socjologia gospodarki

Ćwiczenia

1. podstawy dyscypliny: socjologowie zajmujący się gospodarką

• M. Weber

• E. Durkheim

• V. Pareto

• T. Veblena

• P. Bourdieu

• U. Beck

• R. Sennett

• Z. Barman

• M. Castells

2. koncepcja homo oeconomicus

Człowiek ekonomiczny. Jest to przyjęty przez ekonomię już od XVIII stulecia i dominujący w tej nauce dotychczas model człowieka. Koncepcja taka zakłada, że człowiek to, rzecz w uproszczeniu ujmując, istota kierująca się w swoich działaniach motywami kalkulacji i wyrachowania, pomijająca natomiast zarówno motywacje społecznej natury, jak wzgląd na bliźnich, a również społeczne uwarunkowania działań, jak tradycja, obyczaj i, w ogólności, więzi społeczne. Ekonomiści przyjmują tę formułę dla konstrukcji modelowych wyjaśnień.

3. człowiek w perspektywie gospodarki - podejście badawcze

1. Człowiek, którego życie zdominowane jest w zupełności przez niewidzialny przymus społeczny, więzi oparte na religii i nierozerwalnej wspólnocie (Toennis, Durkheim)

2. Człowiek w pełni racjonalny i zindywidualizowany, nad którym nie ma żadnej kontroli społecznej; kierujący się własnym interesem, przyczyniający się do powiększenia pomyślności społeczeństwa jako całości. (Smith, Hayk)

4. wartości azjatyckie i europejskie a gospodarka

Wartości azjatyckie:

• Rytuał

• Sprawiedliwość dystrybutywna

• Poczucie obowiązku

• Wspólna duchowość; więzi rodzinne

• Orientacja na grupę.

Wartości europejskie:

• Instrumentalna racjonalność

• Wolność

• Świadomość uprawnień

• Procedura prawna

• Indywidualizm.

5. rola społeczna i pozycja społeczna

Rola społeczna - schemat zachowań związany z zajmowaną pozycją w jakiejkolwiek konfiguracji społecznej (grupa, organizacja, społeczeństwo); wzór zachowania określony przez pozycję.

Pozycja (status) - miejsce zajmowane przez jednostkę konfiguracji społecznej (zbiorowość, grupa, organizacja, społeczeństwo). Status społeczny jest najważniejszym czynnikiem społecznego umiejscowienia jednostki w hierarchicznych strukturach społecznych. Pomiar statusu dokonywany jest w relacji do innych (wyższych, niższych) statusów w tej konfiguracji.

• Osiągany (status jako rezultat wysiłków i osiągnięć jednostki)

• Przypisany (wiek, płeć, pochodzenie rasowe, etniczne).

6. Termin odczarowanie świata i jego przedstwiciel

Odczarowanie świata jest to proces postępującej racjonalizacji i formalizacji stosunków społecznych, która prowadzi do ich urzeczowienia. Stary porządek świata z jego tajemniczością, idyllicznymi stosunkami, sentymentalizmem odchodzi w przeszłość, a jego miejsce zajmują efektywność, zimna kalkulacja i przewidywalność. Termin ten wprowadził Max Weber.

7. Podsystemy systemu społecznego

• Gospodarczy - jest zorientowany dla zapewnienia materialnych warunków życia i jest sferą interesów gospodarczych

• Polityczny - jest sferą stabilności i władzy

• Kulturowy - jest sferą wartości

8. podstawowe elementy systemu kulturowego - wartość, norma społeczna, osobowość i postawa

Wartość - wszystko, co przez jednostkę czy zbiorowość uznane za cenne, godne pożądania i stanowi cel ich działania. Jednostki i zbiorowości mogą uznawać różne wartości, a także przywiązywać do nich różną wagę - oznacza to, że mają różne systemy i hierarchie wartości. Wyróżnia się:

• Wartości autoteliczne, ważne same przez się i niewymagające uzasadnienia, np. zbawienie duszy

• Wartości instrumentalne, których ważność jest pochodną wartości pierwszego typu, np. pracowitość i oszczędność w celu zbawienia duszy.

Norma społeczna - to reguła postępowania, wywiedziona z wartości, wskazująca ludziom, jak powinni się zachowywać we wzajemnych stosunkach i w odniesieniu do świata rzeczy. Ze względu na źródło takich reguł normy dzielimy na moralne, prawne,

religijne i obyczajowe, co oznacza, że jednostka może znaleźć się niekiedy wobec konfliktu zleceń pochodzących z różnych źródeł.

Osobowość - to zespół trwałych cech każdej jednostki wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech naturalnych, psychicznych, społecznych i kulturowych.

Postawa - w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych zachowań, inaczej, gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na różne sytuacje, Postawa to pochodna osobowości.

9. gospodarka wg stopnia zaspokojenia potrzeb w zakresie poziomu życia materialnego, edukacji i zdrowia (wskaźnik pkb a hdi)

Indeks rozwoju społecznego HDI - miernik gospodarki z ludzką twarzą syntetyzujący PKB oraz wskaźniki obrazujące poziom zaspokojenia potrzeb ludzkich w zakresie edukacji i zdrowia.

10. rozwój gospodarczy a kultura

Wpływ kultury na rozwój społeczny wydaje się minimalny w społeczeństwach wysokorozwiniętych, choć zapewne nadal postawy wykształcone w przeszłości przez kulturę stanowią podbudowę systemu gospodarczego. Kultura jest czynnikiem sprawiającym, że ludzie są gotowi ponosić samodzielne ryzyko własnych dokonań, ciężko pracować, oszczędzać, inwestować, bądź na odwrót, ludzie są posłuszni wobec wspólnot, w których żyją, są gotowi godzić się z losem, współczuć bliźnim, potępiać odmienność, konkurencję, egoizm.

11. rynek - definicja

Rynek - to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami a nabywcami.

12. czym jest kapitalizm? kapitalizm jako kombinacja instytucji - cechy konieczne

Kapitalizm - to kombinacja instytucji gospodarczych, polityczno - prawnych i społeczno - kulturowych, w ramach których zapewnione są co najmniej:

• Gospodarka rynkowa z gwarancją prywatnej własności ziemi i kapitału oraz zasadą wolnego obrotu towarów, usług i kapitałów

• Rządy prawa; prymat bezosobowych reguł nad osobistą wolą rządzących

• Mobilność jako swoboda przemieszczania się jednostek w przestrzeni społecznej

• Orientacja na osiągnięcia i efektywność w systemie wartości jednostki.

13 WSKAŹNIK WZROSTU GOSPODARCZEGO

Wzrost gospodarczy to proces powiększenia produkcji dóbr i usług danej gospodarki mierzony przyjętym wskaźnikiem PKB (produkt krajowy brutto), PNN (produkt narodowy netto), DN (dochód realny narodowy). W przyjętym wskaźniku notowane są wyłącznie zmiany ilościowe, mierzalne

14. Teorie konwergencji i zależności - podstawowe założenia

Teoria konwergencji - jest to teoria modernizacji powstała w latach 60. XX wieku, zgodnie z którą w wyniku rozwoju społecznego następuje stopniowe upodobnienie się różnych społeczeństw, gospodarek i państw.

W teorii zależności zakłada się, że zależności pomiędzy centrum świata a peryferiami dokonują się na czterech płaszczyznach:

• Ekonomiczna - wymiana nierówna

• Kulturowa - przemoc symboliczna

• Polityczna - asymetria presji politycznych

• Ekologiczna - przerzucenie, transfer

Wymiana nierówna - polega na tym, że płace na peryferiach są o wiele niższe niż w centrum świata, tańsze są także inwestycje powierzchni, dlatego też centrum przenosi tam swoje fabryki.

Teoretycy modernizacji mówią, że rozwój jest korwergenny, czyli prowadzi do upodobnienia się krajów; teoretycy zależności mówią, że rozwój ma charakter dywergenny, czyli systemy światowe coraz bardziej się różnicują.

15.modernizacja - definicja

Modernizacja - oznacza przemianę różnorodnych aspektów życia społecznego w związku z przejściem porządku społecznego z fazy tradycyjnej, w fazę nowoczesną bądź racjonalną

16. model społeczeństwa tradycyjne i nowoczesnego a dynamika gospodarcza

Aspekt życia społecznego	Społeczeństwo tradycyjne	Społeczeństwo nowoczesne
Wzór działania	Tradycja	Racjonalność
Dominujący typ więzi	Osobista, rodzinna	Bezosobowa, formalna
Zbiorowość	Wspólnota	Zrzeszenie, organizacja
Kontrola społeczna	Religia, obyczaje	Prawo, opinia publiczna
Artykulacja napięć	Tłumienie konfliktu	Instytucjonalizacja konfliktu
Ruchliwość społeczna	Immobilne, status przypisany	Mobilne, status osiągany
Więzi z państwem	Poddany	Obywatel
Typ integracji	Partykularna, zwyczajowe lojalności	Uniwersalistyczna i indywidualistyczna
System wartości	Wrażliwość na normy; nacisk na stabilność, opór wobec zmian	Orientacja na osiąganie, dążność do zmian i ulepszeń

17. model kultury tradycyjnej i nowoczesnej a rozwój gospodarczy

Przekonania (wyobrażenia, opinie)	Kultura anty rozwojowa (tradycyjna)	Kultura prorozwojowa (nowoczesna)
Obraz świata	Świat jako wypełniony tajemnymi siłami: bogowie, święci, siły nieczyste, spiski, imperializm, międzynarodowe korporacje	Świat jako przedmiot praktycznych oddziaływań
Pogląd na życie	Pogodzenie się z losem (fatalizm)	Osobiste plany służące do kreowania własnego życia
Natura ludzka	Altriuzm	Egoizm
Rynek i konkurencja	Pojmowane jako forma agresji, nacisk na współpracę	Warunek sukcesu jednostki
Własność	Religijne sankcjonowana bądź pojmowana jako rezultat zawłaszczenia	Naturalne prawo jednostki
Bogactwo	Oznaka potęgi, łaski władcy bądź wynik nadużycia	Nacisk na użyteczność społeczną i indywidualne dochodzenie do bogactwa

18. dwie kategorie opisu i analizy struktury społecznej: klasa zarobkowa pozytywnie i negatywnie uprzywilejowana (weber)

Klasą zarobkową nazywamy daną klasę wtedy, gdy położenie klasowe określają głównie szanse rynkowego spożytkowania dóbr lub świadczeń.

Pozytywnie uprzywilejowana klasa zarobkowa:

• Monopolizowanie kierowania dostarczeniem dóbr przez członków całej klasy, sprzyjające jej interesom zarobkowym

• Gwarantowanie im szans zarobkowych za pośrednictwem wpływów na politykę gospodarczą związków politycznych i innych.

Negatywnie uprzywilejowana klasa zarobkowa - zalicza się do niej robotników i ich wewnętrzne zróżnicowanie w zależności od klasyfikacji zawodowych, wyodrębniając z nich i zaliczając do klasy rynkowo pozytywnie uprzywilejowanej robotników o monopolistycznych kwalifikacjach.

19. Kapitał społeczny w badaniach społecznych (przedstawiciele)

Kapitał społeczny - termin z pogranicza ekonomii i socjologii, oznaczający kapitał (jako element procesu produkcji i życia w zorganizowanym społeczeństwie), którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek, które dzięki niemu mogą osiągnąć więcej korzyści (z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia).

• P. Bourdieu

• J. Dolman

• R. Putnam

• F. Fukuyama

20. podejście instytucjonalne - cechy i przedstawiciele

Instytucjonalizm - teoria ekonomiczna głosząca, iż rzeczywistość ekonomiczna może zostać właściwie zinterpretowana jedynie dzięki rzetelnej analizie statystyczno - empirycznej zamieniającej się struktury istniejących instytucji społecznych.

• W. Roscher

• K. Knies

• G. Schmoller

• M. Weber

• W. Sombart

• T. Veblena

• J. R. Commons

• W. C. Mitchell

• G. C. Means

• A. A. Berbe

• J. K. Galbraith

21. segmentacja rynku i miary zatrudnienia na rynku pracy

Segmentacja rynku - to procedura dokonywania podziału rynku na względnie jednorodne grupy konsumentów, które z uwagi na podobieństwo cech ujawniają podobny popyt, w celu przygotowania produktu wychodzącego naprzeciw ich potrzebom, a w konsekwencji uzyskania przewagi rynkowej.

Miary zatrudnienia na rynku pracy:

• Współczynnik aktywności ekonomicznej - relacja aktywnych zawodowo do ludności w wieku produkcyjnym

• Wskaźnik zatrudnienia - relacja pracujących do ludności w wieku produkcyjnym

• Stopa bezrobocia - relacja liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo

22. podstawowe typologie segmentacji rynku w ujęciu kozek

• Zawodowe rynki pracy:

• Rynek pozostający pod kontrolą grupy zawodowej - występuje wtedy, gdy kontroluje ona decyzje dotychczasowe własnych zarobków i warunków pracy oraz podejmuje decyzje tego typy w stosunku do innych zarobków i grup pracowniczych. Przykłady: menażerowie, dyrektorzy i właściciele dużych firm, parlamentarzyści.

• Rynek tradycyjny - to taki, na którym grupa zawodowa monopolizuje pewne praktyczne umiejętności oraz określa zbiór zasad etycznych, związanych z wykonywaniem profesji. Przykłady: lekarze, prawnicy, architekci, projektanci, niezależni rzemieślnicy.

• Rynek administracyjny - obejmuje grupy pracowników takich jak urzędnicy we wszystkich organizacjach biurokratycznych, niezależnie od tego, jaką dziedzinę życia społecznego obsługują oraz wszystkie inne zawody, których funkcjonowanie jest określone przede wszystkim przez przepisy prawne.

• Rynek kontestujący - jest związany z zawodami, które angażują się w spory zbiorowe, co powoduje, że warunki pracy i płacy określane są przez przetarg, w dużo mniejszym zaś stopniu przez rynek. Przykłady: nauczyciele, pielęgniarki, pracownicy fizyczni, pocztowcy i transportowcy.

• Rynek wolny - nieustrukturyzowany, może byś opisywany jako taki, na którym płace są kształtowane przez zależności między popytem i podażą na daną pracę. Przykłady: handlarze detaliczni, robotnicy imigranci, pomoce domowe i pracownicy sezonowi.

• Wewnętrzny i zewnętrzny rynek pracy

• Jądro rynku pracy i peryferie

• Lokalne rynki pracy:

• Głęboki - to rynek na obszarach bardziej zindustrializowanych i zurbanizowanych, posiadających zróżnicowaną strukturę branżową oraz dużą liczbę działających jednostek gospodarczych.

• Płaski - występuje w rejonach słabiej uprzemysłowionych i zurbanizowanych, gdzie dominuje wyraźnie jeden lub kilka branż.

• Nieformalny rynek pracy - praca na czarno

• Rynek sektora prywatnego

• Małe firmy na rynku pracy

• Rynek pracy sektora publicznego

23. problemy pomiaru rynku pracy (kozek)

h

24. typy idealne rynków pracy w ujęciu kozek

• Pracownicy i pracodawcy działają zgodnie z zasadą maksymalizacji własnych korzyści.

• Siła robocza jest doskonale mobilna, konsekwentnie poszukuje lepszych typów prac.

• Rynek pracy poszukuje lepszych typów prac.

• Między pracownikami toczy się ostra gra konkurencyjna o miejsce pracy

• Płace pracowników są doskonale giętkie, zmieniają się nawet przy niewielkich wahaniach popytu lub podaży pracy.

25. państwo a gospodarka. ile państwa w gospodarce

niska samoregulacja rynkowa wysoka

Państwo socjalistyczne (socjalizm państwowy, np. PRL)

Państwo rozwojowe (azjatyckie tygrysy, np. Korea Południowa, Tajwan)

Państwo praw socjalnych (kraje socjalizmu dystrykcyjnego, np. Szwecja)

Państwo stabilizacji makroekonomicznej (wedle zaleceń Keynesa)

Państwo dóbr publicznych (dobra publiczne, które nie mogą być produkowane przez prywatnego przedsiębiorcę)

wysoka państwowa kontrola gospodarki niska

26. podstawowe założenia welfare state

W literaturze wskazuje się, że państwa opiekuńcze różnią się między sobą dość znacznie, głównie w kwestiach dotyczących:

• zakresu uprawnień i ryzyka objętego ubezpieczeniem

• struktury i poziomu świadczeń

• źródła finansowania świadczeń

• częstotliwość usług

• polityki rodzinnej, przepisów prawa regulujących kwestie zatrudnienia

• administracyjnej struktury zabezpieczenia społecznego

• stosunków przemysłowych.

27. CZTERY FUNKCJE PAŃSTWA WG TEORII EKONOMII

• Funkcja alokacyjna - integracja państwa dotycząca rozdziału i gospodarowania dobrami publicznymi: infrastruktura, podaż pieniądza, obrona narodowa.

• Funkcja regulująca - polega na tworzeniu i utrzymywaniu przez państwo warunków uczciwej konkurencji w gospodarce, co wiąże się z przeciwdziałaniem monopoli i usuwaniem wad strukturalnych w gospodarce.

• Funkcja stabilizacyjna - polega na łagodzeniu skutków trudności pojawiających się w gospodarce.

• Funkcja redystrybucyjna - polega na złagodzeniu nierówności społecznych wynikających z różnej wielkości dochodu przez ustalenie wysokości płacy minimalnej, rodzaju i wysokości podatków, regulacji cen czynszu i udostępnianiu dóbr bezpłatnych.

28. sektor publiczny - definicja i segmenty

Sektor publiczny - (sektor rządowy) to ta część gospodarki, która dotyczy transakcji dokonywanych przez rząd. Rząd czerpie dochody z podatków i innych przychodów i w ten sposób wpływa na własne wydatki i decyzje inwestycyjne, a przez swą kontrolę na wydatki i decyzje innych sektorów gospodarki.

Najważniejsze segmenty	Typ własności	Najważniejsze funkcje
SEGMENT I: ADMINISTRACJA PUBLICZNA	Organizacje (instytucje) państwowe lub samorządowe (lokalne)	Ustawodawstwo, programy, transfery finansowe, nadzór i kontrola, funkcje właścicielskie wobec podmiotów państwowych i regionalnych, funkcje regulujące i nadzorcze, nadzór nad infrastrukturą, bezpieczeństwo i obrona
SEGMENT II: USŁUGI PUBLICZNE	Instytucje państwowe samorządowe i semipubliczne	Nadzór i kierowanie, finansowanie, transfery socjalne (subsydiowanie), polityka edukacyjna, zdrowotna, fundusze ubezpieczeniowe
SEGMENT III: INFRASTRUKTURALNE PODMIOTY SIECIOWE	Własność państwowa, większościowe udziały własnościowe, semipubliczne	Funkcje właścicielskie, nadzór i kontrola (regulacje), odpowiedzialność, polityka gospodarcza, sybsydiowanie
SEGMENT IV: ORGANIZACJE POZARZĄDOWE, STOWARZYSZENIA POŻYTKU PUBLICZNEGO	Podmioty publiczno - prywatne, organizacje non profit	Pomoc społeczna, opiekuńcza, wolontariat (praca)

29. główni aktorzy sfery ekonomicznej i ich funkcje

Aktorzy (uczestnicy zbiorowych stosunków pracy)	Najważniejsze funkcje
I. PRACODAWCY (MENADZEROWIE) I ICH ORGANIZACJE	Ekonomiczno - przedsiębiorczo - kierownicza Społeczno - ekonomiczna Ekonomiczno - biznesowa Polityczno - ekonomiczna i lobbystyczna
II. ZORGANIZOWANI PRACOWNICY (ZWIĄZKI ZAWODOWE I INNE ORGANIZACJE PRZEDSTAWICIELSKIE)	Reprezentacyjno - obronna Korekcyjna Emancypuacyjma Partycypacyjna Polityczno - społeczna i lobbystyczna
III. PAŃSTWOWA WŁADZA USTAWODAWCZA, WYKONAWCZA, WYSPECJALIZOWANE INSTYTUCJE (INSPEKCJA PRACY)	Prawotwórcza Interwencyjna Ekonomiczno - właścicielska Kontrolna Arbitrażowo - rozjemcza

30. modele relacji między aktorami sfery gospodarczej

Obszary	Industrializm	Neokorporacjonizm	Neo liberalizm
Forma ekspresji interesów	Pełna reprezentacja interesów, gry polityczne, grupa nacisku. Pluralizm, decetralizacja	Częściowa autokontrola interesów, współpraca i kooperacja	Pełna reprezentacja inte sów, gry polityczne, grupa nacisku, zdecentralizowany pluralizm
Struktury	Swobodne negocjacje zbiorowe, woluntaryzm (autonomia układowa)	Instytucjonalizacja uczestnictwa politycznego	Antysyndykalizm albo ograniczenie stosunków pracy do poziomu przedsiębiorstwa
Aktorzy	Przedsiębiorcy (patronat) i związki zawodowe	Państwo i związki zawodowe	Przedsiębiorcy (patronat)
Okres	Lata 60.	Lata 70.	Lata 80. i 90.
Kraj - wariant modelowy	USA	Austria, Szwecja, Norwegia	USA, Wielka Brytania i inne

31.trzy modele syndykalizmu

• Model anglosaski - ukształtował się w Stanach Zjednoczonych, chociaż narodził się w Anglii. Charakteryzuje przyjęcie przez związki zawodowe stanowiska, że są one reprezentantami interesów strony pracowniczej, a w związku z tym koncentrują się na zbiorowych układach pracy, negocjacjach. Ograniczają się do przetargów na poziomie organizacji i unikają uczestnictwa w przetargach i porozumieniach trzeciej strony - władzy państwowej

• Model korporatywny - współdziałanie związków zawodowych w zarządzaniu i współdziałanie związków zawodowych i państwa w skali makro

• Model syndykalistyczny - jest wyraźniej zorientowany na ogólniejsze problemy społeczne. Związki zawodowe w tym modelu aspirują do tworzenia własnych koncepcji ładu społeczno - ekonomicznego i podejmują różne działania na rzecz jego realizacji.

32. pojęcie makrostruktury społecznej i jej cechy

Makrostruktura - to złożony układ obejmujący wiele rozbudowanych poziomów organizacji, wielorakie zależności istniejące między różnymi rodzajami grup i instytucji w odpowiednich ramach świata społecznego, które tworzą wielkie grupy społeczne, społeczno - zawodowe, wyznaniowe, rozbudowane organizacje, klasy, warstwy społeczne, naród, państwo a także istniejące między nimi zależności.

Cechy:

• Samoistność

• Samoreferencja

• Samowystarczalność.

33. teoria klasy społecznej karola marksa

Klasa społeczna wg. Marksa- to duża zbiorowość ludzi charakteryzujących się takim samym stosunkiem do środków produkcji:

• Posiadacze środków produkcji - burżuazja

• Pozbawieni środków produkcji - proletariat

Środki produkcji to wszystko to, co włączone w obieg gospodarczy daje właścicielowi zysk, pewną nadwyżkę. Koncepcja Marksa nazywana jest dychotomiczną ze względu na zestawienie klasy uprzywilejowanej z upośledzoną. Marks był świadomy, że wewnątrz posiadaczy środków produkcji można wyodrębnić różne kategorie, był też świadomy istnienia klasy średniej. Twierdził, że istnieje poważna tendencja do pogłębiania się dychotomii w społeczeństwie kapitalistycznym. Oparte na wyzysku stosunki między klasami mają charakter antagonistyczny. Zmiany społeczne zdaniem Marksa związane są z przemianami stosunków i sposobów produkcji oraz świadomości społecznej, czyli z przemianami tzw. bazy i nadbudowy

2 etapy formułowania się klasy społecznej:

• Klasy w sobie- ludzie nie mają świadomości bycia klasą, chociaż mają taki sam stosunek do środków produkcji. Mają fałszywą świadomość. Nie są zdolni do wspólnych działań, nie są powiązani więziami

• Klasa dla siebie- ludzi zdolni do wspólnych działań. Grupuje jednostki świadome swojego położenia, są też zdolne wyłonić lidera

34. teoria klasy społecznej maxa webera

• Klasa społeczna to zespół ludzi o takich samych szansach życiowych, o takim samym położeniu na rynku. Stosunek do środków produkcji jest ważny, ale nie jedyny. To jedno z wielu kryteriów określających położenie klasowe jednostki. Weber uważa, że klasa społeczna to kategoria obiektywna, zbiorowość ludzi nieświadoma swojego położenia, swego istnienia jako klasy. Podział klasowy według Webera jest charakterystyczny dla społeczeństw kapitalistycznych. To kapitalistyczne reguły rynkowe stworzyły klasy. Przedtem ludzie dzielili się na stany - grupy statusowe.

• Stan to zbiorowość, która posiada pewne prawa i przywileje zdeterminowane nie pozycją na rynku, ale posiadaniem pewnych cech ocenianych w kategoriach wartości i prestiżu.

Według Webera stosunki między klasami często nie mają antagonistycznego charakteru, a konflikty między klasami często nie mają klasowego charakteru. Podstawowe kryteria wyodrębniania stanów: urodzenie, pochodzenie, pokrewieństwo. Każda grupa statusowa posiada charakterystyczny styl życia, obyczaje itd.

• Partie

35. Różnice między marksem a weberem

• Marks: stworzył teorię społeczną, której podstawą było założenie obecności tylko jednego typu głównych segmentów społecznych, czyli klas ekonomicznych. Istnieje według niego jedno kryterium wyodrębnienia klas (stosunek do środków produkcji). Klasy są zasadniczo relacyjne, uwikłane we wzajemne konflikty, a struktura społeczeństwa ma tendencję do dychotomizacji.

• Weber: był autorem teorii, której podstawą były pojęcia przydatne do wielowymiarowej analizy struktury społecznej pod kątem własności i rynku (klasy, które mogły mieć charakter relacyjny, lecz także gradacyjny), wspólnot łączonych przez czynniki kulturowe (stany) oraz zrzeszeń, których domeną jest władza (partie). Między tymi trzema typami mogą zachodzić różne relacje, nie ma stałego wektora zależności.

36. klasy społeczne warnera i ich kryteria

Klasa społeczna - dwie lub więcej grup ludzi, którzy sądzą, że są i rzeczywiście są zgodnie umiejscowieni przez wszystkich członków community na społecznie wyższych i niższych pozycjach. Warner zidentyfikował trzy (klasa wyższa, średnia, niższa), z których każda składa się z dwóch segmentów:

• Klasa wyższa - wyższa - stare rodziny, „arystokracja pochodzenia i bogactwa”, wielcy finansiści, kupcy, przedstawiciele niektórych wolnych zawodów, wysoko postawienie urzędnicy administracji. Stworzyli swoiste obyczaje, mieli zamknięte kluby.

• Klasa niższa - wyższa - rodziny równie bogate, niewięksi w mieście przemysłowcy i rodziny nowe. Próbowali się dostać do klasy w/w lecz bezskutecznie.

• Klasa wyższa - średnia - dyrektorzy i kierownicy firm, przedstawiciele wolnych zawodów, ludzie zamożni, solidni, szanowani, kierujący się zasadami moralnymi.

• Klasa niższa - średnia - urzędnicy, drobni kupcy, dobrze zarabiający robotnicy. Mieli skromne, własne domu, lecz ulokowane wzdłuż bocznych ulic. Byli oceniani przez współobywateli jako ludzie rzetelni lecz nic nieznaczący.

• Klasa wyższa - niższa - głównie półwykwalifikowani i niewykwalifikowani robotnicy, biedni ale uczciwi, nieposiadający oszczędności

• Klasa niższa - niższa - ludzie ze złą reputacją moralną, uważani za niechętnych do pracy, zamieszkujących w barakach na uboczu.

37. system stratyfikacyjny egp

Schemat klas EGP (Eriksen, Goldthorpe, Protocarero) - powstał w 1979 roku. Argumentuje pozycje klasowe zgodnie z kilkoma kryteriami:

• Status ekonomiczny: prodawcy, osoby samozatrudniające się oraz pracowników

• Charakter zatrudnienia: najważniejsze pozycje w administracji, rutynowe prace umysłowe, prace fizyczne.

Klasyfikacja EGP (Domański):

• Wyższa klasa służby: inteligencja, wyższe kadry kierownicze przedsiębiorstw i urzędnicy państwowi wraz z przedstawicielami wielkiego biznesu

• Niższa klasa służby: specjaliści w zawodach umysłowych średniego szczebla, tacy jak kierownicy wydziałów, technicy, pielęgniarki, księgowi

• Pracownicy umysłowi wykonujący rutynowe prace biurowe

• Pozostali pracownicy w handlu i usługach

• Właściciele firm poza rolnictwem, zatrudniający pracowników

• Właściciele firm poza rolnictwem, niezatrudniający pracowników

• Fizyczni pracownicy nadzoru, którzy są przybliżonym odpowiednikiem polskiej kategorii mistrzów

• Robotnicy wykwalifikowani

• Robotnicy niewykwalifikowani

• Robotnicy rolni

• Właściciele gospodarstw

38. struktura społeczna według wrighta

• Segment dominujący (eksploatacyjny)

• Segment dominowany (eksploatowany)

• Segment sprzecznej lokalizacji klasowej.

Hierarchia klas:

• Burżuazja

• Zarządy korporacji

• Menadżerowie najwyższego szczebla

• Średni menadżerowie

• Technokraci

• Mistrzowie i brygadziści

• Proletariat

• Półautomatyczni pracownicy umysłowi

• Drobni przedsiębiorczy zatrudniający 2-9 osób

• Drobnomieszczani

39. funkcjonalna teoria uwarstwienia k. davisa i w. moore'a

Teoria Davisa i Moore'a została opublikowana w 1945 roku i została zmodyfikowana przez Daviesa w 1949 roku.

Teoria stawia sobie za cel wyjaśnienie funkcjonalnej konieczności nierównego podziału korzyści materialnych i prestiżu społecznego w każdym społeczeństwie. Główną funkcjonalną koniecznością wyjaśniającą obecność nierówności jest potrzeba umiejscowienia jednostek na różnych pozycjach w strukturze społecznej oraz potrzeba dostarczenia tym jednostkom motywacji do zajmowania owych pozycji.

Te pozycje dostarczają największych korzyści i mają najwyższą rangę, które są najważniejsze dla społeczeństwa i wymagają największego przygotowania lub talentu. Dotyczy to nie tylko wyższego poziomu wykształcenia i zawodowego doświadczenia, lecz także wymagań o charakterze moralnym - odpowiedzialności związanej z pełnieniem pewnych stanowisk.

W takiej interpretacji nierówności między warstwami społecznymi są koniecznym wymogiem sprawnego funkcjonowania społeczeństwa.

Daviesowi i Moorowi zarzucona, że teoria ta jest socjologicznie nieuzasadniona. Przedmiotem krytyki stała się jej podstawowa teza, że najważniejsze pozycje są zajmowane przez najbardziej odpowiednie osoby. Teoria ta pomijała fakt przekazywania dzieciom pozycji rodziców, wyposażania dzieci w rodzinie w zasoby, które określane są mianem kapitału kulturowego i kapitału społecznego.

Pod wpływem krytyki Davies w książce z 1949 roku dokonał modyfikacji teorii i wymienił dwie drogi osiągania pozycji ważnych i wysoko nagradzanych. Pierwsza z nich to dziedziczenia (przypisanie pozycji dzięki przekazaniu dzieciom pozycji rodziców). Druga drogą jest własny wysiłek i talent (pozycja osiągana).

40. dwa typy klasyfikacji zawodów

Pierwszy nie ma charakteru socjologicznego. W tym przypadku kryterium agregowania podstawowych kategorii zawodowych w klasy jest rodzaj zawodu, złożoność pracy, poziom specjalizacji niezbędnej do jego wykonania, sektor gospodarki itp. W przypadku takich klasyfikacji mówimy o kategoriach zawodowych.

Na drugi typ składają się klasyfikacje i skale o charakterze socjologicznym. W przypadku skal ranguje się zawody przy wykorzystywaniu kryterium społecznego prestiżu, jakim są one obdarzone lub wykorzystując kilka branych łącznie wymiarów położenia klasowego.

Wśród klasyfikacji niesocjologicznych najbardziej znany jest ISCO. Koncepcja ta opiera się na wyróżnieniu czterech szczebli podziału.

Najbardziej szczegółowy obejmuje na pierwszym poziomie 390 kategorii zawodowych, na drugim 116, na trzecim 28 i na czwartym 10. Są to:

• Wojskowi

• Wysocy urzędnicy państwowi, członkowie organów przedstawicielskich, kadra kierownicza przedsiębiorstw i organizacji

• Specjaliści, wolne zawody

• Technicy i specjaliści średniego szczebla

• Urzędnicy

• Pracownicy usług osobistych i placówek handlowych

• Rolnicy i robotnicy rolni

• Brygadziści i robotnicy wykwalifikowaniu

• Robotnicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn

• Pracownicy fizyczni wykonujące proste zadania w usługach i produkcji

41. dwa typy krytyk teorii klasowych

• Pierwszy nurt krytyk teorii klasowych zakłada, iż czynnik ekonomiczny nadal jest ważnym kryterium nierówności i dystansów społecznych, lecz zanikają wielkie klasy społeczne, takie jak klasa robotnicza, burżuazja czy klasy służby.

Więzi klasowe zanikają w indywidualistycznych społeczeństwach konsumpcyjnych, w których pojawia się na masową skalę mentalność rynkowa.

Zdaniem niektórych badaczy, wskaźnikiem zaniku klas jest fakt powstawania "społeczeństwa klasy średniej", które zajmuje miejsce "społeczeństw podzielonych konfliktem między kapitałem a pracą".

• Drugi nurt krytyki teorii klasowych skupia się na krytyce ekonomicznego kryterium podziału, zwłaszcza typu marksistowskiego (posiadanie-nieposiadanie środków produkcji).

Badacze wskazują, że aktualnie w znacznie większym stopniu ludzie dzielą się według kryteriów etnicznych, religijnych, społeczno-demograficznych

42. neomarksizm i neoweberyzm wobec tezy o zaniku klas

W przypadku neomarksistów obrona koncentruje się na wskazywaniu,że obiektywnie biorąc nierówności społeczne o charakterze klasowym, wynikające z posiadania i kontroli środków produkcji, nie maleją w krajach zachodnich, lecz rosną. Tom Bottomore twierdził, że mimo wszelkich przekształceń ostatnich lat, w społeczeństwach zachodnich należy nadal wyodrębnić trzy tradycyjne segmenty:

• Dominującą klasę kapitalistyczną, której władza jest wprawdzie ograniczona przez państwo o klasę średnią, jednak dzięki kontroli nad międzynarodowymi korporacjami jest ona w pewnych wymiarach silniejsza niż była kiedykolwiek w przeszłości.

• Klasę średnią - która jest heterogeniczna, jednak ogólnie wspiera kapitalistyczną gospodarkę rynkową

• Klasę pracującą - której liczebność zmniejsza się, jednak pojawia się „nowa klasa pracująca”, powstała na pograniczu klasy średniej, która ulega proletaryzacji (rutynowi pracownicy umysłowi).

John Goldthrope wraz z innymi neoweberystami dowodził, że ich modele podziału klasowego potwierdzają swą przydatność w empirii. Starają się wykazać, że modele te dobrze odpowiadają rozkładowi nierówności społecznych w dochodach, w dostępie do edukacji, zróżnicowania w postawach politycznych i społecznych, w stylu życia, w ruchliwości międzygeneracyjnej. Twierdzą oni, że wyodrębnione przez nich klasy nie są konstruktami teoretycznymi, lecz zostały zidentyfikowane w trakcie badań empirycznych. Przykładem może być „klasa służby”

43. kamienie milowe prowadzące do iii rp i jej gospodarki rynkowej

12 grudnia1970 - podwyżka cen produktów żywnościowych

14 - 22 grudnia 1970 - wydarzenia grudniowe, wiece protestacyjne, demonstracje i strajki robotnicze przeciwko podwyżce cen żywności, szczególnie nasilone w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie. Władze komunistyczne użyły wojska przeciwko robotnikom. Zginęło co najmniej 44 osoby, a 1160 zostało rannych.

20 grudnia 1970 - odsunięcie Władysława Gomółki od władzy. Pierwszym sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek.

1976 - protesty robotnicze w Radomiu i Ursusie. Powstanie Komitetu Obrony Robotników (KOR)

14 - 31 sierpnia 1980 - strajki na Wybrzeżu zakończone podpisaniem porozumień sierpniowych - początek istnienia „Solidarności”

13 grudnia 1981 - władze komunistyczne PRL wprowadziły w Polsce stan wojenny

31 grudnia 1982 - zawieszenie stanu wojennego

22 lipca 1983 - zniesienie stanu wojennego

luty - kwiecień 1989 - Obrady Okrągłego Stołu

4 czerwca 1989 - pierwsza tura wyborów do tzw. Sejmu kontraktowego, zwycięska dla Obywatelskiego Komitetu Wyborczego skupionego wokół „Solidarności”. (KONIEC WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ W POLSCE)

29 grudnia 1989 - zmiana konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

1 stycznia 1990 - realizacja Planu Balcerowicza

25 listopad i 9 grudnia 1990 - pierwsze w historii Polski powszechne wybory prezydenckie

27 października 1991 - pierwsze po II wś wolne wybory parlamentarne

1 sierpnia 1992 - uchwalenie małej konstytucji

19 września 1993 - wybory parlamentarne

1 stycznia 1995 - denominacja złotego

44. podstawowe typy wolności ich znaczenia w ujęciu balcerowicza

• Wolność osobista - to minimum wolności, które sprawia, że człowiek nie jest niewolnikiem.

• Wolność cywilna - rozumie się współcześnie jako wolność gromadzenia się i organizowania się ludzi dla celów niezarobkowych: dla realizacji wspólnych pasji, zainteresowań, wyrażania poglądów, pomocy wzajemnej, pomocy innym, wywierania nacisku na państwo w jakiejś wspólnej sprawie.

• Wolność polityczna - dotyczy możliwości obywateli w rządzeniu państwem, na różnych jego poziomach. Współcześnie utożsamia się ją z masową demokracją, to znaczy z powszechnymi prawami wyborczymi.

• Wolność gospodarcza - ma wiele definicji. Jest to swoboda podejmowania działalności gospodarczej, wolna od ingerencji państwa. Jest pochodną wolności człowieka i prowadzi do powstrzymania się państwa od ingerowania w tę autonomię w sposób, który zaprzeczałby istnieniu praw i wolności obywateli w gospodarce.

45. Stanowisko T. piketty'ego wobec ewolucji nierówności

Thomas Piketty (ur. 1971) - francuski ekonomista i krytyk postępujących nierówności dochodowych w krajach rozwiniętych. Postawił tezę, że wzrost nierówności społecznych to nieodłączna cecha obecnego systemu ekonomicznego - gospodarki rynkowej opartej na własności prywatnej. Przedstawił to równaniem R>G. Dochody z kapitału (R) są wyższe od wzrostu gospodarczego (G).

46. Homo oeconomicus w ujeciu k. kielos

Homo oeconomicus (człowiek ekonomiczny) - jest to model osoby wyjątkowo charyzmatycznej. Jest racjonalny i kieruje się własnym rozsądkiem, nie robi niczego, do czego nie jest przymuszony, jeśli zaś coś robi, to dla własnej przyjemności lub by uniknąć cierpienia. Najbardziej widoczną cechą człowieka ekonomicznego jest bezgraniczne pragnienie nieograniczonej ilości rzeczy. Człowiek ten uważa, że praca nie jest wartością samą w sobie, żeby jednak do czegoś dojść, trzeba pracować. Dla człowieka ekonomicznego ani dzieciństwo, ani relacje, ani też społeczeństwo nie mają żadnego znaczenia.

47. przykłady upłuciowienia konsumpcji wg bradley

Proces upłuciowienie przejawia się w trzech poziomach:

• Makropoziomie społecznego ogółu

• Mezopoziomie społecznego ogółu

• Mikropoziomie indywidualnych interakcji

Przykłady upłuciowienia:

• Kobiety mniej zarabiają od mężczyzn będąc na tym samym stanowisku pracy

• Kobiety mają mniejsze emerytury

• Kobiety zazwyczaj są na niższych stanowiskach niż mężczyźni

• Kobietom trudniej awansować

48. typowe i nietypowe formy zatrudnienia a problem ryzyka (giermanowska)

j

49. ewolucja elit politycznych w polsce w ujeciu jasieckiego

Trzy etapy rozwoju elit:

• Pierwszy etap to lata 1989 - 1990 jest to elita przełomu, którą staje się inteligencja

• Drugi etap to elita transformacji, druga połowa lat 90. XX wieku. był to okres profesjonalizacji elit oraz przyjęcia konstytucji w 1997 roku.

• Trzeci etap to elity konsolidacji od XXI wieku, w tym okresie miało miejsce wejście Polski do Unii Europejskiej, profesjonalizacja, homogenizacja i stabilizacja elit.

Trzy wzory postępowania:

• Wyodrębnienie się kapitalistów przed kapitalizmem

• Powstanie neoliberalnego kapitalizmu bez kapitalistów, np. Europa Środkowa, Polska

• Wyodrębnienie się kapitalistów bez kapitalizmu, np. Rosja, Ukraina - oligarchowie

50. prekariat w ujęciu standinga

Prekariat - kategoria społeczna charakterystyczna dla okresu późnego kapitalizmu. Prekariusze to osoby zatrudnione na podstawie elastycznych form zatrudnienia.

Trzy aspekty wyróżniające Prekariat:

• Szczególne stosunki produkcji: niestabilność zatrudnienia, brak tożsamości zawodowej, konieczność wykonywania pracy poniżej poziomu wykształcenia, konieczność pracy także poza godzinami pracy zawodowej

• Szczególne stosunki dystrybucji: brak/utrudniony dostęp do świadczeń (emerytury, świadczenia chorobowe)

• Szczególny stosunek do państwa: postępująca utrata praw politycznych i socjalnych.

Guy Standing (ur.1948) - brytyjski ekonomista. Autor m.in. „Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa czy karta prekariatu”. Istotą prekariatu jest: niepewność dochodu, brak poczucia przynależności do społeczności zawodowej. Prekariat staje się coraz liczniejszy przez rozwój zjawiska elastyczności pracy (ilościowej i funkcjonalnej, przez demontaż sfery publicznej, atak na samoregulacje zawodów, pułapkami tymczasowości, niskich płac i outsourcingu).

---