[Treść w nawiasach kwadratowych stanowi moje komentarze, domysły, uzupełnienia, wyjaśnienia, itp.]

Autor w swojej książce postuluje ustanowienie nowej dyscypliny naukowej : porównawczej analizy teorii, którą chce nazwać prościej systematologią.

Streszczenie poniższe obejmuje rozdziały 1-szy i 2-gi z części I (3-ci zostaje odrzucony, gdyż zbytnio odbiega swoją tematyką od przedmiotu wykładów).

Rozdział I : Teoria nauki.

Ia. Dyscypliny teorii nauki

...czyli naukoznawstwo istnieje w postaci 4 dyscyplin naukowych. Zamieszczam poniżej kompletny „spis” tych dyscyplin, wraz z ich działami :

1. Filozofia nauki (najstarsza, stanowi obecnie główną dziedzinę filozofii)

1. Epistemologia (nauka o poznaniu naukowym i przednaukowym, najbardziej podstawowa, zadaje pytania typu „czym jest poznanie?”)

2. Metodologia (zajmuje się empirycznymi metodami nauki, jak obserwacją, eksperymentem, itd.)

3. Metateoria (zajmuje się teorią nauki, produktami nauki, „teoria teorii”, czyli pojęciami i językiem teorii)

2. Historia nauki (opisuje i wyjaśnia rozwój nauki, stosuje wyjaśnienia historyczne, jej ojcem jest E. Boring)

3. Psychologia nauki

1. Psychologia ogólna nauki (zajmuje się spostrzeganiem, myśleniem, zwłaszcza twórczym, osob. twórczą, motywacją do działalności naukowej)

2. Psychologia różnicowa nauki (analiza psychologiczna konkretnej osobowości - studium przypadku lub grupy)

3. Psychologia społeczna nauki (analiza warunków pracy w zespołach naukowych)

4. Socjologia nauki (dot. warunków społecznych sprzyjających, lub utrudniających rozwój nauki)

Uwaga. Każdy z powyższych działów można zastosować do wszystkich nauk, np. historia matematyki, filozofia biologii, psychologia informatyki, socjologia psychologii, itd.

Uwaga 2. Autorem autobiografii Freuda jest Ernest Jones. Przykład ten pojawia się wielokrotnie. Ilustruje np. psychologię różnicową nauki. oraz psychologię psychologii [tak, jest coś takiego]

Uzupełnienie informacji o filozofii nauki (Ad. 1.)

Filozofia analityczna - to filozofia, której celem jest analiza pojęć, twierdzeń, teorii. Wiele współczesnych kierunków filozofii stanowi filozofię analityczną

Podejścia do metateorii (ad. 1.3).

1.3.1. Empiryzm logiczny - Kierunek, który twierdzi, iż rola teorii jest wtórna w stosunku do obserwacji empirycznej.

Tłumaczy to schemat : obserwacja (1) teoria (2) obserwacja, gdzie 1- indukcja, 2 - dedukcja.

Twierdzą, iż wszystkie teorie naukowe powinny być podobne do teorii matematyczno-fizycznych.

Zwolennicy empiryzmu logicznego: Ayer, Bergman, Braithwaite, Brodbeck, Campel, Carnap, Feigl, Hampel, Jorgensen, Kaila, Neww, Neurath, Popper, Reichenback, Russel, Ryle, Scriven. [podaję m. innymi po to, aby sprawdzić z nimi nazwiska z wykładów]

1.3.2. Analiza dyskursywna. Autor : Tornebohm, zastosował Lesche. Podejście bardziej opisowe, nacisk na studia przypadków

1.3.3. Podejście czysto opisowe, autorstwa Arne Ness'a.

Filozofia psychologii, dzieli się jak w powyższym schemacie na

1. Epistemologie psychologii [przedstawicieli nie wymieniam, b. dużo]

2. Metodologie psych.

3. Metateorię psych.

Ib. Systematyczna integracja dyscyplin naukoznawczych

Madsen stworzył sobie własny model „systematycznej nauki o nauce”, opartą na koncepcji zadań nauki.

Metadyscyplina	Zadanie
1. Filozofia nauki	Analizowanie i opisywanie nauk
1.1. Epistemologia	Analizowanie podstawowych problemów wiedzy naukowej i opisywanie ich rozwiązań, poprzez formułowanie twierdzeń podstawowych (zasady, aksjomaty, itd.)
1.2. Metodologia	Analizowanie i opisywanie empirycznych metod naukowych.
1.3. Metateoria	Analizowanie i opis teorii nauk.
2. Historia nauki	Opis i wyjaśnianie historyczne (ideograficzne) rozwoju nauk.
3. Psychologia nauki	Opis i wyjaśnianie psychologiczne [zachowania i osobowości naukowców.]
4. Socjologia nauki	Opisy i wyjaśnienia socjologiczne nauki
5. Geografia nauki	Pogranicze socjologii nauki i historii nauki
6. Biografia nauki	Pogranicze historii nauki i psychologii nauki
7. Psychologia społeczna	Pogranicze socjologii nauki i psychologii nauki.

Poziom ogólności jest taki, jak kolejność powyższych dyscyplin.

Najbardziej ogólna 1, bardziej konkretne kolejno : 1.1, 1.2, 1.3. Później tak samo konkretne 2, 3, 4.

Dyscypliny 5, 6, 7 Madsen sobie „wymyślił” i wprawił w schemat.

Pojęcie złożonych dyscyplin naukoznawczych. Przykład : Fizyka naukoznawcza, psychologia naukoznawcza.

Na psychologię naukoznawczą składają się kolejno jak wyżej : filozofia psychologii, historia psychologii, psychologia psychologii, itd.

Ic. Czym jest nauka ?

Definicja nauki : Nauka to społecznie zorganizowana działalność nastawiona na wytwarzanie informacji (badania) oraz rezultaty tej działalności (teorie).

Madsen preferuje szerokie znaczenie, obejmujące nauki przyrodnicze (wąskie znaczenie), społeczne i humanistyczne.

Nauka ma 2 znaczenia :

1. proces (badanie)

2. rezultat (teorie)

Następuje tutaj długa rozprawa o tym, jak dzielić można proces badawczy. Podsumowuje ją świetnie schemat.

Badanie : (od najbardziej ogólnego znaczenia, do najbardziej konkretnego i „naukowego”)

• zachowanie eksploracyjne (poszukiwanie informacji)

• zachowanie poznawcze (epistemiczne, możliwe dzięki wykorzystaniu SYMBOLI, typowo ludzkie)

• badania naukowe (regulowane przez normy społeczne, konkretnie normy panujące w społeczności naukowców. Normy te zmieniają się w zal. od miejsca i czasu)

Rozdział II : Systematologia - porównawcza analiza teorii

Madsen uważa, iż naukoznawstwo nie może funkcjonować poprawnie bez pewnego [uniwersalnego] języka, dzięki któremu możliwe będzie przekładanie teorii na język innych teorii. Język ten nazywa „językiem wyższego rzędu”, czyli TAKSONOMIĄ. Termin systematologia obejmuje taksonomię. Jej właśnie poświęca rozdział II. Koncentruje się on więc na filozofii nauki.

II.1 : Definicje podstawowe

Systematologia jest badaniem naukoznawczym, które zajmuje się analizą porównawczą teorii naukowych i które może dać w rezultacie metateorię.

Podrozdział poświęcony jest głównie tworzeniu definicji nauki i uzasadnianiu jej postaci. Dociekania te są niezwykle ciekawe, pozwolę sobie jednak ograniczyć je do podania ostatecznej wersji definicji Każde jedno słowo w tej definicji jest ważne i przemyślane.

Teoria, czyli tekst naukowy, jest to tekst usystematyzowany i informacyjny, który zawiera twierdzenia opisowe, wyjaśniające i metateoretyczne.

Określenie teorii jako „tekstu naukowego” zostało zaczerpnięte od Törnebohm'a.

Natomiast określenie tekstu, jako „ujęcia usystematyzowanego” należy do Sigmunda Kocha.

II.2. Warstwy teorii [w ogóle]

(opisowa, wyjaśniająca (hipotetyczna) i metateoretyczna)

Autor zaznacza, że kolejność prezentowania poszczególnych warstw jest przeróżna w różnych książkach / teoriach i to bardzo dobrze. W podrozdziale 2 rozdziału II stosuje kolejność od najbardziej konkretnej do najbardziej abstrakcyjnej. W podrozdziale 3 - odwrotnie.

II.2.1. Warstwa opisowa

[Zawiera opisy obserwowanych zjawisk, lub przedmiotów (faktów), czasami zawiera również prawa]

Mogą być bardziej lub mniej abstrakcyjne / konkretne i bardziej lub mniej ogólne / szczegółowe.

Dane - Najbardziej konkretne i szczegółowe opisy.

Dane ≠ fakty. Dane stanowią opisy faktów.

Fakty - zjawiska / przedmioty intersubiektywne obserwowalne.

Dane są rezultatem pewnej interakcji, między podmiotem, językiem i przedmiotem, która nie może ustrzec się od elementów oceny, niemniej jednak można osiągnąć wysoką intersubiektywną zgodność na wysokim poziomie konkretności („zdania protokolarne”).

Warstwa ta może zawierać również :

Prawa - opisy regularnie obserwowanych zależności pomiędzy faktami.

II.2.2. Warstwa hipotetyczna

II.2.2.1. Terminy :

Wyjaśnianie - sformułowanie przyczynowego lub funkcjonalnego związku pomiędzy faktami.*

Przyczyna = zmienna niezależna.

Skutek = zmienna zależna.

* - tak naprawdę okazuje się później, że związek funkcjonalny jest szerszą kategorią, niż związek przyczynowy, tzn. związek przyczynowy należy do związków funkcjonalnych, ktoś to coś pomieszał

Wyjaśnianie polega na odnalezieniu zmiennych pośredniczących.

Reprezentacją zmiennych pośredniczących w tekście są terminy wyjaśniające.

W przypadku zależności funkcjonalnych, nie wystarczą terminy wyjaśniające. Muszą to być twierdzenia wyjaśniające, nazywane również czasem hipotezami.

Terminy wyjaśniające mogą być bardziej lub mniej hipotetyczne.

Terminy wyjaśniające powiązane są z warstwą opisową poprzez definicje.

W przypadku konkretnych terminów są to definicje operacyjne (inaczej : redukcyjne).

Zdarza się, że wyjaśnienie opiera się na tylko na definicjach operacyjnych, ale zawiera znaczenie dodatkowe.

Terminy wyjaśniające oparte o znaczenie dodatkowe nazywamy konstruktami hipotetycznymi.

Znaczenia dodatkowe bywają zapożyczone z innych badań lub dziedzin. (np. z cybernetyki).

Kiedy tekst zawiera szereg twierdzeń wyjaśniających tworzą one pewną strukturę. W zależności od jej systematyczności określa się je jako :

szkice (najmniej usystematyzowane) usystematyzowane teorie systemy dedukcyjne (najbardziej)

II.2.2.2. Typy wyjaśnień

Istnieją dwa główne typy wyjaśnień

1. Dedukcyjne (oparte o systemy dedukcyjne)

2. Modelowe (oparte o konkretne modele)

Wyjaśnienia dedukcyjne - oparte o system dedukcyjny (=logicznie zorganizowany system twierdzeń)

Z twierdzeń podstawowych (aksjomatów) wyprowadza się twierdzenia pochodne, zwane teorematami

Zaletą wyjaśnień dedukcyjnych jest możliwość formułowania przewidywań:

1. W celu sprawdzenia teorii

2. W celach praktycznych

Zaletą wyjaśnień modelowych są korzyści heurystyczne i pedagogiczne

1. Heurystyczna funkcja modelu : model konkretny ułatwia rozwiązywanie problemów, oraz odkrywanie nowych zjawisk i tworzenie nowych hipotez

2. Pedagogiczna funkcja modelu : Model konkretny ułatwia porozumiewania się naukowca z „laikami”

Istnieją jeszcze inne rodzaje wyjaśnień. Toczą się spory, co do ich klasyfikacji. Niektórzy (np. Mill), uważa że wszystkie, włącznie z modelowymi, można uznać za dedukcyjne. Niektórzy, że modelowe są podstawowe (Campbell). Oto inne rodzaje wyjaśnień, które z reguły zalicza się do dedukcyjnych :

1. indukcyjno-statystyczne (jak dedukcyjne, tylko, że prawdopodobieństwo nie jest =100%, a bardzo wysokie, zdążające do 100%)

2. funkcjonalne, czy teleologiczne (zorientowane nie na przyczynę, a na cel, wynik, funkcję)

3. historyczne, czyli genetyczne [hmm?]

Peirce : istnieje jeszcze rozumowanie abdukcyjne, tj. takie w którym tworzy się hipotezy na podstawie zespołu dowodów empirycznych i teoretycznych.

Przykłady :

Pierwsza porządna teoria oparta o wyjaśnianie dedukcyjne - teoria Hulla

Pierwsza porządna teoria oparta o wyjaśnianie modelowe - teoria Tolmana

II.2.3. Metawarstwa

Rodzaj twierdzenia	Opis
twierdzenia metodologiczne (najbardziej konkretne)	Twierdzenia o metodach empirycznych stosowanych w badaniach, oraz argumenty przemawiające za wyborem tych a nie innych metod empirycznych.
twierdzenia metateoretyczne	Reguły koordynacji systemu hipotez (jeśli są to teorie z wyjaśnieniami mieszanymi, tj. modelowymi i dedukcyjnymi), opis modelu [?], twierdzenia wyrażające uznaną przez autora koncepcję naukowych wyjaśnień w ogóle.
twierdzenia filozoficzne (najbardziej abstrakcyjne)	Twierdzenia dotyczące podstawowych problemów filozoficznych, a zwłaszcza epistemologicznych. Podejście autora do prawdy absolutnej, itd.

II.3. Warstwy teorii psychologicznych

II.3.1. Metawarstwa

II.3.1.1. Twierdzenia filozoficzne

Problem stosunku między psychiką a ciałem (problem psychofizyczny).

Główne teorie :

1. Dualizm (istnieje ciało i dusza)

1. Interakcjonizm (Kartezjusz) [chyba wiadomo, nie ?]

2. Paralelizm (Leibniz)

2. Monizm

1. Spirytualizm (Berkeley, wszystko jest duchowe, psychiczne)

2. Materializm (Demokryt)

3. Neutralny monizm (Spinoza, jedna „materia”, ani fizyczna, ani psychiczna, często wybierana przez filozofów logicznych, analitycznych, oxfordzkich)

W psychologii stosuje się właściwie głównie 3 z powyższych :

1. Dualizm (zwłaszcza w postaci paralelizmu)

2. Materializm

3. Monizm neutralny

II.3.1.2. Twierdzenia metateoretyczne

Sprawa dotyczy terminów wyjaśniających, a ściśle znaczeń dodatkowych, które mogą być różnego rodzaju :

1. Twierdzenia wyjaśniające zawierające znaczenia dodatkowe różnego rodzaju (konstrukty hipotetyczne)

1. Konstrukty hipotetyczne z fizjologicznym znaczeniem dodatkowym

2. Konstrukty hipotetyczne z mentalistycznym znaczeniem dodatkowym

3. Konstrukty hipotetyczne z neutralnym znaczeniem dodatkowym (z modeli, np. z cybernetyki)

2. Twierdzenia wyjaśniające nie zawierające znaczeń dodatkowych (zmienne pośredniczące)

3. Terminy wyjaśniające z niejasnym znaczeniem dodatkowym (zmienne hipotetyczne)

Poruszony jest też tutaj spór Skinnera i Millera [proszę, jest Miller, jest Lepper]. Skinner uważa, że nie powinno się stosować twierdzeń wyjaśniających. Miller uważa, że to ma sens, ale gdy mamy do czynienia z 3 lub więcej zmiennymi bodźcowymi (niezależnymi), a Skinner tego nie wziął pod uwagę.

II.3.1.3. Twierdzenia metodologiczne

Problem - behawioryzm, czy introspekcjonizm (fenomenologia). Dotyczy zarówno metod jak i języka opisu.

Fenomenologiczny język posługuje się zdaniami protokolarnymi, odpisującymi zjawiska doświadczane przez obiekt badania.

Behawioralny język danych wykorzystuje zdanie protokolarne opisujące obserwowane zachowanie ogranizmu.

Stanowiska :

Problem	Stanowisko 1	Stanowisko 2	Stanowisko 3
Metody	behawioralne	fenomenologiczne	obie
Język	behawioralny	fenomenologiczny	raczej behawioralny
Znaczenia dodatkowe	fizjologiczne	mentalistyczne	neutralne
Przedstawiciel	Skinner	?	Tolman
Najczęstsze podejście do problemu psychofizycznego	materialistyczne	dualistyczne	naturalno-monistyczne

II.3.2. Warstwa hipotetyczna

Rozdział jest dość skomplikowany. Oprócz tego, że precyzuje znaczenia pewnych terminów, prezentuje wielowymiarową klasyfikację zarówno terminów wyjaśniających, jak i twierdzeń wyjaśniających, tj. hipotez.

Ważne jest więc zrozumienie, że termin wyjaśniający ≠ twierdzenie wyjaśniające.

Termin - słowo, oznaczające pojęcie

Pojęcie - struktura poznawcza, funkcjonująca w umyśle autora i czytelnika

Zmienna - określa stan lub czynnik w organizmie, do którego się odnosi

II.3.2.1. Klasyfikacja terminów

Kryterium klasyfikacji	Klasy
wg. znaczeń dodatkowych	Dokładnie tak, jak opisałem w pkt. II. 3. 1.2. (fizjologiczne, mentalistyczne, neutralne, oraz bez znaczeń dodatkowych)
wg. czasu trwania zmiennych	Zmienne dyspozycyjne (stosunkowo długotrwałe) Zmienne funkcjonalne (determinują aktualne zachowanie) Zmienne odpowiadające stosunkowo długo trwającym stanom organizmu
wg. wpływu zmiennych na zachowanie (na podstawie analiz pojęć przeprowadzonych przez K. Lewina i E. Duffy)	Zmienne ukierunkowujące (ukierunkowują zachowanie, np. procesy poznawcze) Zmienne dynamiczne (aktywują zachowanie, np. zm. motywacyjne) Zmienne wektorowe (1+2)

II.3.2.2. Klasyfikacja twierdzeń wyjaśniających (hipotez)

Kryterium klasyfikacji	Klasy
wg. terminów składowych	Hipotezy teoretyczne (100% hipotetyczne, typu H-H) Hipotezy częściowo empiryczne (zaw. zarówno terminy hipotetyczne jak opisowe. Łącznie daje to hipotezy S-H-R. Składają się z : 2a.Hipotez S-H (twierdzenia zaw. wyjaśnienie, dot. zależności funkcjonalnych między zmiennymi niezależnymi (S), a wyjaśniającymi (H) 2b. Hipotez H-R (analogicznie)
wg. stopnia złożoności	Hipotezy jednowymiarowe (S-H, H-R i S-H-R) mechanistyczne Hipotezy wielowymiarowe (kilka zmiennych przez interakcje, determinuje jedną zmienną. Przykład M = f(U, P) oparte na teorii pola
wg. typu zależności funkcjonalnych	[Hipotezy deterministyczne] (związki przyczynowe) [Hipotezy indeterministyczne] (probabilistyczne, statystyczne, stochastyczne) 2a. Indeterminizm zasadniczy (Bohr - zjawiska zachodzą losowo, można sformułować jedynie prawa statystyczne) 2b. Indeterminizm praktyczny (Einstein, Skinner - formułowanie praw w postaci probabilistycznej w praktyce jest jedynym co naukowiec może zrobić) Hipotezy zgodne z indeterminizmem humanistycznym (człowiek ma wolną wolę, jego zachowanie nie jest zdeterminowane) [Hipotezy teleologiczne] (finalistyczne)

II.3.3. Warstwa opisowa

II.3.3.1. Poziomy abstrakcji

...w warstwie opisowej są rozmaite. Można je przedstawić na kontinuum, lub klasyfikować. Podany jest przykład abstrakcyjnego terminu opisowego (!!! nie wyjaśniającego !!!) „zachowanie celowe”. Termin ten (również w warstwie opisowej) został jednak zdefiniowany za pomocą bardziej konkretnych terminów (jak spontaniczność, plastyczność, wytrwałość).

W przypadku języka behawioralnego można zastosować taką klasyfikację zdań opisowych :

1. Konkretne zdania protokolarne (odnoszące się do zmiennych S i R)

2. Empiryczne twierdzenia wyjaśniające (twierdzenia S-R, stanowiące prawa).

II.3.3.2. Klasyfikacja wg. jednostek opisu

Jednostki opisu mogą być :

• małe (mikroskopowe / molekularne), przykład : reakcja mięśniowa, bodziec

• lub duże (makroskopowe / molarne), przykład : sytuacja, zachowanie

II.4. Teoria jako całość

W tym rozdziale istnieje przedstawiono kilka dodatkowych klasyfikacji teorii, jako całości

II.4.1. Formalna klasyfikacja teorii

II.4.1.1. Klasyfikacja ze względu na systematyczną organizację teorii

1. Szkice wyjaśniające - bez warstw, bez wyraźnych twierdzeń. Przykład : teorie Freuda, Pawłowa

2. Teorie systematyczne - warstwy opisowa(D), hipotetyczna(H), metateoretyczna(M), ważne twierdzenia sformułowane explicite. Przykład : większość teorii psychologicznych, np. Murraya, Tolmana, Hebba.

3. Teorie / systemy dedukcyjne - zorganizowane w logiczną hierarchię aksjomatów, lub (pochodnych) teorematów. Często formułowane za pomocą symboli matematycznych lub logicznych. Przykład : teoria Hulla.

II.4.1.2. Klasyfikacja wg ścisłości sposobu przedstawiania

1. Teorie czysto słowne

2. Teorie częściowo symbolizowane (wyst. słowa oraz symbole logiczne i matematyczne zastępujące słowa, np. teorie Hulla i Lewina)

3. Teorie matematyczne (np. niektóre teorie uczenia się)

II.4.1.3. Klasyfikacja wg właściwości formalnych MODELI

1. Analogie słowne (słowne analogie, jak przenośnie, np. przykłady podawane przez Freuda)

2. Modele dwuwymiarowe (mapy, wykresy, itp., np. model hydrauliczny Freuda)

3. Modele trójwymiarowe (np. globus, układy mechaniczne, elektroniczne)

4. Programy symulacji komputerowej (symulowane przez program komputerowy)

II.4.2. Epistemologiczna klasyfikacja teorii

1. Czysto opisowe (bez warstwy H i M)

1. Behawioralne (S-R), np. t. Skinnera

2. Fenomenologiczne (kiedyś : Hume, Husserl)

3. Fizjologiczne (hehe, brak)

2. Teorie wyjaśniające

1. Fizjologiczne (S-O-R), np. t. Pawłowa, Hebba, Berlyne'a

2. Neutralne (S-Hn-R), np. Freuda, Tolmana, Lewina, Hulla

3. Mentalistyczne (S-M-R), np. Wundta, Tirchenera, Jamesa.

3. Teorie interpretacyjne (teorie M) - teorie intuicyjne („Verstehen”) - wchodzą w to egzystencjalne i humanistyczne

II.4.2.1. Klasyfikacja wg. Josepha Royce'a

Typ wg. Royce'a (podstawowa epistemologia)	Typ empiryczny	Typ racjonalny	Tym metaforyczny
Preferowane procesy poznawcze	spostrzeganie	myślenie	intuicja
Typ utworzonej teorii	czysto opisowe (1)	wyjaśniające (2)	interpretacyjne „M” (3)

II.4.2.2. Powiązanie klasyfikacji ze względu na podejście do problemu psychofizycznego, z epistemologicznymi typami teorii

Teoria psychofizyczna	Teoria materialistyczna	Teoria neutralno-monistyczna	Teoria dualistyczna
Epistemologiczny typ teorii	S-R, S-O-R	S-H-R S-O-R S-M-R	S-M-R M

II.4.3. Klasyfikacja wg. stosunku warstwy hipotetycznej do warstwy opisowej

Teorie bardziej spekulatywne - wyższy stosunek teorii / empirii

Teorie bardziej empiryczne - niższy stosunek t/e.

[Madsen rozwodzi się nad dokładnymi obliczeniami jakie przeprowadził, licząc ilość twierdzeń H-H, S-H i H-R i co z tego mu wyszło. A wyszło mu coś takiego, że Tinbergena (0,11) teoria jest najbardziej empiryczna, a Tolmana (1,43) najbardziej spekulatywna]

Wspomina też słynną brzytwę Ockhama (późne średniowiecze!!) - czyli postulat wycięcia z teorii wszystkich niepotrzebnych hipotetycznych terminów.

9

autor notatek : Piotr Krokowski

Madsen - Współczesne teorie motywacji - część I

---