścią porządku prawnego, który obowiązuje w państwie członkowskim (są elementem krajowego porządku prawnego), obok norm prawa krajowego. Normy te nie wymagają inkorporacji (wdrożenia) do krajowego porządku prawnego;
b) bezpośrednie stosowanie prawa Unii Europejskiej, które oznacza, że normy tego prawa stanowią podstawę prawną działań organów państw członkowskich (organów krajowych). Zakłada to, że bezpośrednie stosowanie tego prawa jest następstwem bezpośredniego jego obowiązywania wobec organów państw członkowskich. Innymi słowy, nie ma bezpośredniego stosowania prawa Unii Europejskiej bez bezpośredniego obowiązywania tego prawa;
c) bezpośredni skutek prawa Unii Europejskiej, który oznacza, że normy tego prawa mogą być samodzielnym źródłem uprawnień i obowiązków różnych podmiotów prawa, w tym obywateli oraz osób prawnych. Dotyczy to rozporządzeń, którym przypisuje się bezpośredni skutek w stosunkach z państwem oraz w stosunkach z innymi podmiotami prawa niż państwo oraz decyzji, z których mogą wynikać uprawnienia (prawa) i obowiązki dla różnych podmiotów prawa np. dla jednostek (osób fizycznych) czy przedsiębiorców. Bezpośredni skutek norm prawa Unii Europejskiej w określonych sytuacjach można odnieść do dyrektyw - dyrektywa nie została implementowana do krajowego porządku prawnego albo została niewłaściwie implementowana, a z jej treści jednoznacznie wynikają uprawnienia lub obowiązki.
II. Zakres terytorialny obowiązywania prawa Unii Europejskiej i podmioty korzystające z tego prawa
Zakres terytorialny obowiązywania prawa Unii Europejskiej obejmuje:
a) państwa Unii Europejskiej (27 państw);
b) państwa, które nie należąc do Unii Europejskiej są stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, w zakresie określonym w tej umowie (Norwegia, Islandia i Lichtenstein);
c) inne państwa, o ile zawarły umowę ze Wspólnotą Europejską (obecnie Unia Europejska) i jej państwami członkowskimi w zakresie określonym w tej umowie. W praktyce dotyczy to Szwajcarii.
Podmioty objęte zakresem prawa Unii Europejskiej
Zakresem prawa Unii Europejskiej jako prawa, które obowiązuje na określonym terytorium, obok państwa, objęte są - co do zasady - podmioty, które na terytorium danego państwa istnieją (wykonują działalność) (zasada terytorialności). Niemniej jednak, ze swobód (wolności) traktatowych (swobody przepływu osób, w tym pracowników, swobody przedsiębiorczości, swobody świadczenia usług, swobody przepływu kapitału i swobody przepływu towarów) korzystają z mocy prawa ściśle określone podmioty.
Spośród osób fizycznych z traktatowych swobód korzystają z mocy prawa wyłącznie osoby fizyczne, które mają obywatelstwo przynajmniej jednego ze ściśle określonych państw. Są to:
obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, tj. obywatele Unii Europejskiej, przy czym każde państwo członkowskie jest równocześnie stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Statusem obywatela Unii Europejskiej legitymują się osoby fizyczne, które mają co najmniej obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej (27 państw);
obywatele państw, które nie należąc do Unii Europejskiej, są stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Dotyczy to obywateli Islandii, Norwegii oraz Lichtensteinu w zakresie określonym w tej umowie;
obywatele innych państw niż wyżej wskazane pod warunkiem, że państwo ich obywatelstwa zawarło stosowną umowę z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi. Dotyczy to obywateli Konfederacji Szwajcarskiej.
Instytucja „obywatelstwa Unii Europejskiej” została ustanowiona na podstawie art. B Traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej z 1992 r., a obecnie jest regulowana postanowieniami art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Istota „obywatelstwa Unii Europejskiej” polega na istnieniu szczególnego związku prawnego, który łączy obywatela państwa członkowskiego z Unią Europejską. Charakter tego związku, w porównaniu z obywatelstwem państwowym (krajowym) jako stosunkiem prawnym wiążącym jednostkę z państwem, przejawia się w tym, że każdy obywatel państwa członkowskiego jest równocześnie obywatelem Unii Europejskiej, i odwrotnie, tj. każdy obywatel Unii Europejskiej legitymuje się obywatelstwem państwa członkowskiego, bez względu na okoliczność posiadania obywatelstwa państwa trzeciego. Potwierdza to orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w myśl którego fakt legitymowania się obywatelstwem państwa członkowskiego, a jednocześnie obywatelstwem państwa trzeciego, nie uprawnia innego państwa członkowskiego do tworzenia dodatkowego wymogu w postaci stałego miejsca zamieszkania na jego terytorium, jako przesłanki korzystania z prawa Unii Europejskiej. Oznacza to, że o obywatelstwie Unii Europejskiej decyduje wyłącznie posiadanie obywatelstwa przynajmniej jednego państwa członkowskiego.
Obywatelstwo Unii Europejskiej dotyczy osób fizycznych, które są obywatelami państw członkowskich, a zatem jako instytucja prawna nie istnieje bez instytucji obywatelstwa państwa członkowskiego (obywatelstwa krajowego). Obywatelstwo Unii Europejskiej nie jest instytucją samodzielną, lecz jedynie autonomiczną, gdyż byt prawny tej instytucji zależy od istnienia obywatelstwa krajowego, jako obywatelstwa państwa członkowskiego.
Obywatelstwo Unii Europejskiej nie tworzy konkurencji wobec obywatelstwa krajowego, istnieje i funkcjonuje równolegle z obywatelstwem państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii Europejskiej stanowi obywatelstwo dodatkowe, które nie zastępuje, lecz uzupełnia obywatelstwo państwa członkowskiego. Wniosek ten potwierdza art. 17 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zgodnie z którym obywatelstwo Unii Europejskiej ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego.
Osoba fizyczna, która jest obywatelem państwa członkowskiego, legitymuje się z mocy prawa statusem obywatela Unii Europejskiej. Zakłada to posiadanie podwójnego obywatelstwa, tj. obywatelstwa państwa członkowskiego i obywatelstwa ponadpaństwowego. Nabycie obywatelstwa Unii Europejskiej następuje bezwarunkowo wraz z nabyciem obywatelstwa państwa członkowskiego (obywatelstwa krajowego), niezależnie od sposobu nabycia obywatelstwa krajowego. Osoba fizyczna, która nie legitymuje się obywatelstwem państwa członkowskiego nie może nabyć obywatelstwa Unii Europejskiej. Obywatelstwo Unii Europejskiej powstaje więc w wyniku uzyskania (nabycia) obywatelstwa państwa członkowskiego. Oznacza to, że obywatelstwa Unii Europejskiej nie można się zrzec oraz nie można być jego pozbawionym, zachowując obywatelstwo państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii Europejskiej jest obywatelstwem zależnym od obywatelstwa państwowego i trwa dopóki istnieje obywatelstwo państwa członkowskiego. Utrata obywatelstwa państwa członkowskiego, jako obywatelstwa krajowego, powoduje wygaśnięcie z mocy prawa obywatelstwa Unii Europejskiej.
Kwestia uznania danej osoby fizycznej za obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej stanowi przedmiot regulacji prawa krajowego, czyli prawa państwa członkowskiego, które określa przesłanki nabycia i utraty (wygaśnięcia) obywatelstwa państwowego (narodowego). Określenie tych przesłanek należy do wyłącznej kompetencji właściwych organów państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Prawo Unii Europejskiej pozostaje w tej kwestii neutralne.
W konkluzji należy przyjąć:
1) zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umową o Europejskim Obszarze Gospodarczym) uprawnionymi do korzystania z traktowych swobód (na zasadzie traktowania narodowego mocy prawa) są obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej (obywatele Unii Europejskiej), czyli osoby fizyczne mające obywatelstwo przynajmniej jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, obywatele państw, które nie należą do Unii Europejskiej, ale są strona umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz obywatele innych państw niż wyżej wskazane, o ile państwo ich obywatelstwa zawarło z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi stosowną w tym zakresie umowę (Szwajcaria);
2) zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej o korzystaniu z traktatowych swobód przez osoby fizyczne przesądza fakt legitymowania się obywatelstwem co najmniej jednego z wyżej wymienionych państw. Oznacza to, że żadnego znaczenia w tym zakresie nie ma miejsce zamieszkania oraz posiadanie równocześnie obywatelstwa państwa trzeciego;
3) obywatele innych państw niż wyżej wskazane, tj. obywatele państw trzecich oraz bezpaństwowcy nie są uprawnieni do korzystania z traktatowych swobód nawet, gdy ich miejsce zamieszkania znajduje się na terytorium państwa Unii Europejskiej (bądź na terytorium państwa, które nie należy do Unii Europejskiej, ale jest stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym bądź na terytorium Szwajcarii). Kwestię traktowania tych podmiotów na terytorium państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w tym państw Unii Europejskiej, oraz Szwajcarii rozstrzyga każdorazowo prawo krajowe.
Spośród osób prawnych i „ułomnych” osób prawnych z traktatowych swobód korzystają te podmioty, które spełniają traktatowe kryteria. Z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umowy o EOG) wynika, że kategorię tych podmiotów tworzą „spółki” założone (utworzone) zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego Unii Europejskiej (EOG) i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo w państwie członkowskim ((EOG), przy czym spółkami w rozumieniu Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umowy o EOG) są spółki „prawa cywilnego i handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków” (art. 54).
Spółki, których ukształtowanie odpowiada kryteriom przyjętym w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umowie o EOG), tj. decydującym o przynależności do Unii Europejskiej (EOG), stanowią podmioty objęte swobodami traktatowymi. Oznacza to, że z tych swobód mogą korzystać wyłącznie przedsiębiorcy, którzy legitymują się statusem „przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG)”. W świetle Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umowy o EOG) status przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG) mają osoby prawne i „ułomne” osoby prawne utworzone na podstawie ustawodawstwa państwa Unii Europejskiej (EOG), które równocześnie spełniają jeden z następujących warunków:
a) statutowa siedziba przedsiębiorcy znajduje się na obszarze Unii Europejskiej (EOG). Warunek ten należy uznać za spełniony, gdy statut przedsiębiorcy określa, że jego siedziba usytuowana jest na terytorium państwa Unii Europejskiej (EOG). Spełnienie zatem tego warunku, łącznie z podstawą prawną utworzenia przedsiębiorcy, stanowi wystarczająca przesłankę uznania danego przedsiębiorcy za przedsiębiorcę państwa Unii Europejskiej (EOG), jeżeli nawet jego zarząd i główne przedsiębiorstwo rozumiane jako główne miejsce działalności znajdują się na terytorium państwa trzeciego,
b) zarząd przedsiębiorcy znajduje się na obszarze Unii Europejskiej (EOG). Warunek ten jest zachowany, jeżeli na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej (EOG) został usytuowany główny ośrodek zarządzania przedsiębiorstwem, tj. jego centrum administracyjne. Oznacza to, że przedsiębiorca, który spełnia wskazaną przesłankę, a równocześnie został utworzony zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego Unii Europejskiej (EOG), jest przedsiębiorcą państwa Unii Europejskiej (EOG), nawet gdy jego statutowa siedziba oraz główne przedsiębiorstwo rozumiane jako główne miejsce działalności (zakład główny) są usytuowane w państwie trzecim,
c) główne przedsiębiorstwo znajduje się na obszarze Unii Europejskiej (EOG). Warunek ten jest spełniony, gdy na obszarze państwa Unii Europejskiej (EOG) usytuowano podstawowy ośrodek działalności przedsiębiorcy, tj. jego zakład główny. Przedsiębiorca, który spełnia wskazany warunek, a zarazem został utworzony zgodnie z ustawodawstwem państwa Unii Europejskiej (EOG), ma status przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG), nawet w sytuacji, kiedy jego siedziba statutowa i zarząd znajdują się w państwie trzecim.
Powyższe kryteria identyfikacji „przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG)” tworzą zamknięty katalog kryteriów, na których podstawie może być dokonywana ocena prawna danego przedsiębiorcy. W zakresie tej oceny nie mają znaczenia prawnego tryb utworzenia przedsiębiorcy, forma organizacyjno-prawna prowadzenia działalności gospodarczej czy status prawnopaństwowy („przynależność”) jego założycieli (wspólników). Stąd, ocenie tej nie podlegają oddziały (biura, filie) przedsiębiorcy, chociażby zostały utworzone na obszarze Unii Europejskiej (EOG), czyli zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw Unii Europejskiej (EOG). Tego rodzaju jednostki organizacyjne stanowią integralną część składową struktury przedsiębiorcy, a tym samym nie mają statusu przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG).
Istnienia statusu przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG) nie można domniemywać. Zakłada to, że do przedsiębiorcy, który powołuje się na taki status należy wykazanie, że posiada status przedsiębiorcy państwa Unii Europejskiej (EOG), przy czym obowiązek tego wykazania (przedstawienia dowodów na okoliczność legitymowania się tym statusem) powstaje w sytuacji, kiedy regulacje prawne łączą z jego istnieniem określone skutki prawne.
Z traktatowych swobód korzystają również osoby prawne i „ułomne” osoby prawne jako przedsiębiorcy Szwajcarii w zakresie określonym w umowie zawartej miedzy Unią Europejską i jej państwami członkowskimi a Szwajcarią.
W konkluzji należy przyjąć:
1) zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umową o Europejskim Obszarze Gospodarczym) spośród osób prawnych (ułomnych osób prawnych) uprawnionymi do korzystania z traktatowych swobód (na zasadzie traktowania narodowego) są przedsiębiorcy z państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w tym z państwa Unii Europejskiej). Status taki spośród jednostek organizacyjnych mają osoby prawne i „ułomne” osoby prawne utworzone na podstawie prawa państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w tym prawa państwa Unii Europejskiej), których siedziba bądź zarząd albo główne przedsiębiorstwo znajduje się na terytorium państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego i pod warunkiem, że prowadzą działalność w celu osiągnięcia zysku. Innymi słowy, uprawnieniem do korzystania z traktatowych swobód legitymują się przedsiębiorcy mający status przedsiębiorcy z państwa Unii Europejskiej bądź przedsiębiorcy z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, jako państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
2) uprawnionymi do korzystania z traktatowych swobód są również przedsiębiorcy Konfederacji Szwajcarskiej, gdyż Szwajcarię łączy z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi stosowna umowa;
3) uprawnienie do korzystania z traktatowych swobód rozciąga się na terytorium poszczególnych państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (również Konfederacji Szwajcarskiej), jako państw przyjmujących, i nie zależy od trybu utworzenia przedsiębiorcy, jego formy organizacyjno-prawnej, a także statusu prawnopaństwowego („pochodzenia”) założycieli (wspólników); przy czym uprawnienie to jest skuteczne na terytorium innego państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Szwajcarii) niż państwo, z którego „pochodzi” przedsiębiorca;
4) zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (umową o Europejskim Obszarze Gospodarczym) z traktatowych swobód (na zasadzie traktowania narodowego z mocy prawa) nie mogą korzystać osoby prawne i „ułomne” osoby prawne, które nie prowadzą działalności w celu osiągnięcia zysku, chociażby zostały utworzone na podstawie prawa państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w tym państwa Unii Europejskiej) bądź prawa Szwajcarii. Dotyczy to np. organizacji społecznych, w tym stowarzyszeń, organizacji zawodowych i politycznych, a także fundacji, o ile nie prowadzą działalności gospodarczej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
III. Instytucje Unii Europejskiej
System Instytucjonalny UE jest skutkiem jej poprzedniej struktury (składała się z trzech filarów). Na podstawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (czyli Traktatu Lizbońskiego) dotychczasowe instytucje i organy stały się elementem jednolitej struktury UE. W związku z tym obecnie instytucjami UE są:
Parlament Europejski (PE) - podstawowe kwestie (skład, zasady wyboru, organizacja wewnętrzna, kompetencje i zasady działania) określają Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
1) PE - składa się z przedstawicieli narodów państw UE, którzy są wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, co ma miejsce od 1979 r. (wcześniej w skład PE wchodzili delegaci z parlamentów krajowych). Zgodnie z TFUE „liczba członków Parlamentu nie przekracza siedmiuset pięćdziesięciu, nie licząc przewodniczącego (art. 14), przy czym żadnemu Państwu Członkowskiemu nie można przyznać mniej niż sześć miejsc i nie więcej niż dziewięćdziesiąt sześć miejsc. (art.14). Obecny skład PE (kadencja 2009 - 2014) wybrany został zgodnie z zasadami Traktatu z Nicei i liczy 736 posłów (Polska - 50, identycznie jak Hiszpania, najwięcej: Niemcy - 99, Włochy- 72, Wielka Brytania - 72, Francja - 72, najmniej - Malta - 5, Cypr - 6, Estonia - 6, Luksemburg - 6, Słowenia -7). Przewiduje się jednak, że od 1 grudnia 2010 r. wejdzie w życie projekt (przygotowany przez Hiszpanię), zgodnie z którym PE składał się będzie z 750 członków (nie licząc przewodniczącego, Polska - 51).
2) Kadencja PE - 5 lat. Mandatu posła nie może sprawować m.in. : poseł parlamentu krajowego, członek rządu państwa członkowskiego, członek Komisji Europejskiej, sędzia (rzecznik generalny) i sekretarz Trybunału Sprawiedliwości UE, członek Trybunału Obrachunkowego, członek zarządu Europejskiego Banku Centralnego, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich.
3) W RP zasady wyborów do PE określa ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego. W myśl tej ustawy:
- wybory do PE są wolne, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane w głosowaniu tajnym (w wyborach głosować można tylko raz);
- posłowie do PE są przedstawicielami Narodów państw UE, nie są związani żadnymi instrukcjami i nie mogą być odwołani;
- mandatu posła do PE nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora;.
- poseł do PE nie może być jednocześnie w RP członkiem Rady Ministrów ani sekretarzem stanu oraz zajmować stanowiska lub pełnić funkcji, których nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora;
- prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) posłów do PE w RP ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Prawa tego nie mają osoby: pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu;
- prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) posłów do PE w RP ma również obywatel UE niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz, zgodnie z prawem, stale zamieszkuje w RP i został ujęty w stałym rejestrze wyborców (zgodnie z ustawą z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej). Prawa tego nie ma osoba pozbawiona praw wyborczych w wyborach do PE w państwie członkowskim UE, którego jest obywatelem;
- prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) do PE w RP przysługuje osobie mającej prawo wybierania posłów do PE w RP, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat oraz nie była karana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego i od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w RP lub na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
4) Struktura wewnętrzna i organizacja pracy PE
- na czele stoi przewodniczący wraz z Prezydium (przewodniczący, 14 wiceprzewodniczących i 6 kwestorów z głosem doradczym, wybieranych na okres dwóch i pół roku).
- Przewodniczący kieruje pracą PE i reprezentuje PE (w razie niemożności wykonywania obowiązków zastępuje go jeden z wiceprzewodniczących);
- Prezydium kieruje wewnętrzną działalnością PE i odpowiada za administrację (sekretariat i jego sekcje). Prace w PE odbywają się w komisjach stałych;
- kwestorzy są odpowiedzialni za sprawy administracyjne i finansowe dotyczące deputowanych (europosłów).
Ponadto, w ramach struktury PE możemy wyróżnić:
- Konferencję Przewodniczących - tworzą ją Przewodniczący PE i przewodniczący grup politycznych. Zadaniem Konferencji jest organizacja prac PE, w tym ustalanie programu prac legislacyjnych, ustalanie porządku dziennego posiedzeń, składu komisji i delegacji;
- Konferencja Przewodniczących Komisji - tworzą ją przewodniczący wszystkich komisji PE (stałych i tymczasowych). Jej zadaniem jest przekazywanie zaleceń dotyczących prac komisji do Konferencji Przewodniczących oraz ustalanie porządku dziennego sesji miesięcznych.
- komisje parlamentarne - prace w PE toczą się w komisjach parlamentarnych, których wybór następuje podczas pierwszej sesji miesięcznej nowo wybranego PE oraz ponownie po upływie dwóch i pół roku. Komisje odbywają posiedzenia raz (lub dwa razy) w miesiącu (obrady są jawne). W komisjach posłowie przygotowują (opracowują) projekty. PE ustanawia komisje stałe (obecnie jest ich 20) oraz może (na wniosek jednej czwartej swoich członków) ustanowić tymczasowe komisje śledcze do zbadania zarzutów naruszenia prawa unijnego, chyba że podnoszone fakty są przedmiotem postępowania sądowego, przy czym komisja śledcza kończy swoje prace w terminie dwunastu miesięcy, z tym że PE może dwukrotnie postanowić o przedłużeniu tego terminu o kolejne trzy miesiące.
6) Uprawnienia PE:
- legislacyjne. PE nie jest samodzielnym ustawodawcą, gdyż swoje uprawnienia legislacyjne dzieli z Radą UE. PE uczestniczy w procedurze przyjmowania aktów prawnie wiążących, co następuje w ramach zwykłej procedury ustawodawczej (PE wspólnie z Radą UE wydaje akt prawny) bądź w ramach specjalnej procedury ustawodawczej (PE wydaje opinię bądź wyraża zgodę). Ponadto, PE dysponuje pośrednim prawem inicjatywy legislacyjnej (może żądać od Komisji propozycji legislacyjnych, rozpatruje roczny program prac legislacyjnych Komisji).
- budżetowe. PE i Rada UE corocznie określają wydatki i dochody UE (budżet). Ponadto, PE zgodnie z zaleceniem Rady UE udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu.
- kontrolne, które obejmują m.in.:. prawo petycji (obywatel UE oraz osoba fizyczna i każda osoba prawna mająca odpowiednio miejsce zamieszkania lub siedzibę statutową w państwie członkowskim może kierować petycje do PE w sprawach objętych zakresem działalności UE), składanie sprawozdań PE (np. Komisja corocznie składa sprawozdanie z wykonania budżetu, co trzy lata Komisja składa sprawozdanie dotyczące stosowania Traktatu), prawo zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji (jeżeli wniosek o wotum nieufności zostanie przyjęty, to członkowie Komisji kolektywnie rezygnują ze swoich funkcji), prawo wszczęcia postępowania o unieważnienie aktu prawa UE dotkniętego wadą nieważności.
- dotyczące umów międzynarodowych. Zgoda PE jest wymagana w zakresie zawierania umów (m.in. umów dotyczących przystąpienia do UE, umów stowarzyszeniowych).
- personalne. PE min. zatwierdza nominację przewodniczącego Komisji oraz jej całego składu, powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich.
7) PE odbywa sesję roczną. Zbiera się ona z mocy prawa w drugi wtorek marca. Na sesji nadzwyczajnej może zebrać się w każdym czasie na żądanie większości jego członków lub na żądanie Rady bądź Komisji. PE stanowi - co do zasady - większością oddanych głosów. Wyjątkiem jest większość kwalifikowana, która dotyczy np. uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji wymaga 2/3 głosów, reprezentujących większość członków PE).
Rada Europejska - podstawowe kwestie (skład, kompetencje i zasady działania) określają Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich oraz jej przewodniczący i przewodniczący Komisji (w spotkaniach nie uczestniczy Przewodniczący PE). Rada Europejska nie jest organem kadencyjnym. Jej pracom przewodniczy Przewodniczący, wybierany przez Radę Europejską na okres dwóch i pół roku. Rada Europejska zbiera się dwa razy w ciągu półrocza lub częściej, jeżeli sytuacja tego wymaga (posiedzenie nadzwyczajne).
Rada Europejska podejmuje decyzje w drodze konsensusu, o ile Traktaty nie stanowią inaczej. Jej funkcje sprowadzają się do określania ogólnych kierunków i priorytetów politycznych (Rada np. decydowała o wprowadzeniu wspólnego pieniądza, o rozszerzeniu UE). Rada Europejska nie tworzy prawa UE. Rada Europejska ma uprawnienia personalne (np. przedstawia kandydata na funkcje Przewodniczącego Komisji, decyduje o zmianie liczy członków Komisji).
Od Rady Europejskiej należy odróżnić Radę Europy, która nie jest instytucją Unii Europejskiej. Rada Europy jest międzynarodową organizacja rządową, która powstała w 1949 r. w wyniku podpisania przez 10 państw europejskich Traktatu Londyńskiego. Jej członkami są prawie wszystkie państwa europejskie, w tym Rosja, a także kilka państw spoza Europy (Armenia, Azerbejdżan).Obecnie Rada Europy liczy 47 członków. Jej siedzibą jest Strasburg. Zakres działalności Rady Europy obejmuje problematykę promowania i ochrony prawa człowieka (Europejska Konwencja Praw Człowieka - 1950). Bezpośrednio z tą problematyką związane są m.in. kwestie dotyczące ochrony mniejszości narodowych, etnicznych, językowych, religijnych, kulturalnych, ochrony emigrantów, imigrantów, reemigrantów i repatriantów, uchodźców i azylantów.
Rada Unii Europejskiej (Rada UE) - podstawowe kwestie (skład, kompetencje i zasady działania) określają Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
- jest międzyrządową instytucją w Unii Europejskiej. W skład Rady UE wchodzi „jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego z każdego Państwa Członkowskiego, upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu Państwa Członkowskiego, które reprezentuje, oraz do wykonywania prawa głosu (art. 16 ust. 2 TFUE). Oznacza to, ze w skład Rady UE wchodzą właściwi ministrowie w zależności od spraw będących przedmiotem obrad;
- nie jest organem kadencyjnym (jej członkowie nie są powoływani ani odwoływani jak wyżej wskazano). Nie ma również stałego składu, gdyż w zależności od problematyki możemy wyróżnić składy Rady (np. do spraw zagranicznych, do spraw środowiska czy do spraw edukacji);
- na czele Rady UE stoi przewodniczący, którym jest każdorazowo przedstawiciel państwa sprawującego prezydencję (z wyjątkiem Rady do spraw zagranicznych). Posiedzenia Rady UE zwołuje jej przewodniczący z własnej inicjatywy lub na jednego z członków Rady albo Komisji;
- podejmuje decyzje: zwykłą większością głosów (jedynie w kwestiach proceduralnych), jednomyślnie, tj. bez sprzeciwu (np. w dziedzinie zwalczania dyskryminacji ze względu m.in. na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, światopogląd, w dziedzinie harmonizacji ustawodawstw podatkowych) kwalifikowaną większością (w pozostałych sprawach);
- Rada UE, wspólnie z Parlamentem Europejskim, pełni funkcje prawodawczą (…..). Pełni funkcje określania polityki i koordynacji (art. 16 ust. 1 TFUE). W ramach funkcji prawotwórczej Rada UE przede wszystkim wydaje rozporządzenia, dyrektywy, decyzje (wspólnie z Parlamentem Europejskim) oraz dysponuje pośrednim prawem inicjatywy legislacyjnej (może jedynie żądać analiz, przedkładania wszelkich projektów). Można również wyróżnić funkcję kreacyjną Rady UE (np. mianuje członków Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Regionów, może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości). Rada UE ma także prawo zawierania w imieniu Unii Europejskiej umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.
Komisja Europejska - podstawowe kwestie (skład, kompetencje i zasady działania) określają Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
- w skład Komisji wchodzi jeden obywatel z każdego Państwa Członkowskiego (27 osób). Od 1 listopada 2014 r. Komisja będzie się składała z takiej liczby członków, która odpowiada 2/3 liczby państw członkowskich, o ile Rada Europejska (jednomyślnie) nie zdecyduje inaczej;
- kadencja Komisji wynosi 5 lat. Procedura jej powoływania polega na tym, że Rada Europejska przedstawia kandydata na funkcje Przewodniczącego Komisji, który jest wybierany przez Parlament Europejski większością głosów jego członków. Jeżeli kandydat nie uzyska większości, wtedy Rada Europejska przedstawia nowego kandydata, który jest wybierany zgodnie z powyższa procedurą. Następnie, Rada Europejska, działając w porozumieniu z wybranym Przewodniczącym Komisji, przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji. Są oni wybierani na podstawie sugestii zgłaszanych przez Państwa Członkowskie. Wszyscy członkowie Komisji (łącznie z Przewodniczącym) podlegają zatwierdzeniu przez Parlament Europejski. Na podstawie zatwierdzenia Rada Europejska mianuje Komisję;
- członkowie Komisji Europejskiej (komisarze) są niezależni w wykonywaniu swoich funkcji, nie mogą podczas pełnienia funkcji prowadzić żadnej innej działalności;
- podstawowe funkcje Komisji Europejskiej:
a) kontrolna. W ramach tej funkcji Komisja Europejska jest przede wszystkim strażnikiem Traktatów, tj. ma obowiązek monitorowania stanu przestrzegania prawa UE w Państwach Członkowskich. Jeżeli stwierdzi naruszenia tego prawa, wtedy może skierować skargę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) przeciwko państwu naruszającemu prawo UE, a następnie kontroluje wykonanie wyroku ETS. Komisja również dysponuje uprawnieniami wobec podmiotów indywidualnych szczególnie w zakresie ochrony konkurencji, wydając w tym zakresie decyzje ;
b) decyzyjna. W ramach tej funkcji Komisja Europejska:
- dysponuje możliwością wydawania aktów prawa miękkiego, zarówno aktów nazwanych (opinie i zalecenia), jak i aktów nienazwanych (np. wytyczne, stanowiska);
- posiada inicjatywę legislacyjną (jeżeli Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji);
- dysponuje możliwością wydawania aktów prawnych na podstawie upoważnienia zawartego w TFUE (art. 106) lub na podstawie upoważnienia udzielonego w akcie ustawodawczym.
Kryterium to jest spełnione także w przypadku, gdy osoba prawna lub „ułomna” osoba prawna została utworzona na podstawie prawa Unii Europejskiej.
Strona 24 z 24