SKALA OCEN POZIOMU ROZWOJU I PROGRAM TERAPII FUNKCJI PERCEPCYJNO- MOTORYCZNYCH NEWELL C. KEPHARTA

SKALA OCEN PERCEPCJI

Metody terapii stymulującej rozwój psychomotoryczny dziecka, od lat cieszą się uznaniem praktyków zajmujących się rewalidacją dzieci o zaburzonym rozwoju. Wśród twórców tego kierunku terapii znaczące miejsce zajmuje N.C. Kephart, jeden z czołowych przedstawicieli „amerykańskiej szkoły” koncepcji psychomotorycznego rozwoju dziecka i analizy wpływu jaki wywiera zaburzony rozwój percepcyjny i motoryczny na postępy w nauce dzieci.

Według Kepharta wstępnym warunkiem wszelkiego zachowania się są reakcje mięśniowo-ruchowe. Zachowanie rozwija się z aktywności mięśniowej i tak zwane wyższe formy zachowania są od nich zależne. Podczas manipulowania rzeczami i własnym ciałem dziecko udoskonala swój mechanizm percepcyjno-motoryczny i uczy się kojarzyć dane sensoryczne z danymi ruchowymi. Rozbudowuje swój plastyczny, adaptacyjny mechanizm percepcyjno-motoryczny, co pozwoli mu w przyszłości sprostać rozmaitym wymogom sytuacyjnym. Dziecko musi wypróbować wszystkie możliwe reakcje ruchowe do których jest zdolne. W ten sposób możemy określić zakres jego możliwości ruchowych i zorientować się jakie wzorce ruchowe należy usprawnić. Należy zwrócić uwagę w jaki sposób dziecko uzyskuje informacje dotyczące otaczającego świata. Istotne jest, czy dziecko zauważa relacje między postrzeganiem, a położeniem rzeczy postrzeganych. Innym rozwojowym zadaniem dziecka jest wyuczenie zależności między odbieranym bodźcem czuciowym. A wykonywaną reakcją ruchową. Musi obserwować związki, mechanizmy ich współzależności. Podstawowym wzorcem ruchowym, stanowiącym podłoże do kształtowania się wszystkich innych wzorców ruchowych jest postawa ciała. Z poczucia równowagi rozwija się drugi istotny mechanizm neuromięśniowy, czyli lateralizacja. Poprzez doświadczenie ruchu obu stron ciała dziecko dochodzi do rozpoznania prawej i lewej strony ciała oraz przypisuje każdej z nich pewnie, różnicujące je właściwości.

Dziecko, które posiada znajomość stron ciała oraz świadome jest prawej i lewej strony ciała osiągnęło gotowość do rzutowania tych kierunków na zewnątrz. Czynnikiem mającym istotny wpływ na wykształcenie znajomości kierunku jest kontrola wzrokowa dzięki której dziecko może posługiwać się wzrokiem jako narzędziem projekcji dla określenia położenia w przestrzeni obiektów leżących poza zasięgiem ręki. Podczas wykonywania podstawowych wzorców ruchowych dziecko znajduje dla nich odniesienie w punkcie środkowym ciała. W celu uzyskania orientacji w obiektywnych kierunkach ruchu, dziecko musi:

- rozpoznać gdzie przebiega linia środkowa ciała,

- nauczyć się odwracania procesu przenoszenia przez linię środkową ciała, bez przerywania ruchu.

Punktem odniesienia, wokół którego dziecko organizuje i porządkuje wszelkie informacje o stosunkach przestrzennych w świecie zewnętrznym jest schemat jego ciała. Wszystkie czynności motoryczne i percepcyjne dziecka należy traktować jako jedność percepcyjno-motoryczną, która obejmuje: odbiór, integrację, przekazywanie i sprzężenie zwrotne bodźców (impulsów nerwowych). Jeżeli którekolwiek z tych ogniw zostanie zaburzone dochodzi do deprywacji przebiegu percepcyjno-motorycznego uczenia się. Jeżeli trudności dziecka związane są z zaburzoną sprawnością percepcyjno-motoryczną, konieczne jest ustalenie momentu, w którym nastąpiło załamanie. Kryzys jaki dziecko przeżywa na określonym etapie, wpływa na jego rozwój i funkcjonowanie w następnych etapach. Dopiero po określeniu momentu załamania można stosować ćwiczenia, które pomogą dziecku w pokonaniu trudności i pozwolą na optymalną kontynuację rozwoju. Temu celowi służą następujące ćwiczenia:

1. Przejście po równoważni

1. do przodu- zadaniem dziecka jest przejście po belce. Stopy powinny być ustawiane równolegle do podłużnej osi belki. Dozwolone są ruchy rąk.

2. Do tyłu- dziecko powinno przejść po belce tyłem, bez kontrolowania wzrokiem znajdującej się za nim przestrzeni,

3. Bokiem- dziecko ustawione bokiem przesuwa się w prawa stronę, do prawej wiodącej stopy ma dosuwać lewą. Po przejściu belki wraca drugą stroną

UWAGI: obserwacja sposobu wykonania tego zadania pozwala określić zdolność dziecka do zachowania równowagi, rodzaj reakcji w chwili jej utraty oraz elastyczność postawy. Umożliwia także ocenę lateralizacji, wyobraźni i orientacji przestrzennej.

PROPONOWANE ĆWICZENIA: równoważnia, podstawka równoważna, trampolina, akrobacje, orły na śniegu.

2. Skakanie-

1. Skok obunóż do przodu- dziecko ma skoczyć na odległość jednego skoku, rozpoczynając i kończąc zadanie złączonymi stopami

2. Skok na prawej/ lewej nodze do przodu

3. Skoki przemienne na prawej i lewej nodze do przodu- dziecko skacze niewielki dystans raz na przemian używając raz prawej raz lewej stopy

4. Podskoki 1-1- dziecko wykonuje serię skoków raz na prawej nodze, raz na lewej w miejscu

5. Podskoki 2-2- ćwiczenie podobne jak wyżej, dziecko skacze w miejscu według schematu: P2-L2-P2-L2-P2 itd.

6. Podskoki 2-1- dziecko wykonuje podskoki w rytmie: P2-L1-P2-L1-P2 itd.

7. Podskoki 1-2- rytm podskoków to P1- L2-P1-L2

WAGI: ćwiczenia te pozwalają ocenić stopień sprawowania kontroli nad własnym ciałem w sytuacjach wymagających pokonania siły ciężkości,

ĆW. PROPONOWANE: orły na śniegu, trampolina, ćw. rytmiczne, akrobacje

3. Wskazywanie części ciała w oparciu o ustne polecenia

- do dziecka stojącego przed nami kierujemy polecenia: dotknij swoich ramion/ nóg/ bioder itd.

UWAGI: obserwujemy płynność, precyzję i poprawność wykonywanych przez dziecko gestów, zwracamy uwagę na pokazywanie organów parzystych wymagających ruchów symetrycznych

ĆW. PROPONOWANE: orły na śniegu, akrobacje, zabawy stymulujące znajomość schematu ciała

4. Naśladowanie ruchu rąk-

UWAGI: dziecko naśladuje ruchy jednostronne, obustronne i krzyżujące się. Powinny one być wykonywane płynnie i szybko, aby odwracało pokazywane ruchy, akceptujemy jednak ruchy równoległe o ile zachowana jest ich konsekwencja

ĆW. PROPONOWANE: orły na śniegu, naśladowanie ruchów, ćw. Rytmiczne, ćw. Przy tablicy szkolnej.

5. Pokonywanie przeszkód. Przejście nad-, pod- i między przeszkodami.

UWAGI: obserwując sposób wykonania zadania możemy stwierdzić, czy dziecko ma świadomość wielkości przestrzeni, jaką zajmuje jego ciało w różnych pozycjach

ĆW. PROPONOWANE: trampolina, akrobacje, zabawy stymulujące orientację w schemacie ciała

6. Wykonywanie „orłów na śniegu”.

UWAGI: obserwujemy czy podczas ruchu wskazaną kończyną występują współruchy w kończynach pozostających w spoczynku. Oceniamy także płynność i zasięg ruchów.

ĆW. PROPONOWANE: orły na śniegu, równoważnia, naśladowanie ruchów

7. Chodzenie „po kamieniach”.

UWAGI: możemy tu stwierdzić czy dziecko w oparciu o bodziec wzrokowy potrafi określić kierunek wymaganego ruchu nogi i postawienia jej we właściwym miejscu(koordynacja oko- noga)

ĆW. PROPONOWANE: równoważnia, orły na śniegu, chodzenie po kamieniach, ćw. rytmiczne, piłka nożna

8. Rysowanie na tablicy szkolnej.

UWAGI: zwracamy uwagę na wybór ręki, wielkość rysunku i położenie rysunku względem osi środkowej ciała

ĆW. PROPONOWANE:

1. Rysunek zbyt mały- równoważnia, podstawka równoważna. Trampolina, bazgranie na tablicy, malowanie palcami

2. Mała dokładność wykonywanych rysunków- rysowanie i kopiowanie

3. Niewłaściwe położenie- równoważnia, podstawka, ćw. przy tablicy

9. Wodzenie oczami.

UWAGI: zwracamy uwagę na płynność ruchu oczu kontrolujących przesuwający się cel, zasięg, koordynację ruchu obu oczu, ich zbieżność

ĆW. PROPONOWANE: ćw. Kontroli wzrokowej

10. Wzrokowa znajomość kształtów.

UWAGI: obserwujemy przyjęta przez dziecko taktykę rysowania kolejnych figur i analizujemy rysunek dziecka

ĆW. PROPONOWANE: ćw. percepcji kształtów

Uważna obserwacja zadania wykonanego przez dziecko pozwala nauczycielowi poznać poziom rozwoju dziecka i dokonać wstępnej selekcji ćwiczeń stymulujących zaburzone funkcje percepcyjno-motoryczne. W celu stymulowania rozwoju zaburzonych funkcji, Kephart proponuje uwzględnienie w terapii dziecka 4 grup ćwiczeń:

- ćwiczenia sensoryczno-motoryczne,

- ćwiczenia kontroli wzrokowej,

- ćwiczenia przy tablicy szkolnej

- ćwiczenia percepcji kształtów.

Punktem odniesienia dla rozpoczynających się ćwiczeń terapeutycznych jest aktualny poziom rozwoju dziecka. Wskazane jest, aby ćwiczenia terapeutyczne zaczynać nieco poniżej aktualnego poziomu dziecka. Kiedy dziecko opanuje proste ćwiczenia, należy przechodzić do trudniejszych. Ćwiczenia angażujące funkcje bardziej złożone powinny być poprzedzone ćwiczeniami sprawności podstawowych. Ćwiczenia percepcji kształtów powinny być poprzedzone ćwiczeniami sensoryczno-motorycznymi i ćwiczeniami kontroli wzrokowej.

Celem każdego ćwiczenia praktycznego jest nauczenie dziecka pewnych ogólnych sprawności. Wykonanie konkretnego zadania ma znaczenie drugorzędne. Istotne jest wytworzenie umiejętności uogólniania wyuczonych prostych sprawności na czynności bardziej złożone. Sprzyja temu wprowadzanie różnych wariantów tego samego ćwiczenia.

I ĆWICZENIA PRZY TABLICY SZKOLNEJ

Na podstawie dokonanych poprzez skalę ocen percepcji obserwacji przystępujemy do wykonywania z dzieckiem ćwiczeń praktycznych, które będą miały za zadanie wzmocnić słabe punkty w rozwoju percepcyjno- motorycznym dziecka. Metody ćwiczeń dobieramy adekwatnie do konkretnych potrzeb dziecka.

Wyjątkową grupą ćwiczeń praktycznych jest grupa ćwiczeń przy tablicy szkolnej, gdyż ułatwiają one przystąpienie do ćwiczeń zasadniczych. Dają one również dziecku poczucie, że szybko przechodzi do następnych zadań ponieważ ćwiczenia przy tablicy są łatwe, przyjemne i odbywają się przy narzędziu, które dziecko już zna.

Rodzaje ćwiczeń przy tablicy

1. BAZGRANIE

Jest pożyteczną metodą postępowania z dziećmi opóźnionymi w nauce, u których nastąpił powrót do podstawowych wzorców ruchowych w postaci sprowadzania skomplikowanych wzorców do prostych systemów, fragmentaryczności wzorca ruchowego czy zniekształcania zdania itp. Dziecko otrzymuje do dyspozycji tablicę i kredę oraz polecenie bazgrania, rysowania dowolnych linii według własnych upodobań, bez ograniczania swobody w wykonywaniu rysunków. Obserwujemy tu, jakie nawyki ruchowe dziecko przenosi, np. czy opiera przegub dłoni na tablicy, czy wykonuje wszystkie ruchy tylko palcami i dłonią, czy posługuje się kredą jak ołówkiem. Należy więc odsunąć dziecko od tablicy na pewna odległość, aby wyeliminować tego typu zachowania i stworzyć mu okazje do uruchomienia barku, ramienia i przedramienia. Można również zachęcić dziecko do wypełnienia rysunkiem jak największej płaszczyzny tablicy.

W ćwiczeniu tym dążymy do tego, aby ruchy były swobodne, płynne i spokojne, co wyeliminuje napięcie mięśniowe i rozluźni dziecko. Kontynuując tego typu ćwiczenia proponujemy dziecku bazgranie obydwoma rękami jednocześnie i bazgrania symetrycznego- dziecko trzyma kredę w obu dłoniach i wykonuje symetryczne ruchy. Po zakończeniu zadania bazgrania możemy poprosić dziecko, aby odsunęło się od tablicy i przyjrzało pozostawionym śladom. Może również poprowadzić kredą pośladzie, dzięki czemu zaobserwuje sposób, w jaki wykonało dany ruch.

Dzięki bazgraniu dziecko obserwuje własne wzorce ruchowe, uzmysławia sobie , że ślad powstały na tablicy jest symbolem ruchu ręki, co wzbogaca jego informacje abstrakcyjne i wyrabia umiejętność rozpoznania tych symbolicznych obrazów wzrokowych jako utrwalonych wzorców ruchowych, które stają się dla niego serią czynności w czasie.

2. MALOWANIE PALCAMI

Jest metodą zastępczą w sytuacji, gdy u dziecka wystąpi brak motywacji do bazgrania. W ćwiczeniu tym należy odwrócić uwagę dziecka od obrazu, który powstaje a skierować ją na sposób operowania materiałami pomocniczymi. Jednak dalej stawiamy na swobodę i płynność ruchów. Dziecko maluje mocząc palce w farbach w sposób swobodny i dowolny, przy czym może używać obu rąk jednocześnie. Pozwala mu to obserwować różnice między takimi samymi ruchami obu rąk i ruchami przeciwstawnymi obu rąk. Zwracamy uwagę na różnicę w wykonywaniu ruchu obu rąk tj. wielkość, kształt wytworów czy płynność ruchów.

3. ZNAJOMOŚĆ KIERUNKU

Nauczyciel stoi obok dziecka przy tablicy i stawia kropkę w dowolnym miejscu tablicy. Dziecko kładzie kredę na kropce, a nauczyciel stawia kolejną kropkę w innym miejscu tablicy. Dziecko zaś rysuje linię prostą od jednej do drugiej kropki. Nauczyciel kontynuuje ćwiczenie w podany sposób a dziecko łączy linie bez odrywania kredy od tablicy. Ćwiczenie powinno rozpocząć się od krótkich nie przecinających się linii, a w miarę nabieranej przez dziecko wprawy należy stawiać kropki w coraz to większej odległości, tak by powstawały linie krzyżujące się i przyspieszać tempo zabawy.

Celem zadania jest ustabilizowanie i zachowanie znajomości kierunku i jego zmian. Jeśli jednak dziecko ma problemy z określeniem kierunku linii należy mu pomóc stukając kredą w kropkę i mówiąc „traf tutaj”. Może też wystąpić u dziecka problem z przekroczeniem linii środkowej ciała. Wtedy początkowo stawiamy kropki po stronie ręki, którą dziecko rysuje, a później stopniowo wprowadzamy przekraczanie linii środkowej ciała na początku z niewielka odległością, z czasem ją zwiększając.

4. ZABAWA ZEGAROWA

Zajęcie to angażuje obie strony ciała, które muszą orientować się niezależnie od siebie i wykonywać jednocześnie ruch kierunkowy. Podczas tego ćwiczenia dziecko może opanować kontrolę nad wzajemnym oddziaływaniem na siebie obu przeciwstawnych części swojego ciała pod kątem wspólnego bądź odrębnego celu.

Na tablicy umieszczamy 8 ponumerowanych punktów rozłożonych równomiernie na obwodzie koła o średnicy ok. 45 cm, którego środkiem jest kwadrat oznaczony cyfrą „0”. Jest on celem wszystkich ruchów kończących się w centrum koła. Punkty zaś rozmieszczamy tak, że cyfry 1 i 5 wyznaczają oś pionową, 7 i 3 oś poziomą, a 6 i 2 oraz 8 i 4 linie ukośne, jak na rysunku:

1

8 2

7 3

6 4

5

Poleceniem jest, aby dziecko umieściło prawą rękę na jednym, a lewą na drugim numerze. Następnie prosimy je o przeniesienie lewej ręki na wybrany przez nas numer, a prawej na inny wskazany punkt. Ćwiczenie polega na przenoszeniu obu rąk jednocześnie i osiąganiu nimi zamierzonych celów w tym samym czasie. Jeśli jednak dziecko ma trudności w wykonaniu określonego ruchu, to informujemy go o popełnionych błędach i prosimy o ich skorygowanie. Dla tego ćwiczenia istnieje szereg kombinacji ruchów tj.:

a)ruch przeciwstawny

- dośrodkowy

- odśrodkowy

Lewa ręka Prawa ręka

Pkt wyjścia- pkt docelowy

7- 0 3- 0

8- 0 4- 0

1- 0 5- 0

5- 0 1- 0

6- 0 2- 0

LR PR

0- 7 0- 3

0-1 0-5

0-5 0-1

0-8 0-4

0-6 0-2

b) ruch równoległy

LR PR

7-0 0-3

0-7 3-0

1-0 0-5

0-1 5-0

5-0 0-5

0-5 1-0

8-0 0-4

0-8 4-0

6-0 0-2

0-6 2-0

c) ruch wzdłuż linii przecinających się

- dośrodkowy

LR PR

7-0 1-0

7-0 5-0

1-0 3-0

5-0 3-0

8-0 1-0

8-0 3-0

8-0 5-0

6-0 1-0

6-0 3-0

6-0 5-0

8-0 2-0

6-0 4-0

7-0 2-0

7-0 4-0

1-0 2-0

1-0 4-0

5-0 2-0

5-0 4-0

- odśrodkowy

LR PR

0-7 0-1

0-7 0-5

0-1 0-3

0-5 0-3

0-8 0-1

0-8 0-3

0-8 0-5

0-6 0-1

0-6 0-3

0-6 0-5

0-8 0-2

0-6 0-4

0-7 0-2

0-7 0-4

0-1 0-2

0-1 0-4

0-5 0-2

0-5 0-4

d) ruch krzyżowy wzdłuż linii przecinających się

-od lewej do prawej

LR PR

7-0 0-1

7-0 0-5

7-0 0-2

7-0 0-4

- od prawej do lewej

LR PR

1. 0-7 1-0

0-7 5-0

0-7 2-0

0-7 4-0

6-0 0-4 0-8 3-0

6-0 0-3 0-8 5-0

6-0 0-1 0-8 1-0

6-0 0-5 0-8 2-0

8-0 0-1 0-6 3-0

8-0 0-2 0-6 1-0

8-0 0-3 0-6 4-0

8-0 0-5 0-6 5-0

W przypadku dzieci głęboko upośledzonych zamiast cyfr na obwodzie koła umieszczamy np. zwierzęta, a w miejsce „0” przyklejamy np. domek. Zadaniem dziecka będzie wtedy odwiedzanie poszczególnych zwierzątek i powrót do domu. Inną propozycją może być np. umieszczenie zdjęć kolegów na obwodzie koła . dziecko w ręce trzyma np. kolorowe samochodziki w prawej ręce czerwony a w lewej żółty i i prosimy dziecko, aby „czerwonym samochodem pojechało do Maciusia a żółtym do Gosi”. Później prosimy dziecko, żeby wróciło od kolegów do domu. Dziecko powinno przenosić obie dłonie jednocześnie i osiągać wyznaczone cele w tym samym czasie

5. ORIENTACJA

W ćwiczeniu tym prosimy dziecko, aby stanęło przed tablicą trzymając w obu rękach kredę i wykonywało w powietrzu ruchy koliste obydwoma rękami jednocześnie. Następnie poproś, żeby przyłożyło kredę do tablicy i rysowało okręgi oburącz na tablicy. Po narysowaniu jednej pary kół, dziecko rysuje kolejne tak, by następna para znajdowała się nad poprzednią. Obserwujemy ruchy dziecka i kierunek rysowania i ćwiczymy tak, by rysować koła we wszystkich kierunkach, tzn. lewą ręką zgodnie z ruchem wskazówek zegara a prawą przeciwnie; lewą ręką w stronę przeciwna do ruchu wskazówek zegara a prawą w kierunku zgodnym, rysowanie obydwoma rękami w tym samym kierunku zgodnym i przeciwnym do wskazówek zegara.

W trakcie wykonywania rysunku możemy nagle poprosić je o zmianę kierunku ruchu, by pokazać dziecku, że koło powstanie bez względu na kierunek, w jakim było rysowane. Uwagę dziecka zwracamy więc na ślad na tablicy, prosząc o kreślenie poprawnych, okrągłych i płynnych kół. Jeśli jednak rysunek lub wzorzec ruchowy jest niepoprawny, to prosimy dziecko skorygowanie kształtu albo poprawienie możliwie szybko ruchu. Możemy też mu pomóc prowadząc jego rękę lub polecić wodzić śladem linii konturu narysowanych kół.

W ćwiczeniu tym niewskazane są długie okresy ćwiczeń, skuteczniejsze są krótkie okresy z częstymi zmianami kierunku rysowania, pod warunkiem, że wcześniejsza para kół była wykonana poprawnie. Umożliwia to bowiem przystosowanie procesu percepcyjno- motorycznego w wyniku zmiany kierunku i reorientacji procesu ruchu.

6. LENIWA ÓSEMKA

Rysujemy na tablicy ósemkę w poziomej pozycji w przybliżeniu na 60 cm długą i 25cm wysoką. W ramach ćwiczeń prosimy dziecko, aby:

- prowadziło ręką po figurze nie odrywając kredy od tablicy prawą oraz lewą ręką w różnych kierunkach

- rysowało po śladzie ósemki w różnych kierunkach zmieniając położenie linii środkowej ciała względem rysunku:

a) ósemka po prawej stronie linii środkowej ciała

b) ósemka po lewej stronie linii środkowej ciała

c) linia środkowa ciała pokrywa się z centralnym punktem ósemki

dzięki temu zadaniu dziecko obserwuje związki zachodzące pomiędzy różnymi czynnościami motorycznymi i uzyskane w ramach tej samej figury wyniki percepcyjne, a także różnice i podobieństwa między ruchami po jednej lub drugiej stronie ciała, zapoznajemy dziecko z lateralizacją ciała i przystosowujemy do nowego kierunku, użycia innej ręki bądź przyjęcia innej pozycji ciała.

7. RYSOWANIE I K0PIOWANIE

W ramach tych ćwiczeń przewidziano rysowanie i kopiowanie figur tj. okrąg, krzyż, kwadrat, prostokąt, trójkąt, romb czy innych trudnych do opanowania. Dzięki temu wymagamy od dziecka kontroli wzrokowej nad wzorcem motorycznym, a czynność ruchowa jest podporządkowana czynności percepcyjnej, gdyż dziecko musi stale przechowywać w pamięci informacje wzrokową i wykorzystać ją do wykonania rysunku. Z tych zajęciach rysunkowych i kopiowaniu ręka zostaje poddana stałej kontroli oka.

A) KOŁO

Gesell i inni autorzy wykazali, że pierwszą figurą, która może być odtworzona przez małe dziecko jest koło. Koło jest najprostszym kształtem od strony czynnościowej ponieważ wymaga stałego kierunku i stałego ruchu wykonania. Do wykonania koła konieczne jest tylko, aby dziecko prowadziło ruch w stałym kierunku biegnącym wzdłuż krzywej i utrzymywało ten ruch aż do zamknięcia linii.

Pierwszym zadaniem jest nauczenie dziecka samego ruchu kolistego. W tym celu nauczyciel może stanąć przed dzieckiem i zakreślić w powietrzu kolisty ruch ręką i ramieniem. Jeżeli dziecko wykonuje to zadanie z trudem prowadzimy jego ruch, pozwalając dotknąć palcem palca nauczyciela. Wiele dzieci będzie miało tak duże trudności, ze nie będzie można usunąć ich tą prosta metodą. Dzieci te będą potrzebowały dodatkowych bodźców dotykowych i kinestetycznych. Pomocą tutaj są szablony, wzory wycięte z tektury bądź podobnego materiału. Szablon potrzebny do tego ćwiczenia to arkusz tektury z wyciętą częścią środkową. Dziecko wkłada palec w wycięty otwór i wodzi nim dookoła krawędzi formy. Dzięki temu zadaniu otrzymuje bodźce dotykowe oraz ustępuje napięcie mięśni powstałe w wyniku powstania niewłaściwego ruchu. Jeżeli dziecko napotyka szczególną trudność nauczyciel może zalecić mu mocniejszy nacisk palca na szablon jednocześnie zachęcając by obserwowało swój palec podczas przesuwania go po obwodzie koła. Następnie dziecko otrzymuje kredę którą kładzie wewnątrz szablonu. Nauczyciel poleca mu prowadzić kredę dookoła okręgu szablonu, w taki sam sposób w jaki prowadziło swój palec. Po wykonaniu koła odejmuje się szablon od tablicy aby dziecko mogło zobaczyć co narysowało. W tym momencie wprowadzamy bodźce wzrokowe, które później czynimy dominującymi w kontroli dziecka, nad jego czynnościami wykonawczymi. Istotne jest aby nauczyciel już na tym wczesnym etapie zwracał uwagę dziecka na zjawisko wizualne.

WODZENIE PO ŚLADZIE

Wodzenie po śladzie uzyskujemy wtedy gdy dziecko wodzi kredą po konturach figury, której rysowania chcemy je nauczyć. Jednak by do tego doszło musimy wprowadzić etapy pośrednie, które pomogą mu przejść z kontroli dotykowej i kinestetycznej na kontrole wzrokową.

1. Pierwszy etap pośredni - czynności wizualno-dotykowo-kinestetyczne.

Na tym etapie do informacji dotykowych i kinetycznych dodamy informacje wizualną. W tym celu rysujemy na tablicy koło które może być otoczone szablonem a dziecku zalecamy położenie kredy wewnątrz figury i poprowadzenie jej po widocznym kole. Przy wykonywaniu tej czynności głównie zwracamy uwagę dziecka na informacje wzrokowe i zachęcamy do wykorzystania ich jako przewodnika. Dlatego też koło wykonane przy nauczyciela powinno być linią o szerokości od 2,5 do 4,0 cm kredą w kolorze czerwonym. Stosując szeroką linie uzyskujemy następujące korzyści.

1. Powiększamy siłę bodźca wzrokowego, powiększając jego wielkość.

2. Zwiększamy potrzebę precyzji w ruchach dziecka.

2. Etap pośredni - to czynności wzrokowo-dotykowe.

Ponieważ dążymy do tego, aby dziecko mogło wykonać zadanie z kołem w oparciu jedynie
o informację wzrokową musimy usunąć dodatkowy bodziec dotykowy i kinestetyczny. Na tym etapie usunięty zostanie bodziec kinestetyczny czynimy to rezygnując ze szablony. Prosimy dziecko
o prowadzenie palca po kole które wcześniej narysowaliśmy . W czasie wykonywania całego zadania stale zwracamy jego uwagę na bodźce wzrokowe, prosząc je żeby obserwowało to co robi i trzymało się linii koła.

3. Etap - czynności wzrokowe i w minimalnym stopniu dotykowe. Maksymalnie zmniejszamy bodziec dotykowy i dalej intensywnie wzmacniamy bodziec wzrokowy. Prosimy dziecko o prowadzenie kredy po konturze naszego koła. Linia narysowana przez dziecko jest dodatkiem do informacji wzrokowych reprezentowanych przez koło na tablicy. Zachęcamy dziecko do obserwowania tej linii podczas jej rysowania i do porównania jej z naszą. Gdy dziecko wykonuje zadanie przyglądamy się jego ruchom czy są płynne i swobodne. Nie pozwalamy aby zwalniało i usztywniało ruchy. Niektóre dzieci poruszają ręką wolno i krótkimi skokami, kontrolując każdy skok po jego wykonaniu. Odradzamy dziecku takie próby w czynnościach wodzenia ponieważ nie dają one w następstwie tych umiejętności, które chcemy uzyskać.

4. Czynności wzrokowe.

Na tym etapie prosimy dziecko o wykonanie zadania jedynie pod kontrolą wzroku. Czynimy to prosząc aby zakreśliło ono koło w powietrzu. Przy zakreślaniu koła polecamy dziecku wysunąć palec w kierunku koła na tablicy ale nie dotykać jej. Następnie prosimy je o kreślenie koła w powietrzu wzdłuż konturu koła narysowanego na tablicy. Nauczyciel powinien przyglądać się uważnie, czy dziecko trzyma się linii koła chodź nawet jego palec nie dotyka rysunku.

Ograniczenie bodźców wzrokowych.

Tutaj usuwamy sztuczne, silne bodźce wzrokowe, których używaliśmy do tej pory. Pierwszym krokiem jest usunięcie bodźca koloru oraz zmniejszenie szerokości linii od 3,5 do 2,5 cm później od 2 do 1,5 cm itd. aż do momentu kiedy narysujemy kredą koło, którego obwód wykonany jest linią o normalnej szerokości.

KOPIOWANIE

W zadaniu wodzenia bodziec wzrokowy występował stale w każdej fazie wykonania. Na etapie kopiowania prosimy dziecko o przerysowanie koła, rysunek stanowiący informacje wzrokową znajduje się w jednym miejscu tablicy, a wykonywany rysunek w innym. Dlatego też dziecko musi wprowadzić pamięciowe wyobrażenia informacji wzrokowej jako bezpośrednie przewodniki do wykonania swego zadania. Trudność spowodowana tym pamięciowym wymogiem pojawia się często w zakłopotaniu dziecka przy zamykaniu obwodu koła. Koniec ruchu kolistego nie spotyka się z jego początkiem. W konsekwencji tego stanu rysunek nie jest zamknięty i występuje bądź to nakładanie się linii, bądź też przerwa w obwodzie pomiędzy punktem wyjścia i punktem końcowym. Możemy dziecku pomóc w zamknięciu obwodu koła przez zwrócenie specjalnej uwagi na początkowy i końcowy punkt. Nauczyciel rysuje na tablicy dużą, wyraźną literę X i prosi dziecko, aby zaczęło kreślenie obwodu od tej litery i zakończyło przy niej. Ten silny bodziec pomaga mu zachować w pamięci punkt w którym zaczęło rysunek i punkt w którym musi zakończyć linie koła.

REPRODUKCJA

Kiedy dziecko potrafi przerysować figurę, z kolei uczymy je odtwarzania jej z pamięci. Powiemy do dziecka „narysuj mi koło” a więc prosimy o odtworzenie koła jedynie w oparciu o instrukcję słowną, chcemy aby dziecko swoje wykonanie oparło o obraz pamięciowy. Reprodukcja koła przedstawia najwyższy typ zadania, gdzie cała kontrola czynności stała się korową i umysłową.

ODMIANA

Przechodząc przez kolejne etapy ćwiczeń przy tablicy z określonym kołem, istnieje możliwość, że nauczymy dziecko jak odtworzyć określone koło ale nie nauczymy go uogólnionego pojęcia koła. Dlatego też w naszych zajęciach zastosujemy koła różniące się we wszystkich aspektach, z którymi chcemy zapoznać dziecko.

1. Wielkość - dziecko musi dowiedzieć się, że cechą charakterystyczną koła jest jego kształt. Dlatego będziemy zmieniać wielkość kół, które dajemy mu jako przykłady. Stosujmy koła małe, czasem duże innym razem koła średniej wielkości, zmiany te jednak muszą być utrzymane w granicach rozsądku (Nie zastosujemy koła tak dużego żeby dziecko nie było w stanie objąć zasięgiem swych ramion wszystkich jego części)

2. Szybkość - dążymy do tego aby dziecko zdawało sobie sprawę że, czynnikiem ważnym jest stałość rytmu, a nie sam rytm. Dlatego też powinniśmy zmieniać szybkość w naszych zajęciach równolegle ze zmianą wielkości figury. Prosimy więc dziecko aby rysowało koła szybko lub innym razem czyniło to wolno.

3. Figury pełne i konturowe - dziecko musi dowiedzieć się w jaki sposób widzieć kształt jako figurę na tle. W przypadku formy konturowej powierzchnia zamknięta konturem jest obiektywnie podobna do powierzchni leżącej na zewnątrz konturu. Jeżeli percepcja kształtów jest właściwa dziecko wyodrębni to podobieństwo i powierzchni znajdująca się wewnątrz konturu wyda mu się odmienna od tej, która leży po jego stronie zewnętrznej. Jednak wielu dzieciom związek figura - tło nie kojarzy się w sposób spontaniczny. Celem naszym jest usprawnienie tych dzieci, w tej dziedzinie. Najlepiej można to osiągnąć, poprzez poproszenie dziecka o wypełnienie zamkniętej konturem figury. Kiedy kształt zostanie pokryty kolorem, powierzchnia wewnętrzna odróżnia się od powierzchni zewnętrznej, ponieważ odmienna jest jej jasność i kolor. Takie dodatkowe bodźce pomagają dziecku w poznaniu i zrozumieniu związku pomiędzy figurą i tłem.

4. Kierunek - naszym zadaniem jest aby dziecko wiedziało że koło jest takie samo niezależnie od tego, czy rysuje je w kierunku ruchu wskazówek zegara, czy też w kierunku odwrotnym. Dlatego też w naszych ćwiczeniach zmieniamy kierunek, w którym dziecko rysuje.

5. Ręka - chcemy by dziecko wiedziało że ruch kolisty wykonany prawą ręką daje taki sam efekt jak ruch kolisty wykonany lewą ręką. Dlatego czasami prosimy dziecko o rysowanie bądź wodzenie ręką prawą a czasami ręką lewą.

6. Inne części ciała - chcemy by dziecko rozumiało, że ruch kolisty pozostanie kolistym niezależnie od części ciała, którą został wykonany. Tak więc, obok poleceń wykonania kół rękami, polecamy narysować koło palcami nogi lub ołówkiem trzymanym w zębach.

SKŁADNIK SŁOWNY

W czasie wszystkich naszych zajęć rysowania i kopiowania upewniamy się czy dziecko wiąże symbol słowny z zadaniem, które wykonuje. Dlatego często pytamy dziecko co zamierza rysować, co narysowało, jak nazywa się figura, którą wykonało. W ten sposób utrzymujemy symbol słowny w stałym powiązaniu z czynnościami dziecka.

INNE FIGURY

Tablica 2 opracowana przez Gesella przedstawia kolejność występowania figur jaką zaobserwował on w swym badaniu. Pomagając dziecku w rozwinięciu zdolności rysowania i kopiowania trzymamy się kolejności figur odpowiadającej kolejności w jakiej pojawiają się w rozwoju dziecka. Omówiliśmy już koło więc następną figurą jest krzyż.

TABLICA 2 Wiek pojawienia się zdolności kopiowania prostych figur geometrycznych w kolejności rozwojowej (cyt. wg. Gesella 1940)
WIEK	ZDOLNOŚĆ KOPIOWANIA
36 miesięcy	Koło
48 miesięcy	Krzyż
48 miesięcy	Kwadrat
60 miesięcy	Trójkąt
66 miesięcy	Kilka drukowanych liter
72 miesiące	Romb

B) KRZYŻ

Krzyż wymaga zastosowania trzech zasad:

1. Zbudowania linii pionowej

2. Zbudowania linii poziomej

3. Przepołowienia tych linii

LINIA PIONOWA

Gesell umieszcza wykonanie linii pionowej na poziomie 2,3 roku życia a wykonanie linii poziomej około 3,4 roku życia. Polecamy dziecku odtworzyć najpierw pionową część krzyża. Jeśli ma trudności pomagamy mu w jej zbudowaniu. W pierwszym kroku prosimy dziecko aby poruszyło rękę w górę i w dół w kierunku pionowym. Jeżeli ma kłopoty możemy poprowadzić jego rękę bądź poprosić aby końcem swego palca dotykało naszego palca. Jego pierwsze zadania z linią na tablicy mogą być wykonane za pomocą szablonów. Kiedy dziecko potrafi wykonać linię prostą za pomocą szablonu otrzymuje linijkę lub zwykły krawężnik. Następnie rezygnujemy z linijki i prosimy dziecko o wykonanie linii prostej samodzielnie. Dalszą pomocą w tym ostatnim etapie może być szeroka, gruba, kolorowa linia po której dziecko wodzi kredą.

Wykonania linii poziomej uczymy w taki sam sposób jak linii pionowej.

UNIKANIE LINII UKOŚNYCH

Krzyż zastosowany w tym ćwiczeniu ma ramiona pionowe i poziome tak samo jak znak plus. Nie przekręcaj krzyża w taki sposób by jego ramiona były ukośne i przypominały literę X. Punkt przecięcia się dwóch linii jest taki, że każda podzielona jest na połowę. W ten sposób wszystkie cztery ramiona krzyża mają tę samą długość.

WYRABIANIE POJĘCIA DŁUGOŚCI

Wiele dzieci które potrafią poprawnie narysować linie poziome i pionowe napotyka trudność w zorientowaniu obu tych linii w odpowiednim stosunku wzajemnym. I tak linia pozioma może być umieszczona za wysoko lub za nisko na osi pionowej, albo jest zbyt długa bądź to po lewej a częściej po prawej stronie. Odchylenia te wskazują na to że dziecko ma trudności z podziałem linii na dwie równe części. Problemy te obejmują następujące pojęcia: „dłuższy”, „krótszy” i „równy”.

Długi bądź krótki - zaczynamy od pojęcia długi jako przeciwieństwa krótki. Rysujemy na tablicy dwie linie poziome jedną dłuższą od drugiej. Dajemy dziecku informację kinestetyczną prosząc aby zmierzyło linie swymi rekami. A wie prosimy go o położenie lewej reki na lewym końcu długiej linii a prawej ręki na prawym końcu. Następnie polecamy dziecku przeniesienie rąk na krótką linie i wykonanie takiej samej czynności. Kierujemy uwagę dziecka na różnice pomiędzy pozycją jego rąk - kiedy ręce są bliżej siebie linia jest krótsza a kiedy są bardziej oddalone, linie jest dłuższa. Możemy zwiększyć jego dotykową świadomość długości prosząc, aby wodziło rekami po narysowanych przez nas liniach. W takiej czynności informacja dotykowa związana jest z czynnikiem czasu. Przy dłuższej linii uzyskuje ono informację dotykową w dłuższym okresie czasu, podczas gdy przy linii krótszej otrzymuje taką sama informacje w krótszym okresie czasu. Uchwycenie tej różnicy może być ułatwione przez dodanie do bodźców dotykowych i kinestetycznych bodźca słuchowego. Tak więc możemy liczyć lub skandować monotonnie podczas kiedy dziecko wodzi rękami wzdłuż linii. Na koniec prosimy dziecko o spojrzenie na obie linie i o poinformowanie nas która jest krótsza. Tu również prezentujemy dziecku szereg różnych par linii rozpoczynając od takich w których różnica długości jest wyraźna i przechodząc do takich, w których różnica jest mniejsza

Równy - kiedy dziecko przyswoiło sobie pojęcie dłuższy i krótszy może przejść do pojęcia równy. Pojęcie równości utrwalamy tymi samymi metodami które zastosowaliśmy wcześniej oraz wprowadzamy nowe zadania takie jak:

- prosimy o narysowanie linii której długość jest identyczna z tą jaką narysował na tablicy nauczyciel.

- polecamy dziecku podzielenie linii na dwie części w taki sposób że lewa część będzie równa prawej.

C) KWADRAT

- zawiera nowy element z którym uprzednio dziecko nie miało do czynienia, a mianowicie kąty. Wykonanie kąta wymaga dwóch dodatkowych rodzajów czynności: Pierwsza z nich polega na zatrzymaniu ruchu w określonym punkcie, a druga na zmianie kierunku ruch.

PROBLEM ZATRZYMANIA SIĘ

Możemy pomóc dziecku w rozwiązaniu tego problemu przez zwiększenie ilości dostępnych dla niego informacji. Zwiększamy informacje wzrokową przez zastosowanie grubej, kolorowej linii jako punktu zatrzymania się. Po prawej stronie tablicy nauczyciel rysuje grubą linie o szerokość od ok.3,5 do 5 cm. Polecamy dziecku oprzeć kredę o tablicę ok. 45 cm w lewo od naszej linii. Następnie prosimy dziecko o narysowanie linii zatrzymując się przed grubą linią zanim ją przetnie. Jeśli nadal ma trudności kładziemy linijkę bądź prosty krawężnik wzdłuż prawej strony szerokiej linii jako orientacyjny punkt zatrzymania się. Dziecko rysuje swoją linie do chwili kiedy opór linijki nie pozwoli mu iść dalej. Staramy się aby zatrzymało się przed dotknięciem linijki, już na szerokiej linii. W miarę jak dziecko nabiera wprawy usuwa się linijkę i zwęża szerokość grubej linii.

PROBLEM ZMIANY KIERUNKU

Jeśli dziecko potrafi zatrzymać się w odpowiedniej odległości kierujemy jego uwagę na problem zmiany kierunku ruchu na narożniku. Rysujemy szeroką, grubą i kolorową linie po prawej stronie tablicy. Polecamy dziecku oprzeć kredę o tablicę ok. 45 cm w lewo od naszej linii. Następnie polecamy mu rysować do tej linii i skierować się w dół w nowym kierunku trzymając się stale właściwej trasy. Jeżeli ma trudności używamy linijki, dziecko rysuje do linijki a następnie wzdłuż tej przeszkody. Jeśli dalej nie może sobie poradzić stosujemy dwie linijki po obu stronach szerokiej, grubej linii. Dziecko rysuje w kierunku linii i idzie dalej w dół pomiędzy dwoma linijkami.

WZMACNINIE PERCEPCJI KSZTAŁTÓW

Tutaj musimy zwrócić uwagę dziecka na obecność elementów w figurze kwadratu, ułatwiając mu wyodrębnienie ich ze złożonej całości a następnie złożenie tych elementów w figurę konstruktywną. Pomagając dziecku zwrócimy uwagę na kąty. Można to uczynić za pomocą szablonu bądź kwadratu wyciętego z drzewa lub tektury. Chcemy by dziecko wyczuło dotykiem kontury figury dzięki czemu uświadomi sobie że istnieją cztery elementy znajdujące się w pewnym wzajemny związku ze sobą. Możemy również dodać informację słuchową, prosząc dziecko aby liczyło kąty bądź też dając sygnał słuchowy w momencie, kiedy zbliży się do narożnika. Na zakończenie polecamy dziecku narysować kwadrat, zachęcając je do wykonania figury jedną ciągłą linią, jednocześnie zwracając uwagę na porządek w jakim pojawiają się elementy.

D) PROSTOKĄT

-stwarza dziecku nowy problem polegający na dysproporcji pomiędzy wielkością różnych boków. Dziecko musi dowiedzieć się, że przeciwległe boki prostokąta są równoległe i że dwie z tych równoległych linii są dłuższe od dwóch pozostałych oraz wiedzieć że różnice pomiędzy długością boków są proporcjonalne.

WPAJANIE POJĘCIA RÓWNOLEGŁY

Tu również możemy mu pomóc wzmacniając środki zmierzające do poznania zjawiska równoległości. W pierwszym kroku prosimy dziecko o jednoczesne wodzenie palcami po obu równoległych bokach prostokąta. Prawa ręka powinna biec wzdłuż jednego a lewa wzdłuż drugiego boku. Zwracamy uwagę dziecka na fakt że w czasie całej czynności wodzenia jego ręce pozostają w tej samej odległości od siebie. Następnie rysujemy na tablicy kąt i prosimy o jednoczesne wodzenie wzdłuż obu jego boków zwracając uwagę że w przypadku kąta jego ręce bądź to zbliżają się bądź oddalają od siebie.

PROBLEM PROPORCJI

W przypadku prostokąta występuje jeszcze jeden problem. Nie tylko różne są długości boków tej figury ale różnice te są proporcjonalne. Nie wystarczy stwierdzenie że jeden z boków jest długi a drugi krótki. Długość dwóch boków musi być proporcjonalna. Nieznajomość tej proporcji powoduje rysowanie przez dziecko nadmiernie wydłużonych prostokątów których długi bok jest nieproporcjonalnie dłuższy od krótkiego. Możemy pomóc dziecku w poznaniu problemu proporcji ucząc je wykorzystywania dodatkowych środków stosowanych przy ocenie różnic w długości jak np. metoda mierzenia. Prosimy je więc o zamknięcie swymi rękami krótszego boku prostokąta i bez zmiany pozycji obu rąk o przeniesienie tej odległości na długi bok figury. Jeśli długość prostokąta jest dwa razy większa od jego wysokości dziecko może stwierdzić że odkłada swe ręce dwukrotnie wzdłuż długiego boku . Następnie dziecko może samo przekonać się że wodzenie wzdłuż długiego boku prostokąta zabiera mu dwukrotnie więcej czasu niż wodzenie wzdłuż boku krótkiego.

Ponieważ celem naszym jest wyrobienie u dziecka ogólnego pojęcia prostokąta będziemy zmieniali wielkość i proporcje figur oraz pomożemy mu w utrwaleniu związku pomiędzy figurą i jej tłem polecając pokrycie figury kolorem lub narysowanie jej konturu.

FIGURY O LINIACH UKOŚNYCH

Nie prezentujemy dziecku figur zawierających linie ukośne dopóki nie nauczy się odtwarzania figur o liniach poziomych i pionowych. Ponieważ naszym problemem w tych figurach jest kierunek ukośny musimy dać dziecku specjalną pomoc dla prawidłowego wykonania tego ruch. Jak w poprzednich zajęciach korzystamy ze szablonów, grubej i kolorowej linii oraz metody wodzenia.

E) TRÓJKĄT

Skoro dziecko przyswoiło sobie sam ruch ukośny możemy zapoznać je z trójkątem. Najpierw należy zapoznawać je z trójkątem którego podstawa znajduje się na dole w pozycji poziomej a wierzchołek u góry. Pomoc w poznawaniu figury trójkątnej będzie polegała na zastosowaniu tych samych kroków które przedstawiono w opisie dotyczącym kwadratu. Przede wszystkim zaopatrujemy dziecko w szablony i szeroką grubą linię dając maksimum bodźców.

F) ROMB

Dla małego dziecka najtrudniejszą ze znanych figur geometrycznych jest romb. Etapy w uczeniu rysowania rombu są takie same jak przy kwadracie. Zaczynamy z maksymalną ilością bodźców stosując szablony szeroką, grubą i kolorową linię. W miarę postępów dziecka stopniowo ograniczamy te bodźce usuwając najpierw szablon, a następnie zmniejszamy siłę bodźca wzrokowego. W końcu prosimy dziecko o przerysowanie figury a następnie o narysowanie jej z pamięci.

G) FIGURY ZŁOŻONE - LITERY I SŁOWA

Po opanowaniu omówionych wyżej figur dziecko posiada znajomość wszystkich podstawowych wzorców niezbędnych do odtworzenia figur bardziej złożonych takich jak litery i słowa.

LITERY

Wśród takich złożonych figur znajduje się 26 określonych figur, znanych jako litery naszego alfabetu. Jeśli w przypadku niektórych bardziej złożonych kształtów liter dziecko ma nadal trudności możemy mu pomóc metodami podobnymi do zastosowanych przy opanowywaniu prostszych figur geometrycznych. Można więc zastosować szablony i metodę wodzenia.

WYRAZY

Podobnie jak litery, wyrazy również reprezentują figury złożone. Dlatego też na tym etapie dziecko może nauczyć się odtwarzać i poznawać proste wyrazy i zwroty. Podobnie jak przy prostych figurach geometrycznych dziecko powinno zależnie od swych możliwości obwodzić wyraz za pomocą szablonu bądź bez niego, następnie powinno przerysowywać wyrazy i wreszcie odtwarzać je. Skoro nauczyło się odtwarzać wyraz, umie rozpoznać go na papierze lub tablicy. Podczas wykonywania ćwiczeń zachęcamy dziecko do wymawiania wyrazu oraz do stałego kojarzenia wzorca słownego z czynnością motoryczną rysowania i przerysowywania.

Z TABLICY NA PAPIER

Wszystkie opisane czynności były wykonywane na tablicy. Tablica różni się od papieru pod dwoma zasadniczymi względami: usytuowana jest pionowo i wymiary jej są znacznie większe. Aby pomóc dziecku przejść z tablicy na papier możemy wykorzystać tablicę którą można przechylić. Prosimy dziecko o wykonanie zadania na tablicy w pozycji pionowej, następnie przechylamy ją o 10 stopni w kierunku poziomym i prosimy znowu o wykonanie zadania, dalej przechylamy ją o 20 stopni itd. aż do osiągnięcia pozycji poziomej. Ułatwiamy również dziecku stopniowe przechodzenie do zmian wielkości rysunku. Najpierw nauczyciel może zastosować duże arkusze papieru pakowego, następnie przechodzi na papier do pisania. Papier ten ma linie które w przybliżeniu mają odstępy dwukrotnie większe od normalnej liniatury. Prosi dziecko o umieszczenie liter w tych szerokich liniach, kiedy jest ono wstanie odtworzyć znaki w tych zasadniczych rozmiarach zaopatrujemy je w zwykły papier do pisania.

II ĆWICZENIA SENSORYCZNO-MOTORYCZNE

1. RÓWNOWAŻNIA

Najprostszą wersją ćwiczenia jest przejście wzdłuż ułożonej na podłodze „papierowej ścieżki”. Stopniowo zmniejszamy szerokość „ścieżki” a w razie potrzeby służymy dziecku pomocą, podając rękę. Następnie, podobnie jak w części diagnostycznej , wprowadzamy przejście przez położoną na podłodze belkę. W miarę nabywania przez dziecko wprawy możemy zmniejszyć szerokość belki oraz sukcesywnie powiększać wysokość jej zawieszenia nad podłogą (stosuję się najczęściej ławeczki gimnastyczne = szwedzkie).

Ćwiczenia obejmują przechodzenie przez belkę (równoważnię)

- od przodu,

- do tyłu ,

- bokiem.

Po opanowaniu tych trzech podstawowych ćwiczeń wprowadzamy pewne modyfikacje , które mogą uatrakcyjnić a także utrudnić wykonywane zadanie. Możemy dziecku zaproponować:

• Obrót, podczas przechodzenia o dowolny kąt (90⁰,180⁰,270⁰,360⁰) i kontynuowanie zadania,

• Przejście przez równoważnie, trzymając w dłoniach plastikowe kubki z nałożonymi piłeczkami,

• Przejście przez równoważnię niosąc na głowie przygotowany pakunek.

2. PODSTAWKA RÓWNOWAŻNA

Podstawka jest to kwadratowa deska o wymiarach 40 x 40 cm . Pod spodem znajduje się podpórka ,czyli klocek o długości 40cm i odpowiednio dobranej do możliwości dziecka, wysokości i szerokości . Kephart proponuje wymiary : 7,5 x 7,5 cm , 10 x 10cm, 12,5 x 12,5 cm . Podpórki mogą być wymienne lub przymocowane na stałe. Dziecko stojąc na podstawce ma zachować równowagę . Zależnie od kierunku ułożenia podpórki balansując ciałem , utrzymuje równowagę w dwóch kierunkach : prawa - lewa , przód - tył .

Gdy dziecko opanuje technikę zachowania równowagi na podstawce - jako dodatkowe ćwiczenie możemy zaproponować :

- zabawy z piłką ,

- rzucanie do celu ,

- naśladowanie ruchów , wskazanie części ciała itp.

3. TRAMPOLINA (BATUT)

Najprostszym ćwiczeniem na trampolinie jest utrzymanie pozycji pionowej. Początkowo można stosować małe trampoliny, które pozwalają na bezpośrednią asekurację dziecka.

Stopniowo wprowadzamy:

- podskoki obunóż,

- podskoki na jednej nodze ,

- podskoki przemienne (na prawej i na lewej nodze) , w stałym rytmie np. P2-L2 lub P1-L1

-podskoki przemienne w zmiennym rytmie np. P1 - L2 lub P3 - L2

- podskoki z obrotem ,

- podskok i upadek do pozycji siedzącej,

-podskoki i upadek na kolana itp.

4. „ORŁY NA ŚNIEGU”

Ćwiczenie to jest odmianą popularnej zabawy dziecięcej , o tej samej nazwie . Omówione w skali ocen ćwiczenie , tym razem stanowi jedno z istotnych ogniw treningu. Kolejno wprowadzamy ćwiczenia usprawniające ruchy : obustronne, jednostronne i skrzyżowane (naprzemiennie). Kończyny , które mają być uruchomione wskazujemy i określamy je słownie . W przypadku trudności z wykonaniem zadania wskazaną kończynę dotykamy ręką. W miarę osiągania przez dziecko sukcesów , stopniowo eliminujemy ilość bodźców wzmacniających podawaną informacją. Jeżeli zaobserwujemy występowanie współruchów w kończynach pozostających w spoczynku , wówczas interweniujemy , przytrzymując kończynę w miejscu. „Orły na śniegu” można również wykonywać leżąc na brzuchu. Nieco inna jest wówczas technika wykonywania ćwiczeń . Pod brzuch dziecka podkładamy niewielką poduszkę a poruszanie kończyny ćwiczący unosi minimalnie nad powierzchnię podłogi.

5. AKROBACJE I ZABAWY

Pewne rodzaje akrobacji i zabaw znanych z praktyki pedagogicznej można wykorzystać w celu rozwijania schematu własnego ciała, lateralizacji i doskonalenia kontroli ruchowej.

1. KACZY CHÓD- Dziecko opiera się na kolanach , robi niski skłon i w tej pozycji idzie do przodu . Ręce może założyć też do tyłu a złożone dłonie imitują ogonek kaczki

b) SKOK KRÓLIKA- Dziecko opiera dłonie na podłodze, nogi ugina w kolanach i skacząc dostawia stopy. Następnie dłonie przesuwa do przodu a skacząc dostawia stopy .

3. CHÓD KRABA- Dziecko przykuca i odchylając się w tył, dłonie opiera płasko na podłodze (nie siada ). W ten sposób porusza się utrzymując w jednej linii, równoległej do podłogi głowę, szyję i tułów.

4. CHÓD GĄSIENICY- Dziecko wykonuje skłon i nie zginając nóg w kolanach, dłonie opiera na podłodze . Stopy pozostają nieruchomo a ręce , dłoń za dłonią, posuwają się do przodu. Osiągając maksymalne wychylenie dłonie zatrzymują się a stopy ruszają do przodu, stopa za stopą . W ten sposób dziecko wraca do pozycji wyjściowej. Kontynuuje ćwiczenie.

6. WYSTUKIWANIE RYTMU

Do ćwiczeń niezbędny jest podwójny zestaw bębenków, dla ucznia i nauczyciela. Początkowo dziecko obserwuje ruchy rąk nauczyciela wystukującego prosty rytm i stara się go naśladować . Po opanowaniu równoległego wystukiwania prostego rytmu należy przystąpić do ćwiczeń zasadniczych , które obejmują rytmy jednostronne i obustronne .

1. Rytmy jednostronne

- wystukiwanie stałego rytmu w szybkim lub wolnym tempie,

- wystukiwanie rytmu złożonego

Rytmy jednostronne obejmują :

- wystukiwanie rytmu ręką (PR lub LR)

- wystukiwanie rytmu nogą (PN lub LN)

- wystukiwanie rytmu ręką i nogą (PR i PN lub LR i LN )

b) Rytmy obustronne

Dziecko wystukuje rytmy jednocześnie prawą i lewą nogą lub prawą i lewą ręką. Rytmy obustronne obejmują :

-wystukiwanie rytmu regularnego (P -L- P -L) lub (P- P- L - L - P- P)

-wystukiwanie rytmu nieregularnego (P - P - L - P - P - L - P - P )

III ĆWICZENIE KONTROLI WZROKOWEJ

WODZENIE OCZAMI

ETAP 1

Pomoc w ćwiczeniu - ołówek

Nauczyciel przesuwa przed oczami dziecka ołówek w kierunku poziomym , pionowym ukośnym i obrotowym . Jeżeli chodzi o poprawność wykonania zadania należy je wykonać kilkakrotnie. W ćwiczeniu wodzenia oczami jest rzeczą ważną aby dziecko starało się uzyskiwać coraz lepsze wyniki .Jeśli śledzi ono niezmiennie to istnieje niebezpieczeństwo że zapamiętuje błędy. Jeśli dziecko nie wykazuje widocznej poprawy w kilku próbach ( 4 i 8 ) należy przerwać ćwiczenie i przejść do etapu 2.

ETAP 2

Pomoc w ćwiczeniu - mała latarka elektryczna. Cel świetlny przesuwa się podobnie jak ołówek .Celem tego etapie u jest zwiększenie intensywności bodźca wzrokowego .Podobnie jak w etapie pierwszym gdy nie widzimy postępu przechodzimy do etapu 3 .

ETAP 3

Dziecko ma na zadanie wskazanie celu i prowadzenie go za nim palcem stosuje się tutaj latarkę. Łączy się tutaj bodziec kinestetyczny z bodźcem wzrokowym .

Jeżeli dalej dziecko nie wykazuje żadnej poprawy przechodzimy do etapu 4

ETAP 4

Dziecko ma położyć palec na świecącej latarce i wodzić za nim .Następuje tutaj zwiększenie bodźców kinestetycznych przy równoczesnym utrzymaniu bodźców kinestetyczno-wzrokowych. Jak poprzednio obserwuje się uważnie zadanie i jeżeli nie stwierdza się wyrażanej poprawy następuje etap 5

Etap 5

Celem śledzenia jest piłka : duża plażowa lub do kosza . W miarę treningu zmniejsza się piłkę. Osoba dorosła opiera obie ręce o jedną stronę piłki a dziecko z przeciwnej strony . Następnie osoba dorosła zaczyna przesuwać piłkę w głównych kierunkach prowadząc ręce dziecka . Zachęca się dziecko do obserwowania piłki i śledzenia jej wzrokiem w czasie ruchu.

Zwiększa się bodziec kinestetyczny i dotykowy . Równocześnie w tym przypadku jeśli nie dostrzega się poprawy ćwiczenie zostaje przerwane .

Po tym etapie jeżeli dziecko nie wykazuje poprawy zostaje skierowane do okulisty

( prawdopodobnie jest to problem neurologiczny , fizjologiczny bądź anatomiczny )

Jeżeli osiągnie wynik zadawalający należy przechodzić do następnego etapu aż do wodzenia ołówka .

PIŁKA MARSDENA

Gumową piłkę , wielkości piłki tenisowej ( początkowo może być większa ) , przymocowuje się na sznurku do sufitu , gałęzi względnie zawiesza się na odpowiednim wysięgu . Dziecko staje w odległości wyciągniętego ramienia od zwisającej piłki . Piłka porusza się ruchem wahadłowym

Dziecko kontrolując wzrokiem ruch piłki ma dotknąć ją palcem wykonuje jeden gest .

Inne ćwiczenia z piłką Marsdena :

- dotykanie piłki na sygnał

- dotykanie piłki w określonym miejscu ( kolorowe plamy )

- kontrolowanie ruchu piłki pozostając w pozycji leżącej .

ZAJĘCIA POŁĄCZONE Z ZABAWĄ

Zalecane są wszelkie gry i zabawy wymagające poruszania się za ruchomym przedmiotem . Do takich ćwiczeń można zaliczyć : koszykówkę , piłkę nożną . grę w dwa ognie . tenis stołowy itp. . Celowe jest także poruszanie trzymanym w ręku dziecka pojazdem-zabawką . po namalowanych na większej płaszczyźnie labiryntach dróg .

IV ĆWICZENIE PERCEPCJI KSZTAŁTÓW

ŁAMIGŁÓWKI

Pomocą dla dziecka mającego trudności z rozwinięciem percepcji form konstrukcyjnych mogą być łamigłówki bądź składanki , wycinanki .

Należy dopierać takie np. łamigłówki które zawierają proste obrazy nieskomplikowane formy .

Należy unikać układanek ze skomplikowanymi figurami które nakładają się jedna na drugą nie odróżniając się w dostatecznym stopniu.

Obserwuj uważnie dziecko w czasie jego zajęć jeśli usiłuje ono dopasować kawałek jednej figury do innej lub zwraca uwagę na jeden element należy wstrzymać zajęcia .

Dziecku można dodatkowo pomóc, jeśli pozwoli mu się samodzielnie podzielić formę zanim przystąpi do jej składania .Tak więc równie prostą ale bardzo skuteczną składankę można skonstruować , prosząc dziecko o wybór obrazka z ilustrowanego magazynu.

Skoro wybrało swój obrazek , narysuj na nim grubą linię oddzielające kawałki które mają być przecięte .Następnie daj dziecku nożyczki i poleć mu pociąć obrazek na kawałki kierując się narysowanymi liniami .

Prowadź linie dzielące płaszczyznę w taki sposób , aby obejmowały one całe figury bądź te ich części które w sposób oczywisty mają związek z pozostałą figurą , takie jak głowa ręka bądź noga człowieka. W ten sposób zachowujemy raczej dominującą figurę aniżeli szczegóły wyciętego kawałka . Kiedy dziecko skończyło proces wycinania otrzymuje polecenie ponownego złożenia w całość obrazka .

W takich składankach poszczególne detale obrazka zostają nieodwracalnie rozdzielone przez pocięcie papieru. Tak więc np. ręka postaci na rysunku może się na linii cięcia które wykonało dziecko . I zamiast przykładać całą rękę do korpusu ciała może do dopasowywać jeden kawałek ręki do przedłużenia na drugim wycinku papieru . W tym przypadku zwraca się ono więcej uwagi na elementy figury niż na cała formę

DESKA Z KOŁECZKAMI

Niezbędna do zajęć deseczka o wymiarach 30x30 cm z wywierconymi w równych odległościach otworami . Zaproponowana przez Kepharta średnica otworów wynosi 3 mm , odległość 12 mm.

W przypadku dzieci mniej sprawnych wskazane jest wykonanie otworów o większej średnicy i w większych odległościach . Wysokość kołków które będą umieszczane w otworach zależy również od sprawności dziecka . Podczas prowadzenie zajęc indywidualnych niezbędne są dwie deski : dla dziecka oraz dla nauczyciela.

Etap 1

Dziecko układa z kołeczków figurę , której wzór na wglądu ( ułożony na desce nauczyciela )

Etap 2

Dziecko układa z kołeczków figurę której wzór zademonstrowano mu tylko na chwilę

( układanie pamięci )

Figury proponowane do układania można podzielić na 3 grupy : PROSTE. PRZYLEGAJĄCE I PRZENIKAJĄCE SIĘ

UKŁADANIE FIGUR Z PATYCZKÓW

Ćwiczenia te kształcą wzrokową znajomość kształtu. Za pomocą patyczków układamy z dzieckiem różne figury geometryczne pojedyncze, przylegające do siebie lub zbudowane z kilku róznycg figur, ćwiczenie przebiega etapowo:

Etap I - to zademonstrowanie ułożonej przez nauczyciela figury. Proponujemy dziecku tu, aby palcem obwiodło jej kontury, podczas tej czynności zwracamy uwagę na jej charakterystyczne cechy.

Etap II- dziecko układa z patyczków figurę, której wzór ustawiamy pionowo. W razie niepowodzenia ponownie kładziemy wzór poziomo a dziecko ponawia próbę ułożenia. Czynność te powtarzamy aż do momentu , kiedy dziecko ułoży wzór pozycji pionowej,

Etap III- demonstrujemy dziecku wzór, który następnie chowamy. Dziecko ma ułożyć figurę z pamięci.

Etap IV- demonstrujemy dziecku wzór i polecamy ułożyć z pamięci dwukrotnie większą figurę, popełnione błędy pomagamy skorygować

5

0

---