NATO
23-25 kwiecień 1999r. w Waszyngtonie odbył się 15 szczyt Paktu, przyjęto deklarację waszyngtońską (the Washington Declaration) stanowiącą potwierdzenie wspólnych wartości oraz potwierdzono otwarcie na nowe państw tzw. Polityka Otwartych Drzwi. Przyjęto również Strategiczną Koncepcję Sojuszu (the Alliance's Strategic Concept) potwierdzającą zasady jakimi kieruje się Sojusz - zapewnienie wolności i bezpieczeństwa państwo członkowskim oraz wzajemna współpraca na rzecz bezpieczeństwa członków Sojuszu i państw podzielających idee Paktu. W komunikacie szczytu waszyngtońskiego - Sojusz dla XXI wieku (Washington Summit Communique - An Alliance for 21st Century) zawarto Inicjatywę Zdolności Obronnych (Defence Capabilities Initiative) mającą na celu dostosowanie zdolności obronnych do nowego środowiska bezpieczeństwa, tworząc w związku z tym tymczasową grupę sterującą wysokiego szczebla. Ponadto wydano oświadczenie w sprawie Kosowa (Statement on Kosovo) oraz przyjęto raport - W stronę partnerstwa w XXI wieku (Towards a Partnership for 21st Century)
21-22 listopad 2002r. odbył się szczyt w Pradze. Przyjęty został Partnerski Plan Działań Przeciwko Terroryzmowi (Partnership Action Plan Against Terrorizm), Komunikat w sprawie rozszerzenia (Announcement on Enlargement), oświadczenie w sprawie Iraku, deklaracja szczytu oraz raport nt. Wszechstronnego Przeglądu Eurotlantyckiej Rady Partnerstwa i Partnerstwa dla Pokoju (Report on the Comprehensive Review on the Euro-Atlantic Partnership Council and Partnership for Peace)
28-29 czerwca 2004r. odbył się szczyt w Istambule poświecony przeglądowi postępów poczynionych w dostosowywaniu zdolności obronnych Sojuszu do współczesnych wyzwań obronnych. Wydano Komunikat (Istanbul Summit Communique), uruchomiono Istambulską Inicjatywę Współpracy propagującą dwustronną współpracę państw regionu z Sojuszem zwłaszcza tych należących do rady Współpracy Zatoki Perskiej dla stabilności w regionie. W Deklaracji Stambulskiej - Nowe Bezpieczeństwo w Nowej Erze (the Istanbul Declaration - On Security in a New Era) wyrażono wolę współpracy z państwami UE. Wydano także Istamulskie oświadczenie w sprawie Iraku (Statement on Iraq)
28-29 listopada 2006r. odbył się szczyt w Rydze. Wydano Deklarację Szczytu Ryskiego (Riga Summit Declaration), formułując w niej Wszechstronne Wytyczne Polityczne (Comprehensive Political Guidance)
2-5 kwietnia 2008r. odbył się szczyt w Bukareszcie. Przyjęto Deklarację Szczytu w Bukareszcie (Bucharest Summit Declaration) oraz Wizję Strategiczną ISAF (ISAF's Strategic Vision) ISAF - International Security Assistance Force
3-4 kwietnia odbył się szczyt w Strasburgu/Kehl. Przyjęto Deklarację Szczytu w Strasburgu i Kehl (Strasbourg/Kehl Summit Declaration). W Deklaracji w sprawie bezpieczeństwa (Declaration on Alliance Security) potwierdzono, ze art.5 Traktatu Północno-atlantyckiego oraz pojęcie zbiorowej obrony pozostają podstawą Sojuszu, z kolei w Deklaracji Szczytu w sprawie Afganistanu (Summit Declaration on Afganistan) ustanowiono misję szkoleniową NATO, wsparcie narodowych afgańskich sił bezpieczeństwa oraz zachęcano władze Afganistanu i Pakistanu do współpracy.
szczyt w Lizbonie - nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu
Polityka otwartych drzwi NATO (Open Door Policy) art.10 traktatu waszyngtońskiego
Plan Działania na rzecz członkostwa (Membership Action Plan) do którego winno przystąpić każde państwo ubiegające się o członkostwo w Pakcie (przygotowanie polega na zmianach wewnątrz państw oraz na spełnieniu kryteriów: rozwiązanie kwestii mniejszości narodowych i etnicznych, wyjaśnienie sporów dot. przebiegu linii granic danego państwa, pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych, przestrzeganie prawa oraz praw człowieka przez struktury wewnętrzne państwa, utworzenie cywilnej kontroli nad wojskiem, promowanie demokratycznego i stabilnego ustroju państwa.
Współpraca Sojuszu z państwami nieczłonkowskimi: partnerstwa wielostronne, dialog, bezpośrednie relacje dwustronne
Rada Partnerstwa Euro-atlantyckiego - 7-8 listopada 1991r. szczyt NATO w Rzymie, utworzenie Północno-atlantyckiej Rady Współpracy (Northatlantic Cooperation Council) - wypracowanie kontaktów z państwami nieapirującymi do Sojuszu lecz również z państwami byłego bloku wschodniego. 30 maja 1997r. na spotkaniu w Portugalii przyjęto Dokument podstawowy Rady Partnerstwa Euro-atlantyckiego (Basic Document of the Euro-atlantic Partnership Council) tworząc w ten sposób Radę Partnerstwa Euro-atlantyckiego (Euro-atlantic Partnership Council), liczy obecnie 50 państw (28 NATO, 22 PdP), instrumenty: Plan Działań (EAPC Action Plan) oraz Indywidualny Program Partnerstwa (Individual Partnership Programme). 7 czerwca 2004r. przyjęty został Plan Działań Partnerstwa na rzecz Budowy Instytucji Obronnych (Partnership Action Plan on Defence Institution Building), jego celem jest reformowanie struktur obronnych państw partnerskich. 23 czerwca 2004r. przyjęto dokument Partnerstwo Euro-atlantyckie - Przewartościowanie i Odnowienie (The Euro-Atlantic Partnership - Refocusing and Renewal)
Partnerstwo dla Pokoju - nieformalnie zainicjowany (X 1993r. Travemunde/De), formalnie Bruksela 1994r., przyjęto wówczas dwa dokumenty: Partnerstwo dla Pokoju - Dokument Zaproszenie (Partnership for Peace: Invitation Document) oraz Partnerstwo dla Pokoju - Dokument Ramowy (Partnership for Peace: Framework Document). PdP pozwala na rozwijanie dwustronnych stosunków i współpracę. Państwa nieczłonkowskie podejmują szereg zobowiązań m.in.: utrzymanie demokratycznych rządów, przestrzeganie prawa międzynarodowego, w szczególności zapisów Karty NZ, praw człowieka, porozumień w sprawie rozbrojenia i kontroli zbrojeń. Instrumenty: Plan Pracy Partnerstwa (Partnership Working Plan) oraz Indywidualny Program Partnerstwa (Individual Partnership Programme), z kolei na płaszczyźnie wojskowej wykorzystywany jest utworzony w 1995r. Proces Planowania i Oceny (Planning and Review Process).
Dialog Śródziemnomorski (Mediterranean Dialogue) - zapoczątkowany przez Radę Północno-atlantycką w 1994r. jako forum współpracy NATO z państwami regionu Morza Śródziemnego, współpraca odbywa się w formie stosunków wielostronnych i dwustronnych (Indywidualne Programy Współpracy (Individual Cooperation Programmes)). Organem decyzyjnym jest Śródziemnomorska Grupa Współpracy (Mediterranean Cooperation Group), utworzona w 1997r. podczas szczytu w Madrycie, nadzór sprawuje Rada Północno-atlantycka. Na szczycie w Pradze przyjęto dokument Modernizacja Dialogu Śródziemnomorskiego Zawierająca Spis Możliwych Obszarów Współpracy (Upgrading the Mediterranean Dialogue Including an Inventory of Posiible Areas of Cooperation), mający przyczynić się do poszerzania wszystkich wymiarów współpracy. Na szczycie w Istambule państwa członkowskie przyjęły dokument Bardziej ambitne i poszerzone ramy Dialogu Śródziemnomorskiego (A more ambitious and expanded framework for the Mediterranean Dialogue), przewidujący zacieśnioną współpracę w kwestiach będących przedmiotem wspólnych zainteresowań jak m.in.: reforma obronna, walka z terroryzmem, sposoby reagowania w przypadku wyjątkowych zagrożeń oraz zwiększenie liczby inicjatyw.
Istambulska Inicjatywa Współpracy (Istanbul Cooperation Initiative) - służy propagowaniu dwustronnej współpracy państw regionu z Sojuszem, zwłaszcza należących do Rady Współpracy Zatoki Perskiej. Organem odgrywającym ważną role jest Grupa ICI składająca się z doradców wyznaczonych przez państwa członkowskie NATO, odpowiada za propozycje dwustronnego działania oraz za ich ewentualne wdrożenie, ponadto jest zobowiązana do systematycznego przedstawiania Radzie Północno-atlantyckiej lub też Komitetowi Politycznemu NATO raportu z działalności.
Kraje kontraktowe NATO (NATO Contract Countries) - państwa które wyrażą wolę nawiązania stosunków z NATO. W porozumieniu z zainteresowanym krajem opracowywane są roczne programy współpracy nazywane Indywidualnie Dopasowanymi Pakietami Współpracy (Individual Tailored Cooperation Packages of Activities), wówczas też podejmowana jest decyzja o płaszczyznach współpracy oraz zakresie zaangażowania w relacje z NATO, która musi zostać zaakceptowana przez Radę Północno-atlantycką
Rada NATO-Rosja - 22 czerwca 1994r. Rosja przyłączyła się do PdP, zaś 27 maja 1997r. w Paryżu podpisany został akt założycielski w sprawie wzajemnych stosunków, współpracy i bezpieczeństwa między NATO i Federacją Rosyjską (Founding Act on Mutual Relations, Cooperation and Security between NATO and the Russian Federation). Jako płaszczyznę stanowiącą forum dla konsultacji, koordynacji i podejmowania decyzji ustanowiono Stałą Wspólną Radę NATO-Rosja (NATO-Russia Permanent Joint Council), przy czym zakres współpracy nie miał obejmować spraw wewnętrznych. W 1998r., w wyniku interwencji powietrznej NATO w Kosowie Rosja zawiesiła uczestnictwo w Radzie, współpraca została wznowiona w 2000r. 28 maja 2002r. nadano nowy wymiar relacjom NATO-Rosja, na szczycie w Rzymie przyjmując Deklaracje Kontakty NATO-Rosja: Nowa Jakość (NATO-Russia Relations: A New Quality) i utworzono Radę NATO-Rosja (NATO-Russia Council), zastępując dotychczasową Radę, mającą pracować na zasadzie nieustającego dialogu politycznego, Radzie przewodniczy Sekretarz Generalny NATO, spotkania odbywają się na poziomie państwa członkowie Sojuszu - Rosja. W ramach Rady utworzono wiele grup roboczych i innych jednostek, z których szczególną rolę odgrywa Komisja przygotowawcza, spotykająca się dwa razy w miesiącu. W grudniu 2004r. ministrowie spraw zagranicznych przyjęli Plan działań w sprawie terroryzmu (NATO-Russia Action Plan on Terrorizm). W związku z zaangażowaniem Rosji w Osetii Południowej w 2008r. w wielu obszarach zawieszona została współpraca, powrócono do niej w grudniu 2009r.
Komisja NATO-Ukraina - pierwsza sesja Rady NATO-Ukraina (NATO-Ukraine Commission) odbyła się 9 lipca 1997r., wówczas też podpisana została Karta o Szczególnym Partnerstwie między Organizacją Traktatu Północno-atlantyckiego a Ukrainą (Charter on Distinctive Partnership between the North Atlantic Treaty Organization and Ukraine). W 1998r. pod auspicjami Komisji zaczyna funkcjonować Wspólna Grupa Robocza NATO-Ukraina ds. Reformy Obronnej (The NATO-Ukraine Joint Working Group on Defence Reform). W 2000r. Ukraina przystępuje do PdP, 21-22 listopada na paryskim szczycie NATO przyjęto Plan Działań NATO-Ukraina (NATO-Ukraine Action Plan), który zawierał priorytety jakie Ukraina winna wypełnić w związku z dążeniem do członkostwa do euro-atlantyckich struktur bezpieczeństwa, zaś za narzędzie służyć miały Roczne Plany Celowe (Annual Target Plans). Po wyborach prezydenckich w 2010r. członkostwo w Sojuszu przestało być priorytetem.
Komisja NATO-Gruzja (NATO-Georgia Commission) - powstała w 2008r., w Dokumencie ramowym w sprawie ustanowienia Komisji NATO-Gruzja (Framework document on the establishment of the NATO-Georgia Commission) jako cel podstawowy uznano pogłębianie dwustronnego dialogu i współpracy, nadzór nad procesem przygotowawczym Gruzji do członkostwa, wsparcie kraju w wychodzeniu ze zniszczeń wojennych oraz we wdrażaniu demokratycznych reform. Instrument: Roczny Narodowy Program (Annual National Programme).
współpraca z organizacjami
Partnerstwo strategiczne NATO-UE - TUE (Maastricht) WPZiB, w 1992r. nawiązana zostaje współpraca NATO-UZE. W czerwcu 1996r. podczas spotkania w Berline ministrów spraw zagranicznych państw NATO zdecydowano, że w strukturach Sojuszu rozwijana będzie Europejska Tożsamość w zakresie Bezpieczeństwa i Obrony (ESDI). 10-11 grudnia 1999r. podczas szczytu w Helsinkach UE ogłoszono utworzenie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony jako wojskowego uzupełnienia WPZiB, która miała się przyczyniać do rozwoju europejskich zdolności wojskowych UE w sposób umożliwiający prowadzenie samodzielnych operacji i podejmowanie decyzji w odpowiedzi na kryzys międzynarodowy. Przyjęto także Cel Strategiczny (Helsinki Headline Goal), który przewidywał utworzenie unijnych sił szybkiego reagowania, jednakże utworzone zostały tylko polityczno-wojskowe jednostki organizacyjne: Komitet ds. Polityki i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy oraz Sztab Wojskowy. W czerwcu 2000r. na spotkaniu Rady Europejskiej w Feira przyjęty zosta raport prezydencji nt. wzmocnienia Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W 2001r. nawiązano zinstytucjonalizowaną współpracę NATO-UE (odbywanie co najmniej czterech spotkań podczas każdej prezydencji. 16 grudnia 2002r. NATO i UE sformalizowały współpracę w zakresie zarządzania kryzysowego i zapobiegania konfliktom podpisując Deklarację NATO-UE w sprawie ESDP (EU-NATO declaration on ESDP). 24 lutego 2003r. zawarta została Umowa pomiędzy UE a NATO w sprawie bezpieczeństwa informacji, a 17 marca 2003r. zawarta została Umowa Berlin Plus (Berlin Plus Agreement) składająca się z kilku pakietów porozumień: Umowa NATO-UE w sprawie bezpieczeństwa, zagwarantowanie UE dostępu do zdolności NATO podczas prowadzenia przez nią operacji zarządzania kryzysowego (CMO), dostępność zasobów i zdolności NATO dla prowadzonych przez UE CMO, procedury zwalniania, monitorowania, zwrotu oraz zwalniania zasobów i zdolności NATO, zakresu uprawnień DSACEUR (Deputy Supreme Allied Command Europe) i europejskie alternatywy dowodzenia NATO, uzgodnienia odnośnie konsultacji UE-NATO w kontekście prowadzonych przez UE CMO przy użyciu aktywów i potencjału NATO, ustalenia na rzecz spójnych i wzajemnie wzmacniających się wymagań odnośnie zdolności). 12 grudnia 2003r. UE przyjmuje dokument Bezpieczna Europa w lepszym świecie - Europejska Strategia Bezpieczeństwa, akcentujący znaczenie relacji transatlantyckich, oraz także w grudniu 2003r. zaakceptowano dokument Europejska Obrona: konsultacje, planowanie i operacje NATO/UE.
NATO-ONZ
Do ONZ należą obecnie 192 państwa, art.51 Karty NZ ustanawia niezbywalne prawo od indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, tym samym stanowi ona podstawę prawną dla NATO. Państwa członkowskie Sojuszu potwierdziły zobowiązanie odnośnie celów i zasad zawartych w Karcie NZ: deklarując pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych i powstrzymywanie się od użycia lub groźby użycia siły niezgodnie z celami ONZ (art.1); strony zobowiązały się do udzielenia pomocy stronie lub stronom, ofiarom napaści zbrojnej (art.5); zastrzeżono, że Traktat nie narusza przepisów Karty NZ (art.7)
Traktat NATO wszedł w życie 24 sierpnia 1949 roku. 23 września 2008 roku sekretarz generalny ONZ i NATO podpisali Wspólna deklarację w sprawie współpracy ONZ/NATO (Declaration on UN/NATO Secretariat Cooperation)
Porozumienie to formalizowało współpracę pomiędzy NATO i ONZ, wzmacniając ich rolę na arenie międzynarodowej. Deklaracja tworzy ramy dla poszerzonej współpracy i konsultacji. współpraca ma się odbywać poprzez stałą współpracę i dialog na różnych szczeblach odnośnie kwestii politycznych i operacyjnych. Strony potwierdziły gotowość świadczenia pomocy na wniosek organizacji regionalnych i subregionalnych. Porozumiano się odnośnie rozwijania współpracy w sprawach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania tj. komunikacji i wymiany informacji, ochrony ludności cywilnej, budowania potencjału, szkolenia i ćwiczeń, doświadczeń , planowania i wsparcia na wypadek nieprzewidzianych okoliczności oraz koordynacji i wsparcia operacyjnego.
NATO-OBWE
Praktyczna współpraca pomiędzy NATO i OBWE została nawiązana z początkiem 1996 roku, kiedy to NATO udzieliło wsparcia dla OBWE w Bośni i Herzegowinie odnośnie kontroli zbrojeń i budowy bezpieczeństwa, zapewnienia bezpieczeństwa personelowi OBWE oraz pomoc humanitarną. Ścisła współpraca miała również miejsce w Kosowie. Współpraca w regionie bałkańskim opiera się na regularnych spotkaniach, wymianie informacji, konsultacjach oraz kooperacji. Od stycznia 1998 roku odbywają się spotkania przedstawicieli NATO i OBWE na szczeblu ministrów i ambasadorów, które umożliwia Dokument Operacyjny - Platforma Bezpieczeństwa Kooperatywnego (Operational Document - the Platform for Cooperative Security)
stanowiącym element przyjętej podczas szczytu OBWE w Istambule w dniu 19 listopada 1999 roku Karty Bezpieczeństwa Europejskiego (Charter for European Security)
Celem było wzmocnienie wzajemnych stosunków pomiędzy organizacjami i instytucjami zainteresowanymi promocją bezpieczeństwa na obszarze OBWE. Dialog pomiędzy instytucjami uległ pogłębieniu wraz z przyjęciem przez OBWE Strategii OBWE by Skutecznie Przeciwdziałać Zagrożeniom dla Bezpieczeństwa i Stabilności w XXI wieku (OSCE Strategy to Address Threats to Security in the Twenty-First Century) na spotkaniu w Maastricht 2 grudnia 2003 roku
W dokumencie tym sprecyzowano szereg zagrożeń dla bezpieczeństwa, które wynikają m.in. z konfliktów międzypaństwowych i wewnątrzpaństwowych, terroryzmu, zorganizowanej przestępczości, dyskryminacji i nietolerancji, czynników ekonomicznych i środowiskowych. Podkreślano wagę współpracy różnych organizacji międzynarodowych, bowiem żadna nie może sprostać samodzielnie dzisiejszym wyzwaniom. Obecne relacje NATO-OBWE opierają się na dążeniach do budowy bezpieczeństwa i promocji stabilności w strefie euro-atlantyckiej, które są utrzymywane i rozwijane na bazie: regularnych przemówień przewodniczącego OBWE na forum rady NATO i EAPC; regularnych przemówień sekretarza generalnego NATO na forum Stałej Rady OBWE, regularnych kontaktów pomiędzy sekretarzami generalnymi obu organizacji; kwartalnych spotkań roboczych przedstawicieli obu organizacji; udział obserwatorów OBWE w prowadzonych przez NATO ćwiczeniach planistycznych. Najważniejsze kwestie podlegające współpracy to m.in. walka z terroryzmem, zarządznie i bezpieczeństwo granic, rozbrojenie, broń ręczna i lekka, środki budowy zaufania i bezpieczeństwa, problemy regionalne, wymiana doświadczeń.