Nadciśnienie tętnicze

Hypertonia arterialis

Jest to stan, w którym ciśnienie krwi płynącej w naczyniach tętniczych przekracza w czasie skurczu serca 140 mmHg (ciśnienie skurczowe), a w czasie rozkurczu 90 mmHg (ciśnienie rozkurczowe).

Za prawidłowe uważa się wartości niższe niż odpowiednio 140 i 90 mmHg.

W sytuacji gdy wartość ciśnienia skurczowego mieści się w przedziale 140-149 i rozkurczowego 90-94 mmHg mówimy o nadciśnieniu granicznym.

Największa częstotliwość występowania nadciśnienia występuje w grupie wiekowej pomiędzy 35 a 60 rokiem życia.

W większości przypadków choroba ta przebiega bezobjawowo. W Polsce nadciśnienie dotyczy ok. 20% dorosłej populacji.

Regulacja ciśnienia tętniczego krwi jest w związku z tym dość skomplikowana. Biorą w tym udział różne narządy i układy, z których najważniejszą rolę odgrywają nerki z układem RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) i szeroko rozumiany układ neurohormonalny z udziałem katecholamin, wazopresyny, kortyzolu, aldosteronu. Niebagatelną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego odgrywa ośrodkowy układ nerwowy, w tym kora mózgowa.

Dopiero wielokrotne pomiary, dokonywane w różnych porach dnia, zawsze w warunkach spoczynku, wykazujące podwyższone lub wysokie wartości upoważniają lekarza do rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Wśród osób starszych zdarza się podwyższone lub wysokie jedynie skurczowe ciśnienie tętnicze. Mówimy wtedy o tzw. izolowanym nadciśnieniu skurczowym.

Nadciśnienie tętnicze samoistne jest chorobą przewlekłą i postępującą.

Początkowo ma charakter zmienny, chwiejny. Bywa tak, że chory nawet bez leczenia miewa zupełnie prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. Taki stan rzeczy może trwać kilka lat, później jednak, wskutek utrwalania się zmian w ścianie naczyń krwionośnych, ciśnienie tętnicze jest już na stałe podwyższone.

Wyróżnia się 4 stopnie ciężkości nadciśnienia tętniczego, oparte na wartościach ciśnienia rozkurczowego:

 nadcisnienie graniczne ((90-94 mm Hg),

 nadciśnienie łagodne (95-104 mm Hg),

 nadciśnienie średnio ciężkie (105-114 mm Hg),

 nadciśnienie ciężkie (115 mm Hg i wyżej).

Czas trwania tych okresów jest różny, osobniczo zmienny, zależny od bardzo wielu czynników modyfikujących.

Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła stadia rozwojowe nadciśnienia tętniczego w sposób następujący:

1. stadium I: nadciśnienie bez zmian narządowych,

2. stadium II: nadciśnienie z niewielkimi zmianami narządowymi, takimi jak białkomocz, przerost lewej komory, retinopatia (zmiany w siatkówce) nadciśnieniowa I-II stopnia,

3. stadium III: nadciśnienie z ciężkimi uszkodzeniami narządowymi, takimi jak niewydolność lewokomorowa, retinopatia nadciśnieniowa III-IV st., powikłania mózgowe, niewydolność nerek.

Nadciśnienie tętnicze czasem przez dłuższy czas może przebiegać bez żadnych odczuwalnych objawów klinicznych. Podwyższone ciśnienie stwierdzane jest wtedy przypadkowo (to dlatego wykrywalność tej choroby jest nie za wysoka). Często jednak chorzy dość wcześnie odczuwają poranne bóle z tyłu głowy, zawroty głowy, gorzej tolerują wysiłek fizyczny: w czasie większego wysiłku pojawia się uczucie duszności i kołatania serca.

Czasem dochodzi do dramatycznego wzrostu ciśnienia tętniczego. Do objawów wyżej wymienionych dołącza się wtedy uczucie niepokoju, ściskania w klatce piersiowej, nudności, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, neurologiczne objawy ubytkowe. Mówimy o przełomie nadciśnieniowym, bardzo groźnej, nawet współcześnie czasem śmiertelnej postaci choroby.

1. Nadciśnienie tętnicze może być pierwotne, tj. takie, którego bezpośrednia przyczyna nie została ustalona, albo wtórne, którego bezpośrednia przyczyna jest znana.

2. Nadciśnienie wtórne dotyczy ok. 5% wszystkich chorych na nadciśnienie.

Spośród wszystkich postaci nadciśnienia wtórnego najczęściej zdarza się nadciśnienie nerkowopochodne, tj. występujące w przewlekłych chorobach nerek (np. w przewlekłych kłębuszkowych zapaleniach nerek), lub tzw. nadciśnienie naczyniowo-nerkowe, spowodowane niedokrwieniem jednej albo obu nerek w wyniku zmian chorobowych w tętnicach nerkowych, powodujących zwężenie ich światła.

Znacznie rzadszą przyczyną nadciśnienia jest pierwotny nadmiar aldosteronu (pierwotny hiperaldosteronizm), kortyzolu (hiperkortycyzm) oraz guz chromochłonny rdzenia nadnerczy (pheochromocytoma), produkujący w dużych ilościach katecholaminy.

W patogenezie nadciśnienia wyróżnia się trzy poziomy:

Nerwowy- nadmierne drażnienie kory mózgowej przez bodźce emocjonalne powoduje nieprawidłowe odruchy z ośrodków wegetatywnych, a szczególnie z układu naczynioruchowego. Na skutek tego dochodzi do skurczu naczyń i wzrostu oporów naczyniowych

Hormonalny- nadmiar amin katecholowych rdzenia nadnerczy, a szczególnie Adrenaliny i steroidów kory nadnerczy co powoduje wzrost ciśnienia krwi.

Nerkowy- wydzielenie reniny i aldesteronu w nadmiarze powoduje wzrost ciśnienia krwi.

Przyczyny:

95% przypadków nadciśnienia ma niewyjaśnioną przyczynę (nadciśnienie pierwotne nazywane inaczej idiopatycznym); pozostałe 5% przypadków nadciśnienia ma określoną przyczynę wywołującą.

Może to być:

• nadczynność tarczycy,

• choroby nerek,

• hiperadldosteronizm,

• zwężenie tętnicy nerkowej i wiele innych;

Przyczyny

W większości przypadków (ok. 90%) przyczyna choroby jest nieznana - mówimy wtedy o nadciśnieniu samoistnym lub chorobie nadciśnieniowej).
Nadciśnienie tętnicze może stanowić objaw innych chorób:

• Przewlekłe choroby nerek

• zapalenia, guzy, zwężenie tętnicy nerkowej

• Zwężenie ścieśni aorty - wada wrodzona, zwykle operowana w dzieciństwie

• Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego - zaburzenia czynności nadnerczy lub przysadki mózgowej

• Miażdżyca tętnic

• Stosowane leki: doustne środki antykoncepcyjne, sterydy,

• niektóre leki hamujące łaknienie

• oraz zmniejszające obrzęk śluzówki nosa

Nadciśnienie może pojawić się w ciąży i ustąpić po porodzie - jest to tzw. nadciśnienie tętnicze związane z ciążą.
Nadciśnienie rozwija się też czasami u kobiet w okresie przekwitania, w części przypadków ustępuje po osiągnięciu równowagi hormonalnej.

1. Zwiastunami nadciśnienia tętniczego często są bóle głowy (najczęściej w okolicy potylicy),

2. krwawienia z nosa,

3. zawroty głowy,

4. pogorszenie tolerancji wysiłku.

5. Często pierwszym objawem klinicznym jest pogorszenie widzenia.

Rodzaje nadciśnienia:

I. Wtórne (objawowe)pojawia się w przebiegu innych chorób:

a. Upośledzających ukrwienie nerek:

- miażdżyca i zakrzep tętnic nerkowych;

- zator tętnic nerkowych;

- wady rozwojowe tętnic nerkowych;

- guzy nerek

b. Choroby miąższu nerek:

- ostre i przewlekłe, odmiedniczkowe, kłębuszkowe zapalenie nerek;

- nefropatia cukrzycowa;

c. Schorzenia kory i rdzenia nadnerczy

d. Schorzenia przedniego płata przysadki

e. zaburzenia hemodynamiczne w niektórych wadach serca.

II. Pierwotne (samoistne)= choroba nadciśnieniowa dzieli się na cztery okresy:

1. Okres - przednaciśniewniowy:

Objawy:

• Rozchwianie neurowegetatywne

• Niepokój

• Kołatanie serca

• Bezsenność

• RR wzrasta przejściowo po wysiłkach fizycznych i napięciach psychicznych

2. okres- nadciśnienie chwiejnego(po kilku latach)

Objawy:

• bóle i zawroty głowy;

• zadyszka powysiłkowa;

• czasem niedomogi wieńcowe

3. Okres - nadciśnienie utrwalone (zawansowane):

Objawy:

• Bóle i zawroty głowy

• Osłabienie pamięci,

• Szum w uszach

• Duszność wysiłkowa

• RR stale podwyższone i nie ulega normalizacji w spoczynku.

Głównymi czynnikami ryzyka są:

• wiek powyżej 60 lat (szacuje się, że po 65. roku życia nadciśnienie występuje w Polsce u ok. 50% osób),

• płeć męska,

• obciążenie rodzinne,

• cukrzyca typu 2,

• zaburzenia przemiany lipidów

• i palenie papierosów,

• Nadciśnieniu sprzyja też otyłość,

• nadużywanie alkoholu

• i zmniejszona aktywność fizyczna,

Epidemiolodzy zwracają uwagę na to, że nadciśnienie tętnicze znacznie częściej dotyczy osób o niższym statusie społeczno-ekonomicznym.

Najczęstsze dolegliwości i objawy

W początkowym okresie nadciśnienie może mieć charakter chwiejny - do wzrostu ciśnienia dochodzi pod wpływem zmęczenia, zdenerwowania itp.

Później przybiera charakter utrwalony.

Zaawansowane (a zwłaszcza nie leczone) nadciśnienie może w 1-2% przypadków przybrać postać nadciśnienia złośliwego, któremu towarzyszą ciężkie powikłania narządowe - uszkodzenie nerek i siatkówki (zmiany widoczne na dnie oka).

Na każdym etapie choroby może dojść do nagłego wzrostu ciśnienia i wystąpienia tzw. przełomu nadciśnieniowego.
Na przełom nadciśnieniowy mogą wskazywać następujące objawy (stan ten wymaga szybkiego kontaktu z lekarzem):

• Ból głowy,

• senność,

• dezorientacja

• Drętwienia i mrowienia w kończynach

• Kaszel z odpluwaniem krwi i duszność

• Ból w klatce piersiowej

• Krwawienie z nosa

Mogą występować bóle głowy (zwłaszcza rano) i wzmożona pobudliwość nerwowa. Chorobę rozpoznaje się na ogół przy okazji przypadkowych pomiarów ciśnienia.

Badania dodatkowe·

Badania biochemiczne krwi - oznaczenie poziomu sodu, potasu, kreatyniny, glukozy, cholesterolu i frakcji lipidów - HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) oraz LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości)

· Elektrokardiogram

· Badanie radiologiczne klatki piersiowej z oceną sylwetki serca

· Ultrasonografia jamy brzusznej

· Przy podejrzeniu zwężenia tętnicy nerkowej - badanie przepływu krwi i angiografia tętnic nerkowych

Badania zalecane u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym:

• Kontrola ciśnienia tętniczego - 2-3 razy w tygodni.

• Pomiary najlepiej wykonywać rano, w południe, wieczorem.

• Warto założyć sobie zeszyt , w którym będziesz notował wartości swojego ciśnienia  - ułatwi to lekarzowi dobór odpowiedniej dawki leków.

• Co jakiś czas warto wybrać się do okulisty aby wykonać badanie dna oka - nadciśnienie tętnicze powoduje zmiany w siatkówce (tzw.retinopatia nadciśnieniowa);

• Okresowo należy oznaczyć we krwi stężenie potasu,sodu,kreatyniny (kontrola funkcji nerek).

• Badanie ogólne (obecność mikroalbuminurii) i posiew moczu

U wszystkich chorych zaleca się wykonanie badania EKG Kontrola poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji:LDL,HDL,oraz trójglicerydów.

Leczenie nadciśnienia tętniczego można podzielić na farmakologiczne i niefarmakologiczne:

Leczenie niefarmakologiczne:

obniżenie masy ciała ma bardzo istotne znaczenie w leczeniu nadciśnienia tętniczego - dotychczasowe badania dowodzą że u chorych z nadciśnieniem i 10% nadwagą obniżenie masy ciała o 5 kg powoduje umiarkowany efekt hipotensyjny (obniżenie ciśnienia) oraz korzystnie wpływa na czynniki ryzyka ( m.innymi insulinooporność,cukrzyca,hiperlipidemia i przerost lewej komory serca)

ograniczenie spożycia alkoholu do minimum zaprzestanie palenia tytoniu w jakiejkolwiek postaci (papierosy,fajka,cygara);regularne ćwiczenia fizyczne o umiarkowanym natężeniu , najlepiej szybki spacer lub pływanie - minimum 3-4 razy w tygodniu przez 30-40 min. korzystne jest zmniejszenie spożycia soli kuchennej do mniej niż 100 mmol/dzień co odpowiada 6 gram NaCl, zmiana diety, a zwłaszcza wprowadzenie ryb, warzyw i owoców (mogą być suszone);

Leczenie farmakologiczne:

ACE - i - inhibitory konwertazy

Antagoniści wapnia (blokery kanału wapniowego)

Beta - blokery

Leki moczopędne (diuretyki)

Alfa blokery

Najchętniej stosowanymi lekami są ciągle:

• beta-blokery

• i leki moczopędne (tiazydy)

• stosowane są inhibitory konwertazy angiotensyny (kaptopryl, enalapryl, prindopryl, cilazaprul itd.), które aktywnie ingerują w układ renina-angiotensyna. Te leki są szczególnie zalecane u osób z cukrzycą oraz niewydolnością serca.

Powikłania

Nadciśnienie tętnicze (Hypertensio arterialis) wywołuje wiele niekorzystnych powikłań do najczęściej występujących zaliczamy:

• choroba niedokrwienna i zawał mięśnia sercowego; udar mózgu - Insultus cerebri; retinopatia

• uszkodzenie siatkówki w wyniku nadciśnienia;

• przyspieszenie rozwoju zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych, tętnicach szyjnych, nerkowych,

• oraz w obrębie tętnic kończyn dolnych.

• niewydolność nerek;

• tętniak rozwarstwiający aorty;

Groźne są powikłania, do których należą m.in.:

• choroba wieńcowa,

• udar mózgu,

• niewydolność krążenia lewej komory,

• zmiany miażdżycowe w narządach

• i uszkodzenie nerek.

Zmiany naczyniowe charakterystyczne dla nadciśnienia tętniczego prowadzą do powikłań narządowych, które stanowią główny problem tej choroby, a także główna przyczynę zgonów.

Nadciśnienie prowadzi do zmian w większości narządów i tkanek. Są jednak wśród nich narządy "wyróżnione": serce, mózg, nerki, oczy (siatkówka), duże naczynia. W przebiegu nieleczonego lub leczonego nieskutecznie nadciśnienia dochodzi do przerostu lewej komory i jej niewydolności. Nadciśnienie tętnicze sprzyja przyspieszonemu rozwojowi choroby niedokrwiennej serca; jest ono jednym z głównych czynników ryzyka zawału serca.

Chodzi o to, że u ludzi z nadciśnieniem tętniczym leczonym zbyt intensywnie, gdy dochodzi do obniżenia ciśnienia poniżej pewnej wartości (90mmHg) dojść może także do ostrego incydentu sercowo-naczyniowego lub/i mózgowego.

Nadciśnienie tętnicze prowadzi do trwałych ubytków w istocie białej i szarej kory. Jest przyczyną ostrych niedokrwień mózgu, udarów niedokrwiennych i wylewów krwi wewnątrzczaszkowych, oraz ostrej encefalopatii nadciśnieniowej bez udaru.

Im wyższe ciśnienie, zarówno rozkurczowe, jak i skurczowe, tym wyższe prawdopodobienstwo udaru.

Nadciśnienie tętnicze prowadzi do uszkodzenia nerek (nefropatii nadciśnieniowej), do ich niewydolności.

W nadciśnieniu tętniczym charakterystyczne są zmiany w naczyniach siatkówki, widoczne podczas badania dna oka. Na podstawie tych zmian można określać stopień zaawansowania choroby.

W tym celu używa się klasyfikacji Keitha i Wegenera, określającej stadia zmian naczyniowych na dnie oka. We wczesnym okresie stwierdza się pogrubienie ścian naczyń, sklerotyzację. W późniejszym charakterystyczny jest objaw Gunna - poszerzenie naczynia żylnego powyżej uciskającego je stwardniałego i zwężonego naczynia tętniczego.

W bardzo zaawansowanym stadium choroby w siatkówce pojawiają się krwawienia, ogniska degeneracji. Podczas dramatycznego wzrostu ciśnienia może dojść do obrzęku tarczy nerwu wzrokowego.

DIETA OBNIŻJĄCA STEŻENIE LIPIDÓW : OGÓLNE ZASADY

1. Utrzymuj swoją masę ciała taka aby twój wskaźnik masy ciała mieścił się pomiędzy 20 a 25 (BMI - body mass index - wskaźnik masy ciała),

2. ogranicz ilość kalorii w stosowanej diecie ;

3. zacznij regularnie uprawiać umiarkowany wysiłek fizyczny (min. 3 razy w tygodniu przez minimum 30 minut).

4. Ogranicz podaż tłuszczu w taki sposób aby stanowił on poniżej 30% energii w twojej diecie;Redukcja tłuszczu :

5. zmniejsz podaż tłuszczu nasyconego (głównie zwierzęcego) do < 10% całkowitej zawartości energii ;

6. tłuszcz nasycony zastępuj przede wszystkim tłuszczami jednonienasyconymi lub wielonienasyconymi (tłuszcz roślinny , oliwa , tłuszcz rybi);

7. Dzienne spożycie cholesterolu w twojej diecie powinno być niższe niż 300 mg;

8. Wprowadź do swojej diety więcej produktów zawierających węglodowany złożone oraz rozpuszczalny błonnik (owoce,zboża,warzywa)

Tłuszcze nasycone zawarte w popularnych produktach żywnościowych :

Produkt	% zawartości tł. nasyconych
Produkty mleczne	60 - 65
Margaryny spożywcze (tzw.miękkie)	20 - 35
Oleje :   kokosowy  kukurydziany,oliwa        słonecznikowy	75 20 - 25 15
Produkty mięsne:    baranina  wołowina  wieprzowina  drób	45 - 50 45 40 - 45 35
Ryba	20-25

 

DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA

Dieta śródziemnomorska jest to określenie stosowane do określenia diety stosowanej przez ludzi żyjących w basenie Morza Śródziemnego.

Badania naukowe wskazują , że ludzie stosujący dietę śródziemnomorską mają dłuższą średnią długość życia i mniejszą częstość występowania chorób układu sercowo - naczyniowego.

Jednym z pierwszych badań , w którym zwrócono uwagę na pozytywny wpływ diety śródziemnomorskiej było badanie Seven Countries Study przeprowadzone na początku lat 60.W badaniu tym wzięło udział ponad 12 000 mężczyzn z 7 krajów.

Analiza wyników tego badania wykazała ścisły związek pomiędzy stężeniem cholesterolu we krwi a częstością występowania choroby niedokrwiennej serca.

Okazało się , że największa umieralność z powody choroby niedokrwiennej serca dotyczyła mężczyzn zamieszkujących USA i Finlandii.

Najniższy wskaźnik zachorowalności na chorobę niedokrwienną serca dotyczył mieszkańców Grecji, Włoch i Japonii.

Wyniki takie sugerowały na ochronny wpływ nienasyconych kwasów tłuszczowych , co później potwierdziły badania naukowe.

Nienasycone kwasy tłuszczowe zawierają w swojej budowie wiązania podwójne pomiędzy atomami węgla.

Źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych dla człowieka jest dieta lub ich produkcja w organizmie z innych kwasów tłuszczowych.

Organizm człowieka nie jest w stanie syntezować dwóch nienasyconych kwasów tłuszczowych - dlatego nazywamy je kwasami egzogennymi lub niezbędnymi.

Dietę śródziemnomorską określa się także jako zwyczaje żywieniowe panujące na Krecie, Grecji i południowej części Włoch we wczesnych latach sześćdziesiątych.

Dietetycy amerykańscy sprecyzowali definicję diety śródziemnomorskiej o kilka charakterystycznych elementów :  

Spożywanie ryb szczególnie morskich i mięsa białego (kurczak, indyk) oraz unikanie mięsa czerwonego (ryby co najmniej dwa razy w tygodniu);   Zwiększone spożycie owoców i warzyw; Spożywanie warzyw strączkowych (np. fasola);   Spożywanie orzechów;   Zwiększone spożycie produktów zbożowych; Picie czerwonego wina w małych ilościach;   Ograniczenie spożywania produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe np. ciastek, produktów pieczonych, niektórych margaryn;   Stosowanie oliwy z oliwek;  

Stosowanie diety śródziemnomorskiej w profilaktyce pierwotnej i wtórnej choroby niedokrwiennej serca ma szerokie poparcie wśród lekarzy.

Dieta śródziemnomorska znajduje także zastosowanie w terapii nadciśnienia tętniczego (badanie DASH).  

DIETA OBNIŻAJĄCA POZIOM TRIGLICERYDÓW

Całkowite zaprzestanie spożywania jakiegokolwiek alkoholu;

Normalizacja masy ciała (BMI w przedziale 20-25)

Aby uzyskać obniżenie poziomu triglicerydów we krwi należy zredukować zawartość tłuszczów w diecie poniżej 30% wartości energetycznej całego spożywanego pokarmu.

Pacjenci z hipertriglicerydemią wywołaną węglowodanami (jeżeli redukcja tłuszczów w diecie powoduje zwiększenie stężenia triglicerydów) powinni stosować dietę, w której tłuszcze stanowią 30-45% dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Zalecane jest spożywanie tłuszczów roślinnych, które zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe (posiadające wiele wiązań podwójnych w strukturze biochemicznej).Zalecane jest ograniczenie spożycia  mono- i disacharydów.Można także zwiększyć liczbę posiłków do 5 na dobę.

W sytuacji gdy opisane metody dietetyczne nie przynoszą rezultatu należy zastosować co kilka dni głodówkę.

---