Współczesne ruchy....
Nowa Lewica Kulturalna
Pojęcie Nowa Lewica - określenie sformułowane przez grupę studentów i młodszych pracowników naukowych angielskiego uniwersytetu w Oxfordzie. Używane dla oznaczenia radykalnych ruchów i ideologii lewicowej młodzieży studenckiej i niektórych intelektualistów akademickich nie przyjmujących perspektywy myślowej „starej lewicy” stojącej na gruncie radykalizmu marksistowsko-leninowskiego.
Geneza: Nowa Lewica narodziła się na przełomie lat 50-tych i 60-tych.
1957 - wydawano periodyki „Uniwersytecki Przegląd Lewicy”, a następnie w środowisku Oxfordzkim - „Przegląd Nowej Lewicy”.
1960 - publikacja programu w eseju „Listo do Nowej Lewicy” (Wright Mills).
Na przełomie lat 60-tych następuje natężenie działalności - główne kraje: USA, Francja, Włochy, RFN, Wielka Brytania.
Na początku lat 70-tych następuje kryzys, przełamany w końcu lat 70-tych - odrodzenie.
Koncepcje
Uwarunkowania rozwojowe:
NL w wymienionych krajach miała bardziej lub mniej:
sformułowane programy polityczne;
widoczne przejawy;
ekstremistyczne taktyki i strategie;
różne dysponowanie środkami;
różny stopień zaangażowania.
NL w różnych krajach odznaczała się podobieństwami i różnicami:
Podobieństwa:
posiadanie licznych organizacji;
postulat unowocześnienia i demokratyzacji systemów oraz programów kształcenia;
atak na kulturę kapitalizmu (stosunki ekonomiczne, społeczne, polityczne, rywalizacje mocarstw, kulturę konsumpcji) - cały obraz działalności i koncepcji daje podstawę do określenia NL mianem kontrkultury.
Różnice:
w zakresie przyjmowanych form walki z kapitalizmem;
w zakresie stanowisk politycznych rozciągających się od komunizmu i socjalizmu poprzez radykalizm, anarchizm, anarchosyndykalizm, gaullizm, maoizm, trockizm, aż do idei chrześcijańskich i religii wschodnich;
zróżnicowanie wewnętrzne NL, na które wpływały skład klasowy i przekrój socjalny społeczeństw, lokalny koloryt polityczny, aktualna sytuacja w danym kraju i na świecie, np. w USA palącą kwestia było dyskryminowanie Murzynów i ludności kolorowej, tendencje antytechnokratyczne; we Francji - sprawa algierska; we Włoszech - wrogość wobec faszyzmu.
Największe rozmiary oraz najpełniejszy program działania posiadała NL w USA, co z kolei rzutowało na inne kraje.
Fazy rozwoju NL w USA:
Reorganizacja i próby reform - działalność Ruchu na rzecz Praw Obywatelskich;
Opór i rewolta - działalność Ruchu na rzecz Wolności Słowa i Ruchu Antywojennego.
Czołowi myśliciele NL:
Wright Mills - („Elity władzy” - 1956, „List do Nowej Lewicy” - 1960) - poglądy: społeczeństwo amerykańskie to przedmiot manipulacji dokonywanych przez splot elit biznesu, wojska i polityków; młodzi radykałowie to siła pełniąca rolę przeprowadzania zmian społecznych; państwo dobrobytu i pogoń za prosperitą to wyraz fałszywej świadomości i prowincjonalizmu.
Tom Hayden - („Deklaracja w Post Huron” - 1962) - poglądy: krytyka amerykańskiego rasizmu i militaryzmu; wizja nowego ustroju społecznego opartego na humanizmie, indywidualizmie, wspólnocie, demokracji uczestniczącej; do przeobrażeń społecznych doprowadzi inteligencja wyższych uczelni.
Herbert Marcus - załącznik??
Stosunek NL do kapitalizmu:
społeczne zło jest wynikiem konkurencyjnej natury kapitalizmu;
kapitalizm to system zakładający w swej istocie:
coraz większą produkcję;
coraz większy wyzysk robotnika;
coraz większą eksploatację krajów nierozwiniętych;
coraz większa władze coraz mniejszych elit;
krytyka systemu politycznego - niedostatków amerykańskiej demokracji przedstawicielskiej, tzn. manipulacja jednostką w procesie podejmowania decyzji politycznych, oligarchizacja i technokracja władzy czyli, skupienie a władzy w rękach elit kapitału i wojska (oligarchizacja) i przekazywanie przez oligarchię samego aktu podejmowania decyzji specjalistom od rządzenia - technokratom.
krytyka systemu ekonomicznego:
wskazanie, że produkuje się chętnie drogie towary, artykuły wyuzdanego luksusu, a nie tanie produkty rzeczywiście społecznie potrzebne;
krytyka centralizacji władzy ekonomicznej;
ostrzeżenie przed cywilizacją przemysłową, która wyniszcza środowisko;
krytyka neokolonialnej eksploatacji krajów słabszych;
krytyka rasizmu i mieszczańskiego purytanizmu seksualnego:k
krytyka wszelkiej postaci dyskryminacji mniejszości narodowych i rasowych;
ukazanie aspektów społecznej degradacji kobiet;
krytyka systemów edukacyjnych, religii, stosunków rodzinnych, środków masowego przekazu:
jest brak związku między programem nauczania a potrzebami społecznymi;
autorytatywność systemów edukacyjnych niszczy oryginalność i świeżość myśli uczniów;
obecne systemy edukacyjne tkwią w przeszłości, niewrażliwe na potrzeby współczesność i ślepe na potrzeby przyszłości;
postulat reformy szkolnictwa i autonomii w badaniach naukowych;
religia niezbyt dobrze odpowiada potrzebom społecznym;
małżeństwo jest swoistym refleksem własności prywatnej - dochodzi do depersonalizacji i degradacji współmałżonka do roli przedmiotu, własności;
cel małżeństwa to pogoń za bogactwem materialnym;
trwałość małżeństwa nie zależy od religijnej czy państwowo-prawnej aprobaty w formie ślubów;
ten, kto nie tłumi w sobie popędów seksualnych zachowuje możliwość traktowania spraw płci w sposób wolny;
środki masowego przekazują to narzędzia ułatwiające sprawowanie władzy przez system, zamiast dawania obiektywnego obrazu rzeczywistości społecznej kształtują zdeformowane o niej pojęcie;
mass media pobudzają sztuczne potrzeby i narzucają określone wzory ich zaspokajania.
Podstawowe wartości i cele:
czyn ma przewagę nad ideą - jednostka definiuje siebie raczej tym co robi niż tym co myśli i mówi; rzeczywistych zmian społecznych nie dokonuje się słowem czy piórem;
dążenie do autentycznego ja - poszukiwanie autentyczności w ludzkiej osobowości. Autentyczność to akceptowanie siebie samego z uwagi tak na siebie jak i grupy społeczne, w których człowiek żyje. Konieczność poszukiwania pełniejszych i głębszych środków komunikowania się z ludźmi prowadzących do kreacji autentyczności człowieka;
odbudowywanie wspólnoty międzyludzkiej w USA w oparciu o własne wzory komuny - jedynie wspólnota może dawać oparcie jednostkom ludzkim i stwarzać szansę większego rozwoju. Elementy Wspólnoty:
wszystkie dobra niezbędne do życia podlegają podziałowi - pieniądze, żywność, ubranie, schronienie i inne artykuły; są one dostępne w takim zakresie w jakim Wspólnota osiąga je własną pracą;
głębokie stosunki międzypersonalne jednostki z określonymi lub nawet wszystkimi członkami grupy uczuciowe związki, nie ograniczanie miłości płciowej do jednego partnera ma sens gdy przyczynia się do pogłębiania zawartości Wspólnoty i rozwoju osobowości jednostek; w stosunkach seksualnych zasada wolnego wyboru co do formy stosunku, partnerów;
uznanie indywidualnych potrzeb i zróżnicowań;
grupowe uprawianie miłości jest dopuszczalne;
dwie koncepcje równości:
nawiązująca do reformizmu - zaleca rozwiązanie kwestii równości w ramach kapitalizmu;
rewolucyjna - odrzucenie obecnego systemu i zastąpienie go zasadniczo odmiennym;
postulaty reformistycznej koncepcji równości:
większy udział we władzy politycznej uboższych warstw ludności i mniejszości;
powszechna, faktyczna równość wobec prawa;
eliminacja ubóstwa i nędzy;
faktyczne zrównanie statusu społecznego kobiet i mężczyzn;
idea powszechności faktycznego korzystania z różnych odmian formalnie zadeklarowanych wolności, tzn.
jednostka musi być wolna aby „odnaleźć siebie”, z drugiej strony ciągle musi uczyć się korzystać z wolności;
korzystanie z wolności to niepowtarzalność form przejawiania własnej osobowości we właściwy tylko danej jednostce sposób;
wolność w płaszczyźnie materialnej to wyzwolenie się od kłopotów związanych z nadmiarem dóbr; postulat wyzwolenia się od zniewolenia konsumentaryzmem, który właściwy jest współczesnym, wysoko rozwiniętym społeczeństwom;
idea demokracji uczestniczącej:
coś na wzór demokracji bezpośredniej jest możliwe nawet w wielkim liczebnie społeczeństwie;
zamiast jednego ciała będącego przedstawicielstwem politycznym społeczeństwa należy stworzyć możliwość podejmowania decyzji politycznych licznym wspólnotom, we własnym zakresie decydujących o ich żywotnych interesach;
taktyka walki NL - bardzo szeroka gama: od biernego oporu poprzez Kwietyzm hippisów, drogi reform, praktyka oporu czynnego po koncepcje rewolucyjne;
utopijna wizja społeczeństwa:
system polityczny - oparty na wiecach jako formie demokracji bezpośredniej, możliwej dzięki organizacji grup społecznych w małych liczebnie wspólnotach; władza polityczna taka zjednoczona z administracją ekonomiczną zabezpieczy każdej jednostce podstawowe dobra niezbędne do bytu materialnego i duchowego;
system ekonomiczny - społeczna własność podstawowych gałęzi przemysłu, rolnictwa i transportu; dystrybucja dóbr w oparciu o zasadę „według możliwości”; wytwarzanie jedynie tych produktów, które są niezbędne do życia; automatyzacja + rozwój licznych zawodów i branż rzemieślniczych;
system społeczny - rodzina podstawową komórką społeczna, oparta na dobrowolnie zawieranych związkach małżeńskich albo na więzi seksualnej bez potrzeby sankcji ślubów religijnych czy prawnych; cała wspólnota zajmuje się wychowywaniem dzieci; edukacja oparta na programach stworzonych przez nauczycieli i uczniów; tolerancja religijna.
FASZYZM I NEOFASZYZM
FASZYZM - łac. „fasces” w języku włoskim przekształcone na „fascio” - pęk rózg symbolizujących siłę jedności politycznej. Jest on najczęściej utożsamiany z dyktaturą. Objawił się publicznie w 1922 wraz z przejęciem przez faszystów włoskich władzy politycznej, okrzepł po przejęciu władzy przez nazistów niemieckich w 1933, kulminował tragicznymi skutkami II wojny światowej, po jej zakończeniu - neofaszyzm.
Pierwszym ruchem faszystowskim były Włoskie Związki Walki zreorganizowane przez Benito Mussoliniego (1883 - 1945) w Narodową Partię Faszystowską; Większy rozgłos - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP); Falanga w Hiszpanii; Michał Anioł i Legion Żelaznej Gwardii w Rumunii; Strzałokrzyżowcy na Węgrzech; Obóz Narodowo Radykalny w Polsce;
IDEA PAŃSTWA - „faszystowskie narodowosocjalistyczne państwo prawne”, „państwo autorytarne”, „państwo policyjne”, „państwo prerogatywne”, „państwo decyzyjne”, „państwo stanu wyjątkowego”, „państwo totalitarne”;
Sprzeciw wobec państwa liberalnego, demokratycznego wyrażały antyidee faszyzmu: antyliberalizmu, antyindywidualizmu, antydemokratyzmu, antyparlamenlaryzmu.
Państwo poszukujące uległości mas, powinno polegać raczej na decyzjach politycznych władzy niż na normatywnej aktywności parlamentu.
Cechy faszystowskiego państwa:
Faszystowskie zaprzeczenie państwa liberalno-demokratycznego przebiegało poprzez odrzucanie liberalno-demokratycznej koncepcji demokratycznego państwa prawnego na rzecz najpierw faszystowskiego narodowosocjalistycznego państwa prawnego.
„Państwo autorytarne” - wszystkie formy ustroju państwowego, w których władza naczelna znalazła się w innych rękach niż parlament. Państwo faszystowskie było państwem autorytarnym, ale nie każde państwo autorytarne było faszystowskim np. Polska i Austria w latach 30.
”Państwo policyjne” - rodzaj państwa autorytarnego, w którym policji przypadła nadzwyczajnie duża władza. To państwo samowoli władzy wykonawczej przeciwstawne państwu praworządnemu. Decyzje podejmowane są na zasadzie swobodnego uznania autoryzowanego przez policję względami celowości politycznej.
„Państwo prerogatywne” - (państwo decyzyjne) - w nim decyzja polityczna wyprzedza w czasie decyzję normatywną; polegając jedynie na uzasadnieniu ideologicznym. Państwo prerogatyw wodza i podlegających mu wykonawców jego woli.
„Państwo stanu wyjątkowego” - w Polsce wylansowane przez znawcę niemieckiego faszyzmu Franciszka Ryszkę, znajdujące uzasadnienie w dekrecie „O stanie wyjątkowym” z 28 II 1933, który faktycznie spełniał rolę konstytucji III Rzeszy. Nazwa adekwatna też do praktyk uprawianych w III Rzeszy w czasach pokoju i podczas II wojny światowej, realizowanych przez nią w ludobójczy sposób.
„Państwo totalitarne” - nazwę do języka politycznego wprowadził Mussolini, wg jego interpretacji słowo „totalitarny” ma zdecydowanie pozytywne treści „jako synteza, zjednoczenie wszystkich wartości”.
Praktyka faszystowska wykazywała, że państwo totalitarne oznacza dążenie do rozciągnięcia zakresu aktywności państwa na całokształt życia społecznego. Jako takie dążenie do całkowitego panowania nad losem człowieka - totalitaryzm jest karykaturalnym wyrazem religii. Włoskie hasło „wiara, posłuszeństwo i walka” zawierało normy przypominające zestawy norm religijnych. Totalitarny charakter państwa faszystowskiego polegał na wszechogarniającej regulacji ludzkich zachowań, łącznie ze sferą życia psychicznego i duchowego. To co polityczne zostało wyniesione ponad to co ludzkie.
Totalitarną organizację totalitarnych celów zapewniała militaryzacja wielu stron życia społecznego, oparta na paramilitarnych siłach uzbrojonych i umundurowanych członków partii faszystowskiej.
Totalitaryzm faszyzmu zakładał państwo silne, centralistyczne, hierarchiczne, biurokratyczne.
Składniki definicji państwa Jelinka „państwo to terytorium, ludność i władza” zostały zestawione odpowiednio: „przestrzeń życiowa”, „wspólnota narodowa”, „zasada wodzostwa”.
Cechy istoty państwa faszystowskiego:
Narodowe - faszyzm traktował państwo jako szczególny wehikuł nadający mobilność celom narodowym, upatrywanym w ekspansji terytorialnej państwa narodowego.
Według Hitlera państwo jest „rygorystyczną i sformalizowaną organizacją”, zaś naród „żywym organizmem”, państwo jest formą i strukturą, zaś naród treścią i życiem.
Mussolini odrzucał pogląd Hitlera, że naród jest pierwotny wobec państwa; nie naród tworzy państwo, lecz państwo organizuje i zabezpiecza jedność duchową narodu. Czyniąc to oczekuje całkowitej lojalności obywateli, zaprowadzając „żelazną” dyscyplinę i używając swego autorytetu „przenika dusze i rządząc bezwzględnie”, na zasadzie wodzostwa.
Ludowe - Hitler mówił, że najwyższym celem państwa jest ochrona oryginalnych, najwartościowszych elementów rasowych, które miał ucieleśniać sobą lud germański tworzący podstawy cywilizacji, określający kanony piękna i wynoszący godność własnej rasy ponad inne. Państwo ludowe jest najpełniejszą identyfikacją naturalności.
Rasistowskie - w nazizmie było nim państwo ludowe. Obsesyjnie zatroskane o czystość rasową swych obywateli.
Organiczne - państwo ludowe przypominało faszystom żywy organizm, żyjący własnym życiem. odrębny od życia poszczególnych jednostek ludzkich, aczkolwiek z nimi związanym. Oznaczało to, że życie poszczególnych jednostek jest mniej wartościowe od życia państwa. W sytuacjach zagrożenia dla bytu organizmu państwowego poświęcanie życia ludzkiego jest nie tylko uzasadnione, ale staje się wzniosłym obowiązkiem.
Wolnościowe - wolność miała społeczny wymiar i nigdy nie mogła prowadzić do konfliktu z państwem, ludem, rasą.
Wolność państwa była czymś absolutnym i zewnętrznym; zaś wolność obywateli jedynie czymś względnym i wewnętrznym. Wolność państwa była dlań uprawnieniem, przywilejem, rozszerzaniem i zdobywaniem, natomiast wolność obywateli polegała na obowiązku, zrównywaniu, zawężaniu i ograniczaniu.
Zmieniały się zakresy wolności w czasie pokoju i w czasie wojny, w okresach bogactwa i niedostatku.
Dla faszyzmu wolność była wartością duchową, zupełnie przeciwstawną „prymitywnemu materializmowi” wolności w myśli liberalnej. Istnienie jednostek ludzkich było uzasadnione o tyle, o ile żyły one w państwie, podporządkowując się koniecznościom państwa.
Państwo nie jest produktem historycznego rozwoju, lecz tworem ponadnaturalnym, wysnutym z „ducha narodu”. Zmieniają się formy państwa, ale trwać będzie po wsze czasy konieczność jego istnienia.
Faszyzm wyobraża swoje państwo jako mocarstwo - duchowe, kulturowe, cywilizacyjne, militarne, terytorialne, handlowe i gospodarcze. Dążenie do mocarstwowości - oznaka żywotności państwa.
Mocarstwo żąda od obywateli dyscypliny, zespolenia wysiłków, obowiązkowości i gotowości do ofiary życia.
NEOFASZYZM
Po śmierci starych, przedwojennych nazistów młodzi oparli swe działania na walce z imigrantami. Politycznie nie odgrywali jednak istotnego znaczenia. Pozostała im wypaczona duma po sukcesach militarnych. W porządku ekonomicznym i politycznym nie ma dla nich miejsca.
Jak doktryna faszyzmu zmieniła się po 1945 roku:
W latach trzydziestych: kult wodza o cechach charyzmatycznych, mityczna wspólnota ziemi i krwi, ochrona przed zmitologizowanymi „wrogami z zewnątrz” (Żydami, Słowianami, marksistami i innymi), silna władza w odpowiedzi na kryzys ekonomiczny, spekulacje i manipulacje związane z naruszeniem narodowej godności i dumy, ułuda i obietnice dla mas pracujących, wizje powszechnego dobrobytu snute przez agresywne i zachowawcze ugrupowania klas posiadających, wojna agresywna kluczem do rozwiązania wszelkich problemów, marzenia o panowaniu nad światem, męskie instynkty wojownicze dominują nad innymi cechami natury ludzkiej (wojna buforem, ujściem dla naturalnych instynktów), „walka gatunków”, wg Hitlera głupim masom nic jest potrzebna ideologia, a demagogia, trzecia droga między zbankrutowanym burżuazyjnym liberalizmem i proletariackim komunizmem. Państwo nie jest wynikiem historycznego rozwoju, lecz tworem ponadnaturalnym, wysnutym z „ducha narodu”. Definicyjne terminy „terytorium”, „ludność”, „władza” zostały zastąpione przez odpowiedniki; „przestrzeń życiowa”, „zbiorowość narodowa” i „zasada wodzostwa”. W świetle faszyzmu państwo tworzy z partią faszystowską jedna całość. Faszyzm pochwala państwo silne, centralistyczne, hierarchiczne, biurokratyczne i totalitarne (czyli takie, które reguluje wszelkie formy zachowań ludzkich zarówno w sferze psychicznej, duchowej i fizycznej). Formy polityczne stają się wystarczającymi i jedynymi celami jednostek ludzkich (stąd rozliczne organizacje państwowe, najczęściej o charakterze militarnym, lub paramilitarnym). Wszystkim kieruje uwielbiany, wódz, stojący oczywiście ponad prawem.
Po 1945 roku (większość opisana powyżej): brak jednolitej spójnej ideologii, brak kultu wodza, co najwyżej silna władza prezydencka, fanatyzm rasowy skierowany przeciwko imigrantom „kradnącym miejsca pracy”, silny nacjonalizm, próby znalezienia podbudowy doktrynalnej u szemranych myślicieli, próby pozycjonowania na scenie politycznej w oparciu o antyklerykalizm i wrogą postawę wobec chrześcijaństwa (co było mało skuteczne w obliczu relatywnej potęgi kapitału politycznego chadeków), nadal poszukiwanie niszy na scenie politycznej (nieudane, gdyż tam gdzie wyborcy decydowali się wycofać poparcie dla konserwatywnych chadeków, od razu „wskakiwali” socjaldemokraci). Mit Europy zagrożonej przez amerykański, hedonistyczny styl życia. Rozwój neofaszyzmu dodatkowo utrudniany przez regulacje konstytucyjne zakazujące istnienia organizacji faszystowskich, a także zmiany w charakterze koncepcji prowadzenia wojen (trzecia fala), gdzie nie ma miejsca na tradycyjny dryl wojskowy. Ponadto silny nadzór i kontrola międzynarodowa utrudniają rozwój idei neofaszystowskich (patrz Jorg Heider w Austrii i groźba zawieszenia członkostwa w UE).
Gandhyzm
Populizm indyjski stanowi próbę odniesienia się do hinduskiej tradycji z jednej strony i do procesów modernizacyjnych z drugiej. Takie indyjskie koncepcje, jak wiejski panczajat, planowanie czy koncepcja państwa dobrobytu społecznego, sięgają korzeniami do przeszłości hinduskiej.
Demokratyczny populizm Gandhiego wiąże się z tradycją kulturalną i religijną hinduizmu. Należy zwrócić uwagę, że Ghandi używał języka miejscowego przemawiając najczęściej w języku gudżerati, podczas gdy inni działacze Kongresu posługiwali się językiem angielskim. Postrzegając główną siłę polityczną Indii w masach ludowych, Gandhi zbliżył się do nich dzięki swojemu sposobowi bycia i zrozumieniu warunków życia najuboższych.
Zarówno doktryna, jak i działalność Gandhiego podporządkowane były trzem zadaniom:
zaszczepieniu ludzkości określonych treści moralnych;
prowadzeniu reform strukturalnych wewnątrz społeczeństwa indyjskiego;
usamodzielnieniu własnego kraju pod względem politycznym i gospodarczym.
We wszystkich rozważaniach Ghandiego główną rolę odgrywa etyka hinduistyczna. Na plan pierwszy wysuwa się zasada ahinsy, oznaczająca zakaz zabijania i zadawania cierpień cielesnych, która obowiązuje zarówno wobec ludzi jak i zwierząt. W stosunku do ludzi oznacza ona obronę i walkę bez użycia przemocy. Zasada ta wynika z przeświadczenia o jedności człowieka ze światem natury, gdzie każda przemoc wobec drugiego człowieka i zwierzęcia jest czynem niezgodnym z dharmą.
Dzięki Gandhiemu idea walki bez gwałtu została wprowadzona do życia politycznego na skalę masową. Do metod stosowanych w tej walce można zaliczyć: masowe niewykonywanie określonych zarządzeń, demonstracje, strajki, wiece, pochody, manifestacje, marsze, bojkot wyborów, szkół państwowych i sądów, porzucanie stanowisk państwowych, niepłacenie podatków oraz głodówki, do której Gandhi tak często się uciekał. Metody te określane są jako stajagraha, czyli „wierność prawdzie”, noncooperation, czyli „odmowa współpracy” oraz civil disobedience - „cywilne niep[osłuszeństwo”. Gandhi wykorzystał także pewne idee ascetyzmu głęboko zakorzenione w indyjskiej tradycji. Wyrzeczenie się dóbr materialnych na korzyść doskonalenia ducha od wieków uważane jest w Indiach za cnotę godną najwyższego szacunku.