Ostrze jest miękkie, ponieważ informacji nie da się dotknąć.

Ludzie, których dzieła przyczyniły się do napisania tej książki:

1. Marshal McLuhan

(stworzył samą dziedzinę badań nad skutkiem mediów i ich oddziaływaniem)

2. Donald T. Campbell

(stworzył „epistemologię ewolucyjną” - wykazującą ciągłości i analogie między ewolucją organizmów żywych i rozwojem ludzkiej wiedzy)

3. Karl Popper

(dowodził, że odpowiedzią na dogmatyzm może być uznanie zawodności naszej wiedzy i zarazem możliwości jej skorygowania przez krytykę i testowanie w rzeczywistości)

4. Isaac Asimov

(rzecznik ludzkiego rozumu i jego zastosowania w sferze technologii

I

PRZEDMOWA

Norbert Wiener - teza:

Modelami rozchodzenia się informacji rządzą zarówno biologiczne jak i techniczne systemy.

(mechanizm sprzężenia zwrotnego)

Znaczenie technologii informacyjnej

• genetyczne (organizuje białka)

• środowiskowe ( wiedza o otoczeniu)

Cechy zastępczości interakcji z otoczeniem (poznawanie za pomocą zmysłów):

1. zawsze wchodzi w grę pewna niedokładność przekazu informacji, możliwość popełnienia błędu

2. metody postrzegania świata typowe dla aparatu percepcyjnego danego organizmu przesądzają o tym, czym ten organizm jest i jak funkcjonuje w świecie

Konsekwencje wynikające z charakteru naszego zastępczego mechanizmu:

- większa zdolność do przetrwania

- większa zdolność do popełniania błędów

Twardy i miękki determinizm mediów

Wstępnym warunkiem abstrakcyjnego myślenia jest umiejętność przekazania pojęć za pomocą abstrakcyjnego języka

Abstrakcyjny język = mowa + myślenie

(bez niego nie bylibyśmy ludźmi)

„twardy” determinizm mediów - relacja, w której system informacji wywiera nieuchronny, niemożliwy do

przekreślenia skutek społeczny; brak wolnej woli człowieka

„miękki” determinizm mediów - relacja, w której media umożliwiają wydarzenia, których forma i konsekwencje są

skutkiem innych czynników niż działająca w danym wypadku technologia inform.

Miękki determinizm to system, który umożliwia zaistnienie pewnych rzeczy; skutek nie mógłby zaistnieć bez danej technologii.

System ten działa synergicznie, tzn. że inne czynniki o podstawowym znaczeniu odgrywają rolę w doprowadzeniu

do danego skutku.

Na miękki determinizm składa się wzajemne oddziaływanie technologii informacji, która coś umożliwia, oraz ludzi, którzy tę możliwość urzeczywistniają.

Ludzkie kierowanie

Konsekwencje wynikające z istnienia wolnej woli:

• niemożność przenoszenia się w czasie

• odpowiedzialność (sprawowanie kontroli oznacza ponoszenie odpowiedzialności za to, jak ją sprawujemy)

media zaradcze - przykład zasady racjonalności; poprawiają sytuację na naszą korzyść (np.: zasłony)

np.: Krytykowano kiedyś telewizję za niemożność nagrywania programów. W tym przypadku

medium zaradczym jest magnetowid.

W całej ewolucji technologicznej działa zasada - „coś za coś” (przykład z wynalezieniem okna)

Rewolucja niezamierzonych konsekwencji

Podstawowe założenie teorii Darwina:

Cechy organiczne oraz organizmy powstają niezależnie od wpływów środowiska.

Działanie, wpływ i przetrwanie wynalazków w ludzkim społeczeństwie nie musi się wcale zgadzać z intencjami wynalazców ( może się na przykład zmienić środowisko społeczne, w którym zachodzi selekcja). Wynika z tego iż wynalazca panuje tylko nad wcieleniem intencji w wynalazek, nie kontroluje natomiast rynku idei, finansów i obyczajów, które przesądzają o zastosowaniu danego wynalazku i skuteczności zaspokajania przezeń ludzkich potrzeb ( przykładem może być telefon wynaleziony przez Bella, który pierwotnie miał być aparatem słuchowym).

Następstwa wynalezienia druku (niezamierzone konsekwencje):

- protestancka reformacja

- rewolucja naukowa

- wielkie odkrycia geograficzne

- powstanie państw narodowych

- rozwój oświaty publicznej

II

PIERWSZE MEDIUM CYFROWE

Alfabet i powstanie monoteizmu

Trudno wyobrazić sobie wszechobecnego, wszechogarniającego a zarazem niewidzialnego Boga, a co dopiero przedstawić go na rysunku.

Dopiero Hebrajczykom udało się przekazać pojęcie monoteistycznego bóstwa za pomocą abstrakcyjnego alfabetu. Jego litery nie wywoływały żadnych skojarzeń.

Przykład na to, jak środki komunikowania mogą przesądzić o sukcesie lub porażce idei, które przenoszą.

Monopol na wiedzę i jego zazdrośni strażnicy

„monopol na wiedzę” - termin ukuty przez Harolda Adamsa Innisa

- sposób w jaki grupy posiadające mało rozpowszechnioną technologię informacyjną

gromadzą i użytkują korzyści jakich ona dostarcza

- najważniejszy monopol na wiedzę: umiejętność czytania i pisania

Alfabet jako berło

alfabet fonetyczny - wkład Fenicjan do cywilizacji; każde słowo lub pojęcie oznaczano odrębnym symbolem

- atomizacja mowy; rozłożenie jej na drobne elementy, z których każdy oddzielnie nic nie znaczy,

ale, które odpowiednio poukładane, mogą znaczyć wszystko

Alfabet okazał się idealnym narzędziem służącym codziennemu wskrzeszaniu kultu boga jedynego w umysłach jednostek oraz jego przekazywaniu grupom, społeczeństwom i całym kulturom na przestrzeni wieków.

Z trzech głównych religii monoteistycznych chrześcijaństwo ma najbardziej ikoniczny charakter.

Rewolucja informacyjna zyskuje samoświadomość

tradycja oralna  tradycja pisana

analogowa technologia informacyjna (druk)  cyfrowa technologia informacyjna

640 r. - zniszczenie Biblioteki Aleksandryjskiej ( jedna z największych intelektualnych katastrof w dziejach ludzkości)

Konsekwencje: wieki ciemnoty w Europie; duchowieństwo znowu uzyskało monopol na przekazywanie wiedzy.

(taki stan rzeczy utrzymywał się do wynalezienia prasy drukarskiej)

III

JAK WYDRUKOWANO ŚWIAT NOWOŻYTNY

Podstawowa ludzka cecha - skłonność do herezji

Heretycy - chcieli by ludzie sami mogli czytać Biblię

Jak Chińczycy stworzyli nowożytną Europę

600 r. -wynalezienie prasy drukarskiej w Chinach

Chińczycy używali prasy głównie do drukowania pozdrowień i obwieszczeń składających się z niewielkiej liczby ideogramów. Drukowanie długich tekstów nie było o wiele wydatniejsze od ręcznego kopiowania.

Prasa z ruchomą czcionką była najodpowiedniejsza wobec liter, które potencjalnie mogły ułożyć się w nieograniczoną liczę słów,

Gutenberg zastosował prasę do tłoczenia wina.

Pierwsza książka: Biblia Gutenberga / Mazarina. Wydrukowano ją po łacinie w Moguncji w 1455 r.

Prasa drukarska jako broń w ręku heretyka Lutra i protestanckiej reformacji, której dała początek, podważyła raz na zawsze hegemonię kościoła, dlatego tak obawiali się jej Ojcowie Kościoła.

Druk pozwolił przejść ze świata średniowiecznego w nowożytny.

Prasa drukarska przekazywała nie tylko nową doktrynę religijną, ale także informacje o Nowym Świecie, które miały się przyczynić do powstania państw narodowych..

Druk umożliwił upowszechnianie wiadomości o odkryciach naukowych, co wpłynęło na rozwój nauki.

Informacje o inwestycjach, kupnie, sprzedaży itp.: wpłynęły na rozwój kapitalizmu.

Nadzwyczajne wiadomości ! Prasa drukarska odkrywa Amerykę.

Kultury oralne/auralne - najważniejszym komunikowanym treściom nadają cechy magiczne, mistyczne, mityczne. To, co zostaje wypowiedziane i usłyszane, ale jest niewidoczne, nabiera w ponownym zrelacjonowaniu cech ponadczasowych i ponadmaterialnych.

Pismo utrwala informację w postaci oddzielnych, dostępnych, a za pomocą druku możliwych do powielenia jednostek. Dlatego to dzięki drukowi możliwe było potwierdzenie i przekazanie informacji o odkryciu Ameryki.

Drukowane motory wiedzy

W świecie starożytnym nauka mogła być uprawiana wyłącznie dzięki wynalazkowi pisma i jego utrwalającym właściwościom. W społeczeństwach niepiśmiennych nie jest znana jako racjonalny, poddający się próbom proces, funkcjonuje tam wyłącznie w postaci magii.

Nauka wyznacza granicę między pomysłami, które każdemu z nas mogą przyjść na myśl, a takimi, które potrafią przetrwać próbę konfrontacji z zewnętrzną rzeczywistością, niezależnie od woli jednostki.

Ideologia - obstaje przy przekonaniu, że rzeczywistość ma określoną postać niezależnie od hipotez, głoszących coś

przeciwnego oraz wyników ich testowania

Rozpowszechnianie informacji naukowej na skalę masową dało impuls narodzinom nowych idei, które stały się pożywką dla rozwoju nauki- surowcem, który należało poddać testom, by stał się nauką.

Czytanie traktatu naukowego motywowało małą grupę ludzi do powtórzenia opisanych w nim obserwacji lub eksperymentów.

Kościół przeciwstawiał się rozwojowi nauki.

Raison d'etre oświaty publicznej

Umiejętność czytania stała się podstawą, która umożliwiała ludziom odbiór i przetworzenie wiadomości z prasy. Misją oświaty było więc nauczanie czytania i pisania.

Pojawienie się komputera odwróciło tendencję, zgodnie z którą kolejne media były coraz łatwiejsze w użyciu.

Powstanie państw narodowych było stymulowane częściowo przez prasę drukarską i chronione przez coraz powszechniejszą umiejętność czytania i pisania.

Za sprawą prasy:

- skrystalizowały się pojęcia tożsamości narodowej oraz rządu będącego dostawcą oświaty

- skrystalizowanie koncepcji własności, pracy, towarów i usług jako prywatnych przedsięwzięć handlowych

- rozwijał się kapitalizm

Kapitalizacja informacji

Długo monopol na wiedzę mieli kapłani.

Po pojawieniu się prasy drukarskiej wiedza stała się towarem masowej kultury. Proces ten przyspieszyły komputery, tworząc społeczeństwo informatyczne.

Rozwój przemysłu reklamowego ; kupcy potrzebowali rozpowszechnić informacje o swoich produktach.

Prasa drukarska:

- wielorako napędzała rozwój kapitalizmu, np.: poprzez przyjęcie papierowego pieniądza

- robiła monopol Kościoła na wiarę i wiedzę

- zapoczątkowała powstanie państw narodowych

- doprowadziła do rewolucji naukowej

- spowodowała rozwój oświaty publicznej

- upowszechniła umiejętność czytania i pisania

- napędzała rozwój demokracji i centralnej władzy państwowej

prasa + książka + periodyk

IV

WIEK FOTOGRAFII I PONADCZASOWEGO OBRAZU

XIX wiek - wiek wynalazków

telegraf - pierwsze medium elektroniczne

Z wyjątkiem telegrafu, wszystkie najważniejsze wynalazki działały na zasadzie uchwycenia lub odbicia energii pochodzącej z rzeczywistego świata

Nieruchomy obraz przedstawiony na fotografii jest utrwaleniem światła odbitego od obiektów.

Telefon przekształca fale dźwiękowe na analogiczne wzory elektroniczne.

Zapis fonograficzny to zapisanie fal dźwiękowych na trwałym nośniku fizycznym.

McLuhan:

„Alfabet oddzielił to, co mózgowe od bardziej zmysłowych części naszej natury.”

Niepokalane poczęcie fotografii

Ewolucja pisma:

rysunki -> piktogramy -> hieroglify -> alfabet

Fotografia okazała się tak rewolucyjna nie ze względu na to , co zrobiła, ale na sposób, w jaki to zrobiła. Nowa technika wydajniej i rzetelniej produkowała obrazy podobne do świata realnego ( w porównaniu z malarstwem).

dagerotypy - jednorazowe, bezpośrednie „pozytywy”

aparat Kodaka - powstał ok. 50 lat po wynalezieniu dagerotypu; umożliwił każdemu pochwycenie fragmentu wizualnej rzeczywistości; użytkownicy są zarazem odbiorcami i wytwórcami

Cechy fotografii:

- wydajna

- rzetelna

- obiektywna

- tania

heliografia - rysowanie słońcem (J.N. Niepce)

Plamy na lustrze

W procesie fotograficznym, o którym pierwsze doniesienia przedstawił w 1839 r. L.J.M. Daguerre, zastosowano technikę bezpośredniego rzutowania obrazu na lśniącą płytkę pokrytą jodkiem srebra.

Im większa możliwość doskonalenia produktu przez ludzkiego użytkownika, tym mniej rzetelne jest dane medium jako obiektywny sposób zapisu. (zbliżenia, powiększenia itp.:)

Nieśmiertelny obraz

W pierwszych latach po wynalezieniu fotografii najczęściej fotografowano umarłe dzieci. Dzięki fotografii pamięć mogła przybrać formę materialną.

Mechanizm fotografii był o wiele mniej kosztowny od mechanizmu malarstwa.

Spojrzenie poprzez czas

Fotografia może połączyć człowieka z rzeczywistością, która dawno minęła. Nie jest ona zapośredniczona prze osobę malarza, dlatego daje patrzącemu poczucie, że obraz przedstawiony jest obiektywny.

Przeniesienie subiektywności

Malarstwo góruje nad fotografią jeśli chodzi o rozwijanie w postaci artystycznej subiektywności powstawania obrazu. Zawsze znajdzie się rynek na obrazy gloryfikujące punkt widzenia, subiektywny aspekt ludzkiego oka.

Malarstwo po wynalezieniu fotografii zostało zepchnięte na dalszy plan, ale jego szczególne właściwości (subiektywność), które są obce fotografii, uratowały malarstwo przed całkowitym zapomnieniem.'

V

TELEGRAF

Podejrzany posłaniec

Harold Innis:

alfabet; prasa drukarska - środek pokonujący przestrzeń, a także czas

hieroglify w egipskich grobowcach; malowidła na ścianach jaskiń - środki pokonujące czas; media przedłużające czas

Funkcje książki: rozpowszechnia i magazynuje wiedzę

fotografia (Daguerre) - umożliwia pokonanie czasu

telegraf (Samuel Morse) - umożliwia pokonanie przestrzeni

O ile jednak fotografia była dla człowieka zrozumiała i jej odbiór nie wymagał specjalnych przygotowań, o tyle aby posługiwać się telegrafem należało znać alfabet Morse'a (system kropek i kresek), co budziło u ludzi nieufność.

Zwodniczy Merkury

Merkury - bóg komunikacji i szybkości

Niepokój wzbudziła również natychmiastowość, która była tak wielką zaletą telegrafu.

W odtworzeniu i przekazie nie istnieje coś takiego jak perfekcja. Medium nieuchronnie wnosi element zakłócenia. Względnie mogą pomóc tu media zaradcze, np.: system dolby zapewnia wyraźniejszy dźwięk.

Jak wykluła się nieufność: gołąb, telegraf i biotechnologia na modłę połowy XIX wieku

1857 - pierwsza (nieudana) próba przeprowadzenia kabla przez ocean

Paul Julius von Reuter

- jego agencja, w 1849 r., zaczęła używać gołębi pocztowych, dzięki którym uzyskano łączność między liniami telegraficznymi w Niemczech i we Francji

Brak zaufania podważył największą zaletę telegrafu, zdolność do niemal natychmiastowego przekazu wiadomości.

26 kwietnia 1865 r. agencja Reutera dostała wiadomość o zamordowaniu Lincolna, w 11 dni po tym wydarzeniu. Przekazano ją telegramem na stosunkowo małą odległość, ale uznano to za plotkę i nie do końca uwierzono w tę informację. Jednak, gdy została potwierdzona przez kolejno nadchodzące depesze, pozycja telegrafu została umocniona.

Nowe media na ogół są z początku odrzucane, budzą podejrzenia i opór, do czasu, gdy nie pojawi się kolejne nowe medium.

Krótka historia potępienia mediów

Większość ataków na nowe media wynika z głębiej zakorzenionych obaw. Strach przed tym, że nowy sposób porozumiewania się zniszczy dotychczasowy styl życia.

Np.:. Sokrates krytykował pismo; Delaroche - fotografię; Postman - telewizję i komputery

Przeciwnicy nowych mediów mało albo wręcz wcale nie mają do czynienia z obiektem swego ataku.

Niezamierzoną konsekwencją wynalazku jest projekcja jego strasznych konsekwencji, które nigdy się nie urzeczywistniają.

VI

TELEFON

Zabawka, która ryknęła

Fotografia i telegraf działały w sferze wizualnej.

1876- wynalezienie telefonu / fonografu (Edison), który zaczął przekazywać ludzki głos

fotografia - przedłużenie wzroku w czasie

telegraf - przedłużenie wzroku w przestrzeni

telefon - przedłużenie dźwięku w przestrzeni

fonograf - przedłużenie dźwięku w czasie

Ludzie porozumiewają się poprzez przestrzeń dzięki mowie, a poprzez czas dzięki pamięci.

tendencja antropotropiczna - zachodząca za sprawą selekcji dokonywanej przez człowieka ewolucja mediów, w której toku funkcjonują w sposób coraz bardziej zbliżony do działania ludzkich zmysłów

Schemat:

1. z początku korzystaliśmy ze środowiska komunikacyjnego, w którym panowała równowaga, choć nie funkcjonowały przedłużenia zmysłów

2. brak równowagi; istnieją środki przekazu przedłużające zmysły

3. szukamy środków przekazu, które zachowałyby i kontynuowały uzyskane w przeszłości przedłużenia, przywracając równocześnie utraconą równowagę

Ewolucja będąca dziełem omyłki

1876 - Aleksander Graham Bell, który pracował nad urządzeniem wzmacniającym słuch, opatentował telefon

Elisha Gray, który od początku próbował skonstruować telefon, złożył swój patent o kilka godzin po Bellu.

1877 - Edison wynalazł fonograf; myślał, że będzie on służył do rejestrowania rozmów telefonicznych

Marconi - bezprzewodowy telefon (1895)

David Sarnoff przekształcił wynalazek Marconiego w radio

Upublicznienie przestrzeni prywatnej

Telefon sprawił, że nasz dom jest ciągle otwarty na napływ informacji i nie możemy bronić się przed fizyczną ingerencją z zewnętrznego świata.

W każdym dzwonku telefonu kryje się możliwość spełnienia naszych marzeń, fantazji.

Telefon jest tym ze środków komunikacji, który najbardziej zaprząta naszą uwagę, gdyż dzwoni sam, nieproszony.

Eksternalizacja przestrzeni intymnej

Dystans akustyczny rozmowy telefonicznej można porównać do szeptania sobie do ucha; jest on więc bardzo intymny. Telefon to silnie zseksualizowne narzędzie.

Dżinn i jego krytycy

dżinn technologiczny - znajduje się w telefonie; jest to elektryczność pozwalająca na natychmiastowe

komunikowanie

Krytycy upatrują w elektryczności zagrożenie dla książek, czasopism i gazet, a tym samym dla sztuki czytania.

VII ELEKTRYCZNOŚĆ

Najlepszy przyjaciel książki

Często na drodze rozwoju technologii stoi brak warunków wstępnych, które umożliwiają zaistnienie technologii.

energia akustyczna - dostępna jest ciągle

energia wizualne - jest dostępna w ciągu dnia, ale w nocy wymaga sztucznego oświetlenia

Światło jest niezbędnym warunkiem wstępnym dla wszystkich mediów oddziałujących na nerw wzrokowy.

Przedłużenie dnia

Pod koniec XIX wieku nastało światło elektryczne, które ułatwiło wszystkie aspekty ludzkiego życia zależne od światła dziennego.

Thomas Alva Edison - wynalazca żarówki (1879)

Elektryczność upowszechniła zwyczaj czytania książek. Stworzyła możliwość czytania książek po kolacji.

Oglądany w telewizji program może skłonić telewidza do lektury.

Odpowiedź w postaci paperbacku

Książki, początkowo bardzo drogie, z czasem zaczęły tanieć. Książka, która kosztowała niewiele drożej od biletu do kina, była trwalszym źródłem rozrywki, do czasu wprowadzenia kaset i magnetowidów.

Elektroniczne wyzwolenie tekstu

Fotokopiarka, napędzana elektrycznością, zapoczątkowała w latach 40. zmieniła pisarza w wydawcę, umożliwiając mu dostarczenie artykułu o wiele większej liczbie odbiorców; nie wpłynęło to jednak na czas jego rozpowszechniania.

Tekst przetworzony komputerowo można od razu przesłać za pomocą modemu i telefonu w dowolne miejsce na świecie.

memeks - elektroniczne zorganizowanie połączeń między tekstami

Wiek XX stał przede wszystkim pod znakiem centralizujących technologii komunikowania (radio, telewizja)

VIII RADIO

A teraz wszyscy razem

jeden mówca - wielu słuchaczy (akustokracja)

Akustokracja usprawniła działanie wszystkich form rządu, zarówno totalitarnych jak i demokratycznych.

Marconi (wynalazca):

radiotelegraf -> radio

Sarnoff (wykonawca)

Koniec linearności

Przy transmisji radiowej odległość nie wytyczała linii prostej. Znaczenie odległości zostało wyeliminowane.

McLuhan:

„tetrada” praw rządzących mediami - każda technologia wzmacnia pewne procesy, inne eliminuje, przywraca do życia takie, które wcześniej mogły zostać wyeliminowane, a w końcu jednym prztyczkiem „odwraca”, czyniąc z nich coś zupełnie odmiennego

Antropotropiczna ewolucja mediów to ewolucja ku funkcjonowaniu coraz bardziej zbliżonemu do naturalnego

Szerokie pasmo cenzury

Cenzura dotyczyła treści, które były niepożądane przez władzę.

Ustawa o aktach wywrotowych wymierzona była przeciw wolności słowa, już po jego przekazie.

1966 - ustawa o przyzwoitości środków przekazu; pomysł cenzury wymierzony przeciw Internetowi

radio - medium, które centralizowało sprawowanie władzy

Churchil i Roosevelt, Hitler i Stalin: przywódcy których wyniosło radio

Każdy środek międzyludzkiej komunikacji może odwoływać się do emocji kosztem rozumu.

Informacje nadawane przez radio miały publiczne pochodzenie; dotyczyły ludzi, których nie znaliśmy osobiście.

Czterej najpotężniejsi przywódcy XX w. wyłonili się w epoce radia.

Dźwięk i oddziaływanie ludzkiego głosu z tak bliska, tak osobiście, powoduje tworzenie więzi na emocjonalnym poziomie, a to mało ma wspólnego z rozumem.

McLuhan określiła radio jako „będen plemienny”.

IX

PRZETRWANIE MEDIALNIE PRZYSTOSOWANYCH

Radio, kino i telewizja w naszych niszach ekologicznych

Kapryśna symbiotyczna sieć

Reklamodawca płaci za liczbę potencjalnych odbiorców danej reklamy, rozmiar reklamy, powierzchnie ogłoszenia, czas na antenie.

Sieć (wykorzystano do tego sieć telefoniczną) pozwalała transmitować programy z udziałem wielkich sław z dużych miast do filii w różnych rejonach kraju.

Telewizja, jako domowe kino dźwiękowe była atrakcyjniejsza od samego dźwięku.

Rock'n'roll spieszy na pomoc, po montażu

Płyty z nagraniami były trwałe, ale nie dorównywały oryginałowi. Sytuacja zmieniła się dopiero w latach 40. , kiedy stało się możliwe poprawianie nagrań.

Ruchome obrazy ukazywane przez film są złudzeniem. Prezentowane są tak szybko, iż nasz aparat poznawczy splata je w jeden ciąg. Fotografie są realistyczne, ale ich ruch jest odtworzeniem, a nie odbiciem ruchu zachodzącego w świecie.

Melies:

„sztuczne aranżowanie scen” - zatrzymywanie i ponowne uruchamianie kamery

Dzięki rozwojowi techniki film mógł stać się czymś więcej niż fotokopią życia w działaniu (montaż).

Efekt Kuleszowa: jedna twarz o tym samym wyrazie, w zależności od montażu przyjmuje różne emocje.

Na fabułę filmu nie składają się poszczególne obrazy ale ich wzajemne oddziaływanie

Film:

- wielowymiarowy

- nielinearny

W latach 40. także dźwięk uwolnił się od ograniczeń. Wprowadzenie taśmy magnetofonowej pozwoliło nie tylko na montaż za pomocą sklejania, ale umożliwiło nakładanie głosów i zapis wielościeżkowy, dzięki czemu nagrywanie dźwięków przestało być wreszcie kopiowaniem rzeczywistości, a stało się formą sztuki.

Radio mogło nadawać nagrania z płyt, których jakość techniczna dorównywała wykonaniu na żywo.

Naturalna nisza podsłuchiwacza

Przykład uzurpowania/ wyparcia starych mediów przez nowe:

1. kino nieme -> kino dźwiękowe

Ważnym wydarzeniem, które pozwoliło przetrwać radiu by fakt, że muzyka rockowa stała się dostępna w nagraniach dobrej jakości.

Różnica: wzrok możemy wyłączyć zamykając powieki; nie możemy tego natomiast zrobić z uszami.

Słuchanie bez widzenia jest naturalnym, szeroko rozpowszechnionym, „przedtechnologicznym” sposobem komunikowania się między ludźmi.

Różne metody podsłuchiwania, zarówno społeczne, jak naturalne wydają się nieodłączne od typowego dla ludzi zbierania informacji.

Radio przetrwało dzięki następującym czynnikom:

- zbiło kapitał na zharmonizowaniu właściwego mu bezwzrokowego sposobu komunikowania z ludzką potrzebą, by czasami co innego słyszeć i co innego widzieć

- odtwarzało nowe dźwięki, nagrania rock'n'rolla

- wyszło z salonu, gdzie skupiało na sobie uwagę i wkroczyło do samochodów, kuchni, łazienek, a nawet na plaże

Jeszcze jeden przykład zapełnienia niszy - dwie drogi fotografii

fotografia czarno-biała; nieruchoma (podzieliła los filmu niemego)

lata 90. XIX w. - pojawienie się ruchu w fotografii

lata 50. XX w. - wprowadzenie koloru do fotografii

Nisza - miejsce gdzie usuwają się, ale nie giną wyparte media:

Np.:. fotografia nieruchoma, radio

X

MEDIA ZARADCZE

Co widać w magnetowidzie i w oknie

memy - geny kulturowe

Wyleczenie z doraźności

Remedia:

> Wynalazek pisma i druku spełniły skutecznie swój zamierzony, podstawowy cel, a mianowicie utrwaliły błysk myśli i idei, choćby częściowo.

> Fotografia pojawiła się by uratować od zaginięcia obrazy świata

Radio natomiast znacznie zwiększyło zakres ulotności w świecie. Podobnie jak telewizja, pozwala człowiekowi żyć tyko teraźniejszością. Nie może on, tak jak w gazecie, wrócić na poprzednią stronę.

Książka w stosunku do radia czy telewizji jest medium zaradczym, które pozwala człowiekowi zaspokoić potrzebę ponownego odtworzenia słuchanego lub oglądanego materiału.

Radio korzystało z darmowych materiałów (płyt), gdyż wytwórnia chciała przez radio zwiększyć sprzedaż płyt.

lata 40. XX w. - wynalezienie taśmy magnetofonowej (słuchacze mogli nagrywać)

błąd Ellula - krytykowanie technologicznej gąsienicy, zanim wylęgnie się z niej motyl

Problemy jakie stworzył magnetowid:

- reklamodawca nie był pewien czy reklama dotrze do odbiorcy w odpowiedni sposób

- nagrania filmów zastępowały filmy w kinie

Okna na oknach

Media zaradcze nie zastępują pierwotnych środków komunikowania, lecz funkcjonują równolegle do nich.

Medium może mieć wiele remediów, które je uzupełniają. Czasem z każdym kolejnym medium zaradczym okazuje się, że potrzebne jest jeszcze następne.

XI

PRZETWARZANIE TEKSTU I JEGO MISTRZOWIE

Coraz trwalszy charakter tekstów utrudniał ich poprawianie. Stały się one jednak o wiele czytelniejsze.

Dopiero wprowadzenie procesorów tekstów pozwoliło wprowadzać zmiany w napisanych tekstach.

Rewolucja w produkcji mediów

Środki przekazu mają charakter podwójnie ideacyjny, są bowiem zarówno ucieleśnieniem strategii lub idei dotyczących sposobu komunikowania, jak i przekaźnikami idei.

Kolejne wynalazki pogłębiają dysproporcje między ludźmi, dzieląc ich np.: na tych, którzy mogą być konsumentami i na tych, którzy mogą być producentami. Nie dotyczy to telefonu.

Komputer wprowadził całkowitą wolność. Producenci mogli być konsumentami i na odwrót.

Zbawcze quasi - Platońskie opóźnienie

Elektroniczne przetwarzanie tekstu sprawiło, że pisanie stało się bardziej wydajne nie tylko przez redukcję opóźnienia w komunikowaniu, ale i przez zrobienie z niego bardzo konstruktywnego użytku.

quasi - Platońska sfera : Platońska, bo istnieje na ułamek sekundy, przed zobrazowaniem (np.: naciśnięcie klawisza po chwili powoduje pojawienie się na ekranie litery)

Litery nieprzypominające niczego, co istnieje w świecie rzeczywistym są łatwiejszą formą opisywania tego świata niż symbole próbujące oddać jego kształt. Podobnie wklepywanie liter do komputera jest łatwiejsze niż pisanie ręczne.

Nieograniczone możliwości korekty i co z tego wynika

Procesory tekstu ułatwiły wprowadzanie poprawek.

Różnica między tekstem pisanym ręcznie a tym na komputerze nie polega na szybkości, ale na wyglądzie estetycznym.

Różnica między pisaniem na maszynie a na komputerze jest taka, że pisanie na maszynie wymagało perfekcyjnie dobranych słów już za pierwszym razem; nie ma możliwości poprawek.

syndrom wąskiego gardła - występuje, kiedy pisarze mają w głowie taki nadmiar słów, że proces pisanie zostaje zablokowany

Możliwość redagowania tekstu wydłuża proces pisania.

XII

AUTOR ON-LINE JAKO WYDAWCA I KSIĘGARZ

Technologia używająca papieru wprowadza wyraźne rozróżnienie między autorem a wydawcą. Gdyż takie wydawanie książki wymaga dużych nakładów finansowych i umiejętności nie związanych z talentem pisarskim.

Tekst w postaci cyfrowej daje się znacznie łatwiej przesłać innym.

Komputer jako motor komunikacji

Komputer, podobnie jak telefon, radio i telewizja, wyeliminował odległość. Innowacją było jednak przekazywanie na odległość tekstu, a nie ludzkiej mowy.

Dzięki modemom i centralnemu systemowi zaczęły powstawać pierwsze społeczności sieciowe, w których pisarze byli czytelnikami, a wszyscy czytelnicy mogli być pisarzami.

Komputer ma charakter dwukierunkowy.

McLuhan: pojęcie globalnej wioski. Jej mieszkańcy są zarówno nadawcami jak i odbiorcami.

Społeczność on-line jako rynek idei

Stosunkowo niewielu autorów ma ogromną liczbę odbiorców, a przez to wszyscy pozostali autorzy, tworzący i niedoszli, rozpaczliwie łakną czytelników. Dlatego społeczność on-line oraz zrodzone przez nią nieformalne koła wzajemnie wymiennych autorów i czytelników okazała się zjawiskiem rewolucyjnym.

Społeczność on-line ma charakter uniwersalny; możliwość odbywania interakcji asynchronicznie; ludzie mogli sami decydować o tym, co chcą oglądać, czytać itp.:

Osaczony dozorca - wróg Darwina

Gazety, czasopisma, telewizja itp.: dokonują selekcji (dozorują) i rozpowszechnianych materiałów. Komputer ma pod tym względem większą swobodę.

Dozorca w świecie sieciowym: jego rola polega np.: na kasowaniu obelg zamieszczanych w sieci; filtruje media on-line.

Problem z dozorcą polega na tym, że stawia on tamę na drodze przepływu idei, nim odbiorcy, czytelnicy otrzymają szansę dokonania spośród nich wyboru.

„zalew” rynku/ sieci itp.: zarówno wartościowymi pozycjami jak i śmieciami

XIII

HIPERTEKST I ODWRÓCENIE RÓL AUTORA I CZYTELNIKA

Grupa odbiorców autora publikującego w sieci ma zasięg globalny.

Ścieżki: do hipertekstu i z powrotem

Słowa nie mają znaczenia same z siebie. Znaczą to, co kultura każe im znaczyć, oraz to, czego o ich znaczeniu uczą nas rozmaite osobiste doświadczenia.

hipertekst - aktywnie zaprogramowany zbiór słów, zwrotów i ich połączeń, przejrzystych lub sugerowanych, z innymi słowami i zwrotami; jest

to podlegająca nieustannej rewizji mapa ich znaczeń i skojarzeń; ułatwia dotarcie do pewnych informacji

Każde aktywne słowo lub fraza może mieć dziesiątki lub setki możliwych dalszych połączeń. Zasięg hipertekstu jest ogromny.

Hipertekst otwarcie ukazuje z góry całe serie wyborów, które można wprowadzić w życie za pomocą kliknięcia w miejsce na ekranie.

Skojarzeniowe opcje dla czytelnika hipertekstu są dostępne, aktywne, natomiast dla czytelnika tradycyjnego tekstu mają charakter czysto ideacyjny- powstają w jego umyśle.

Znaczenie dzieła nie tylko wynika z tego, co autor zamierza, ale także z wniosków jakie czytelnicy wysnuwają na własna rękę.

Nawet tradycyjny czytelnik przemienia się w autora, dostarczając swojej interpretacji tekstu.

Gdy czytelnik hipertekstu podąża za połączeniem wychodzącym poza pierwszy dokument, intencje autora wkrótce przestają się liczyć

Ostrzeżenie przed pomniejszeniem roli autora

holograficzna zasada - informacja jest nadmiernie rozproszona w różnych miejscach

McLuhan: lusterko wsteczne - to, co znajduje się za nami, czyli starsze media, są bardziej prawowite niż nowe.

Hipertekst: fikcja i fakty

hiperfikcja - fikcja pisana z myślą o hipertekście

podwójne autorstwo - jeśli jedna opowieść hipertekstowa ma odsyłacz wiodący do innej, napisanej przez innego autora

interfilm - proces, w którym każda grupa widzów decyduje, jak ma się rozwijać wątek i ocenia akcję, przyciskając guziki przy fotelach

Czytelnik przemienia się w autora poprzez sam akt czytania i łączenia w środowisku hipertekstowym.

W sieci nie da się określić autora.

XIV

Otwarta sieć i jej wrogowie

Nowe, nieskatalogowane połączenia w sieci są przeciwwagą dla uporządkowanych mediów drukowanych i transmitowanych.

Mlecze są silne

Kwiaty ogrodowa, które sami musimy sadzić, są bardziej przewidywalne niż chwasty, mlecze itp.:, które potrafią przetrwać same.

To, co powstaje w sposób samoistny, spontaniczny jest mniej podatne na ludzki błąd.

Ustawa o przyzwoitości, układy V-chip i inne odmiany uregulowań prawnych

Użytkownik komputera może podejmować bardziej świadome decyzje niż np.: słuchacz radia.

Słowo pisane nadal jest podstawą mediów.

Pierwsza poprawka - gwarantuje wolność słowa

Prasa jest potrzebna jako sojusznik obywateli i czynnik kontroli władzy.

Ustawa o przyzwoitości komunikacji (CDA) - 1996 r.

Przekazywanie jakiejkolwiek wypowiedzi, prośby, sugestii, propozycji, wizerunku czy innych treści o charakterze obscenicznym, lubieżnym, sprośnym, plugawym lub nieprzyzwoitym, z intencją dokuczenia innej osobie, obrażenia jej, zagrożenia lub molestowania jest nielegalne.”

układ v-chip - urządzenie umożliwiające rodzicom „łatwe zablokowanie odbioru programów o treści seksualnej, o przemocy albo innych, które

uważają za szkodliwe dla swoich dzieci”

Dzieci on-line

Środek przekazu pozbawiony twarzy i głosu sprzyja oszustwom.

Układ V-chip jest sprzeczny zarówno z ludzką naturą (przyrodzoną nam ciekawością), jak i z właściwościami informacji ( skłonnością do rozpraszania się).

Sieć jest bezplanowa.

XV EKRAN XX WIEKU

XX wiek - stulecie ekranu

Ekran przyniósł ze sobą nowe rodzaje obrazów.

Nasza kultura żywi się tym, c jest na ekranie i jest przez te obrazy aktywnie kształtowana.

Ekran komputera to nie telewizor

ekran telewizyjny - ekran komputerowy

Podobieństwa:

- są odnawialne

Różnice:

- sam telewizor przekazuje tylko to, co zaprogramowali inni; komputer jest natomiast programowany przez bezpośredniego użytkownika

- każda stacja transmituje dla każdego człowieka ten sam program; każdy komputer wyświetla natomiast dokładnie to, o czym zadecydował

jego użytkownik

- telewizja jest w znacznym stopniu medium incydentalnym, jeśli chodzi o skupianie uwagi, chodzi o to, że przy włączonym telewizorze ludzie

mogą robić różne rzeczy; tymczasem użytkownicy ekranów komputerowych są w bezpośredniej interakcji z komputerem

- ekrany telewizyjne przekazują przede wszystkim obrazy i dźwięki; z kolei na ekranach komputerowych widać głównie tekst

Nowe twarze on-line

grafika; ikony- nie trzeba wpisywać poleceń, wystarczy kliknąć w odpowiedni obrazek (metoda `wskaż i kliknij')

Świat na żądanie

Czynniki poszerzające możliwości magnetowidu:

1. odtwarzanie filmów rejestrowanych na własny użytek (użytkownik staje się autorem własnych treści)

Telewizja rozsiewcza (nadaje dzień po dniu coraz to nowe programy) i kablowa (kabel - medium zaradcze; pozwolił docierać do większej publiczności niż ta, którą miała telewizja rozsiewcza)

Różnice:

- w telewizji kablowej możliwości rozwoju, tj. dodawania nowych programów, nie były fizycznie ograniczone

- telewizja kablowa z prawnego punktu widzenia nie podlegała strukturom FCC

- telewizja kablowa nie jest zależna od reklamodawców; przede wszystkim utrzymuje się z abonamentu

sieć kablowa - przeglądarki podłączone do telewizorów

Zaistnienie nowego medium w środowisku informacyjnym ma charakter transformacyjny, a nie addycyjny.

XVI

WIZJE PRZYSZŁOŚCI PAPIERU

Media potrafią przetrwać, jeśli znajdą sobie niszę odpowiadającą jakiemuś podstawowemu procesowi ludzkiego komunikowania się i obsługują ten proces lepiej niż ich konkurenci.

• papier

• zegarek analogowy

• drukowana gazeta

Papier pełni rozmaite role i jest wszechobecny.

Wyciąganie wniosków z faksów

Faks przywrócił papierowi wysokie miejsce w epoce cyfrowej.

Wady papieru: trwałe przypisanie słów do strony; podatność na zniszczenie

Faks wyeliminował opóźnienie dostarczenia tekstu, które związane było z transportem.

Faks transmituje nie tyle informacje, co kopię w sensie dosłownym.

Jedyna przewaga faksu nad pocztą elektroniczną jest taka, że potwierdza on autentyczność.

Papier jako świadectwo do oprawienia w ramki

Papier zaspokaja potrzebę utrwalania i niepokój w stosunku do ulotności mowy. To medium służące dokumentacji i potwierdzaniu autentyczności. Papier chroni przed sfałszowaniem informacji.

Tekst zapisany na kartce jest bardziej stabilny niż jego elektroniczna forma.

Presja na wyeliminowanie papieru bierze się stąd, że komunikacja cyfrowa jest wygodniejsza. Większość rzeczy znajdujących się na papierze jest mniej dostępna niż większość rzeczy w sieci.

Książki, gazety i kalkulacje wygody

Podstawowa zasada, która przesądza o przetrwaniu mediów:

Technologia informacyjna przetrwa w takim stopniu, a jakim lepiej od swoich rywalek potrafi zaspokoić ludzkie potrzeby.

Edukacja tradycyjna

+ bezpośredni kontakt z nauczycielem i kolegami

- konieczność codziennego lub cotygodniowego znajdowania się w określonym miejscu i o określonym czasie

Edukacja on-line

+ wygodna; możliwość stałego rejestrowania wszystkich toczących się dyskusji; możliwość udziału w zajęcia o dowolnej porze

- brak fizycznej bliskości

Książki tradycyjne a sieciowe

- łatwiej sięgnąć po książkę niż włączyć komputer

Ale czyją własnością będzie to, co znajdowało się dotąd na papierze?

Posiadanie konkretnej kartki papieru oznaczało, że ma się pewien tytuł prawny do napisanych na niej słów

W sieci prawo autorskie w gruncie rzeczy jest martwe.

XVII

ELEKTRONICZNE ZNAKI WODNE

Miejsce własności intelektualnej w epoce cyfrowej

Informacja nie istnieje w innej fizycznej postaci, jak tylko w zawierających ją materialnych pojemnikach. Kupno materialnego pojemnika oznacza, że człowiek jest tylko użytkownikiem informacji, a nie jej właścicielem.

Dzisiaj przekształcenie słów, obrazów i dźwięków na postać cyfrową przyspieszyło ich rozpowszechnianie i zatarło granice między autorem, wydawcą i czytelnikiem do takiego stopnia, że dokładne odróżnienie patentu od prawa autorskiego, majątkowego i moralnego prawa twórcy wydaje się bardzo trudne.

- rozmycie własności intelektualnej doprowadzi do zredukowania ilości wartościowej informacji

- dzięki nowej technologii informacyjnej koncepcję własności intelektualnej będzie można podbudować i wprowadzić w życie

Krótka historia własności intelektualnej - początki, przejawy i problemy

Pojęcie prawa autorskiego zrodziło się wskutek upowszechnienia prasy drukarskiej; kiedy kopiowanie stawało się coraz łatwiejsze.

plagiat - kradzież czyjegoś dzieła

W obecnym świecie chodzi o wynagrodzenia, a autorstwo się pomija. Np.: wynalazca pasa bezpieczeństwa otrzymuje wynagrodzenie, ale nik nie zna jego nazwiska.

W XX wieku mamy więc sławnych autorów tekstów, piosenek, dzieł sztuki, otrzymujących niewspółmiernie niskie wynagrodzenie oraz szczodrze opłacanych twórców przedmiotów materialnych, którzy w zasadzie pozostają anonimowi.

Cyfrowe komplikacje

Całkowite zastąpienie druku przez książki cyfrowe poniosłoby za sobą stratę emocjonalną.

Książka cyfrowa ma charakter niematerialny; nie jest urzeczowiona.

Każdy komputer ma techniczne możliwości kopiowania. Kopiowanie w ten sposób jest bezpłatne.

Internet jest wolny i bezpłatny.

Komunikację on-line uznano za bezprecedensową wyzwolicielkę informacji.

Argumenty za bezpłatną informacją

Informacja jest:

- niezużywalna

- wszechobecna

- wolna

- bezpłatna

- ponadmaterialna (ale zawsze towarzyszy jej jakiś istotny element materialny)

Skutek uwolnienia informacji od ekonomicznych ograniczeń:

1. rozchodziłaby się coraz słabiej, dlatego, że źródła informacji wysychałyby wraz z pozbawieniem jej twórców wynagrodzenia

Być może informacja chce być wolna, ale jej twórcy nadal muszą jeść

Płaci się ludziom nie za to, że tworzą informację, ale za ich zdolność do jej udzielania zgodnie z naszymi potrzebami.

Informację tworzą ludzie, którzy za trud tworzenia chcą być wynagradzani. Często własność intelektualna jest wynagradzana pośrednio.

Pisarze często muszę utrzymywać się z pracy na etacie i mają mniej czasu na twórczość literacką.

Pieniądz przyczynił się po rozwoju większości mediów zaradczych (np.: alfabet)

Nowy system cyfrowy (publikacja w sieci) zapewnia twórcom samospełnienie i sławę, ale nie daje pieniędzy.

Własność intelektualna i koniec anonimowości

Anonimowość - wynagrodzenie; ludzie ci, są jakby wyjęci spod prawa autorskiego

Przed epoką cyfrową producenci umieszczali nazwiska twórców na swoich produktach.

Prasa drukarska nie stworzyła pojęcia własności intelektualnej, lecz nadała mu impuls i zaczęła je wprowadzać w życie.

Elektroniczne transfery, karty kredytowe i debetowe oraz cyfryzacja pieniądza sprzyjają ułatwieniu zapłaty za własność w cyberprzestrzeni.

Co nigdy nie powinno stać się przedmiotem własności

- istota ludzka

- sztucznie wyhodowane organizmy naszpikowane czipami

- organizmy powstałe w wyniku manipulacji genetycznych

- roboty

XVIII SZTUCZNA INTELIGENCJA W PRAWDZIWYM ŻYCIU

Media pełniły rolę pomocniczej inteligencji.

Obecnie naukowcy dążą do stworzenia zaprogramowanych robotów tak, by działały na pożytek ludzkości i były w wielu przypadkach zdolne do samodzielnego osądu.

Niebezpieczeństwa białkowego szowinizmu

Istnienie niezależnej sztucznej inteligencji jest możliwe.

Jedyną podstawą do orzekania, iż jakiś byt lub proces nie może „nigdy” zaistnieć, jest któreś z dogmatycznych założeń.

Skąd się wywodzi dogmatyczne założenie o niemożliwości zaistnienia niezależnej sztucznej inteligencji?

1) kryterium mowy

Jeśli zdefiniujemy inteligencję jako zdolność mózgu do wytworzenia i skutecznego posługiwania się uniwersalnym, właściwym człowiekowi sposobem komunikowania to w naszym świecie możemy ją zaobserwować w dwóch miejscach:

1. u ludzi

2. u pewnych organizmów, takich jak delfiny, papugi

test Turinga

- posługując się programem komputerowym zwanym Eliza, skonfrontował z nim pacjentów, którzy byli przekonani, że rozmawiają za pomocą komputera z żywym psychoterapeutą

Komputery zdolne są co najwyżej do bezmyślnego naśladowania mowy.

2) Inteligencja polega na działaniu we własnym interesie

Inteligencja jest w dużym stopniu związana z życiem, wyłoniła się z niego.

Naturalny „białkowy” szowinizm utrzymuje, że inteligencja nie może powstać bez DNA, skoro zeń się wyłoniła.

Triada wielkich rewolucji + 1

1. Kopernikańska

2. Darwinowska

3. Freudowska

4. Asimovska - nasza inteligencja wcale nie musi być niepowtarzalnym zjawiskiem

Szympansy, programy i komputery

Komputer tylko przetwarza symbole, ale nie jest w stanie stworzyć np.: własnej teorii.

Wszystkie komputery są zaprogramowane, a więc wszystko, co komputer robi jest konsekwencją programowania, nie zaś samodzielną czynnością.

Teza behawiorystów: ludzie myślą jak komputery

Obalenie:

1. ludzie robią wiele rzeczy, o które nikt ich nie prosi

2. nasze „programowanie” pochodzi z tylu różnych oddziałujących na siebie wzajemnie źródeł, że trudno je poważnie porównać

nawet do najbardziej złożonego kodu źródłowego programu komputerowego

3. istnieje drobna różnica, z której wyłania się cały świat odrębności, cały ogrom dokonań (np.: Szekspir)

Sztuczna inteligencja i złota reguła

Asimov; prawa robotyki:

1. roboty mogą wyrządzić krzywdę niewielkiej liczbie ludzi, działając w interesie wielu lub dla dobra całej ludzkości

2. żaden robot nie uczyni nigdy nic na szkodę człowieka ani nie dopuści, powstrzymując się od działania, by człowiekowi stała

się krzywda

3. robot nie odmówi nigdy wykonania rozkazu wydanego przez człowieka- chyba żeby stało to w sprzeczności z Pierwszym Prawem

4. robot nie może działać na własną szkodę- z wyjątkiem sytuacji, gdy byłoby to sprzeczne z Pierwszym lub Drugim Prawem

android - istota z komputerowym mózgiem i ciałem człowieka lub człowiekopodobnym

XIX W CYBERPRZESTRZENI TEGO NIE DOTKNIESZ

Hierarchia zastępczości sposobów percepcji:

zanurzenie  dotyk

wchłanianie smak

Dotknięcie wiedzy: na Ziemi, na Marsie i jeszcze dalej

W niektórych zawodach namacalność doświadczenia pracy jest bardzo pożądana.

Wiedza praktyczna jest lepsza niż wiedza nabyta podczas obserawacji i doświadczenia.

Kawa instant i informacja

Co w cyberprzestrzeni jest niewykonalne?

- zjedzenie kolacji

- spłodzenie potomstwa

- podstawowe funkcje biologiczne

metafora kawy instant - wyjaśnia jak alfabet fonetyczny rozbija świat zewnętrzny na zbiór drobin- liter, które zostają przesłane w inne miejsce i zrekonstruowane w postać rzeczywistości zewnętrznej przez oczy i mózgi czytających je osób

Kawa instant jako proszek pokazuje, że nawet najprostszy obiekt materialny może zostać przetransportowany, ale nie przekomunikowany; nie można przez sieć przesłać ani jednej kropli rzeczywistej kawy.

Kolejność:

Alfabet -> druk -> telegraf -> telefon -> fotografia -> radio -> telewizja -> komputer

---