Składniki mineralne są to substancje nieorganiczne niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów biochemicznych i fizjologicznych zwierząt (wzrost, rozwój, produkcyjność i zdrowotność). Wchodzą w skład aminokwasów, hormonów, witamin i enzymów spełniając w organizmie wielorakie funkcje. Dzielimy je na: Makroelementy- ich ilość w organizmie jest większa lub równa 0,01%, Mikroelementy- ich ilość w organizmie jest mniejsza od 0,01%,

I. Makroelementy w żywieniu zwierząt użytkowych

1.Wapń (Ca) Pierwiastek niezbędny do funkcjonowania całego organizmu, stanowi 1,5% masy ciała zwierzęcia. Jest podstawowym składnikiem kości i zębów (98% ogól­nej zawartości). Występuje we wszystkich płynach ustrojowych zwierząt (krew, mleko), przyspiesza w tkankach aktywność szeregu enzymów regulujących kurczliwość mięśni. Wapń pełni liczne funkcje w organizmie, takie jak utrzymanie ciś­nienia osmotycznego i aktywności buforowej stabilizującej pH w tkankach, uczestniczy W procesie krzepnięcia krwi, podtrzymuje reaktywność układu nerwowego. Niedobór może powodować: u młodych zwierząt opóźnienie i zahamowanie wzrostu, zmniejszenie spożycia paszy i słabe jej wykorzystanie, osteoporozę, krzywicę, apatię. U niosek zmniejszenie twardości i elastyczności skorupy jaj, znoszenie jaj bez skorup, obniżenie nieśności, zaburzenia w opierzaniu, przysiadły chód.

2. Fosfor (P) W organizmie zwierzęcym znajduje się 0,7-1% fosforu, z czego ok. 80% wy­stępuje w kościach i zębach. Bierze on udział w przemianach energii i składników pokarmowych (węglowodanów, białek i tłuszczów). Uczestniczy w procesie fos­forylacji i w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Fosfor znajduje się we krwi, wchodzi w skład koenzymów, kwasów nukleino­wych (DNA, RNA) i związków wysokoenergetycznych (ADP i ATP), tkanki mózgowej i błon komórkowych. Jego przemiana w organizmie łączy się z przemianą wapnia. Uznawany jest za najbardziej ruchliwy pierwiastek w organizmie bydła. Niedobór może powodować: obniżenie przyrostów, osłabienie apetytu, krzywicę i rozmiękanie kości, niedokrwistość, uszkodzenie mięśni. U niosek biegunkę, obniżenie wylęgowości, zmniejszenie nieśności i nerwowość.

3. Sód (Na) Sód jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organiz­mu, wchodzi w skład kości (30-40% całkowitej ilości Na w organizmie), z których rezerwy Na mogą być łatwo uruchamiane. Jest on głównym składnikiem płynu zewnątrzkomórkowego i Na⁺/K⁺ ATP-azy. Występuje w soku trzustkowym i jelitowym. Reguluje gospodarkę wodną (objętość osocza, ciśnienie osmotyczne pły­nów pozakomórkowych), wpływa na równowagę kwasowo-zasadową. Sód bierze udział w kurczliwości mięśni i przewodnictwie nerwowym, transporcie aminokwa­sów, cukrów itp. Jest pierwiastkiem niezbędnym w syntezie białek i procesach mi­neralizacji. Niedobór może powodować: zahamowanie wzrostu, brak apetytu i odwodnienie, uszkodzenie kości (rozmiękczenie), uszkodzenie rogówki, spadek aktywności rozpłodowej, osłabienie organizmu. U niosek spadek nieśności.

4. Chlor (Cl) Chlor jest głównym anionem płynów pozakomórkowych. W organizmie zwie­rzęcym znajduje się go 0,15%, przeważnie w związkach mineralnych, w połącze­niach organicznych. Dużo Cl zawierają nerki, śledziona, płuca, skóra i krew (we krwi NaCl spełnia rolę regulatora odczynu krwi). Mięśnie, kości i wątroba zawie­rają niewielką ilość tego pierwiastka. Chlor występuje w soku żołądkowym i ślinie (aktywuje amylazę), uczestniczy w regulacji gospodarki wodnej i równowadze kwasowo-zasadowej. Niedobór może powodować: obniżenie napięcia mięśniowego (objawy tężyczkowe), odwodnienie organizmu, zagęszczenie krwi, zmniejszenie przyrostów.

5. Potas (P) Jest składnikiem wszystkich komórek zwierzęcych, głównym kationem płynu zewnątrzkomórkowego, reguluje gospodarkę wodną, objętość komórek, wewnątrz­komórkowe ciśnienie osmotyczne, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową, reguluje czynność mięśni i nerwów, zwiększa przepuszczalność błon komórko­wych (antagonista Ca). Występuje w kościach, w soku trzustkowym i jelitowym, jest składnikiem Na⁺/K⁺ ATP-azy. Jest niezbędny do prawidłowej pracy serca, aktywuje enzymy wewnątrzkomórkowe. Niedobór może powodować: przewlekłą biegunkę, kwasicę cukrzycową, opóźnienie wzrostu, łamliwość kości, osłabienie mięśni kończyn.

6. Magnez (Mg) W organizmie zwierząt znajduje się od 0,35 do 0,55 g/kg masy ciała magnezu, z czego 70% występuje w kościach, 25% w mięśniach, a pozostała część w mózgu, w wątrobie i innych tkankach. Magnez jest obecny w płynach ustrojowych i bierze udział w przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni (antagonista Ca), w syntezie kwasów nukleinowych i białka, w termoregulacji, utrzymaniu równowagi kwaso­wo-zasadowej, metabolizmie lipidów; jest także aktywatorem enzymów - głów­nie kinaz Niedobór może powodować: utratę apetytu, zahamowanie wzrostu, brak koordynacji ruchowej, uszkodzenia tętnic. U niosek spadek nieśności, mniejsza masa jaja i słabsze skorupy.

II. Mikroelementy w żywieniu zwierząt użytkowych

1. Mangan (Mn) występuje w całym organizmie zwierzęcym, ale najwięcej jest go w szkielecie, wątrobie, nerkach, trzustce i przysadce mózgowej (0,2-0,3 mg/kg masy ciała). Jest składnikiem metaloenzymów, niezbędny do przemiany pirogronianu w szczawiooctan (karboksyiaza pirogronianowa) oraz przy dekompozycji wolnych rodników (dysmutaza ponadtlenkowa). Uczestniczy w syntezie mocznika, jest aktywatorem licznych enzymów, bierze udział w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów. Niedobór może powodować: zahamowanie wzrostu chrząstek, zniekształcenie kości, niezborność ruchową, opóźnienia wzrostu i rozwoju, zmniejszenie zdolności reprodukcyjnych, zmiany skórne (sucha i popękana skóra).

2. Cynk (Zn) obecny jest we wszystkich organach, a największą jego ilość stwierdzo­no w gałce ocznej, gruczołach płciowych, w wątrobie, trzustce, w tkankach (kości, sierść, wełna) oraz w płynach ustrojowych. Uczestniczy w przemianie białek, tłuszczów i kwasów nukleinowych. Cynk jest niezbędny w procesach wzrostu i stabilizacji błon komórkowych, a także w pro­dukcji i sekrecji hormonów (testosteron, insulina, tyroksyna).Niedobór może powodować u drobiu- opóźnienie wzrostu, powiększenie stawu skokowego, zaburzenia w upierzeniu, obniżenie nieśności i wylęgowości, obniżone pobieranie wody i paszy. U trzody- parakeratozę charakteryzującą się wymiotami, biegunką, niepokojem, zmianami skórnymi; niedorozwojem gruczołów płciowych. U bydła - niedorozwój gruczołów płciowych

3. Miedź (Cu) Z ogólnej ilości w organizmie najwięcej miedzi znajduje się w mięśniach (20-50%), kościach (5-7%) i skórze (1%). Jest składnikiem wielu enzymów, nie­zbędna do transportu żelaza (ceruloplazmina) i syntezy hemu. Wchodzi w skład układów enzymatycznych (m.in. oksydazy cytochromowej), jest niezbędna do prawidłowego ubarwienia sierści, wełny oraz prawidłowego jej karbikowania. W organizmie miedź jest magazynowana w wątrobie, mięśniach i szpiku kost­nym
Niedobór może powodować: zahamowanie wzrostu, niedokrwistość, utratę apetytu, osłabienie układu kostnego (kruchość i łamliwość kości, grubienie chrząstek nasadowych, zmiany zanikowe), biegunkę, odbarwienie piór.

4. Żelazo (Fe) absorpcja żelaza odbywa się w żołądku, dwunastnicy i jelicie cienkim. Zarówno przy wchłanianiu, jak i magazynowaniu Fe dużą rolę odgrywa ferrytyna. Inhibitorami wchłaniania żelaza są duże ilości fosforu, kwas fitynowy, połączenia polifenolowe. Wyraźnie poprawiają wchłanianie Fe kwasy organiczne, kwas solny oraz witamina C (kwas askorbinowy). Pozytyw­ny wpływ na absorpcję żelaza ma również nadmiar białka i wapnia. Wykorzysta­nie Fe u przeżuwaczy jest wysokie, gdyż w gospodarce tym pierwiastkiem uczestniczą również bakterie. Niedobór może powodować: anemię, niedokrwistość, ospałość, odbarwienie piór, zmniejszone pobieranie wody. U trzody i bydła głównie u młodych zwierząt karmionych mlekiem matki występują niedobory żelaza w mleku (szczególnie u prosiąt), spaczone łaknienie, u sztuk rzeźnych- białe mięso, trudności w oddychaniu, zaburzenia w pracy serca.

5. Selen (Se) W organizmie zwierzęcym najwięcej selenu występuje w sierści i w rogach. Wbudowywany jest on w miejsce siarki w aminokwasy siarkowe. . Bierze ona udział w mechanizmach antyoksydacyjnych, chroniąc frakcje lipidowe błon komórkowych przed uszkodzeniem. Pełni rolę ochronną wobec witaminy E, współdziała z nią, a nawet może częściowo ją zastępować, wiążąc wolne rodniki odpowiedzialne między innymi za zmiany nowotworowe. Selen wpływa dodatnio na wzrost i rozwój zwierząt. Niedobór może powodować: skazę wysiękową, uszkodzenie trzustki, dystrofię mięśni i stawów, podatność na infekcję. U kurcząt- skazę wysiękową, encefalomację (rozmiękczenie mózgu). U bydła- zaburzenia w tworzeniu części rogowych (racice), zahamowanie wzrostu u cieląt, zaburzenia płodności. Łączny niedobór z witaminą E powoduje- chorobę białych mięśni u cieląt, zaburzenia rozrodu osłabienie systemu immunologicznego, nekrozę wątroby.

6. Jod (J) jest kluczowym pierwiastkiem śladowym dla przemiany energii ssaków. Występuje w tarczycy (80% całkowitej ilości J w organizmie), uczestniczy w syn­tezie hormonów tarczycy: tyroksyny, trójjodotyroniny (T₃) i tetrajodotyroniny (T₄). Jako regulator funkcjonowania tarczycy J zapobiega powstawaniu wola. Pierwia­stek ten znajdowany w innych tkankach jest prawdopodobnie także jodem tyro­ksyny, która reguluje intensywność przemian w organizmie. Mikroelement ten jest potrzebny do rozwoju systemu nerwowego w życiu płodowym. Niedobór może powodować: nadmierny wzrost tarczycy, niedoczynność tarczycy, obniżenie produkcji, zaburzenia w tworzeniu opierzenia, obniżenie nieśności, drżenie kończyn. U trzody i bydła rodzenie martwych noworodków, zgrubienie skóry i obrzęk szyi, suchą łamiącą sierść, drżenie kończyn, obniżenie płodności.

7. Kobalt (Co) Obecność kobaltu w organizmie zwierząt wiązana jest głównie z witaminą B|2 (cyjanokobalamina), występującą w produktach zwierzęcych. Co wchodzi w skład witaminy B₁₂ (4%), która syntetyzowana jest przez mikroorganizmy żwacza, a wielkość syntezy bakteryjnej zależy od ilości i źródła tego mikroelementu w paszy. Kobalt odgrywa istotną rolę jako składnik enzymów w syntezie białek i w przemianie kwasów nukleinowych. Wchodzi w skład witaminy B 12. Niedobór może powodować: anemie, zmniejszenie apetytu, chudnięcie, poronienia, biegunki.

8.Chrom (Cr) do niedawna uznawany był za pierwiastek toksy­czny. Ostatnio pojawiły się informacje sygnalizujące biologiczną niezbędność dla zwierząt chromu trójwartościowego (Cr⁺³). Chrom występuje w kościach i wątro­bie oraz w jądrach i mitochondriach komórek. Odgrywa istotną rolę w metabo­lizmie zwierząt i ludzi. Biologiczna niezbędność tego pierwiastka polega na jego aktywności jako czynnika tolerancji glukozy (GTF). Cr w tej formie jest: czynni­kiem wspomagającym działanie insuliny, obniża stężenie cholesterolu we krwi. Uczestniczy w metabolizmie białek, syntezie kwasów nukleinowych oraz w syn-lezie lipidów - zmniejsza ilość odkładanego tłuszczu. Uznawany jest za czynnik antystresowy, zarówno w czasie transportu, jak i w stresie termicznym. Chroni organizm przed utratą niektórych pierwiastków śladowych (Zn, Mn, Cu). Podawanie chromu w nadmiernych ilościach może powodować zahamowanie wzrostu, zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby i nerek (bezmocz), zmiany skórne i anemię.

9.Fluor (F) jest mikroelementem niezbędnym do życia. Aż 95% F zawartego w orga­nizmie znajduje się w kościach i zębach. W organizmie występuje w postaci zwią­zków nieorganicznych, bierze udział w tworzeniu szkliwa zębów i kości, zwiększa trwałość kości. Wchłaniany jest w 80%. Nadmiar F objawia się deformacja kości i zębów, uszkodzeniem szkliwa i trud­nościami w poruszaniu się zwierząt. Nadmiar w paszy może wynikać z zasobności gleb w ten pierwiastek, a tym samym pochodzić z roślin oraz z emisji przemysło­wych.

10.Krzem (Si) należy do najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków w przyrodzie gdyż występuje w glebie, roślinach i tkankach zwierząt. Najwięcej Si zawiera tkanka łączna. Jest on pierwiastkiem niezbędnym do wzrostu. Uczestniczy przy formowaniu i mineralizacji kośćca. Jego obecność w organizmie zwierzęcym wpły­wu na wchłanianie wielu pierwiastków. Objawy niedoboru Si to zmniejszenie przyrostów masy ciała, deformacja kości, wypadanie włosów i zaburzenia w rege­neracji nabłonka skóry.

11.Glin (Al.) w tkankach zwierzęcych, np. w twardych, występuje w śladowych iloś­ciach, podobnie jak i w roślinach. Biologiczna rola tego pierwiastka nie jest w pełni poznana. Z przewodu pokarmowego jest absorbowany w małych ilościach, a sto­pień wchłaniania wynosi około 2%, gdyż tworzy on kompleksowe związki o róż­nym stopniu rozpuszczalności. Antagonistami glinu są wapń, żelazo, cynk i chrom. Nadmierne ilości Al prowadzą do kumulowania tego pierwiastka w kościach, wątrobie, nerkach i tkance nerwowej mózgu.

12.Molibden (Mo) Zawartość Mo w organizmie zwierząt w dużym stopniu uzależniona jest od ilości siarki w paszy. Pierwiastek ten występuje w szkielecie, wątrobie, śledzionie i nerkach. Jest składnikiem wielu enzymów, niezbędnych do utleniania aldehydów (oksydaza aldehydowa), uczestniczy w metabolizmie puryn i pirymidyn (oksydaza ksantynowa), a także w procesie detoksykacji siarczynów (oksydaza siarczanowa). Nie obserwuje się niedoboru tego mikro elementu. Nadmiar Mo wywołuje u bydła silną biegunkę i spadek masy ciała.

Witaminy są to substancje organiczne niezbędne do utrzymania prawidłowych funkcji żywego organizmu. Organizm nie jest zdolny do ich wytwarzania, wyjątek stanowią witaminy wytwarzane przez florę jelitową.

Witaminy są to substancje organiczne niezbędne do utrzymania prawidłowych funkcji żywego organizmu. Organizm nie jest zdolny do ich wytwarzania, wyjątek stanowią witaminy wytwarzane przez florę jelitową.

1. Witamina A (retinol) Witamina A występuje najczęściej w 2 postaciach, tj. retinolu (witamina Aj) i 3-dehydroretinolu (A₂). Są to formy alkoholowe witaminy A. Witamina A₂ wy­kazuje około 40% aktywności witaminy Aj. Istnieje także forma aldehydowa wi­taminy A, zwana retinalem. Wspomniane formy witaminy A łatwo ulegają utlenia­niu, np. w czasie jełczenia tłuszczów. Są również wrażliwe na działanie światła i obecność metali ciężkich. W czystej postaci witamina A występuje jedynie w produktach zwierzęcych, tj. w mleku, wątrobie, jajach oraz tkankach ryb (tran) i mączkach zwierzęcych. W paszach pochodzenia roślinnego witamina A nie występuje w czystej postaci, lecz w formie prowitamin, głównie karotenów. Niedobór może powodować: wytrzeszcz gałek ocznych, kurzą ślepotę, degenerację błony śluzowej i skóry, deformację kości, zaburzenia wzrostu, niezborność ruchów. U niosek krwawe wylewy wewnątrz jaj, obniżenie nieśności, płodności i wylęgowości. U trzody zwiększenie resorbcji zarodków i rodzenie martwych płodów.

2. Beta - karoten (prowitamina A) Nie jest gromadzony w organizmie.
U trzody i bydła objawy niedoboru są podobne jak przy niedoborze witaminy A, tj. cicha ruja, opóźnienia owulacji, obnizenie plodnosci, obumieranie zarodków, poronienia, zmniejszona odpornosc na choroby. 

3. Witamina D (kalcyferol) występuje w 2 postaciach: D₂ (ergokalcyferol) i D₃ (cholekalcy-ferol). Pod wpływem działania promieni słonecznych (promieniowania nadfiole­towego; długość fali 290-315 nm) ergosterol (sterol roślinny) zawarty w paszach roślinnych przekształcany jest w witaminę D₂. Niedobór może powodować: zaburzenia metabolizmu wapnia i fosforu, zahamowanie uwapnienia w wzroście kości, deformacje kostne i stawowe, zaburzenia wzrostu. U drobiu rozmiękczenie dzioba. U niosek słabą twardość skorupek jaj, obniżenie nieśności i wylęgowości. 

4. Witamina E (octan dl-alfa tokeferolu) Witamina E odgrywa w organizmie zwierzęcym funkcję naturalnego antyoksydanta w procesach utleniania wewnątrzkomórkowego. Blokuje utlenianie tłuszczów w tkankach zwierzęcych i tworzenie nadtlenków, które hamują działa­nie wielu enzymów i uszkadzają błony komórkowe. Na szkodliwe działanie nad­tlenków najbardziej narażone są komórki mięśni szkieletowych, mięśnia serco­wego, elementy morfotyczne krwi oraz hepatocyty. Współdziałając z selenem witamina E ochrania fosfolipidy komórkowe przed uszkodzeniem wynikającym z działania nadtlenków. Witamina E stymuluje dzia­łanie peroksydazy glutationu, enzymu zawierającego selen i niszczącego nadtlenki. Niedobór może powodować: skazę wysiękową, rozmiękczenie mózgu, zwyrodnienia (dystrofię) mięśni (u cieląt białe mięso), zmiany w układzie nerwowym i mięśniach, zaburzenia systemu odpornościowego, opóźnienie wzrostu. U niosek obniżenie wylęgowości jaj, obumieranie zarodków. 

5. Witamina K , zwana witaminą przeciwkrwotoczną, jest potrzebna do syntezy protrombiny w wątrobie, służącej do prawidłowego krzepnięcia krwi. Protrombina jest nieaktywnym prekursorem trombiny, enzymu, który przekształca fibrynogen krwi w fibrynę, czynnik ułatwiający tworzenie skrzepu. Aby protrombina mogła być aktywowana w trombinę, musi być do niej dołączony jon Ca⁺². Nie jest to możliwe w sytuacji niedoboru witaminy K. Rozróżnia się dwie formy witaminy K, tj. K] (fillochinon) i bardziej biologicznie czynna K₂ (menachinon). Witamina K] przekształcana jest w witaminę K₂ w wątrobie. Produkowana jest także witamina K₃ - menadion.
Witamina K_l znajduje się w paszach roślinnych, zwłaszcza w zielonkach. Ziarna zbóż oraz śruty poekstrakcyjne zawierają bardzo mało witaminy K₁. Wi­tamina K₂ jest syntetyzowana w dużych ilościach przez drobnoustroje w żwaczu oraz częściowo w jelitach.
Niedobór powoduje: obniżenie krzepliwości krwi, podatność na krwotoki, niedorozwój szpiku kostnego, anemię. 

6. Witamina B8 czyli biotyna, bierze udział w aktywacji szeregu enzymów (mię­dzy innymi karboksylazy acetylo-CoA) odpowiedzialnych za przemiany energe­tyczne w cyklu Krebsa (Girard, 1998). Działalność tych enzymów jest ważna dla krowy, zwłaszcza w okresie przed porodem oraz w pierwszych tygodniach lakta­cji, gdy zapotrzebowanie na energię i na procesy glukoneogenezy jest największe. Wykazano również, że aktywność celulolityczna drobnoustrojów żwacza wymaga obecności biotyny. Objawami niedoboru biotyny mogą być w tym okresie zaburzenia w tworzeniu się rogu racic.

7. Witamina B2 (ryboflawina)
Niedobór może powodować: zapalenie błon śluzowych, zwyrodnienia nerwów, skrzywienia palców zgrubienia nerwu kulszowego i ramieniowego, zapalenia skóry, biegunkę,zaburzenia wzrostu. 
U niosek spadek produkcji jaj i wylęgowości, śmiertelność embrionów; u indyków-perozę i

8. Witamina B6 (pirydoksyna)
Niedobór może powodować: opóźnienie wzrostu, zapalenia skóry, zmiany w centralnym i obwodowym układzie nerwowym, zwiększoną pobudliwość, osłabienie systemu odpornościowego, obniżenie syntezy białek, uszkodzenie wątroby i serca. 
U niosek- obniżenie nieśności i wylęgowości. 
Wskazania - stymulacja wzrostu przy podawaniu sulfonamidów i antybiotyków.

9. Witamina B12 (cyjanokobalamina)
Niedobór może powodować: zaburzenia wzrostu, słabe wykorzystanie paszy, anemię, stany zapalne skóry, słabe upierzenie, obniżenie nieśności, śmiertelność embrionów.

Wskazania - przy kuracji przeciw drobnoustrojom, w diecie o wysokiej zawartości białek roślinnych.

10. Witamina H (biotyna)
Niedobór może powodować: zahamowanie wzrostu. U drobiu- słabe upierzenie, stany zapalne skóry (u drobiu- okolice dzioba, nóg i pazurów), otłuszczenie wątroby i nerek, słabe upierzenie (brojlery), perozę, u niosek obniżenie wylęgowości. U bydła- stany zapalne skóry i racic zaburzenia płodności.

11. Kwas foliowy 9.Witamina B₉, czyli kwas foliowy, jest witaminą niezbędną w takich proce­sach, jak: podział i wzrost komórek, synteza białka i niektórych aminokwasów (wzrost tkanek, laktacja). Zapotrzebowanie krowy na kwas foliowy wzrasta szcze­gólnie w okresie wzrostu płodu, błon płodowych oraz gruczołu mlekowego. Niedobór może powodować: zahamowanie wzrostu, anemię. U drobiu- odbarwienie upierzenia, obniżenie nieśności i wylęgowości (wczesne obumieranie zarodków), zniekształcenie dzioba. U trzody i bydła- dodatkowo wypadanie sierści i zaburzenia płodności.

12. Niacyna (kwas nikotynowy)
Niedobór może powodować: zmiany skórne i niedomagania ze strony przewodu pokarmowego, zahamowanie wzrostu, stany zapalne błon śluzowych (sprzyjają biegunkom). U drobiu- słabe upierzenie, perozę, obniżenie nieśności i wylęgowości. 

Wskazania:

• U drobiu i trzody- kuracja przeciw drobnoustrojom.

• U bydła- krowy mleczne profilaktycznie przed ketozą i dla zwiększenia mleczności, opasy w adaptacji i tuczu.

13. Kwas pantotenowy
Niedobór może powodować: zmiany w skórze (u drobiu zapalenie wokół dzioba i oczu) i błonach śluzowych, obniżenie tempa wzrostu, utratę apetytu i biegunki. U niosek- spadek nieśności i wylęgowości (zamieranie zarodków). U trzody dodatkowo lepkie wydzieliny i brązowe wybroczyny z oczu, zaburzenia koordynacji ruchowej tylnych kończyn "gęsi chód ".

Wskazania:

• U drobiu- szczególnie u niosek hodowlanych przy spadku wylęgowości.

• U trzody- kuracja przeciw drobnoustrojom.

14. Cholina
Niedobór może powodować: zakłócony metabolizm tłuszczów, otłuszczenie wątroby, opóźnienie wzrostu, wady rozwojowe stawów i kości, perozę, podwyższona śmiertelność piskląt. 
U prosiąt rozkraczanie się, u starszych postawę "siedzącego psa".

15. Witamina C (kwas L- askorbinowy) syntetyzowana jest w ciele większości ssa­ków z D-glukozy. Niedobór może powodować: zaburzenia wzrostu, zwiększoną podatność na infekcję,  obniżenie odporności na stres. U niosek podczas szoku termicznego pogarszanie się  wytrzymałości skorupy jaj i spadek wylęgowości. 

ProbiotykiTo organizmy lub substancje, które przyczyniają się do stabilizacji populacji mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym, przez co wywierają dodatni wpływ na wzrost i rozwój młodych zwierząt. Są to naturalne bakterie jelit które po doustnym wprowadzeniu są w stanie zasiedlić przewód pokarmowy, uniemożliwiając tym samym osiedlenie się w nim mikroorganizmów chorobotwórczych („efekt zajętego miejsca"") i zapewniając optymalne wykorzystanie pokarmu. Probiotyki dostępne są w postaci żywych kultur jako preparaty płynne, mrożone, liofilizowane, suszone, otoczkowane, jako spory (przetrwalniki) i w formie zawiesiny. Preparaty probiotyczne dzielimy na:

• dodatki paszowe selniajace role stabilizatora wzrostu

• konserwanty probiotyczne stosowane w konserwowaniu pasz, kiszonek czy sianokiszonki

Korzystny wpływ bakterii probiotycznych przejawia się w sposób:

1. wytwarzanie własnych enzymów poprawiających strawność składników pokarmowych paszy oraz dostarczenie witamin głównie z grupy B wraz z cyjanokobalaminą

2. przejawia się w zwiększaniu aktywności niektórych enzymów jelitowych np. laktozy, sacharozy, maltozy.

3. przejawia się w stymulacji oddziaływania na układ immunologiczny organizmu

4. w redukcji toksycznych amin biogennych oraz amoniaku w przewodzie pokarmowym i krwi zwierząt

5. w wytwarzaniu substancji o działaniu antybakteryjnym (dwuacetyl, reutryna, nizyna, nadtlenek wodoru)

1. przejawia się w obniżeniu triacylogliceroli i cholesterolu we krwi

6. obniżeniu odczynu treści jelit poprzez syntezę kwasów organicznych (mlekowego, propionowego, masłowego, octowego) które stabilizują pożądaną mikroflorę oraz zapobiegają powstawaniu patogenów.

Prebiotyki są dodatkiem paszowym, niezawierąjącym mikroorganizmów probiotycznych, ale substancje odżywcze, stymulujące rozwój i wzrósł naturalnej, pożytecznej mikroflory jelitowej zasiedlającej przewód pokarmowy zwierząt oraz tłumiąc potencjalnie szkodliwe bakterie. Wynikiem działania prebiotyków jest stymulacja odporności organizmu poprzez zrównoważenie pożytecznej mikroflory jelitowej, do zwalczania infekcji powodowanych przez bakterie chorobotwórczych lub będących wynikiem szkodliwego wpływu produkowanych przez nie toksyn. Można stosować w żywieniu zwierząt mieszaninę probiotyków z prebiotykami to tzw. synbiotyk. Prebiotyki mogą zwierać laktozę, mannozę, laktulozę, lactitol, mannonoligosacharydy, fruktooligosacharydy, wyciągi roślinne.

Kokcydiostatyki - Antybiotyki stosowane w leczeniu kokcydiozy u drobiu - kokcydiostatyki. Wymagają one 5- dniowego okresu karencji, gdyż przechodzą do organizmu ptaka. Wynika to stąd, że antybiotyki kokcydiostatyczne mają odmienne działanie od antybiotyków paszowych. Preparaty te powodują zaburzenia w metabolizmie pierwotniaków poprzez np. hamowanie syntezy kwasów nukleinowych, czy antagonizm w stosunku do witaminy BI. Z tych powodów kokcydiostatyki nie mogą być stosowane w okresie użytkowania nieśnego drobiu

Enzymy paszowe Z punktu widzenia żywieniowego szczególnie ważne są hydrolazy, do których należą enzymy trawienne. Należą do nich następujące grupy enzymów:

1. proteolityczne: rozszczepiające wiązania peptydowe pomiędzy aminokwasami, a więc rozkładające białka do aminokwasów:

2. amylolityczne: rozszczepiające wiązania glikozydawe znajdujące się między dwucukrami i wielocukrami;

3. lipolityczne (esterazy): hydrolizujące trójglicerydy do monoglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych..

Zaliczmy tu enzymy trawienne, rozkładające wielkocząsteczkowe związki pokarmowe zawarte w paszach do prostych związków. W 1993 roku Komisja Europejska EWG uznała enzymy paszowe jako dodatek paszowy. Enzymy paszowe, czyli białka, dodawane do mieszanek tak samo jak i endogenne enzymy trawienne ulegają w jelicie cienkim rozpadowi do form wchłanianych, czyli aminokwasów. Oznacza to, że enzymy paszowe można stosować bez okresu karencji a z drugiej strony nie istnieje możliwości ich przedawkowania.

Fitaza jest to enzym katalizujący odczepianie nieorganicznych ortofosforanów z fityn. Istnieją trzy źródła pochodzenia tego enzymu:

Naturalnie występującą fitaza w paszach roślinnych jest fitaza natywna endogenna, Fitaza endogenna jelitowa to enzym produkowany przez mikroorganizmy jelita grubego u świń. Ma on znikome znaczenie w podwyższeniu strawności i dostępności tego pierwiastka dla zwierząt monogastrycznych, gdyż absorpcja fosforu w tym fragmencie przewodu pokarmowego jest minimalna. Trzecią odmianą jest Fitaza mikrobiologiczna. Jest ona końcowym produktem fermentacji szczepu Aspergillus ficuum, oryzae, niger. Działanie jej jest znacznie lepsze niż fitazy natywnej co związane jest między innymi z odmienną wrażliwością tych dwóch enzymów na pH przewodu pokarmowego. Większość fitaz występujących w przyrodzie ma optimum działania przy pH pomiędzy 5 - 5,6.

Zalety stosowania fitazy: lepsze wykorzystanie fosforu fitynowego, lepsze wykorzystanie innych związków mineralnych (Ca, Mg, Zn, Cu, Fe),lepsze wykorzystanie białka oraz tłuszczu, wyższe przyrosty dzienne, mniejsze zużycie paszy, wyższa mięsność, mniej wydalanego fosforu i innych pierwiastków (ochrona środowiska),

Konserwanty są to krótkołańcuchowe kwasy organiczne lub ich sole dodawane pojedynczo lub w postaci mieszanin do pasz, mogą zawierać także kwasy nieorganiczne, głównie ortofosforowy. W skład tych preparatów wchodzą najczęściej; kwas mlekowy, mrówkowy, propionowy, sorbowy, cytrynianowy i fumarowy. Są dostępne w postaci preparatów stałych i płynnych. Konserwanty powodują:

- Ograniczanie i zapobieganie rozwojowi szkodliwej mikroflory bakteryjnej łub grzybicznej w paszach przechowywanych w złych warunkach lub o niskiej wartości. (Oddziaływanie konserwantów na szkodliwe mikroorganizmy polega głównie na wnikaniu organicznych kwasów do wnętrza komórki i zakłóceniu równowagi kwasowo - zasadowej drobnoustroju na skutek obniżenia pH płynu komórkowego dzięki nadmiarowi jonów wodorowych, utrudnianiu namnażania się mikroorganizmów w wyniku zakłócenia syntezy DNA przez anion kwasu lub soli. W przypadku grzybów i pleśni organiczne kwasy lub ich sole wywierają destrukcyjny wpływ na protoplazmę komórki.)

1. Konserwanty posiadają właściwość wiązania wody w przechowywanych mieszankach lub surowcach paszowych, co przeciwdziała kondensacji pary wodnej i wzrostowi wilgotności.

2. zapobiegają efektowi buforowania paszy w początkowym odcinku przewodu pokarmowego oraz zwiększają przyswajalność składników pokarmowych, zmieniając pH zwiększają efektywności niektórych enzymów przewodu pokarmowego (amylazy, lipazy i proteazy).

3. Działają stabilizująco na mikroflorę przewodu pokarmowego poprzez zmianę pil.

4. Obniżeniu ulega także poziom toksycznego amoniaku i amin biogennych w jelicie cienkim, przyczyniając się do polepszenia wchłanialności białek, tłuszczy.

5. Dodatek kwasów organicznych wpływa także korzystnie na gospodarkę mineralną. Kwas fumarowy może tworzyć z kationami wapnia, magnezu, miedzi, żelaza i cynku kompleksy, które są bardzo dobrze wykorzystywane przez organizm.

Detoksykanty stosuje się w niekorzystnych warunkach środowiskowych: nadmierna wilgotność, wahania temperatury, podczas gdy mogą rozwijać się pleśnie wytwarzające metabolity toksyczne zwane mikotoksynami. Działanie tych toksyn objawia się rakotwórczo, teratogennie, neurotoksycznie, atakują organy wewnętrzne i osłabiają barierę immunologiczną, obniżają płodność. Stosuje się wiele naturalnych i syntetycznych detoksykantów - sorbentów wiążących mikotoksyny, jak glinokrzemiany, tlenek glinu, kaolin (krzemian), modemu (glinokrzemian), zeolit (krystaliczne uwodnione glinokrzemiany), klinoptylolil (glinokrzemian), bentonit (skała osadowa ilasta), węgiel aktywowany. Działanie sorbentów zachodzi głównie w przewodzie pokarmowym i polega na odłączeniu mikotoksyny od cząstki paszy i jej absorpcji, a następnie w wydaleniu z kałem w nienaruszonej formie.

Antyoksydanty to substancje, które zapobiegają utlenianiu, czyli procesowi chemicznemu, który następuje w wyniku ekspozycji żywności na powietrze (tlen), wysoką temperaturę czy też światło. Antyoksydanty odgrywają bardzo ważną rolę w zapewnieniu odpowiedniego smaku, koloru żywności oraz okresu przydatności do spożycia. Ich użycie jest szczególnie ważne w produktach zawierających tłuszcz. Końcowy etap utleniania tłuszczy, czyli jełczenie z towarzyszącym powstaniem charakterystycznego nieprzyjemnego zapachu, zostaje opóźniony w wyniku dodania antyoksydantów do oleju czy innego tłuszczu.

A. naturalne: Wit. E, C, syntetyczne: np. estry kwasu galusowego.

Dezodoranty - substancje smakowe i aromatyczne dodawane do mieszanek dla zwierząt Substancje te pochodzą z ziół bądź też występują w postaci syntetycznych związków aromatycznych. Przyjemny zapach interesuje i dopinguje oseski i zwierzęta odłączone od matki do pobierania paszy stałej. Poprzez podrażnienie receptorów zapachowych następuje zwiększone wydzielanie śliny i soków trawiennych, a w efekcie polepszanie apetytu zwierząt.

Najczęściej stosowane są preparaty zawierające wanilinę. Pasze takie są najchętniej pobierane przez zwierzęta. Również popularne są preparaty o zapachu świeżego masła, polecane dla wszystkich grup produkcyjnych. Na uwagę zasługują preparaty o zapachu malinowym, truskawkowym, kol i

i mlekowym. Aromaty dają paszy i otoczeniu przyjemny zapach. Aprobowany przez zwierzęta i hodowców. Ziołowe dodatki aromatyczne zawierają związki biologicznie czynne, wpływające na strawność składników pokarmowych i jakość produktów zwierzęcych. Często jako preparat smakowo- zapachowy stosowana jest mieszanina ziół ze związkami syntetycznymi.

Antybiotyki paszowe są to produkty przemiany materii mikroorganizmów (bakterii, grzybów i roślin wyższych). Mają one działanie bakteriobójcze i grzybobójcze, poprzez zakłócenia przemiany materii lub transportu składników pokarmowych innych komórek. Spośród 130 rodzajów antybiotyków zastosowanie w żywieniu zwierząt - jako antybiotyki paszowe - znalazło około 20. Antybiotyki paszowe mają bezpośredni wpływ na procesy metaboliczne za­chodzące u zwierząt, a mianowicie:

• poprawiają wykorzystanie niektórych składników pokarmowych;

• sprzyjają wzrostowi korzystnych bakterii w przewodzie pokarmowym;

• zmniejszają grubość i masę jelita cienkiego, powodują jego wydłużanie oraz zwiększenie światła gruczołów jelitowych;

• zwalczają bakterie produkujące toksyny;

• stwarzają warunki do ujawniania przez zwierzęta ich pełnych możliwości gene­tycznych.

13

---