Polska Piastów

Najstarsze znane państewka plemienne na ziemiach polskich — państwa Wiślan i Polan — powstały zapewne w końcu IX w. Wiślanie wkrótce zostali podbici przez państwo wielkomorawskie, natomiast Polanie powiększali swoje terytorium. Gdy w połowie X w. Polanie włączyli się do „wielkiej polityki europejskiej”, informacje o nich zapisali postronni kronikarze — są to pierwsze świadectwa naszych dziejów.

Pierwszy historyczny władca Polski, książę Mieszko I, w 966 przyjął z Czech chrzest — w ten sposób włączył nasz kraj w krąg kultury zachodniej. Około 990 Mieszko przyłączył do swego państwa Śląsk i Małopolskę, a następnie — by ochronić niezależność swego państwa przed ekspansywną polityką Niemiec i Kościoła niem. — oddał je pod opiekę i zwierzchnictwo papieża. Syn i następca Mieszka I, Bolesław I zw. Chrobrym, kontynuował politykę ojca: na zjeździe z cesarzem Ottonem III w Gnieźnie ogłoszono powstanie arcybiskupstwa w Gnieźnie, a zwycięskie wojny toczone z Niemcami i Rusią pozwoliły powiększyć państwo o tereny Milska, Łużyc i Grodów Czerwieńskich. Potwierdzeniem niezależności państwa stały się koronacje Bolesława Chrobrego i jego syna Mieszka II.Następcom wielkiego Bolesława nie udało się utrzymać jego pozycji — państwo musiało uznać zależność od cesarstwa i prawa Czech do Śląska, książętom przyszło walczyć z braćmi i kuzynami o władzę oraz dzielić się nią. Mieszko II przejściowo utracił władzę na rzecz starszego brata Bezpryma, który odesłał cesarzowi insygnia królewskie brata i ojca. Krótko po odzyskaniu tronu zginął. Jego syn, Kazimierz I Odnowiciel, został wygnany z kraju, w którym wybuchły rozruchy przeciw silnej władzy książęcej i przeciw nowej religii. Zamieszanie wykorzystali krajowcy i cudzoziemcy: na Mazowszu po władzę sięgnął Miecław (jeden z wysokich dostojników Mieszka II), a Wielkopolskę spustoszył książę czeski Brzetysław. Gdy Kazimierz wrócił do kraju, najpierw zajął Wielkopolskę i Małopolskę, następnie pokonał Miecława, w końcu odzyskał Śląsk. Odnowił organizację kościelną i zreorganizował system finansowania drużyny książęcej.

Swą stałą rezydencję przeniósł do nie zniszczonego przez wrogów Krakowa. Syn Kazimierza, Bolesław II Śmiały (Szczodry), nie zaprzątnięty problemami wewnętrznymi, mógł skupić się na problemach międzynarodowych: zbliżył się do władców Węgier i Rusi i uczestniczył w sporach wewnętrznych ich rodów. W 1076 wykorzystał konflikt między cesarstwem i papiestwem, by przyjąć koronę. Wkrótce po koronacji Bolesław został zmuszony przez krajowych przeciwników do opuszczenia państwa. Jego następcą został młodszy brat, Władysław I Herman. Książę polski ponownie uznał swą zależność od cesarstwa i prawa Czechów do Śląska. W sprawach wewnętrznych zdał się na palatyna Sieciecha, co sprawiło, że niezadowoleni zaczęli popierać pretensje książęcych synów, Zbigniewa i Bolesława. Kilkakrotnie próbowano dzielić państwo i władzę, ostatecznie panowanie nad całym krajem objął młodszy syn Hermana, Bolesław III Krzywousty.

Przywrócił on państwu godną pozycję na arenie międzynarodowej: odparł interwencję zbrojną króla niem. w obronie Zbigniewa, ponownie podporządkował Polsce Pomorze Gdańskie i ziemię lubuską, narzucił zwierzchność Pomorzu Zachodnie i rozpoczął jego chrystianizację.

By zapobiec sporom o władzę, Bolesław Krzywousty przed śmiercią w 1138 podzielił kraj między synów: każdy z nich otrzymał swoją dzielnicę, a najstarszy z rodu miał z Krakowa sprawować władzę zwierzchnią. Niestety, rychło rozpoczęły się konflikty. Najstarszy syn Krzywoustego, Władysław II, został wygnany z kraju przez przyrodnich braci, co dało władcom Niemiec okazję do interwencji.

Drugi z kolei senior, Bolesław IV Kędzierzawy, musiał ukorzyć się przed cesarzem, a Śląsk oddać bratankom. Kolejny syn Krzywoustego, Mieszko III Stary, konsekwentnie egzekwował swe prawa seniora. Został on usunięty z Krakowa przez dostojników, którzy wprowadzili na tron — wbrew zasadzie senioratu — najmłodszego syna Krzywoustego, Kazimierza II Sprawiedliwego. W 1180 książęta i dostojnicy świeccy i duchowni zaakceptowali dziedziczność tronu krakowskiego w linii Kazimierza, a zasada zwierzchnictwa księcia krakowskiego nad innymi członkami dynastii utrzymała się do śmierci syna Kazimierza, Leszka Białego (1227).

Rozbicie dzielnicowe przyniosło państwu polskiemu w XII w. utratę międzynarodowego prestiżu i wpływów (na Pomorzu Zach.). W XIII stuleciu — wyraźne straty terytorialne i rosnące zagrożenie. Usamodzielniło się, pod rządami własnej dynastii Pomorze Gdańskie (1228-94). Wielkopolsce zagrażała Marchia Brandenburska. Na Kujawy i Mazowsze napadali od północy Prusowie — powstrzymało ich dopiero osadzenie na pograniczu zakonu krzyżackiego (1226). W 2. połowie stulecia Mazowsze i ziemię sandomierską najeżdżali Jaćwingowie i Litwini. Kilkakrotnie ziemie polskie spustoszyli Tatarzy (1241, 1259/60, 1287/88). Wśród książąt śląskich rosły wpływy panujących w Czechach Przemyślidów.

W XIII w. zaczęły ujawniać się coraz silniejsze tendencje centralizacyjne, które na przełomie XIII i XIV w. wyrażały się w dążeniu książąt do korony królewskiej. Jako pierwszy o zgodę na koronację poprosił papieża książę wrocławski Henryk IV Probus (Prawy). Nie doczekał jednak realizacji swych planów. Na władcę Polski ukoronowany został w 1295 Przemysł II, książę Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego. Po jego śmierci po władzę sięgnęli królowie Czech, Wacław II i Wacław III, jednak ich rządy trwały krótko (do 1306). Na początku XIV stulecia najpoważniejszym pretendentem do korony stał się książę brzeskokujawski Władysław I Łokietek, który opanował Wielko- i Małopolskę, część Kujaw oraz ziemie sieradzką i łęczycką. W 1314 dostojnicy i rycerstwo tych ziem, zgromadzeni na zjeździe w Sulejowie, wysłali do papieża petycję, przedstawiającą program odbudowy królestwa i domagającą się dla księcia Władysława korony. Łokietek koronował się w 1320 w Krakowie — uznajemy to wydarzenie za początek odbudowanego Królestwa Polskiego. 

Lata panowania syna Łokietka, Kazimierza III Wielkiego, to czas wytężonej pracy władcy nad umocnieniem kraju. Zakończony został spór z Krzyżakami o Pomorze, Kujawy i ziemię dobrzyńską. Król Czech, Jan Luksemburski, zrzekł się praw do tronu polskiego. Książęta mazowieccy uznali swą zależność od Korony Królestwa Polskiego. Drogą układów Kazimierz odzyskał grody na pograniczu z Brandenburgią. Nowym terenem działań od połowy XIV w. stała się Ruś Halicko-Włodzimierska. Dzięki współpracy z Węgrami, w rywalizacji o te tereny Polska zwyciężyła Litwę.

---