USTRÓJ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ
Ustrój - organizacja organu, zasady działania, kompetencje.
OCHRONA PRAWNA - POJĘCIE I FUNKCJA
Działalność stała i zorganizowana, podejmowana w celu ochrony porządku prawnego lub praw podmiotowych jednostek.
Stała - należy do bieżących kompetencji danego organu - nie jest sprawowana
okazjonalnie. Zasadniczy trzon kompetencji danego organu - skuteczność, efektywność.
Zorganizowana - dany organ musi być wyposażony w odpowiednie elementy
działania, dzięki którym może je sprawować + środki działania do egzekwowania.
Funkcje ochrony prawnej:
* Podział wyodrębniony ze względu na ścisłe kryterium:
Przedmiot ochrony prawnej
Funkcje ochrony interesu społecznego - chroni się porządek prawny (zespół
przepisów, składających się na dany system prawny).
Interes społeczny! - korzyść adresowana dla całego społeczeństwa, bądź znaczącej jego części.
Funkcje ochrony interesu indywidualnego - ochrona praw podmiotowych
pojedynczych, konkretnych podmiotów.
Obie funkcje w działalności danego organy jednocześnie: sprawa cywilna przed sądem powszechnym.
Gdy jedna z funkcji dominuje:
- prokuratura - organ ochrony prawnej -> najważniejsze funkcje ochrony interesu społecznego.
- adwokat - ochrona interesu jednostkowego.
Prokurator w interesie jednostkowym - gdy odwołuje się od za wysokiej kary nałożonej przez sąd.
Adwokat w interesie społecznym - przesłuchanie świadków - niewinny oskarżony -> sprawiedliwość (korzyść dla interesu społ.)
* Ze względy na cel ochrony prawnej
Funkcja represyjna - stosowanie sankcji, będących formą reakcji na zachowanie
niezgodne z przepisem prawa - ujemne skutki prawne.
Prawo karne -> kary i środki karne, także przepisy przewidujące odpowiedzialność dyscyplinarną.
Funkcja prewencyjna - zapobieganie naruszaniu prawa w przyszłości.
Doszło do naruszenia prawa i należy zapobiec podobnym naruszeniom w
przyszłości.
KPK, prokurator lub sąd mogą podjąć pewne działania mające na celu usunięcie pewnych uchybień - niedowład organizacyjny, pomieszanie kompetencji, sprzyjające popełnianiu przestępstw.
Wystąpienie do kierownika bądź organu nadrzędnego, by usunięto uchybienie, żądanie nadesłania wyjaśnień.
Niedoszło do naruszenia prawa, ale występuje stan zagrożenia uprawnień
konkretnego podmiotu.
Zbliżanie się do daty uzupełnienia zobowiązania i podejrzenie nie wywiązania się z niego (ochrona strony, na której rzecz to).
Powództwo ustalające - powództwo o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego.
Nie doszło do naruszenia prawa, nie ma stanu zagrożenia, pomimo tego
zachodzi potrzeba maksymalnego zabezpieczenia interesów konkretnego podmiotu.
Umowa najmu - prośba do adwokata o jej ustalenie, jedna ze stron chce aby pewne kwestie zostały w umowie unormowane - wyliczenie wariantów. W związku ze stosowaniem się do umowy -> prawa i obowiązki stron szczegółowo uregulowane.
Rodzaje prewencji:
- prewencja ogólna - oddziaływania na ogół społeczeństwa.
- prewencja indywidualna zapobieżenie naruszeniu prawa przez konkretną osobę.
Kara za przestępstwo -> funkcje obu rodzajów. Odstrasza wszystkich od popełnienia takiego czynu + aby sprawca więcej go nie popełnił.
RODZAJE OCHRONY PRAWNEJ
1. Rozstrzyganie (orzekanie) - podejmowanie stanowczej, czyli wiążącej decyzji co do sposobu
załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków przewidzianych przez prawo.
Konflikt co do praw i obowiązków -> podmiot nadrzędny wydaje wiążące
rozstrzygnięcie.
Rozstrzygnięcie sądu jest prawne (imperatywne)
2. Działalność pojednawcza (pojednawstwo) - jest to działalność zmierzająca do ugodowego
załatwienia konfliktu na mocy porozumienia stron tego konfliktu.
Dwa rodzaje tej działalności:
Niesamoistna - niesamodzielna. Działalność pojednawcza jest prowadzona przy
okazji postępowania zmierzającego do władczego rozwiązania konfliktu lub w związku z takim postępowaniem (W ramach postępowania sądowego lub w związku z postępowaniem sądowym).
Samoistna - jedynym celem takiego postępowania jest doprowadzenie do
polubownego rozwiązania sporu - w oderwaniu od jakiegokolwiek postępowania sądowego.
Rodzaje pojednawstwa:
Mediacja - pośrednictwo
Rozjemstwo - koncyliacja
Mediacja - działalność neutralnego, bezstronnego podmiotu, nie będącego stroną
konfliktu, polegająca na stwarzaniu odpowiednich warunków do bezpośrednich negocjacji między stronami konfliktu i na wywieraniu na nie wpływu w celu doprowadzenia do zawarcia ugody.
Mediator nie może i nie jest w stanie narzucić danego rozstrzygnięcia.
KPK, prokurator i sąd mogą skierować sprawę do postępowania mediacyjnego.
Między pokrzywdzonym a oskarżonym -> cel mediacji -> konsekwencje
najodpowiedniejsze dla pokrzywdzonego i zadośćuczynienie.
Rozjemstwo - działalność specjalnie do tego celu powołanego organu lub komisji,
polegająca na opracowaniu propozycji rozstrzygnięcia sporu i przedstawienia jej stronom
konfliktu.
Propozycja nie jest wiążąca.
Bez bezpośredniego kontaktu ze stronami konfliktu.
3. Kontrola przestrzegania prawa = kontrola legalności. - badanie czyjegoś zachowania z punktu
widzenia jego zgodności z obowiązującym prawem oraz na występowaniu do odpowiednich
organów z odpowiednim wnioskiem przewidzianym na wypadek zagrożenia lub naruszenia
prawa.
Np. działania prokuratury - akt oskarżenia z wnioskiem składa do sądu.
Dwa rodzaje kontroli:
Kontrola niesamoistna - sprawdzanie legalności jest tylko jednym z kryteriów,
które podlega kontroli, tzn., że legalność jest elementem kontroli w szerszym zakresie (prokurator)
Kontrola samoistna - jedynym celem takiej kontroli jest sprawdzanie legalności
(inne kryteria - celowość, gospodarność)
Pomoc prawna - usługi szczególnego rodzaju świadczone podmiotom występującym w
stosunkach prawnych w celu ochrony ich prawnych interesów. Adwokatura, radcostwo prawne, notariat.
ORGANY OCHRONY PRAWNEJ
Pojęcie - definiowanie, cechy, podział.
To organy specjalnie powołane do sprawowania ochrony prawnej i specjalnie pod tym kątem widzenia organizowane.
Cechy organów:
Odrębność organizacyjna - sposób zorganizowania. Samodzielne jednostki organizacyjne, które nie są częścią składową innych organów, nie są podporządkowane innym organom państwowym lub organom zajmujących się ochroną prawną.
Odrębność funkcjonalna - odwołujemy się do funkcji i zadań. Organy ochrony prawnej nie pełnią funkcji zarządzających. Egzekutywa - RM, Prezydent, organy wykonawcze.
Organy zarządzające nie mogą ograniczać kompetencji organów ochrony prawnej.
Podział organów ochrony prawnej:
Ze względu na główny przedmiot działalności.
Rozstrzygające
Pojednawcze
Kontroli przestrzegania prawa
Pomocy prawnej
Organy rozstrzygające dzielą się na:
- Sądy i Trybunały
- Organy quasi sądowe (kwazi)
Sądy i Trybunały
Art. 173 Konstytucji Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
* Dualizm władzy sądowniczej.
* Stanowią odrębny pion organów władzy niepodporządkowany innym
władzom państwowym. (trójpodział władzy)
Zabezpieczenie przed nadmiernym rozrostem władzy sądowniczej:
sędziowie orzekają na podstawie ustaw a ustawy uchwala parlament (w Polsce sejm) -
organ władzy ustawodawczej.
Sędziów powołuje prezydent jako organ władzy wykonawczej.
Nadzór administracyjny nad działalnością sądów powszechnych sprawuje Minister
Sprawiedliwości - organ władzy wykonawczej.
Definicja Sądu:
Definicja materialna - organ, który spełnia łącznie (występują na raz) trzy
cechy:
organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (rozstrzyganie, orzekanie)
Powołany do orzekania w imieniu państwa
organ wyposażony w pełne ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania; gwarancje:
- niezawisłość członków danego organu
- jawność postępowania - publiczność, z udziałem publiczności
- procesowa forma postępowania, umożliwiająca pełną ochronę praw i interesów stron tego postępowania - funkcja gwarancyjna. Forma sporu - sąd obserwuje ????
Definicja formalna - sądem jest każdy organ, który jest nazwany sądem
przez obowiązujące przepisy.
Trybunały (T. Konstytucyjne i T Stanu)
Organ władzy sądowej; inna kategoria organów.
Punkt 3 - prawidłowe orzekanie - jasność zachowania, niezawisłość, procesowa forma postępowania, procedury sądowe, uprawniony do orzekania w imieniu państwa.
Wątpliwość do 1 cechy (organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości):
- Trybunał Konstytucyjny nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości.
- Trybunał Stanu - np. prezydent ponosi odpowiedzialność przed trybunałem Stanu, więc Trybunał Stanu czasem sprawuje wymiar sprawiedliwości.
Znaczenie materialne tak, ale czy wymiar sprawiedliwości? Rozstrzyganie konfliktów - nie ma, rozstrzyga problem o charakter prawny. Nie stanowi wymiary sprawiedliwości.
Trybunały to nie sądy, mimo że spełniają cechę 2 i 3 a czasem i 1.
Trybunał Konstytucyjny: problem ochrony konstytucji. 1 miejsce w hierarchii aktów prawnych, najwyższa moc prawna. 3 cele ochrony Konstytucji:
Wzmocnienie roli Konstytucji w ramach stanowienia i stosowania prawa.
zapewnienie równowagi między legislatywą (ustawodawcza) a egzekutywą (wykonawcza)
zagwarantowanie ochrony i wolności obywatelskich przewidzianych w Konstytucji, prawo do życia, swobody obywatelskie, prawo do prywatności, tajemnica korespondencji, wolność sumienia i religii, wolność zgromadzeń.
Modele kontroli konstytucyjności prawa:
Kontrola wewnątrz-parlamentarna - parlament jest tym organem, który ostatecznie i na
zasadzie wyłączności orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją.
Kontrola pozaparlamentarna - dwa warianty:
Wariant amerykański - (też w Szwajcarii i Japonii) - o zgodności ustaw z
Konstytucją rozstrzygają sądy powszechne przy rozpoznaniu sprawy, któraś ze stron postępowania podniesie zarzut niekonstutcyjności przepisu na podstawie którego ma być wydany wyrok.
Wariant europejski - utworzenie wyodrębnionego specjalnego organu powołanego
do autorytatywnego orzekania o zgodności ustaw z Konstytucją.
Dwa rodzaje kontroli sprawowanej przez ten organ:
Kontrola prewencyjna - przed wejściem ustawy w życie
Kontrola następcza - gdy ustawy już obowiązują.
Skład i kadencja Trybunału Konstytucyjnego:
15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm - oddzielne głosowanie
- na okres 9 lat.
Jednokadencyjność - ponowne wybranie jest niedopuszczalne
Kwalifikacje dla kandydata: osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą, powinna
posiadać kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Powyżej 40 roku życia
Partie zgłaszają kandydatów.
KOMPETENCJE TRYBUNAŁY KONSTYTUCYJNEGO
Zasadnicze rodzaje działalności TK:
Kontrola konstytucyjności prawa
Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
Orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.
Jeśli ratyfikacja tej umowy jest uzależniona od uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
Orzekanie o zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe
z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i z ustawami.
Rozpoznawanie skarg konstytucyjnych
Orzekanie o zgodności z konstytucja celów i działalności partii politycznych
Rozpoznawanie sporów kompetencyjnych (rozstrzyganie) pomiędzy centralnymi i
konstytucyjnymi organami państwa.
Forma pozytywna - dwa organy uważają się za właściwe do zajęcia się daną
sprawą.
Forma negatywna - ani jeden ani drugi organ nie uważają się za kompetentne do
rozwiązania tej sprawy.
SKARGA KONSTYTUCYJNA
Skarga konstytucyjna - środek ochrony praw i wolności jednostek.
Zakres podmiotowy (kto może złożyć skargę konstytucyjną?):
Każdy podmiot prawa, i osoba fizyczna i osoba prawna i jednostka organizacyjna
nie mająca osobowości prawnej.
Zakres przedmiotowy (jakich praw i wolności skarga konstytucyjna dotyczy?):
Wszelkie prawa i wolności przewidziane w konstytucji
Wyjątki:
Przyznanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy w Polsce.
Przyznanie cudzoziemcowi prawa azylu w Polsce.
Treść skargi konstytucyjnej - należy domagać się zbadania zgodności z konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach, wolnościach i obowiązkach określonych w konstytucji.
Bezpośrednio jest to skarga na przepis niezgodny z konstytucją, a pośrednio
skarga na decyzję, wyrok sądowy, orzeczenie organu administracji.
Warunki wniesienia skargi konstytucyjnej:
Wyczerpanie drogi prawnej (wykorzystać wszystkie środki, jakie przysługują
drogą prawa krajowego - wykorzystanie środków odwoławczych - zaskarżenie wyroków). Skarga konstytucyjna ma charakter subsydialny i wyjątkowy.
Termin do wniesienia skargi - 3 miesiące od dnia doręczenie skarżącemu
prawomocnego wyroku sądu lub ostatecznej decyzji administracyjnej.
Przymus adwokacko - radcowski - skarga powinna być sporządzona i podpisana
przez adwokata lub radcę prawnego.
INICJOWANIE POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM
Art. 191 i 192 konstytucji.
Art 193 - reguluje pytania prawne.
Może z nim (pytaniem prawnym) wystąpić każdy sąd - domaganie się zgodności z konstytucją określonego przepisu prawnego. Jeśli od udzielenia odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
Trybunał Konstytucyjny jest jedynym organem, który może orzec, że dany przepis jest niezgodny z konstytucją.
Stan jednolitości orzecznictwa - jeden organ orzeka na podstawie danych
kryteriów w określony sposób + zasada niezawisłości sędziowskiej - spory orzekają tylko na podstawie konstytucji i ustaw.
MOC WIŻĄCA ORZECZEŃ TRYBUNAŁY KONSTYTUCYJNEGO
Dwie cechy orzeczeń:
Moc powszechnie obowiązująca - wiąże wszystkich
Orzeczenie ostateczne - żaden inny organ państwowy nie ma kompetencji do podważania
lub uchylania wyroku trybunału.
Art. 190 Konstytucji!
Konsekwencja orzeczenia Trybunału - utrata mocy obowiązującej przez dany przepis lub akt normatywny.
Interwencja ustawodawcy zbędna. Sejm nie musi uchylać.
KPK - tymczasowe aresztowanie.
Jeśli TK orzeknie o niezgodności określonego przepisu z konstytucją, a na podstawie tego przepisu wcześniej został wydany wyrok sądowy lub decyzja administracyjna, możliwe jest wznowienie postępowania, xxx? Lub uchylenie decyzji administracyjnej na zasadach przewidzianych w przepisach ustawowych.
MODELE ORZEKANIA O ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ
Model 1. Orzeka o tym Trybunał Konstytucyjny (Austria, Włochy, Niemcy)
Model 2. orzeka o tym sąd najwyższy (Hiszpania, Portugalia)
Model 3. Orzeka o tym specjalnie wyodrębniony organ (Polska - Trybunał Stanu, Francja - Rada
Stanu).
Odpowiedzialność konstytucyjna - prawo przysługujące najczęściej niższej izbie parlamentu do postawienia w stan oskarżenia określonych najwyższych urzędników państwowych w stan oskarżenia za naruszenia konstytucji lub ustaw przed wyższą izbę parlamentu lub innym organem.
SKŁAD I KADENCJA TRYBUNAŁU STANU
- Na czele - przewodniczący powoływany w odrębnym trybie -> z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego.
- Dwóch zastępców
- 16 członków
- Członków TS powołuje sejm spoza grona posłów i senatorów.
- TS jest ściśle powiązany z sejmem, uzależniony od niego.
- Członkowie powoływani na czas kadencji sejmu.
- Następcy przewodniczącego i co najmniej połowa składu członków powinni posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
KOMPETENCJE TRYBUNAŁU STANU
Orzekanie o dwóch rodzajach odpowiedzialności:
Odpowiedzialność konstytucyjna (odpowiedzialność za delikt konstytucyjny).
4 cechy, które muszą wystąpić, by miał miejsce delikt:
Ten czyn nie jest przestępstwem
Stanowi naruszenie konstytucji lub ustawy
Został popełniony w zakresie swojego urzędowania albo w związku z pełnioną funkcją
Czyn jest popełniony umyślnie albo nieumyślnie
Kto ponosi odpowiedzialność za delikt?
Prezydent RP
Prezes RM
Osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem
Członkowie RM
Członkowie KRRiTV
Prezes NBP
Prezes NiKu
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych
Poseł i senator (nie zawsze w takim zakresie, w jakim prowadzi działalność
gospodarczą połączoną z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwo albo majątku xxx?)
Odpowiedzialność karna
Kogo dotyczy?
Prezydenta - za każde przestępstwo (w stan oskarżenia może go postawić
Zgromadzenie Narodowe - 2/3 głosów)
Członków RM. 2 warunki:
Przestępstwo łączy się z pełnionym urzędem
Sejm w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uzna za celowe łączne rozpoznanie przez TS kwestii tej odpowiedzialności i odpowiedzialności karnej.
Kary orzekane przez Trybunał Stanu
Kary orzekane za delikt konstytucyjny - czyn: naruszenie konstytucji lub ustawy
utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, w
wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów samorządu terytorialnego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji - szczególnej
odpowiedzialności w organach państwowych i organizacjach społecznych.
Utrata niektórych bądź wszystkich orderów, odznaczeń i tytułów honorowych -
np. doctor honoris causa.
Kary mogą być orzekane na okres od 2 do 10 lat 0 okres kar ściśle związany z
pełnieniem stanowiska
Utrata stanowiska niezależnie od kar, z którym wiąże się odpowiedzialność
Konstytucyjna
Prezydent RP - złożenie z urzędy
poseł, senator - pozbawienie mandatu poselskiego lub senatorskiego
minister - dymisja.
Okoliczności łagodzące - Trybunał Stanu może odstąpić od wymierzenia kary,
stwierdza winę ale kary nie wymierza, 2 przyczyny:
Szczególne okoliczności sprawy - przyznał się do popełnienia czynu, naprawił szkodę, czyn małej wagi
Znikoma społeczna szkodliwość popełnionego czynu.
Odpowiedzialność karna - czyn: przestępstwo. Podlegają najwyżsi urzędnicy
państwowi.
Kary i środki karne przewidziane w Kodeksie Karnym
Obowiązek naprawienia szkody
Tytuł odszkodowania, podanie wyroku do publicznej wiadomości
Zakaz wstępu do ośrodków gier interaktywnych
Zakaz wykonywania zawodów pełnienia kierowniczych stanowisk
Grzywna
Ograniczenie wolności
Pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem
Pozbawienie wolności bez zawieszenia, 25 lat, dożywotnie
ZASADY, REGUŁY RZĄDZENIA SĄDÓW
Zasady ustrojowo - organizacyjne wymiaru sprawiedliwości - wszystkie postępowania
sądowe.
Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - trzy definicje wymiaru sprawiedliwości:
Definicja podmiotowa - wymiar sprawiedliwości jest do działalność sądów
Definicja przedmiotowa - forma i rodzaj tej działalności. Działalność
polegająca na rozstrzyganiu konfliktów wynikających ze stosunków prawnych.
Definicja mieszana (podmiotowo - przedmiotowa) - działalność sądów
polegająca na rozstrzyganiu konfliktów wynikających ze stosunków prawnych - konflikt dotyczy 3 sfer działalności sądów:
- z zakresu prawa karnego (też sprawy o wykroczenia)
- zakres prawa cywilnego
- zakres prawa administracyjnego (sprawy sądowo -
administracyjne)
Konflikt musi występować pomiędzy podmiotami prawa, jednostką a
interesem społecznym, dobrem ogółu (szpiegostwo). Rozstrzygnięcie konfliktu przybiera postać orzeczenia sądowego o charakterze autorytatywnym. Wiążące dla stron konfliktu. Jest wiążące dla innych organów i innych sądów. Ta sama sprawa nie może być ponownie przedmiotem rozpoznania przed innym sądem lub innym organem (inaczej naruszenie. Reguła Ne bis In dem - nie można przeciw tej samej osobie ten sam czyn. Podważenie stabilności. Za ten sam czyn tylko 1 raz).
Przeciążenie sądów, inaczej. Art. 175 ustęp 1 - Wymiar sprawiedliwości w
Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy szczególne. Absolutny monopol sądów w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Nie przewiduje wyjątków, bezwzględnie! Wymiaru sprawiedliwości nie wolno powierzać organom władzy ustawodawczej i wykonawczej.
Zasada prawa do sądu - geneza: 2 akty prawa międzynarodowego:
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. ratyfikowany w 1977 r. W PRL nie stosowano tej zasady prawa do sądu.
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności z 1950 r., 1991 ratyfikowana przez Polskę, skuteczny system przestrzegania praw jednostki. Tk orzekł. Jest elementem demokratycznego państwa prawnego, praworządność, sąd jest niezawisły.
Charakter prawa do sądu - trojaki:
Prawo osobiste jednostki (Prawa i wolności osobiste)
ochrona w sądzie
Środki ochrony praw i wolności jednostki, wnieść ma prawo
sprawę do sądu
Wskazówka interpretacyjna - treść zasady prawa do sądów:
3 elementy art. 45 ustęp 1 Konstytucji- „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, niezawisły i bezstronny sąd”.
Trzy elementy zasady prawa do sądu:
dostęp do sądu obywatela, podmiotu prawa
prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury, zgodnie z wymogiem sprawiedliwości i jawności
prawo do wyroku sądowego - do uzyskania końcowego rozstrzygnięcia (wydanie wyroku przez sąd)
Art. 77 ustęp 2 Konstytucji - „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej do dochodzenia naruszanych wolności i praw” - Wynika adresowany do ustawodawcy zakaz stanowienia przepisów, które uniemożliwiłyby sądowe dochodzenia naruszonych praw.
Prawo do sądów w znaczeniach:
znaczenie formalne - formalna dostępność drogi sądowej w ogóle
znaczenie materialne - możliwość rzeczywistego poszukiwania ochrony sądowej - koszty sądowe.
W procesie karnym - rozstrzyganie kwestii winy lub niewinności, i ustawowo kary. Sprawa - interpretacja szeroka. Wszelkie sytuacje w których konieczność pojawia się rozstrzygnięcia o prawach danego podmiotu, sprawy zakres karny, administracyjno - sądowniczy, cywilny.
Gwarancje prawa do sądu:
gwarancje ustrojowe - sposób funkcjonowania sądu
gwarancje procesowe (proceduralne)
Gwarancje ustrojowe - kryteria jakim powinien odpowiadać sąd rozpoczynający daną sprawę:
sąd właściwy (art. 45 ustęp 1 Konstytucji), przepisy z góry określają do jakiego
sądu należy skierować sprawę:
funkcja porządkująca - uniknięcie chaosu
funkcja zapewniania bezstronności orzekania
sąd niezależny (w tym sensie, że jest niezależny od stron postępowania i od innych
organów państwowych) - niezależność wielokierunkowa.
Stałość zawodu sędziowskiego -sąd powinien być złożony z osób, które nie
mogą być w każdej chwili odwołane przez organ nominujący.
Zakaz tworzenia sądów wyjątkowych - w pełni niezależny tylko sąd stały.
Sąd wyjątkowy zgodnie z Konstytucją może być ustanowiony tylko na czas
wojny.
Sąd bezstronny
Druga grupa gwarancji - gwarancje procesowe (proceduralne):
Są to cechy postępowania sądowego - czym się powinna charakteryzować
procedura.
Rozpoznanie sprawy w sposób jawny (publiczny) - zasada publiczności. Każda
osoba postronna może obserwować przebieg postępowania sądowego. Rola tych osób jest całkowicie bierna. Brak uprawnień.
Warunki bycia w publiczności:
- pełnoletni
- nieuzbrojony
- stan licujący z powagą sądu (strój, trzeźwość itp.)
Zalety publiczności:
- funkcja kontrolna - weryfikacja w jaki sposób wymiar sprawiedliwości sprawuje
swoje zadania. - kontrola społeczna, przejrzystość działań organów władzy
- funkcja informacyjna
- funkcja gwarancyjna - gwarancja, że interesy stron zostaną ochronione,
zabezpieczone.
- funkcja wychowawcza - kontrowersja.
Jawność nie może być realizowana za wszelką cenę.
Postępowanie sądowe musi być sprawiedliwe (rozpoznanie sprawy) - nie w sensie
sprawiedliwości wyroku, a rzetelności,
np. udzielenie informacji co do praw i obowiązków uczestnikom
postępowania (obowiązek pouczenia społecznego).
Zakaz wprowadzania w błąd stron postępowania (np. zapewnienie
obecności tłumacza)
Rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki - dążenie do jak najszybszego
zakończenia postępowania.
Ne sposób absolutny, to znaczy w takim terminie w jakim z obiektywnego
punktu widzenia w sensie optymalnym jest możliwy.
Nie ze szkodą realizacji zasady prawdy
Zgodność z wymogami procesowymi?
Trzy podstawowe formy udziału czynnika społecznego:
Udział czynnika społecznego w składzie organu sądowego.
Ta forma jest najważniejsza. Forma podstawowa. W związku z tym wyróżniamy
przy rodzaje sądów:
Organy sądowe złożone wyłącznie z urzędników - brak czynnika społecznego.
Zalety - najlepsze, fachowe przygotowanie, są najbardziej kompetentni.
Wady - przejaw centralizmu władzy, skłonność do popadania w rutynę - bagatelizacja istotnych detali, koncentracja na faktach ogólnych. Im dłużej sędzia orzeka tym większe przekonanie o swojej nieomylności?
Organy sądowe złożone wyłącznie z czynnika społecznego.
Wady - brak przygotowania zawodowego
Zaleta - doświadczenie życiowe lub znajomość okoliczności związanych z ustaleniami faktycznymi w danej sprawie (np. gdy potrzebne są szczegóły wykonywania danego zawodu), znajomość środowisk (np. subkultury).
Organy sądowe złożone i z urzędników i z czynnika społecznego.
Dwa rodzaje tych organów:
Sąd przysięgłych
Sąd ławniczy
Sąd przysięgłych powstał w USA. Na kontynencie europejskim pojawił się po raz pierwszy we Francji. Współcześnie sąd przysięgłych występuje w systemie anglo- amerykańskim. W wersji klasycznej sąd przysięgłych tworzy
Ława przysięgłych - składa się z 12 osób, które orzekają o winie lub niewinności oskarżonego i wydają werdykt jednomyślnie. Obradują dopóty, dopóki uzyskają jednomyślność. Wylosowani do rozpoznania danej sprawy z listy przysięgłych - nie musi mieć wykształcenia prawniczego. Przysięgli są wyłącznie sędziami faktu.
Prezydium - tworzy sędzia zawodowy, prowadzi rozprawę i jest związany werdyktem przysięgłych. Wymierza karę lub uniewinnia oskarżonego. Sędzia prawa. Należą do niego tylko kwestie prawne. Ewentualność rozstrzygnięć przypadkowych.
Sąd ławniczy polega na tym, że czynnik społeczny tworzą rzecznicy, którzy razem z sędziami zawodowymi zasiadają w składzie orzekającym.
Ławnicy mają równe prawa i obowiązki co sędziowie zawodowi. Są również niezawiśli.
Są i sędziami fakty i sędziami prawa.
Art. 182 Konstytucji - udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa
ustawa.
Taka możliwość ma być zagwarantowana, nie narzuca jej charakteru, formy.
Nie przesądza też czy udział czynnika społecznego ma być regułą czy wyjątkiem - obecnie bardziej stanowi to wyjątek (po nowelizacji 2007).
USP - ustawa o ustroju sądów powszechnych - obywatele uczestniczą w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości poprzez ławników w orzekaniu w sądach pierwszej instancji. Nie orzekają w sądach odwoławczych.
W postępowaniu karnym ławnicy orzekają tylko w sądach okręgowych, jako sądach
pierwszej instancji i tylko dla spraw o zbrodnie.
W postępowaniu cywilnym udział prawników jest przewidziany dla niektórych spraw
z zakresu prawa pracy.
Odszkodowanie za mobbing
Rozwiązanie stosunku pracy (1 sędzia dwóch ławników)
Naruszenie zasad równego traktowania w zatrudnieniu
W niektórych sprawach ławników możemy spotkać orzekających w niektórych
sprawach dotyczących stosunków rodzinnych.
Rozwód
Separacja
Przysposobienia dziecka (adopcja)
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Dlaczego ograniczenie ławników?
Dążenie do uproszczenia postępowania dla sędziów zawodowych, np.
nie musi ławnikowi tłumaczyć sensu danego działania
Ławnicy nieaktywni
Wymogi, które musi spełnić kandydat na ławnika:
- wykształcenie średnie
- dobry stan zdrowia
- obywatelstwo polskie
- 30 < x < 70
Dostęp obywateli do publicznych rozpraw.
Dopuszczenie do postępowania sądowego rzeczników interesu społecznego, np. organizacja sieczna może dać swojego przedstawiciela jeśli jej działania statutowe są związane ze sprawą - działa w interesie społecznym.
15