IDEA PAŃSTWA - szczególny rodzaj zła koniecznego; gdyby to było możliwe, socjaliści zrezygnowaliby całkowicie ze środków politycznych na rzecz środków społecznych. Państwo odgrywa co najwyżej rolę środka, któremu stawia się wysokie wymagania wyrażane ideą demokracji. Socjalistyczne państwo demokratyczne ma na celu zaspokajanie potrzeb społeczeństwa poprzez odpowiednie oddziaływanie na gospodarkę.
Ideologia i praktyka powiązały socjalizm z różnymi formami państwa - od demokratycznych aż po totalitarne.
IDEA PRAWA - traktowana jako środek do socjalistycznych celów. Socjalizm podchodzi do prawa z rezerwą, toteż chętnie zastąpiłby je wyżej przezeń cenionymi normami moralnymi. Sprawiedliwość społeczna jest tożsama z równością społeczną. Prawo socjalistyczne poprzestaje na koncepcji sprawiedliwości opartej na zasadzie „każdemu według rezultatów jego pracy”. Egalitaryzm w pojmowaniu tej zasady znajduje uzasadnienie jedynie wtedy, kiedy za równą pracą postępują równa płaca. Traktując podmioty sprawiedliwości jako pracujących, nie jest w stanie regulować problemów zdecydowanej większości społeczeństwa - niepracujących.
IDEA WOLNOŚCI - jest uwarunkowana ideami społeczeństwa, gospodarki, państwa i prawa.. Skoro interes jednostki ustępuje interesowi społecznemu - interes społeczny jawi się jako ograniczenie wolności jednostki. Skoro własność prywatna nie może uniknąć przymusu ekonomicznego, wolność polityczna jest czczą deklaracją do czasu zniesienia tego przymusu. Dopiero własność społeczna może stwarzać szansę realizacji wolności politycznej jako środka właściwego celu socjalizmu - wolności społecznej. Jedynie socjalistyczne państwo demokratyczne zmierza do ochrony wolności społecznej; autorytarne reżimy socjalistyczne mogą unicestwiać wszelką wolność. Prawo pojmowane na sposób egalitarny w jawny sposób kłóci się z wolnością. Z istoty swej wolność domaga się możliwości manifestowania przez jednostki ludzkie swych nierównych zdolności i pracowitości prowadzących do zróżnicowanych osiągnięć, co kłóci się z kolektywistycznym charakterem socjalizmu.
WŁASNOŚĆ - dla większości socjalistów kwestią zasadniczą było uspołecznienie, upaństwowienie wszystkich środków produkcji. Była to droga do uzyskania przez klasy pracujące kontroli nad warunkami życia i pracy oraz utrzymania postępu technicznego i produkcyjnego i wykorzystania ich zgodnie z potrzebami całości życia społecznego. Rewolucja, znosząc wyzysk ekonomiczny miała otworzyć bramy obfitości.
PODZIAŁ SOCJALIZMÓW
UTOPJNY - prehistoria ideologii socjalistycznej, jako nierealnych koncepcji w czasie ich powstawania (XVI-XIX w.). Marks i Engels w „Manifeście komunistycznym” nazwali go socjalizmem krytyczno utopijnym. Miał charakter socjalizmu reformistycznego.
NAUKOWY - koncepcja socjalizmu sformułowana przez Marksa i Engelsa, pretendująca do naukowości. Posiada wyraźne cechy socjalizmu rewolucyjnego.
TEORETYCZNY - z „katedry” akademickiej, wyłoniony podczas sporu marksistów z reformistami.
PRAKTYCZNY - możliwy do realizowania, wyłoniony podczas sporu marksistów z reformistami, znacznie później w państwach socjalistycznych znany jako socjalizm realny.
PAŃSTWOWY /elastyczny - rozróżniony na główny podmiot przeobrażeń socjalistycznych - państwo lub samorząd.
SAMORZĄDOWY /wspólnotowy - rozróżniony na główny podmiot przeobrażeń socjalistycznych - państwo lub samorząd.
AUTORYTARNY - jego cech łatwo nabierał socjalizm państwowy.
WOLNOŚCIOWY - jego cech łatwo nabierał socjalizm samorządowy.
KOLEKTYWISTYCZNY - to socjalizm autorytarny, wymuszany przez państwo.
DEMOKRATYCZNY - to socjalizm samorządowy, bardziej spontaniczny;
PLURALISTYCZNY - to w swej wymowie politycznej socjalizm demokratyczny.
MONOPOLISTYCZNY - to w swej wymowie politycznej socjalizm kolektywistyczny.
AGRARNY
PRZEMYSŁOWY /robotniczy
ETYCZNY - (kryterium dobra i zła) - jego opinią cieszą się socjalizmy: reformistyczny, teoretyczny, samorządowy, demokratyczny, pluralistyczny.
NIEETYCZNY - jego opinią cieszą się konceptualne kontrpropozycje socjalizmów: reformistycznego, teoretycznego, samorządowego; demokratycznego; pluralistycznego.
ROMANTYCZNY - z nim kojarzono głównie w literaturze pięknej socjalizm etyczny.
CHRZEŚCIJAŃSKI - religijna wersja socjalizmu etycznego.
ŚWIECKI - niekiedy tożsamy z socjalizmem nieetycznym.
HYBRYDY SOCJALIZMU połączone cechy rodzajów socjalizmu:
SOCJALIZM AGRARNY - (połowa XIX w.) - rozwijali rewolucyjni demokraci rosyjscy i polscy. Postulowali stworzenie ustroju socjalistycznego z pominięciem ustroju kapitalistycznego. Przejście od federalizmu do socjalizmu miałoby się dokonać na drodze rewolucji agrarnej dokonanej przez chłopstwo jako siłę rewolucyjną.
SOCJALIZM NARODOWY - NAZIZM - władza polityczna nazizmu miała na tyle totalitarny charakter, że zaprzeczała jakimkolwiek treściom socjalistycznym, toteż szybko zyskała jednoznaczną nazwę faszyzmu. Na kapitalistyczny charakter ekonomiki nazistowskiej wskazywało utrzymywanie przez faszyzm zasady prywatnej własności środków produkcji. Natomiast skrajnie interwencjonistyczna polityka ekonomiczna państwa nazistowskiego przypominała do złudzenia modelowe wyobrażenia ekonomiki państwa socjalistycznego.
SOCJALIZM RYNKOWY - przejawia się w łączeniu autorytarnych w zasadzie socjalistycznych struktur politycznych ze zdecydowanie liberalnymi. kapitalistycznymi zasadami wolnego rynku.
DUCH MANICHEJSKI - w całym ruchu socjalistycznym obecny jest i stanowi niezbywalną jego cześć (komponent manichejsko - gnostycki). Jest nim szczególne uczulanie na zło i cierpienie, na zło będące skutkiem głupoty, nieświadomości, wadliwych warunków społecznych, na zło które zdaniem socjalistów możliwe jest do usunięcia lub ograniczenia. Jest to wrażliwość na zło wynikające z wyzysku ekonomicznego, nierównego dostępu do kultury, wykształcenia, braku opieki socjalnej itp., których źródło można odnaleźć w stosunkach międzyludzkich. Uobecnia się w postawie krytycznej i demaskacyjnej, w wyszydzaniu tych którzy zła albo nie dostrzegają albo uważają je za konieczne i naturalne. Świadomość socjalistów zwykle ma postać tragiczną: z jednej strony zdają sobie sprawę z tego, że ból, strach, brak, ciemność i kłamstwo władają światem, z drugiej jednak nie chcą się pogodzić z wszechobecnością Księcia Ciemności. Dostrzegają w świecie, w człowieku, w sobie rozum, światło, łaskę, miłość dobra.
Skrajni gnostycy uznają że możliwe jest wyzwolenie się spod władzy Ciemności; umiarkowani socjaliści szukają w tym świecie choćby pewnej nadziei, koniecznej radości i szczęścia, nie chcą do końca oswoić się z danym nam tu istnieniem. Wzywają do działania; apelują do sumień, przyzywają stare mity ludzkości. Wierzą że labirynt czasu i instytucji przysłonięty mrokiem odsyła nas do jakiegoś lepszego świata; wskazuje na nadzieję; moc twórczą człowieka. Mają w sobie przeczucie jasności i przejrzystości społecznych czy międzyludzkich stosunków. Jest w postawach socjalistów spleciony ze sobą element współczucia, nachylenia nad słabszym, cierpiącym bliźnim; z niechęcią do tych, którzy niesprawiedliwość podtrzymują z niej korzystają.
Dla socjalistów fundamentalne znaczenie ma więc z jednej strony świadomość zła, zniewolenia, nędzy, ograniczenia, z drugiej - przekonanie iż osobliwość stosunków społecznych nie tkwi w przyrodzonych, niezmiennych cechach społecznego ładu ale we właściwościach historycznego ustroju, w istocie panującego systemu ekonomicznego.
Socjalizm jest nade wszystko filozofią działania, aktywizmu. Jej podstawą jest przekonanie, że człowiek powinien walczyć o poprawę swojego losu. że wszelkie postaci nierówności, zniewolenia, opresji należy za każdym razem ukazywać, odsłaniać, a następnie działać na rzecz ich zmiany.
Należy czynić wszystko by stosunki społeczne oparte były nie na prawach rynkowych, by równowaga społeczna nie była osiągana automatycznie dzięki „naturalnym prawom” interakcji, w wyniku indywidualnych, nieskoordynowanych decyzji.
Socjaliści uważają za konieczne graniczenie (zniesienie) przypadkowości w procesie tworzenia społeczeństw, poddanie jakiejś kontroli procesów ekonomicznych czy politycznych. Konieczna staje się choćby cząstkowa kontrola nad narzędziami pracy, administracją przemysłową i aparatem politycznym.
Socjalizm więc musi prowadzić albo do wzmocnienia administracji państwowej albo też do zniesienia państwa w ogóle, zstąpienia go bezpośrednimi, oddolnymi formami kontroli procesu pracy i rozdziału jej produktów, kontroli podjętej przez ludzi w pełni przekonanych o moralnej racji socjalizmu.
SOJCJALIZM DEMOKRATYCZNY najnowsze idee socjalistyczne, zawarte w programach partii socjaldemokratycznych, inspirowanych i wyrażanych przez Międzynarodówkę Socjalistyczną.
Żywe i wpływowe w II połowie XX w. idee socjalistyczne ukształtowały się w ramach międzynarodowego ruchu socjaldemokratycznego, złożonego po II wojnie światowej z partii politycznych, związków zawodowych i organizacji z nimi związanych.
Po załamaniu się systemu państw socjalistycznych (od 1989), istniejące tam partie komunistyczne zadeklarowały przejęcie idei socjalizmu demokratycznego.
Socjalizm demokratyczny u schyłku XX w. należy do najbardziej wpływowych ideologii politycznych w Europie i innych kontynentach.
Główne idee programowe - zebrane w uporządkowaną doktrynę zawartą w Deklaracji „O celach i zadaniach socjalizmu demokratycznego”, przyjętej w 1951 przez l Kongres Międzynarodówki Socjalistycznej. Deklaracja nie zaprzecza, że socjalizm demokratyczny wyrastał m.in. z marksistowskiego podłoża ideologicznego.
Zachowując wiele marksistowskich treści i inspiracji socjalizm demokratyczny odrzucił marksistowskie dogmaty o dominującej roli proletariatu, przodującej misji jego partii, walce i konieczności rewolucji. Podkreślił pozytywną rolę chrześcijaństwa, w rozwoju idei socjalistycznych. Skłaniając się ku równouprawnieniu wierzących i niewierzących, rozgranicza sprawy religii od spraw świeckich.
Wiążąc treści chrześcijańskie z treściami świeckiego humanitaryzmu, nadaje socjalizmowi demokratycznemu charakter socjalizmu etycznego.
Celem zasadniczym państwa winien, być rozwój ludzkiej osobowości i zapewnienie wszystkim szans korzystania z wolności obywatelskich i ludzkich. Na gruncie socjalizmu demokratycznego socjalizm nie jawi się jako nowa formacja społeczno ekonomiczna jak utrzymywali marksiści, lecz jako jedna z form, ustroju politycznego o wyraźnych skłonnościach autorytarnych.(jeśli nie wręcz totalitarnych).
IDEA DEMOKRACJI POLITYCZNEJ - zespół środków i metod mających na celu urzeczywistnienie socjalizmu poprzez ustrojowe reformowanie kapitalizmu. Zasada demokracji w warunkach społeczeństwa pluralistycznego miałaby być realizowana za pośrednictwem wyborów przedstawicielstwa społeczeństwa przy pomocy systemu wielopartyjnego, przeprowadzanych w sposób tajny, równy, powszechny i wolny.
Rządy sprawowane w imieniu większości społeczeństwa, miałyby polegać na poszanowaniu praw wszelkich mniejszości. Mniejszości etniczne miałyby się cieszyć autonomią kulturową. Prawo do opozycji politycznej miałoby być szanowane przez system niezawisłego sądownictwa.
IDEA DEMOKRACJI GOSPODARCZEJ - polega na reformowaniu kapitalizmu w taki ustrój, który „kierować się będzie potrzebami ogółu; a nie zyskiem jednostki”.
Podstawowym celem gospodarczym socjalizmu powinno być pełne zatrudnienie, wzrost produkcji, stałe podnoszenie dobrobytu oraz sprawiedliwy podział dochodów i majątku. Warunkiem istnienia demokracji gospodarczej miałaby być ekonomika mieszana, oparta na współistnieniu własności państwowej, własności grupowej i własności prywatnej.
IDEA DEMOKRACJI SPOŁECZNEJ - nawiązuje do katalogów ogólnoludzkich praw socjalnych jednostki, w szczególności podkreśla doniosłość prawa do: pracy, wykształcenia, wypoczynku, opieki lekarskiej, „dachu nad głową”, zabezpieczenia na wypadek bezrobocia i na starość. Socjalizm demokratyczny walczy o zniesienie prawnej, społecznej, gospodarczej i politycznej nierówności między mężczyzną i kobietą, między warstwami społecznymi, między miastem a wsią, między różnymi rejonami świata i między rasami.
IDEA DEMOKRACJI MIĘDZYNARODOWEJ - z jednej strony wzywa do porzucenia wszelkich form zniewolenia jednych narodów przez inne, z drugiej - postuluje pozostawienie im swobody rozwoju w warunkach utrwalenia pokoju i bezpieczeństwa powszechnego w świecie. Wyraża aprobatę dla treści Karty Narodów Zjednoczonych.
ANARCHIZM I NEOANARCHIZM
ANARCHIZM - pochodzi od słowa „anarchia”, a to od słów greckich „an” i „arkhe” oznaczających
brak rządu lub rządzących.
Słowo „anarchia” posiada 2 znaczenia:
pozytywne - zyskuje je wówczas, gdy wyraża bezrząd jako postulat zniesienia państwa i utworzenia bezpaństwowego ustroju społecznego. Doktryny to postulujące zwane są anarchizmem.
negatywne - to znaczenie podtrzymują przeciwnicy anarchii i jej doktryn, kojarząc je z negatywnie ocenianą samowolą i chaosem.
ŹRÓDŁA
Trojakie wyjaśnianie źródeł myśli anarchizmu:
1. wynika ona z uniwersalnej i ahistorycznej skłonności wolnościowej (liberalnej) jednostek ludzkich, występującej w całych dziejach.
Zwolennicy tego poglądu podkreślają, że bunt jednostki ludzkiej przeciwko ograniczeniom narzucanym jej przez świat zewnętrzny jest równie stary jak sama ludzkość. Za inspiratorów myśli współczesnego anarchizmu uznawani są starożytni filozofowie chińscy (Lao Tse), starożytni filozofowie europejscy jak greccy sofiści i cynicy, greccy i rzymscy stoicy, a także średniowieczni gnostycy i plebejskie ruchy religijne (których zrodziła Reformacja: husytów, anabaptystów, bogomiłów, katarów, taborytów). W toku długotrwałego istnienia i przeobrażeń, anarchizm przeniknął do różnych kultur politycznych świata.
2. wywodzi źródła anarchizmu ze wzorów życia społeczeństw prymitywnych - anarchii prymitywnej, odróżnianej od anarchizmu wyspekulowanego w społeczeństwach cywilizowanych. Anarchizm społeczeństw prymitywnych jakby zastygł w swej tradycyjnej niezmienności, anarchizm społeczeństw cywilizowanych charakteryzuje duża dynamika rozwojowa i lokalne zróżnicowanie tradycji kulturowych.
W krajach rozwiniętych gospodarczo (Francja, Szwajcaria, Włochy) anarchizm jawił się jako ruch i ideologia jednocześnie przemysłowa i miejska.
W krajach zacofanych gospodarczo (Rosja, Hiszpania) uchodził on za ruch i ideologię jednocześnie agrarną i wiejską.
Odróżniano nawet jego wewnątrzkrajowe mutacje np. w Hiszpanii anarchizm kataloński od andaluzyjskiego, we Francji anarchizm północy kraju od anarchizmu jego centrum.
3. ma swoje źródła w myśli oświecenia i wydarzeniach Rewolucji Francuskiej. Anarchizm wyrósł ze splotu wybranych idei zaczerpniętych z myśli politycznej liberalizmu (z niego zaczerpnął ideę wolności), socjalizmu (idee syndykalistyczne), komunizmu (idee wspólnotowe). Idee te nabrały nowego zabarwienia treściowego i funkcjonalnego znaczenia.
RYS HISTORYCZNY:
Największy rozkwit anarchizmu - lata 1880-1930. Na jego samodzielny rozkwit i ewolucję miały wpływ różne wydarzenia, głównie rozłamy w I Międzynarodówce, rewolucje rosyjskie, hiszpańska wojna domowa i kontrkultura Nowej Lewicy.
W II połowie XIX w', powstały liczne organizacje międzynarodowe w celu realizacji anarchistycznych ideałów.
KONCEPCJE ANARCIUZMU:
IDEA CZŁOWIEKA - poglądy anarchistów na istotę natury człowieka są zróżnicowane, dominuje przekonanie, że jest ona z natury dobra. Przyczyn złego postępowania upatrują anarchiści w zewnętrznych uwarunkowaniach życia ludzi. Wyrażają swój optymizm, gdy wierzą w pozytywne zmiany tych uwarunkowań na drodze wychowania i edukacji człowieka, ale głównie poprzez wyzwolenie go spod dolegliwości zniewalających autorytetów, władzy, szczególnie państwa. „Prawdziwy anarchista” nigdy nie chce być żołnierzem, policjantem, księdzem. Życie pojmują raczej jako strumień przeżyć przypominających twórczość artystyczną (opisywana w koncepcjach „homo ludens”) niż przymus produktywnej, ale męczącej i nie zawsze przyjemnej pracy (znanej koncepcjom „homo faber”).
W swej bezgranicznej tęsknocie za wolnością.. bardziej polegają na emocjach niż rozumie. Wyróżniają się nadzwyczajną wrażliwością moralną.
W odróżnieniu od socjalizmu nie podporządkowują jednostki ludzkiej społeczeństwu, lecz dążą do dobrowolnego uzgodnienia ich celów.
Anarchizm interesuje się istotą każdego, pojedynczego, konkretnego człowieka.
IDEA WOLNOŚCI - idea przewodnia, naczelna, absolutna, otoczona niemal kultem. Anarchizm domaga się pełni wolności dla swobodnego wyboru celów spontanicznego, autonomicznego, kreatywnego działania jednostek ludzkich i grup społecznych. Pełna wolność w pełni czyni ludzi panami swego losu; w pełni odpowiedzialnymi za swoje czyny. Anarchizm jest ideologią wolności dążącą do syntezy wolności negatywnej z pozytywną. Wolność negatywna oznacza tutaj życie bez przymusu narzucanego przez różne formy władzy. Wolność pozytywna wyraża się w realnym, a nie jedynie deklaratywnym osiadaniu celów ludzkich i grup społecznych.
IDEA SPOŁECZEŃSTWA - społeczeństwo osadzone jest w przekonaniu o istnieniu naturalnej harmonii między człowiekiem a przyrodą, której część - podporządkowaną jej prawom - stanowi społeczeństwo. Podstawową zasadą anarchizmu jest dobrowolność przy powoływaniu i utrzymywaniu wszelkich organizacji tworzących ramy społeczeństwa - antyetatyzm. Anarchizm dopuszcza istnienie elementów organizacji, z powodu zrozumienia konieczności ich istnienia, wyrażając jednocześnie obawy przed zagrożeniami z ich strony dla wolności jednostek ludzkich. Nie dostrzega konieczności istnienia organizacji państwowej zmierza do społeczeństwa bezpaństwowego. Niekiedy odrzuca również potrzebę istnienia organizacji Kościoła, religii, (hasło: „ani Boga, ani pana”). Całe społeczeństwo miałoby się składać z różnorodnych, spontanicznie (dobrowolnie) powstających, ale względnie skoordynowanych organizacji, spełniających wszystkie funkcje produkcyjne; wymiany i konsumpcyjne; niezbędne dla harmonijnego przebiegu życia społecznego.
ANARCHIZM INDYWIDUALISTYCZNY - ANARCHOINDYWIDUALIZM
Dążenie do pełnej, absolutnej wolności jednostki ludzkiej, unikającej podporządkowania grupowym formom współżycia w rzeczywistości potyka się o konieczność zachowania pewnych elementów organizacyjnych, tradycyjnie związanych ze społeczeństwem i państwem. Toteż godzą się co najwyżej na „minimum społeczeństwa”, „minimum organizacji”, „minimum państwa”.
WILIAM GODWIN (1756-1836 Anglik) - „Rozważania dotyczące sprawiedliwości politycznej” (1793). Prawdziwe szczęście człowieka upatrując w rozwoju jego indywidualności; opowiadał się za anarchią jako stanem permanentnego chaosu społecznego, który „rozbudza umysł, uruchamia energię i inicjatywę społeczną”.
Anarchia miałaby:
z jednej strony burzyć wszelkie przejawy państwowego i społecznego zniewolenia jednostki,
z 2 strony - otwierać przed nią świetlane perspektywy: „wolnej szkoły”, pełnego uspołecznienia własności, ograniczenia pracy nawet do jedynie pół godziny dziennie.
KACPER SCHMIDT pseudonim MAX STLIRNER (1806-1856 Bawarczyk) „Jedyny i jego własność” (1845) - krzewił kult jednostki ludzkiej przenikniętej duchem indywidualizmu, anarchizmu, ateizmu, amoralizmu i egoizmu. Za jedynie realny byt uznawał jednostkę ludzką obdarzoną pełną autonomią w celu egocentrycznego poszukiwania tylko w sobie najwyższych egoistycznych wartości. Za zniewalające, poniżające i upokarzające jednostkę uznawał Boga, religię/, duchowieństwo, naród, państwo, społeczeństwo, rodzinę.
PDERRE JOSEPH PRUDHON (1809 -1865 Francuz) - uznawany za głównego twórcę anarchizmu indywidualistycznego, m.in. „Co to jest własność” (1840), „O sprawiedliwości w rewolucji i kościele” (1858), „O zasadach federalizmu” (1863).
Nadał słowu „anarchia” pozytywnego sensu porządku społecznego, nie opartego na przymusie politycznym. Uważał, że swobodne stowarzyszenie, wolność - której wyłączną funkcją jest utrzymywanie równości w środkach produkcji i wzajemności w wymianach - stanowi jedyną możliwą; jedyną słuszną formę społeczeństwa. Za najbardziej właściwą miarę stosunków społecznych przyjmował sprawiedliwość, którą miała zapewnić umowa. Wierzył, że dobrowolna umowa skutecznie zastąpi przymus państwowy, zapewni wolność i równość ekwiwalentnej wymiany ekonomicznej i wprowadzi wzajemność (mutualizm) we wszystkich stosunkach międzyludzkich.
Marzył o społeczeństwie mutualistycznym (gwarantystycznym). Własność nie pochodzącą z własnej pracy oceniał jako kradzież. Odrzucał pieniądz jako zło umożliwiające osiąganie dochodów bez pracy, proponowałaby wymianę bezpieniężną realizowały banki wymiany towarów, udzielające także pracownikom bezprocentowych kredytów w dobrach powszechnego użytku i środkach produkcji.
Opowiadał się za pokojową drogą organizowania społeczeństwa anarchistycznego. Rewolucję określił jako „tyranię najgorszą z tyranii”, wybory powszechne jako fikcję, zasadę przedstawicielstwa jako sprzeczną z suwerennością całego narodu, wszelką władzę polityczną jako przejaw despotyzmu.
Do koncepcji anarchizmu indywidualistycznego nawiązali anarchiści lat 60 XX w. - Nowa Lewica. Domagali się organizacji społeczeństwa na zasadach pełnej samorządności, demokracji bezpośredniej, zwanej przez nich demokracją uczestnictwa i wykorzystywania środków audiowizualnych.
LEW NIKOŁAJEWICZ TOŁSTOJ (1828 -1920 Rosjanin) - bogate pisarstwo w ponad 14 tomach. Jego idee społeczne zwane są najczęściej mianem anarchizmu chrześcijańskiego, bo wywodził jeż własnego rozumienia sensu Boga, Ewangelii, praktyk pierwotnych gmin chrześcijańskich. W swych dążeniach do samodoskonalenia moralnego jednostki pragnął:
z jednej strony uwolnić ją od przymusu państwa, prawa, własności i okrucieństw rewolucji zbrojnej;
z drugiej - pragnął stworzyć jej sprzyjające warunki do korzystania z wolności w duchu braterstwa pomocy wzajemnej, racjonalności i sprawiedliwości dla potwierdzenia wyższości moralnej ludu nad kulturą elit społecznych.
ANARCHIZM KOLEKTYWISTYCZNY - ANARCHOKOLEKTYWIZM
Główną wartość upatruje w wolności jednostki ludzkiej, ale nie wierzy, aby można ją było zrealizować poza kolektywami społecznymi. Jest doktryną solidaryzmu i altruizmu, współżycia kolektywnego w ramach społeczeństwa bezpaństwowego. Społeczeństwo i państwo (tworzące je kolektywy) jawią się jako wspólne dobro jednostek realizujących w nim swoją wolność.
MICHAEL BAKUNIN (1814 -1876 Rosjanin) usiłował utworzyć organizację międzynarodowego ruchu anarchistycznego - w 1864 Bractwo Międzynarodowe, w 1868 Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej. Dzieła m.in.: „Spowiedź” 1857, „Bóg i państwo” 1871, „Państwo a anarchia 1873;
Pełna groźnej ekspresji myśl polityczna wynika z krytyki państwa, zmierza do wolności absolutnej dostrzeganej w kolektywistycznym społeczeństwie anarchistycznym.
Krytykował wszelkie państwo i tworzone przez nie prawo, jako sztuczne instytucje przemocy, ograniczające wolność jednostki. Uznawał je za sprzeczne z naturą człowieka, więc i z prawem natury.
Dowodził, że w stosunkach wewnętrznych rządzący niosą zniewolenie rządzonym, a w stosunkach międzynarodowych państwa potężne państwom małym.
Sądził, że sprawowanie władzy politycznej, z reguły przez elity inteligenckie, psuje najlepszych nawet ludzi. Pisał o rewolcie życia przeciwko nauce i prawu.
Pragnął wolności absolutnej, niczym nie ograniczonej. Dowodził, że absolutną wolność można pogodzić z dobrowolnym podporządkowaniem swojego „ja” - „ogólności”, za jaką uznawał różne formy kolektywów ludzkich tworzących społeczeństwo. Pochwalał więzi społeczne oparte na obyczajach - tradycji i solidarności, które przeciwstawiał więziom politycznym wymuszanym przez państwo.
Cel - kolektywistyczne społeczeństwo anarchistyczne - zamierzał osiągnąć na drodze żywiołowej rewolucji robotniczo chłopskiej. Pochwalał instynktowne dążenia mas do rewolucji.
Ideę bezpaństwowego, kolektywistycznego społeczeństwa anarchistycznego pojmował jako luźny związek produkcyjnych kolektywów robotniczych w mieście; a na wsi - zrzeszeń chłopskich.
Przewidywał uspołecznienie środków produkcji i równościowy podział produktów - na takiej równościowej podstawie ekonomicznej miałaby się kształtować równość społeczna.
ANARCHIZM KOMUNISTYCZNY - ANARCHOKOMUIZM
Zmierza do pełni wolności jednostki, wolność, spodziewa się osiągnąć w społeczeństwie zorganizowanym w kolektywy - na wspólnocie.
PIOTR KROPOTION (1842 - 1921 Rosjanin) - m.in. „Wiek oczekiwania” 1896, „Anarchizm, jego filozofia i ideały” (1896), „Anarchizm” (1912), „Etyka” (1922);
Dostrzegał w świecie istot ożywionych powszechną pomoc wzajemną.. nazwaną „mutualizmem” i uznaną przez niego za powszechne prawo przyrody.
Na niższym poziomie moralności wyróżniał takie wartości jak: wolność, równość, solidarność spięte klamrą sprawiedliwości.
Na wyższym poziomie moralności sytuował bezinteresowną ogólnoludzką życzliwość i sympatię jako warunek pełni siły moralnej i szczęścia wewnętrznego człowieka.
Sedno jego anarchizmu komunistycznego stanowi połączenie postulatu absolutnej wolności jednostki z zasadą komunizmu ekonomicznego, rozumianego jako wspólna własność środków produkcji i produktów materialistyczny.
Podkreślał konieczność i zakładał możliwość zniesienia państwa i natychmiastowego przejścia do bezpaństwowego komunistycznego społeczeństwa anarchistycznego. Twierdził, że rewolucja musi być poprzedzona dobrym jej przygotowaniem, głównie propagandowym i militarnym.
Marzył o ustroju społecznym dobrobytu materialnego, doskonałości moralnej, za główny czynnik rozwoju społecznego uznawał pomoc wzajemną; a nie walkę o byt.
ANARCHIZM SYNDYKALISTYCZNY - ANARCHOSYNDYKALIZM
SYNDYKALIZM
2 pierwsze określenia - posługują się przeciwnicy, „syndykalizm” - zwolennicy. Rozwijali projekty ustroju społecznego opartego na syndykatach, czyli związkach zawodowych łączących władzę polityczną z władzą ekonomiczną, a obie z polityką kulturalną. Każda gałąź przemysłu miałaby być zorganizowana w syndykaty, czyli zespoły niezależnych kolektywów związków robotniczych, sprawujących kontrolę nad produkcją, dystrybucją i kulturą; specjalne rady robotnicze kontrolowałyby współpracę syndykatów wszystkich gałęzi przemysłu. Syndykaliści odrzucali rewolucję i parlamentaryzm jako formy walki, polegając na różnych formach presji ekonomicznej robotników na kapitalistów (legalnej i nielegalnej, czynnej i biernej, cichej i głośnej).
Postulat całkowitego zniesienia państwa, w imię możliwie najpełniejszej wolności jednostki ludzkiej.
Nie odrzuca wszelkiej władzy, polega na władzy syndykatów i nie akceptuje bez zastrzeżeń postulatu absolutnej wolności jednostki, bo podporządkowuje ją woli owych syndykatów. Uwielbienie dla maszyny i preferowanie modelu gospodarki opartej jedynie na przemyśle. Dążenie do zastąpienia aktywności partii robotniczych aktywnością syndykatów robotniczych, skierowaną ku socjalistycznemu ustrojowi społecznemu. Władza może być ograniczona do „administrowania”, w sensie zastępowania kierowania ludźmi zarządzaniem rzeczami. W ten sposób człowiek uwalniany od przymusu państwowego przestawałby być przedmiotem władzy, przeobrażając się w podmiot chętnie uczestniczący w procesie jej sprawowania. Jego zloty okres - pierwsze ćwierćwiecze XX w. Ojczyzną - Francja.
FERNAND PELLOUTIER (1867 - 1901 Francuz) - „O roli Izb Pracy w przyszłym społeczeństwie” (1896), „Historia Izb Pracy” (1921).
Charakteryzował syndykaty jako „wolne stowarzyszenia wolnych producentów”, stanowiące naturalną podstawę nowego porządku społecznego. Wyrastając w obrębie znienawidzonego ustroju kapitalistycznego, syndykaty miałyby w nim tworzyć poszerzające się wielofunkcyjne enklawy wolnego społeczeństwa; zorganizowane na zasadach autonomii lokalnej i federalizmu.
GEORGES SOREL (1847 - 1922 Francuz) - „Przyszłość syndykatów socjalistycznych” (1901), „Zarys krytyki marksizmu” (1903), „Złudzenia postępu” (1906), „Rozważania o przemocy” (1908). Syndykatom przypisywał rolę podstawowej, wielofunkcyjnej organizacji robotniczej, zdolnej do wyzwolenia robotników spod wpływów burżuazji i inteligencji, ukształtowania własnej ich postawy moralnej i politycznej. Syndykaty miałyby doprowadzić do przeobrażenia ustroju kapitalistycznego w ustrój socjalistyczny, oparty na federacji syndykatów. Za siłę napędową dziejów uważał elity przywódców robotniczych.
Jego zdaniem idea strajku powszechnego jest mitem, który porwie klasę robotniczą do rewolucyjnego zniesienia kapitalizmu i ustanowienia ustroju wolnych wytwórców zrzeszonych w syndykaty. Mit strajku powszechnego miałby kształtować podstawy nowej kultury proletariackiej o cechach antyracjonalnych, emocjonalnych, instynktownych i woluntarnych.
Mit przestawał być środkiem do celu, nabierając cech samoistnego celu.
EDWARD ABRAMOWSKI (1868 - 1918) - m.in. „Zagadnienia socjalizmu” (1899), „Idee społeczne kooperatywizmu” (l907);
Twierdził; że robotnicy skupieni w związkach zawodowych, po przejściu przez fazę rewolucji moralnej zdolni są do rewolucji społecznej. Miałaby ona prowadzić do socjalizmu bezpaństwowego, w którym organizacje spółdzielcze i ich związki miałyby planować i realizować zasady produkcji i podziału dóbr.
ANARCHIZM WSPÓŁCZESNY - NEOANARCHIZM
Domagają się wolności, uznają wolność i równość za wartości komplementarne. Odrzucają idee postępu społecznego, bo twierdzą, że istotą życia społecznego jest ciągła walka między rządzącymi i rządzonymi, posiadającymi i nieposiadającymi, pragnieniem władzy i pragnieniem całkowitego jej unicestwienia.
Podkreślają, że sprawne funkcjonowanie organizacji wcale nie musi wspierać się na władzy autorytetu. Przekonanie to prowadzi do odrzucenia instytucjonalizacji organizacji - istnienia szczególnych grup biurokratycznych i menedżerskich zajmujących się wyłącznie organizowaniem pracy innych ludzi. Ich organizacje miałyby być dobrowolne, funkcjonalne, małe, elastyczne w czasie i przestrzeni.
Do głównych zadań anarchistycznej koncepcji miałoby należeć rozwiązanie rozwiązywanie problemów pracy i własności. Zadaniem organizacji jest nadawanie pracy charakteru przyjemności. Ale organizowanie pracy winno należeć do samych pracujących.
Prawo własności określonej osoby do określonej rzeczy nie powinno zależeć od tego kto ją wyprodukował, kupił, darował, odziedziczył, znalazł itp., lecz wyłącznie do uzasadnionych potrzeb. Potrzeba jednostki jest uzasadniona, jeśli jest większa od potrzeb innych jednostek (Jeśli mam płaszcz, a ty zmokłeś - jest twój). Uzasadniona potrzebami własność prywatna jest czymś lepszym od innych jej form, zwłaszcza tych, które rodzą lub wspierają różne formy władzy i uzależnienia człowieka przez człowieka.
Są antymilitarystami, ale niekoniecznie pacyfistami. Odrzucają wojnę, bo wiąże się ona z potępianym przez nich państwem i jego przemocą. Jednocześnie nie odmawiali uczestnictwa w wojnach, które miały doprowadzić do zniszczenia znienawidzonego przez nich państwa (w Rosji, Hiszpanii). Dopuszczają stosowanie przemocy, o ile prowadzi ona jako środek do anarchistycznych celów i wartości. Podkreślają, że każdorazowe zastosowanie przemocy musi być poprzedzone głębokim namysłem.
Większość neoanarchistów pochwala postawy racjonalistyczne, humanistyczne, agnostyczne, świeckie. Zdaje się przeważać pogląd, że sprawy wiary religijnej należy pozostawiać w sferze decyzji osobistych jednostki.
FASZYZM I NEOFASZYZM
FASZYZM - łac. „fasces”, w języku włoskim przekształcone na „fascio” - pęk rózg symbolizujących siłę jedności politycznej. Jest on najczęściej utożsamiany z dyktaturą. Objawił się publicznie w 1922 wraz z przejęciem przez faszystów włoskich władzy politycznej, okrzepł po przejęciu władzy przez nazistów niemieckich w 1933, kulminował tragicznymi skutkami II wojny światowej, po jej zakończeniu - neofaszyzm.
Pierwszym ruchem faszystowskim były Włoskie Związki Walki zreorganizowane przez Benito Mussoliniego (żył 1883 - 1945) w Narodową Partię Faszystowską;
Większy rozgłos - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP);
Falanga w Hiszpanii;
Michał Anioł i Legion Żelaznej Gwardii w Rumunii;
Strzałokrzyżowcy na Węgrzech;
Obóz Narodowo Radykalny w Polsce;
IDEA PAŃSTWA - „faszystowskie narodowosocjalistyczne państwo prawne”, „państwo autorytarne”, „państwo policyjne”, „państwo prerogatywne”, „państwo decyzyjne”, „państwo stanu wyjątkowego”, „państwo totalitarne”;
Sprzeciw wobec państwa liberalno demokratycznego wyrażały antyidee faszyzmu: antyliberalizmu, antyindywidualizmu, antydemokratyzmu, antyparlamenlaryzmu.
Państwo poszukujące uległości mas, powinno polegać raczej na decyzjach politycznych władzy niż na normatywnej aktywności parlamentu.
Cechy faszystowskiego państwa:
Faszystowskie zaprzeczenie państwa liberalno demokratycznego przebiegało poprzez odrzucanie liberalno demokratycznej koncepcji demokratycznego państwa prawnego na rzecz najpierw faszystowskiego norodowosocjalisrycznego państwa prawnego.
„Państwo autorytarne” - wszystkie formy ustroju państwowego, w których władza naczelna znalazła się w innych rękach niż parlament. Państwo faszystowskie było państwem autorytarnym, ale nie każde państwo autorytarne było faszystowskim np. Polska i Austria w latach '30.
”Państwo policyjne” - rodzaj państwa autorytarnego, w którym policji przypadła nadzwyczajnie duża władza. To państwo samowoli władzy wykonawczej przeciwstawne państwu praworządnemu. Decyzje podejmowane są na zasadzie swobodnego uznania autoryzowanego przez policję względami celowości politycznej.
„Państwo prerogatywne” - (państwo decyzyjne) - w nim decyzja polityczna wyprzedza w czasie decyzję normatywną; polegając jedynie na uzasadnieniu ideologicznym. Państwo prerogatyw wodza i podlegających mu wykonawców jego woli.
„Państwo stanu wyjątkowego” - w Polsce wylansowane przez znawcę niemieckiego faszyzmu Franciszka Ryszkę, znajdujące uzasadnienie w dekrecie „O stanie wyjątkowym” z 28 II 1933, który faktycznie spełniał rolę konstytucji III Rzeszy. Nazwa adekwatna też do praktyk uprawianych w III Rzeszy w czasach pokoju i podczas II wojny światowej, realizowanych przez nią w ludobójczy sposób.
„Państwo totalitarne” - nazwę do języka politycznego wprowadził Mussolini, wg jego interpretacji słowo „totalitarny” ma zdecydowanie pozytywne treści „jako synteza, zjednoczenie wszystkich wartości”.
Praktyka faszystowska wykazywała, że państwo totalitarne oznacza dążenie do rozciągnięcia zakresu aktywności państwa na całokształt życia społecznego. Jako takie dążenie do całkowitego panowania nad losem człowieka - totalitaryzm jest karykaturalnym wyrazem religii. Włoskie hasło „wiara, posłuszeństwo i walka” zawierało normy przypominające zestawy norm religijnych. Totalitarny charakter państwa faszystowskiego polegał na wszechogarniającej regulacji ludzkich zachowań, łącznie ze sferą życia psychicznego i duchowego. To co polityczne zostało wyniesione ponad to co ludzkie.
Totalitarną organizację totalitarnych celów zapewniała militaryzacja wielu stron życia społecznego, oparta na paramilitarnych siłach uzbrojonych i umundurowanych członków partii faszystowskiej.
Totalitaryzm faszyzmu zakładał państwo silne, centralistyczne, hierarchiczne, biurokratyczne.
Składniki definicji państwa Jelinka „państwo to terytorium, ludność i władza” zostały zastawione odpowiednio: „przestrzeń życiowa”, „wspólnota narodowa”, „zasada wodzostwa”.
Cechy istoty państwa faszystowskiego:
Narodowe - faszyzm traktował państwo jako szczególny wehikuł nadający mobilność celom narodowym, upatrywanym w ekspansji terytorialnej państwa narodowego.
Według Hitlera państwo jest „rygorystyczną i sformalizowaną organizacją”, zaś naród „żywym organizmem”, państwo jest formą i strukturą, zaś naród treścią i życiem.
Mussolini odrzucał pogląd Hitlera, że naród jest pierwotny wobec państwa; nie naród tworzy państwo, lecz państwo organizuje i zabezpiecza jedność duchową narodu. Czyniąc to oczekuje całkowitej lojalności obywateli, zaprowadzając „żelazną” dyscyplinę i używając swego autorytetu „przenika dusze i rządząc bezwzględnie”, na zasadzie wodzostwa.
Ludowe - Hitler mówił, że najwyższym celem państwa jest ochrona oryginalnych, najwartościowszych elementów rasowych, które miał ucieleśniać sobą lud germański tworzący podstawy cywilizacji, określający kanony piękna i wynoszący godność własnej rasy ponad inne.
Państwo ludowe jest najpełniejszą identyfikacją naturalności.
Rasistowskie - w nazizmie było nim państwo ludowe. Obsesyjnie zatroskane o czystość rasową swych obywateli.
Organiczne - państwo ludowe przypominało faszystom żywy organizm, żyjący własnym życiem. odrębny od życia poszczególnych jednostek ludzkich, aczkolwiek z nimi związanym. Oznaczało to, że życie poszczególnych jednostek jest mniej wartościowe od życia państwa. W sytuacjach zagrożenia dla bytu organizmu państwowego poświęcanie życia ludzkiego jest nie tylko uzasadnione, ale staje się wzniosłym obowiązkiem.
Wolnościowe - wolność miała społeczny wymiar i nigdy nie mogła prowadzić do konfliktu z państwem, ludem, rasą.
Wolność państwa była czymś absolutnym i zewnętrznym; zaś wolność obywateli jedynie czymś względnym i wewnętrznym. Wolność państwa była dlań uprawnieniem, przywilejem, rozszerzaniem i zdobywaniem, natomiast wolność obywateli polegała na obowiązku, zrównywaniu, zawężaniu i ograniczaniu.
Zmieniały się zakresy wolności w czasie pokoju i w czasie wojny, w okresach bogactwa i niedostatku.
Dla faszyzmu wolność była wartością duchową, zupełnie przeciwstawną „prymitywnemu materializmowi” wolności w myśli liberalnej.
Istnienie jednostek ludzkich było uzasadnione o tyle, o ile żyły one w państwie, podporządkowując się koniecznościom państwa.
Państwo nie jest produktem historycznego rozwoju, lecz tworem ponadnaturalnym, wysnutym z „ducha narodu”. Zmieniają się formy państwa, ale trwać będzie po wsze czasy konieczność jego istnienia.
Faszyzm wyobraża swoje państwo jako mocarstwo - duchowe, kulturowe, cywilizacyjne, militarne, terytorialne, handlowe i gospodarcze. Dążenie do mocarstwowości - oznaka żywotności państwa.
Mocarstwo żąda od obywateli dyscypliny, zespolenia wysiłków, obowiązkowości i gotowości
do ofiary życia.
NEOFASZYZM - SYTUACJA PO WOJNIE !?!?!...
FEMINIZM
Feminizm - od łac. „femina” czyli kobieta, oznacza ruchy, ideologię i doktrynę koncentrujące się wokół równości prawnej, politycznej i społecznej kobiet z mężczyznami. Nazwa pojawiła się w XX w. na oznaczenie zespołu zagadnień, zwanych wcześniej kwestią kobiecą dotyczących przede wszystkim równouprawnienia i emancypacji kobiet. Samodzielne ruchy kobiece pojawiły się ok. 1100 we Francji (ruch sufrażystek, radykalny Ruch Wyzwolenia Kobiet);
Ideologia feminizmu przybrała dojrzale kształty dopiero od lat '60 XX w. Należy do najszybciej rozwijających się ideologii.
ISTOTA: sprowadza się do przekonania, że kobiety są dyskryminowane, poniżane, traktowane gorzej, nierówno, a więc niesprawiedliwie, w porównaniu z mężczyznami jedynie z powodu ich seksu albo (i) płci. Objawia się to w MASKULINIZMIE - manifestowaniu przewagi seksu albo (i) płci męskiej nad seksem albo (i) płcią żeńską i patriarchalizmie - strukturach władzy utrwalających i pogłębiających tę przewagę.
Ideologia feminizmu wskazuje na konieczność całościowych przeobrażeń stosunków maskulinistycznych i patriarchalnych w celu kreowania „świata, który byłby światem także dla kobiet”.
W umiarkowanych przejawach ideologii feminizmu uznanie zyskała koncepcja płci psychologicznej, PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA - zespół cech psychicznych związanych z seksem, składających się na kobiecość albo męskość, kształtowanych czynnikami biologicznymi i społecznymi. Z uwagi na te cechy wyróżnia się 4 grupy osób :
najliczniejsza grupa charakteryzuje się zgodnością cech psychicznych z seksem, zwanym też płcią biologiczną - „kobiecych kobiet”, „męskich mężczyzn”;
mniej liczna grupa osób jakby dwupłciowych - androgynicznych, niezależnie od seksu, posiada rozwinięte w podobnym stopniu cechy psychiczne kobiece i męskie;
nieliczna grupa osób nieokreślonych psychicznie, które niezależnie od seksu, w niewielkim stopniu mają ukształtowane cechy psychiczne kobiece lub męskie;
najmniej liczna grupa osób, których cechy psychiczne odpowiadają przeciwnej pici biologicznej „męskie kobiety”, „kobiecy mężczyźni”;
ROZWÓJ właściwej ideologii feminizmu przebiegał przez 2 okresy:
od rewolucji francuskiej do ok. 1920;
po 1960, niekiedy dzielony na podokresy, trwający nadal w ostatnich latach XX wieku, Lata 1920 - 1960 - okres stagnacji.
RUCH SUFRAŻYSTEK
ang. „suffragette” od „suffrage” - prawo do głosowania.
Bojowniczki o równouprawnienie obu płci, szczególnie prawa wyborcze dla kobiet. Rewolucja francuska 1789 rozbudziła nadzieje na wprowadzenie równouprawnienia kobiet.
Jakkolwiek utrzymywał się już wówczas pogląd, że prawa człowieka są również prawami kobiet. Ogłoszona podczas rewolucji „Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela” (1789) przyznawała je wyłącznie mężczyznom. Toteż Olimpia de Gouges (francuska feministka) opublikowała „Deklarację Praw Kobiety i Obywatelki”, w której całkowicie zrównywała w prawach kobiety z mężczyznami. Definiowała pojęcie narodu jako związek kobiet i mężczyzn.
Przyjęty w 1804 Kodeks Napoleona, na którym wzorowało się prawodawstwo wielu państw na wiele dziesięcioleci usankcjonował nierówność prawną płci faworyzując mężczyzn.
W Wielkiej Brytanii już podczas rewolucji angielskiej (połowa XVII w.) wiele pisarek domagało się dostępności kobiet do edukacji i ogólnej poprawy ich sytuacji w społeczeństwie.
Mary Wollstoneeraft (1758 - 1797 pochodzenia irlandzkiego) we wpływowym dziele „Windykacja praw kobiet” (1792) obwołanym feministyczną deklaracją niepodległości, odsłoniła dla swej płci polityczne perspektywy równouprawnienia zachowujące aktualność.
Zażartą walkę polityczną o prawa wyborcze kobiet brytyjskich toczyły sufrażystki skupione wokół sławnej przywódczyni Emmeline Pankhurst (1858 - 1928). W 1928 otrzymały prawo do głosowania.
Początki zorganizowanego ruchu sufrażystek amerykańskich datowane są od Konwencji w Saneca Falls z 1848, zorganizowanej przez Elizabeth Stanton i Lucretie Mott. Podczas konwencji została uchwalona „Deklaracja Opinii”, parafrazująca słowo po słowie „Deklarację Niepodległości” ale z uwzględnieniem kobiet. Wzywała władze państwowe do szybkiego wprowadzenia pełnego równouprawnienia kobiet.
Anthony Susan (1820 - 1906) przyczyniła się do uchwalenia w 1920 XIX Poprawki do Konstytucji przyznającej Amerykankom prawa wyborcze.
Baronowa Matylda von Meysenburg (1816 - 1903) - gorąca rzeczniczka dostępu kobiet do wykształcenia i sprawiedliwego ich traktowania we wszystkich sprawach społecznych.
Hedwig Dohm (1831 -1919) działała na rzecz koedukacji, domagała się zniesienia ograniczeń wyboru zawodu przez kobiety i osiągania przez nie niezależności materialnej.
Helene Lange (1848 - 1930) postulowała przekazanie edukacji w ręce kobiet, redagowała pisma kobiece.
Alice Salomon (l872 - 1984) zyskała światową sławę dzięki rozprawie doktorskiej na temat o nierówności płac, za taką samą pracę mężczyzn i kobiet i współudziałowi w założeniu w 1904 Międzynarodowego Kongresu Kobiet
W okresie największego nasilenia aktywności sufrażystek na Zachodzie, ziemia polska była rozdarta zaborami. Rola społeczna kobiet polskich określana była w duchu pokory, ufności, uległości i posłuszeństwa mężczyznom. Zrywy niepodległościowe Polaków sprawiły, że Polki były niezbędnie potrzebne nie tylko w domu, lecz również na froncie aktywności społecznej i konspiracji politycznej. Dzięki temu Polki ominęły skrajne formy dyskryminacji. Z obawy przed represjami zaborców nie mogły organizować ruchów feministycznych. Działały najczęściej w pojedynkę.
Klementyna Hoffmanowa (1798 - 1845) - pionierka obrony spraw kobiet polskich. Wszechstronnej emancypacji domagały się tzw. Entuzjastki - grupa inteligentek warszawskich aktywna w latach 1840 - 1850, którym przewodziła Narcyza Żmichowska (1819 - 1876).
Kazimiera Bujwidowa (1867 - 1932) - zasługa w dopuszczeniu kobiet na galicyjskie uczelnie wyższe. Polskie sufrażystki osiągnęły swój główny cel - prawo udziału kobiet w wyborach - w 1919.
Do najtrwalszych ostoi antyfeminizmu długo należał Kościół katolicki sprzeciwiający się edukacji kobiet, ich uczestnictwu w życiu publicznym, demonizujący rolę seksu i erotyzmu.
Na początku XX w. Paul Julius Morus - „Płeć a wielkość głowy” - starał się dowieść małych zdolności umysłowych kobiet.
Otto Weiniger - „Płeć i charakter” - odmawiał kobietom wszelkich zdolności i daru myślenia.
prawo do głosowania kobiety otrzymywały:
1893 - Nowa Zelandia; 1906 - Finlandia; 1913 - Norwegia; 1917 - Rosja Sowiecka; 1919 - Niemcy, Polska; 1928 - Wielka Brytania; 1931 - Hiszpania; 1944 - Francja; 1948 - Belgia; 1971 - Szwajcaria; w krajach Trzeciego Świata - na ogól wraz z uzyskiwaniem przez dany kraj niepodległości;
WYKŁAD 18 11.04.2000
Ruchy feministyczne dążyły do przyznania równych praw na początku politycznych potem także innych.
1888 - Komuna Paryska;
Dzieło Mary Walffstrefenkrach „Walka o prawa kobiet" 1792 - jeden z pierwszych dokumentów europejskiego feminizmu.
1848 odczytano deklarację odczuć i postanowień kobiet dotyczących równości kobiet i mężczyzn dotyczących zatrudnienia. W Europie pierwszy ten temat podjął ruch socjalistyczny. Wyzwolenie kobiet stało się częścią rewolucyjnej transformacji społecznej.
Engels opracowując w 1848 zasady komunizmu postulował zniesienie roli kobiety jako narzędzia produkcji. Dla klas wyższych były postulaty uwolnienia kobiet od konwenansów.
Sufrażystki w UK datują początek działalności na 1861. W 1867 John Stuart Mill złożył w Parlamencie petycję o równość kobiet.
Były nawet walki sufrażystek z policją.
Tuż przed I w. światową dostały prawo wyborcze, ale dopiero w 1928 zrównano z prawem głosu mężczyzn.. Prawo głosu kobiety najwcześniej otrzymały w krajach skandynawskich ( Finlandia, Szwecja).
Pewne dekrety władzy radzieckiej dawały równe prawa kobietom ( Polska 1918, Francja 1945, Szwajcaria 1971).
Przed tymi problemami stoją kobiety w krajach islamskich i w Afryce. Nadzieja na to, że kobiety będą działały wspólnie jest bardzo nikła.
W 1918 - Liga Wyborcza Kobiet, wysunęła kilka postulatów reform. Przez dłuższy czas kobiety głosowały tak samo jak ich mężowie itp.
Dopiero II wojna światowa zapoczątkowała zmiany, pobór milionów mężczyzn do wojska spowodował, że kobiety musiały ich zastąpić. Miały jednak niższe płace, rzadko awansowały. Masowe podejmowanie pracy przez kobiety trwało do lat 60 - tych. Była rozbieżność między rolami deklarowanymi a rzeczywistymi. To doprowadziło do odrodzenia feminizmu. Główną przyczyną było wzrastające poczucie dyskryminacji kobiet.
W Polsce nazwą tego ruchu jest feminizm. Elżbieta Pokszys wyodrębniła 4 fazy feminizmu:
historyczno - polityczny - kobieca interpretacja idei wolności;
psycho - społeczny - kobieca koncepcja odczytywania idei „równości", eliminacja dominacji mężczyzn;
3. filozoficzny - ogólne problemy płci, kondycji kobiet;
4. wymiar organizacyjno - instytucjonalny - obejmuje praktykę działań podejmowanych przez kobiety; Pokszyz stwierdza, że nowa fala feminizmu jest wielką skargą kobiet, gdyż są niedoceniane. Kobiety nie mogą wypełniać podwójnych obowiązków. Feministki uważają, że ich działania służą zarówno mężczyznom i kobietom. Feminizm ma zapobiegać marnotrawstwu ludzkich zdolności, Główne postulaty feminizmu:
1. zmiany w sferze ustawodawczej;
2. zmiany w sposobie myślenia;
3. równa płaca za taką samą pracę;
4. zapewnienie integralności psychicznej fizycznej kobiety;
5. legalizacja aborcji;
6. wprowadzenie nowych regulacji prawnych mających stworzyć przywileje dla kobiet;
WYKŁAD 16 28.03.2000
IRA - Irlandia. Cały proces to walka o niezależność od Londynu
24.IV.1916 - powstanie w Dublinie „powstanie wielkanocne". Proklamowanie rządu tymczasowego niezależnego od Londynu. Powstanie zdławiono przy użyciu artylerii. Brytyjczycy jednak złagodzili represje, głównie pod naciskiem Wilsona ( sympatyzował z Irlandczykami).
W 1917 ogłoszono amnestię dla powstańców, potem w wyborach na 105 miejsc, dla Irlandii - 73 zdobyli kandydaci Sinn Fein - „My sami". Ci członkowie zbojkotowali Brytyjską Izbę Gmin i przekształcili się w parlament Irlandzki;
I 1919 proklamowano powstanie Republiki Irlandii.
To spowodowało wybuch wojny domowej, bo mieszkańcy Ulsteru (protestanci) chcieli zachować więzy z Londynem. Oni dostali wsparcie policji, armii, ochotników. Był to początek terroryzmu w Irlandii.
W VI 1921 premier Lloyd George zgłosił propozycję założenia konfederacji: UK, Ulster, Irlandia Północna. Zawarto rozejm. Podpisano traktat o powołaniu państwa Irlandzkiego jako dominium i członka Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
6.XII 1922 oficjalnie je proklamowano. Ulster nie był w jego granicach. Była krytyka wśród nurtu radykalnego i doszło do rozłamu w Sinn Fein oraz do walki zbrojnej (nowa wojna domowa).
Po interwencji Londynu skrzydło radykalne zaprzestało walki i rozpoczęło działalność na arenie politycznej - Fionna Fein - „Żołnierze Losu".
W I wojnie światowej Irlandia jako jedyne dominium nie przystąpiła do wojny i zachowała neutralność.
W 1949 oficjalnie proklamowano Republikę Irlandii, która wyszła z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
Po serii akcji terrorystycznych IRA została zdelegalizowana, ale rok potem cofnięto to postanowienie bo rozbiła faszystowskie ugrupowanie.
W 1939 ponownie zdelegalizowana, w II wojnie światowej opowiadała się za neutralnością.
W II połowie lat 50 - tych znacznie się ożywiła.
Na początku lat 70 - tych w IRA ujawnił się podział. Wyodrębniła się Tymczasowa IRA intensyfikacja terroru. Oficjalna IRA ogłosiła zawieszenie broni i podjęła walkę polityczną inspirowana marksizmem.
Tymczasowa IRA w latach 70 - tych i 80 - tych przeprowadziła wiele ataków.
Przełom IX 1994 - deklaracja pokojowa, zawieszenie broni. Brytyjczycy zapowiedzieli, że rozpoczną rozmowy po 90 dniach (okres próbny).Ten rozejm nie jest bardzo trwały gdyż IRA do końca się nie rozbroiła.
PROBLEM KURDYJSKI
U jego podłoża leżą aspiracje większości Kurdów do własnego państwa. Z Turcją mieli mieć wspólne państwo pod protektoratem Ligi Narodów, jednak w Lozannie podzielono Kurdystan. Po II wojnie światowej pierwsi zaczęli głosić hasła niepodległościowe Irańscy Kurdowie. W 1961 wybuchło powstanie Kurdów w Iraku, trwało do 1974 bo władze zamierzały przyznać autonomię. Bagdad nie przyznał jej i wybuchło kolejne powstanie. Hussajn zastosował broń chemiczną - zginęło wiele tysięcy Kurdów.
Państwa antyirackie utworzyły na północy Iraku strefę bezpieczeństwa. Powstała administracja Kurdyjska a w 1995 były wybory. Kurdowie tureccy są w ciągłym konflikcie. Turcja uważa ich za górali. Na tych obszarach obowiązuje stale stan wyjątkowy, aresztowano Oczalana - w 1998 (jest skazany na śmierć, ale wyroku nie wykonano).