1. Region - umownie wydzielony obszar, względnie jednorodny, odróżniający się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów. Do tych cech zaliczamy: położenie geograficzne, odrębność językową, religijną, etniczną zamieszkującej region społeczności.
Region kulturowy - obszar o wspólnych cechach kulturowych
Region etnograficzny - obszar wyróżniający się charakterystycznymi cechami, na którym zamieszkuje konkretna grupa społeczna
2. Dziedzictwo kulturowe - treści przekazywane z pokolenia na pokolenie; istotna jest refleksja nad tymi treściami(co z nich wykorzystujemy jako treści ważne, co pomijamy jako nieistotne)
3. Folklor - „wiedza ludu”, ogół cech wspólnych danej społeczności, określający jej charakter, obyczaje, tradycje, kulturę, w tym obrzędowość i sztukę. Termin ten utworzył William Thoms w roku 1846. Folklor pozwala na budowanie wartości charakterystycznych dla danej społeczności, grupy. Opisywaniem folkloru zajmuje się etnografia.
Folkloryzm - folklor zrekonstruowany, pokazywany np. przez zespoły folklorystyczne, pokazuje jedynie wybrane elementy życia kulturalnego, społecznego. Przykładem są skanseny. Folkloryzm cechuje: pozorna autentyczność i skończoność(określony czas trwania). Folkloryzm to również wybieranie elementów pochodzących z folkloru ludowego i cytowanie ich w oderwanym od pierwotnych znaczeń kontekście.
4. Regionalizm - pojęcie pojawiło się w XX wieku, we Francji. Rodzaj patriotyzmu lokalnego. Działanie, które ma na celu spopularyzowanie regionu, prezentacja treści kultury, mobilizacja społeczna. Dążenie do ożywienia życia kulturalnego i naukowego poszczególnych regionów przy zachowaniu ich odrębności kulturowych. Przejawia się w trzech aspektach: ruch społeczny, ideologia, ruch polityczny. Jest to swojego rodzaju walka z kulturą masową, dokonywana przy pomocy zachowania pewnych treści kultury i odtwarzania tradycji. W makroskali przyjmuję formę działania konkretnych organizacji, których zadaniem jest promowanie i zachowanie kultury danego regionu(organizacje/towarzystw a regionalistyczne). Np. „Deklaracja Związku Podhalan”; „Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie”. W mikroskali są to działania małych grup lub nawet pojedynczych osób(przekaz pokoleniowy), jak np. manifestacje, promowanie ubioru lub innych treści kulturowych, aktywizacja społeczności lokalnej lub nawet odpowiednio prowadzona polityka regionalna. Ogólnie, są to działania mające na celu zainteresowanie osób z zewnątrz, danym regionem.
5. Skansen - „park etnograficzny”, muzeum etnograficzne pod gołym niebem, którego celem jest zaprezentowanie kultury ludowej danego regionu. Jest to projekt architektoniczny odtwarzający układ wsi i okolicy, do którego przenosi się typowe przykłady architektury ludowej z danego obszaru, a wraz z budynkami ich wyposażenie, sprzęty, narzędzia, wystrój, ubrania ludowe i inne elementy folkloru. Nazwy tej obecnie używa się także dla zebranych pod gołym niebem zabytkowych obiektów technicznych. Nazwa tego typu muzeów wywodzi się od szwedzkiej nazwy własnej Skansen, użytej dla otwartej w 1891 przez Artura Hazeliusa, ekspozycji 150 przykładów architektury drewnianej z terenu całego kraju. Pierwszym skansenem w Polsce są Wdzydze Kiszewskie, założone przez państwa Izydora i Teodorę Gulgowskich, w roku 1906, na obszarze Kaszubszczyzny. Dla społeczności lokalnej skansen może być doskonałym instrumentem do rozwijania miejscowego regionalizmu, zaś dla samego regionu świetną promocją i reklamą.
6. Agroturystyka - forma wypoczynku w warunkach zbliżonych do wiejskich. Może być połączona z pracą u osoby zapewniającej nocleg. Traktowana jako alternatywne do rolnictwa źródło dochodu mieszkańców wsi. Ta forma masowej turystyki obejmuje różnego rodzaju usługi, począwszy od zakwaterowania, poprzez częściowe lub całodniowe posiłki, wędkarstwo i jazdę konną, po uczestnictwo w pracach gospodarskich. Polega na wykorzystaniu piękna krajobrazu wiejskiego i uatrakcyjnianiu gościom pobytu udziałem w codziennych zajęciach w gospodarstwie, w tradycyjnym rzemiośle artystycznym (np. haftowanie, szydełkowanie), w obrzędach ludowych oraz w przygotowywaniu potraw regionalnych, połączonym z wypiekiem chleba, wyrobem serów lub wędlin.
Przebywanie w gospodarstwie agroturystycznym to bliskie obcowanie z miejscową kulturą i zwyczajami/obyczajami, przez całą dobę. Umożliwia to dobre poznanie owej kultury, poprzez uczestnictwo we wszystkich jej aspektach i wcielanie się na pewien czas w jej przedstawiciela, a tym samym dokładne wdrażanie się w nią. Zasadniczą przewagą agroturystyki nad skansenem jest to, że możemy zasmakować miejscowej kultury w wymiarze praktycznym i rzeczywistym, nie tylko w teorii i „na wystawie”.
7. MAZOWSZE
Mieszkańcy to Mazowszanie, Mazurzy, Księżacy Łowieccy oraz Kurpie Puszczy Białej i Kurpie Puszczy Zielonej.
Pogranicza(nie granice, bo się przenikają!):
- od południa(z Małopolską) - Pas Sieradzko - Kielecko - Radomski
- od wschodu(z Podlasiem)
- od północy(z Mazurami) - podobne pod względem kultury, dzięki temu mniej kontrowersyjna jest linia przebiegu pogranicza
- od zachodu(z Wielkopolską?)
(nie ręczę za poprawność tego tekstu)Nazwa Mazowsze pochodzi od „mazać”(„maź” , „mazidło”), słowa używanego do określenia ludzi umazanych, ale także miejsca z błotem, mazią. Błoto występuje głównie w pradolinie Wisły i puszczy Kurpiowskiej.
Pierwszy zapis o Mazowszu znalazł się w Latopisie Ruskim(ruski odpowiednik kronik i annałów), czyli w średniowiecznej księdze dziejopisarskiej.
W książce pod tytułem „Trzaski, Everta i Michalskiego Encyklopedia Staropolska” z roku 1939, Mazowsze zostało opisane jako region, w którym występują konflikty między dzielnicami, a jego mieszkańcy(Mazowszanie/Mazurzy )to głównie szlachta zaściankowa, gołota oraz chłopi. Zaś Władysław Kopaliński, w swym „Słowniku mitów i tradycji kultury”(1987), opisuje zróżnicowanie kulturowe regionu oraz mazurzenie, czyli śmieszną gwarę mieszkańców Mazowsza. Mazowszan(drobnomieszczaństwo) opisuje natomiast jako cwaniaków, ludzi porywczych i zagorzałych katolików.
Pierwszy opis Mazowsza znalazł się w dziele " Topographia sive Mazoviae descriptio”(pisane w języku łacińskim), autorstwa Jędrzeja Święcickiego, z roku 1634.
Mazowsze jest obszarem zróżnicowanym pod względem: geograficznym, własności, osadnictwa oraz gospodarowania.
Regiony etnograficzne Mazowsza wydzielone w XIX wieku przez Oskara Kolberga(rozpatrywał je w granicach dzielnicy historycznej z XVI - XVIII wieku) to: Mazowsze Polne, Mazowsze Leśne, Mazowsze Stare oraz Mazowsze Pruskie.
W podziale współczesnym, regiony etnograficzne Mazowsza to:
- Rowickie
- Rawskie
- Kurpie Puszczy Białej
- Kurpie Puszczy Zielonej
- Płockie
- Kołbielskie
- Gąbińskie
Strój - obszar „pasiaka”, dominujący typ tkaniny, paski również w zdobieniu domów
Sztuka - Mazowsze słynie z wycinanek, np: gwiazdy, leluje, kodry. Tematyka wycinanek leśna i rolnicza.
Architektura Mazowsza
Domy wiejskie - wielobiegowe, szerokofrontowe, symetryczne, dość duże
Osady leśne - zwarte, wąskofrontowe, materiał: drewno
Domy drobnoszlacheckie - szerokofrontowe, zawierające elementy architektoniczne, które świadczyły o szlacheckości mieszkańców, np. ganek na kolumienkach, charakterystyczny dach, materiał: drewno
Ściany - wykonywane z drewna, metodą „na zrąb”, ewentualnie szalowane, zwieńczane „na obłap”, „na rybi ogon”, „na nakładkę”
Typy dachów: brogowy, czterospadowy, dwuspadowy, dwuspadowy z daszkiem, dwuspadowy naczółkowy, tamowy „polski”, dymnikowy, półszczytowy(przyczółkowy)
8. ŁOWICZ
Księstwo Łowickie zajmowało lewobrzeżną część Mazowsza, dolinę Bzury, która umożliwiła tutejszej ludności rozwinięcie transportu rzecznego. Ważnymi miejscowościami w historii Łowickiego są m.in.: Łowicz, Kompina, Bednary, Pszczonów, Lipce i Domaniewice.
Pierwsza wzmianka nt. grodu w Łowiczu pochodzi z XI w. i poświadcza dawność tego księstwa. W 1136 r. Księstwo zostało sklasyfikowane jako dobro biskupie, następnie fakt ten potwierdzono (1216 r.). W 1350 r. Kazimierz Wielki nadał Łowiczowi (jako stolicy Księstwa) prawa miejskie. Między XI a XII w. powiększał się potencjał ekonomiczny Łowickiego, m.in. dzięki zniesieniu pańszczyzny. W 1796 r. obszar ten włączono do zaboru pruskiego. W XIX w. byłe Księstwo rozwijało się gospodarczo i kulturowo (powstanie haftu krzyżykowego). Po I w.ś. region administracyjny, jakim bylo Łowickie, zmienił sie tylko w region etnograficzny.
Księżacy są grupą bardzo odmienną od pozostałych grup etnograficznych, czego przyczyną są zapewne losy regionu (Mazowsza). Księstwo zawsze należało do biskupów, nie znajdowało się we włościach królewskich czy magnackich. Zaowocowało to zupełnie innym systemem administrowania w XII-XVIII w. oraz wpłynęło na wysoki poziom życia jego mieszkańców i poczucie pewnej stabilności. Region zamieszkiwało też stosunkowo niewile szlachty, dotknęło go mniej epidemii (mniejsza śmiertelność).
Księżacy stworzyli również charaktrystyczną architekturę i zabudowę wsi. Budowali długie, szerokofrontowe i symetryczne domu, któe malowali na niebiesko. Ten kolor jest w ogóle ich ulubionym kolorem - miał być kojarzony z boskością (wpływy carskie) i w - wymiarze praktycznym - odstraszać szkodniki drewna. Gospodarstwa zamykano za pomocą tzw. okołów, a domu były przedzielone na 2 częsci tak, bo mogły mieszakć w nich 2 pokolenia (o rany!). Charakterystyczne dla Łowiczan jest to, że nie zdobili ścian domów (!). O zamożności mieszkańców wsi świadczyło występowanie komina i pieca w domach o budowie wspomnianej przez Kolege Mikołaja w innym wątku (3-biegowe, 2-traktowe). Wewnątrz zagrodu znajdowao się "boisko", przeznaczone do wykonywania prac gospodarskich. Wewnątrz domostwa, w "izbie czarnej", znajdował sie strop podtrzymywany przez belki, natomiast w izbie paradnej - niebieskie ściany, bogato zdobione, co podkreślało odrębność grupy. Na belkach stropowych wieszano wycinanki, które miały przyciągać szczęsie i odstraszać złe duchy.
W stroju Księżaków dominowała czerwień (początkowo matowa, od XIX w. soczysta) oraz motyw róży. Mężatki nosiły stroje dłuższe, w któych czerwień już dominowała. Na przełomie XIX i XX w. stroje skrócono i wprowadzono więcej kolorów zimnych (zielony, niebieski). Mieszkańcy regionu rozróżniali określenia "strój" i "ubiór". Pierwsze dotyczyło ubrania odświętnego, drugie - codziennego.
Księżacy rozwinęli także sztukę ludową. W XIX w. sobie wycinali nożyczkami do strzyżenia owczich z papieru glamsowanego (jak tego dużo jest :/) i wywieszali w czasie świąt na belkach, ścianach, obrazach i pustych przestrzeniach. Często tworzyli wycinanko-naklejanki w formie tasiemki, gwiazdy czy kodry (scenki obrzędowe, rolnicze, motywy kwiatowe), a także pająki (cokolwiek to jest). Popularną formą sztuki była dla Łowiczan taakże rzeźba (patrz: Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich oraz rzeźby ruchome w Sromowie).
Współcześnie w regionie łowickim stroje ludowe nosi się tylko podczas świąt oraz noszą je tancerze z zespołów ludowych (Boczki, Chełmońskie, Łowicz itd.). Szyje się je na zamówienie w Łowiczu (jeśłi ktoś ma, może przywdziać). Kilka razy do roku mieszkańcy regionu organizują widowiska, m.in. wesele Boryny, wesele lipieckie (to nie to samo?), Pierzawkę, Gałązki Jaśminu, bajki muzyczne.
9. Kurpie i Kurpie Puszczy Zielonej
Region, w którym żyli kurpiowie (Kurpiowszczyzna) leżał głównie w dorzeczach Narwii i jej doływów (od wschodu Pisa, od południa Narew i od zachodu Orzyc, od północy teren graniczył z Prusami). W XVIw nazwy terenów odnosiły się do starostw, w których znajdowały się tereny leśne [np Puszcza Zagajnicka, Skwańska, Płodowicka]. Nazwa 'Puszcza Zielona' pojawiła się dopiero w XIXw. Uogólniając, do Kurpiowszczyzny zaliczamy m.in tereny takie jak Puszcza Zielona (dominacja lasów iglastych), Biała czy Czerwony Bor k. Zambrowa.
Do najważniejszych miejscowości zaliczymy z pewnością Nowogród, Muszyniec, Łyse, Kadzidło, Brodowe Łaki czy tez dobrze znaną Ostrołękę. Puszcza Zielona od czasów średniowiecza należała do książąt mazowieckich i nie można było nazwaćj jej obszarem zagospodarowanym. (pustka osadnicza). Pierwsze osady pojawiły się w XVIw, by ły to dworki łowieckie oraz wsie służebne. Warto wspomnieć, iż tereny te zaopatrywały okolice w materiały takie jak drewno [zupełnie niespodziewanie], smołę, miód [bartnictwo było nieźle rozwinięte], wosk czy rudę żelaza.
Faktyczny proces zasiedlania rozpoczął się w XVIIw, ludzie napływali z bardzo różnych źródeł - byli to chłopi z okolicznych wsi królewskich, ludność z Mazur i Warmii, zubożała szlachta mazowiecka czy zbiegli chłopi z dóbr prywatnych, jednak z czasem udało im się stworzyć zwartą wspólnotę.
Inną nazwą mieszkańca Kurpiowszczyzny, obok 'kurpia' , jest "puszczak" - oznaczający syna i pana Puszczy. 'Kurp' natomiast to określenie dość pejoratywne i oznacza tani i praktyczny typ obuwia (kurpień). Jak nie trudno się domyślić, endoetnonim [czyli nazwę własna plemienia, której używali jego członkowie, endo - wewnątrz] to oczywiście puszczak, pan puszczy, natomiast, egzoetnonimem (czyli jak nazywali plemię ludzie z zewnątrz) jest kurp, z czego płynie wniosek, że kurpiowie musieli być albo a) głupi jak buty, b) nosili często ten typ obuwia, c) puszczaki, tak jak i szefc, bez butów, chodzą.
Z historii warto wymienić takie rzeczy jak:
XIVw ustalenie granic między Mazowszem a prusami co zapewniło stabilność
1630 - Zygmunt III pozwala wykorzystywać ludziom lasy na własne potrzeby
1650 - 1774 - na terenach kurpiowszczyzny działają jezuici (osada Myszyniec)
Dziś w kulturze obecny jest też "etos walecznego kurpia", który choć śmiesznie brzmi, budzi spory szacunek, zwłaszcza jak się popatrzy na liste bojów w jakich brali udział miejscowi, począwszy od początku XVIIIw, przez powstania 1831 i 1863,obronę Narwii po rozbrojenie wycofujących się wojsk bolszewickich w 1922.
Do ulubionych zajęć puszczaków zaliczami bartnictwo [pasjami], myślistwo, wydobycie rudy żelaza, produkcja smoły, węgla drzewnego i potasu oraz w niewielkim stopniu uprawa ziemi (od lat 30 XIXw)
Kurpiem Zielonym jest dziś np. Apolonia Nowak, która udziela się kulturalnie. sztuka KZ:
wycinanki (leluja, monstrancja, gwiazda), palmy (min. wys. 4 m - im wyżej tym lepeeij), wota (jakiś święty podarekna ołtarz z wosku w kształcie człowieka/zwierzęcia), pieczywo obrzędowe (nowe latka, byśki), bursztyniarstwo (pan Bziukiewicz) oraz tkactwo (sywany, buronki z lnu) w paski (pasiaki - ooo!)
Tak jest...Kurpie Białe zostały skolonizowane w XVIII w..przesiedlili 18 wsi z Puszczy Zielonej
imprezy folk:
Ogólnopolskie Dni Kultury Kurpiowskiej - czerwiec, Nowogród
Niedziela Kadzidłońska - wrzesień
Miodobranie Kurpiowskie w Zawodziu
Architektura Kurpiów Zielonych?:
1. Materiały: ściany-drewno
2. dom dwuspadowy - pokrywany słomą
3. dom szerokofrontowy
- Charakter ścian - ozdoba wiatrownic, śpargi drewniane, często rzeźbione motywy zoomorficzne.
- Drzwi frontowe wykonywane starannie wzór ułozony z desek
- Częstym motywem były figury geometryczne, słońce
- Wnętrze: sień, izba, alkierz, komora(spiżarnia, potem kuchnia)
Strój:
1. Strój struka i panny
a. Panna na głowie czółko z aksamitu, taśmy zdobiące (czerwone, zielone) pęk kwiatu z boku. Dominuje biel.
b. Mężatka chusta na głowie. Dominuje ciemniejszy.
Sztuka (wyrób):
1. wycinanki
2. psalmy wielkanocne
3. wota
4. pieczywo obrzędowe
5. bursztyniarstwo
6. tkactwo
Wsie kurpiów [zielonych ale pewnie też i białych?] to tradycyjne ulicówki, do XV w zadrzewiane, zwarte (jedna droga wjazdowa i rozchodzące się ulice w trzy strony). Charakterystyczne było to, iż domy stały szczytami do drogi. Współcześnie istnieje wiele dróg w przestrzeni wsi, drzewa są wycięta, domy murowane ale wciąż zdarzają się tzw 'perełki architektoniczne' jak np zagroda kurpiowska w Kadzidle czy skansen w Nowogrodzie.
Skoro już jesteśmy przy architekturze to - domy szerokofrontowe (rzadko wąskofontowe, rózne - i symetryczne i nie, na pewno większe od łowickich, wyższe niż szersze), budowane były z drewna, dachyb najczęściej dwuspadowe, pokryte słomą, ściany nie były malowane, czasem, w nawiązaniu do architektury drobnoszlacheckiej, można było zauważyc ganek.
Charakterystyczna dla kurpiów jest snycerka architektoniczna, a w szczególności ozdoba wiatrownic - śparogi. Drewniane, często rzeźbione w motywy 'zoomorficzne', między nimi zdarzał się krzyżyk. Śparogi występują też na Podlasiu i Kaszubach. Do innych ozdób zaliczymy "korony" (listwy nadokienne, motywy syreny) oraz zdobione okiennice, malowane na niebiesko. Drzwi frontowe posiadały wzory ułożone z deseczek, często można było zobaczyć też rózne figury geometryczne lub słońce.
W srodku domu można wyróżnic sień, izbę [ze świętym kątem oraz licznymi ozdobami), alkierz oraz komorę pełniącą funkcję spiżarni, a potem kuchni, taki symbol nowoczesności).
Jesli chodzi o strój kurpiowski [w tym miejscu mowa o zielonych, za chwile rzuce coś o białych], to panny nosiły "czółka" na głowie, bogato zdobione, motywy kwieciste. Przeważały kolory jasne, biel. Mężatki natomiast ubierały chustki na głowę i ubierały się w ciemniejszych tonacjach. Jeśli mówimy o paskach to dziś spotykamy raczej tkaniny jednokolorowe, dominujacja czerwonego. Panny noszą białe fartuchy [strój paradny, sceniczny, natomiast mężatki fartuchy mają w tym samym kolorze co spódnicę. W modzie jest również gorset nazywany wystkiem. Co do panów to byli to albo strzelcy albo rolnicy. Ci pierwsi ubierali się na jasno i na głowie nosili 'grzybek', cokolwiek to jest. Rolnicy ubierali się w szare surduty i rogatywki.
Kurpie Białe
Puszcza Biała to inaczej Biskupizna, lub Puszcza Nadbużańska, Wyszkowska, leży w widłach Narwii i Bugu, główne miasta to Wyszków, Pułtusk czy ostrów Mazowiecki. Obszar ten był od XI w. własnością biskupów, którzy w XVw. zaczęli lokować tu wsie na prawie niemieckim. Na początku XVIIIw wojny szwedzkie oraz zaraza morowa spowodowały pustke osadniczą. W latach 1730-1790 nastąpiła kolonizacja Puszczy Białej, sprowadzona została ludność z Puszczy Zielonej (18 wsi). W XIXw P. Biała staje się własnością państwa.
Kurpiowie Biali zajmowali się głównie uprawą roli, bartnictwem (do XIXw), furmaństwem oraz flisactwem (przywozili z Prus materiały na stroje, lekarstwa, obce wzory -> tkactwo).
Stroje mieli podobne do swoich ziomków z puszczy obok, tj. zielonej, jednak występowały pewne różnice:
-kobiety nosiły strojniejsze koszule, przyszyte do stroju, dominował kolor zielony [to chyba dla zmyłki]. Popularne były czepce 'z kocurkiem' ('skrzydła'? opadające na plecy) i "szlacheckie" (z szarfą pod brodą). Występowały dwie szkoły ubioru - ostrowska (fartuch z pasami pionowymi) i pułtuska (fartuch w pasy poziomie/ewentualnie w kratę). U facetów dominował głównie kolor czerwony/brunatny, ewentualnie czerń.
Teraz sztuka. Oczywiście w tym polu spotykamy wycinanki - przyczepiane najczęściej na ścianach, tramach, najczęściej koliste, bądź ze wzorami geometrycznymi/florystycznym, czasem naklejane, jednobarwne, symetryczna, mozliwe hity w stylu drzewko + zwierzę lub cżłowiek [forma rozszerzającego sie w górę drzewka]. Główne typy to: leluja [to te drzewko], monstrancja, gwiazdy. Popularne były również kwiaty z bibuły, wykorzystywane do bukietów przy obrazach świętych czy w palmiarstwie.
Palmy wielkanocne, w celu podtrzymywania tradycyji organizowane są konkursu. Palmy długie, na 4,5m.
Wota, przedstawiające postacie ludzkie/zwierzęce, składane na ołtarzu, po uprzednim jego okrążeniu z zapaloną świecą i wotem w ręku (po co nam to wiedziec!?)
Pieczywo obrzędowe, posiadające moc magiczną, krążki z ciasta z figurką gospodyni/gospodarza, w otoczeniu zwierząt. Rola - zapewnienie pomyślności w gospodarstwie. Gwarantem szczęścia był też rodzaj kołacza, korona panny młodej.
Bursztyniarstwo - głównie promocja, wykorzystywano kołowrotek.
Tkactwo - z wełny - dywany, z lnu - "buronki", wzór najczęsciej pasiaki, dominuje kolor czerwony i zielony.
11. Pomorze- ogólna charakterystyka regionu (w tym wyznaczanie obszaru zamieszkiwania Kaszubów i Słowińców)
nie będzie to super- extra opis, ale napisze co mam w notatkach swych chaotycznych nieco;)
Pomorze zamieszkują Polacy, ludnosc ukrainska, bialoruska, cyganska i romska
Pomorze środkowe to Kaszubszczyzna- grupa etnoregionalna.
1. Kaszuby i Kaszubszczyzna -nazwa
a) wg Długosza- od surdutu pomaszczonego w fałdy, czyli "huby" stąd "kasz huby" - "kasać huby"
b) wg. Mrongowiusza- od kożucha ( ludność nosiła tutaj kożuchy)
c) wg Brukneraa- "szuby" ogolnoslowianski kozuch, "ka" - coś wielkiego
d) wg Derdowskiego- od trzicny, rosnącej na błocie i torfowisku - "kaszebe"
Izydor Gulgowski wyróżnił:
Kaszuby
- pn
- średnie ( tzw Kaszubska Szwajcaria)
- pd (Puszcza kaszubska)
1. Podział społeczny
rybacy
własciciele ziemscy
chłopi (gburzy, zagrodnicy, komornicy)
a współcześnie
rybacy
chlopi
robotnicy
intelignecja
2. budownictwo kaszubskie
- skanses we Wdzydzach Kiszewskich
- zagroda ( wczesniej w kształcie kwadratu, od XIX w kształt prostokąta)
- konstrukcja domu- szachulcowo- ryglowa
- chałupy kaszubskie to tzw checze, podcieniowe lub bezpodcieniowe, dach dwuspadowy, pazdury, śparogi
3. Strój
a) rolników b) rybaków c) ludności podmiejskiej Gdańska
- zaginął w 2 poł. XIX w
reaktywacja stroju początek XX wieku
3. Sztuka
hafciarstwo ( Wejherowo, Tuchola, Chojnice)
plecionkarstwo
scieciarstwo
bursztyniarstwo
garncarstwo
tabakierki
malarstwo na szkle
rzeźbiarstwo
4 Folklor
muzyka- diableksie skrzypce, burczybasy, klarnet, bębny
SŁOWIŃCY zamieszkiwali niewielki obszar między jeziorami Łebsko i Gardno
teoria to:
zachodni odłam Kaszubów
odrębna grupa
-protestanci
-zajomowli się głownie rybołówstwem
13. Regionalizm kaszubski
Pierwsze zainteresowanie kaszubszczyzną- głównie językiem:
Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (XVIII-XIX w., pastor gdański)
Florian Ceynowa (Kaszub, ur. 1814 w Sławoszynie, lekarz i językoznawca, ojciec literatury kaszubskiej)
Hieronim Derdowski - „O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł”
Drugi krąg zainteresowań to działalność społecznikowska i stworzenie ruchu odrodzenia kaszubskiego
Towarzystwo Młodokaszubów (Aleksander Majkowski), „Zrzeszenie Regionalne Kaszubów” - „Zrzeszenie Kaszubskie” (reaktywacja 1956), czasopismo „Gryf kaszubski”(1929) - od 1956 „Kaszebe”, po 1957 „Pomerania”
Muzea: Skansen we Wdzydzach Kiszewskich (1906), Muzeum kaszubsko - pomorskie w Sopocie (1913)
Współczesny regionalizm kaszubski:
po 1945 rozwój kultury kaszubskiej- wynik procesu instytucjonalizacji; ruch regionalny (Zrzeszenie Kaszubsko - Pomorskie od 1961; muzea, skanseny, biblioteki, media)
rozpowszechnianie kultury kaszubskiej to: konkursy, przeglądy, festiwale, wystawy, plenery itp.
Ale również nurt życia społecznego mający charakter integracyjny i ludyczny
Po 1989 Kaszubi - produkt turystyczny
Popularyzacja kaszubskiego:
prasa lokalna np. „Pomerania”
media np. audycja „Rondo ziemia”
tłumaczenia: „Święte Pismjona Nowego Testamentu” tł. E. Gołąbek, Gdańsk -Peplin 1993; „Słownik polsko - kaszubski”, red. J. Trepczyk
kodyfikacja języka (Lorentz wyróżnił 76 odmian gwarowych; Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6.01.2005; „Strategia ochrony i rozwoju języka”)
Reaktywowanie tradycji kaszubskiej:
- dawniej: (plecionkarstwo - szczególnie z korzenia jałowca, hafciarstwo, strój - tzw. Świetlicowy)
- współcześnie: obrzęd świętojański „ścinania kani” (Strzelno) - Miał on charakter osobliwego tańca - korowodu, w którym uczestniczył oskarżyciel niosący długą żerdź z przywiązaną do niej kanią (ptakiem), symbolem wszelkiego zła, za nim podążał kat, a następnie główny oskarżyciel i przebierańcy symbolizujący różne wady ludzkie, takie jak: pycha, chciwość, chytrość, plotkarstwo, oszustwo. Obrzęd kończył się publiczną krytyką wad charakteru i ścięciem kani;
gwiżdże - grupy kolędnicze - Obrzędowy rok kaszubski rozpoczyna się koło Godów, tj. Świąt Bożego Narodzenia, odwiedzinami Gwiozdek - przebierańców z gwiazdą i kolędą. W wieczór sylwestrowy do domów zachodzą jednak już nie Gwiozdki, a Gwiżdże, dający świeckie improwizowane widowisko, z udziałem dziada i baby, niedźwiedzia, Żyda, diabła i innych postaci, na czele których stoi przebieraniec - milicjant. Symbolizuje on on stróża porządku publicznego, którym był kiedyś nocny stróż wiejski nawołujący do gaszenia świateł gwizdkiem. Przez tych gwiżdżących stróży została ponoć zapoczątkowana tradycja Gwiżdżów
Obrzędy i zwyczaje
Przyporządkowane były one poszczególnym porom roku, które wyznaczały porządek prac polowych, a tym samym określały rytm życia człowieka. Z wiosną związany był dyngus (chłostanie gałązkami jałowca), strzyżenie owiec, ścinanie kani i sobótka. Latem odczarowywano łąki, wykupywano kosiarza, wybierano wieńcową i pleciono wianek. W tym czasie odbywały się także dożynki - święto plonów. Dla jesieni charakterystyczne było owocobranie, ceporze i wesele kaszubskie. Zimą natomiast świętowano Boże Narodzenie, karnawał oraz zapusty i tłusty czwartek.
15. 15. Śląsk- opis etnograficzny (architektura, strój) z uwzględnieniem współczesnego oblicza regionu
Problem z granicą wschodnia - łączy się Śląsk z Małopolską oraz zachodnią, łączy się z obszarem Czech i Niemiec.
Śląsk to:
1. Dolny Śląsk (Wrocław i okolice) doszło do zmiany ludnościowej (Gruzinie, Cyganie, Żydzi)
2. Górny Śląsk
a. GOP - tzw. Śląsk Czarny 3% pow.
b. Śląsk Opolski (zróżnic: kulturowo, religijnie, językowo, narodowościowo)
3. Śląsk Cieszyński
4. Beskid Śląski
Historia:
XIV- przynależność do Czech
do poł. XVI- do Habsburgów
lata 40 XVIII wojny Śląskie miedzy Prusami i Austrią
1921- plebiscyt- podział Śląską
Dolny Śląsk
Architektura:
1. Materiał:
a. Drewno- konstrukcja zrębowa, przysłupowa (Sudety Zach i Środkowe, bez ziemi Kłodzkiej)
b. drewno, glina, cegła- konstrukcja szachulcowo-ryglowa „mur pruski”
2. Wykorzystanie strychy jako przestrzeń mieszkalnej
3. Część mieszkalna i inwentarska pod jednym dachem
4. Dach dwuspadowy naczółkowy
5. Budynki bardzo wysokie o dużej pow.
6. Domy kamienne/drew.
Na tym obszarze, nie ma str. ludowych za wyjątkiem Szklarskiej Poręby ośrodek etnograf
Strój
1. odmiany:
a. wrocławska
b. ok. Głogowa, Szprotawy
c. płd. Dolnego Śląska i z. Kłodzka
2. Zanik stroju: urbanizacja, moda miejska
3. Charakterystyczne elementy:
a. czepek z tkanin jedwabnych, złotych lub srebrnych, brokatów ze wstążką, wyszywane w ornamenty florystyczne
b. haftowane białe zapaski
c. katanka- tołubek czarny dopasowany kaftan
4. Kolory: (jak osoby starsze w stroju biskupiańskim)
a. czerń
b. biel
5. Biały haft na fartuchu i huście (charakterystyczne dla Wielkopolski)
6. Kryza elementy zdobiące szyje
7. Materiał: płótno oraz bibuły ???
Dolnośląskie koronki Dziś głównie w muzeach i elementach stoju
- poszukiwane tiule
- snutki (ażur, podstawa płótno; wzór wyciety)
- pajączki (obszywanie matriału)
Wpływy protestanckie:
- rytmiczniejsze śpiewanie(np. w kościele) niż na Mazowszu
- sposób świętowania (adwent)
- styl życia (kult pracy, praca umysłowa to nie praca)
kult edukacji
18. Góralszczyzna- charakterystyka etnograficzna grup góralskich (w tym szczególnie: Górale Śląscy; Górale Podhalańscy)
CO WY NA TO???
Śląsk Cieszyński
Granice:
- W- rzeka Ostrawa
- SE- Beskid Ślaski
- N rzeki; Wisła i Odra
- S- Przełęcz Jabłonkowska
Strój :
- strój miejski
- XIX zanik stroju męskiego
- strój kobiecy przejęty przez ludność podcieszyński- rolniczą oraz Góralki Beskidu Śląskiego
- charakterystyczne elementy
żywotem (trójkątne zakończenie gorsetu)♣
metalowe koczki (haftki) motyw syreny wpływ innej kult♣
opant??♣
pas♣
- kolory : biały , czarny, granatowy, złoty, srebrny
- materiały fabryczne
Strój męski
- kapelusz z wys. głów
- płaszcz
Strój kobiecy
- dobra jakość materiału
- elementy metalu
- suknie przyszyte do żywotka
Beskid Śląski
obszar pograniczny (bliski Małopolscy)♣
wpływy rosyjskie♣
od Cieszyna na SE♣
Ludność góralska (WYPAS OWIEC :D:D:D )♣
protestanci♣
Architektura
1. Drewno
2. konstrukcja zrębowa
3. dach dwuspadowy lub czterospadowy półszczytowy
4. pod jednym dachem- cześć mieszkalna (malowana, bielona, zdobiono okna gospodarcza drzwi) i gospodarcza
Strój Górali Ślaskich- jedna z prężniejszych grup
1. archaiczność
a. spódnica dwie zapaski (przednia i tylnia)
b. ciasnockia ?? (koszula)
c. łoktusa i rańtuch (rodzaj płóciennej chusty, b. duża, prostokątną lub trójkątna )
2. bluzka- biała, płócienna (kabótek) - prosty mankiet zdobiony haftem (czerwony, czarny) krótki rękaw
3. czerwone skarpety tzw. nogawiczki (nogawice) dawniej z filcu funkcja ochronna
4. koronkowe czółko pod chustę/ ośrodki z Istebnej i Koniakowa
5. szatka (chusta na głowę)
20. Górale podhalańscy
Gorale podhalanscy nadaja "ton" grupom goralskim (sa najbarwniejsza grupa).
BRAKI w etymologii:/
Osadnictwo:
-ludnosc rolnicza (Malopolanie)-centrum ekonomiczne i kulturowe w Nowym Targu
-osadnictwo niemieckie (m.in. z Saksonii) - zakon Cystersow - dla wzbogacenia handlu
-osadnictwo wołoskie - pasterskie, wolosko-ruskie
Własnosc:
XVII w - dobra krolewskie (krol Jan Kaziemierz nadaje szlachectwo Goralom)
XVIII skarb cesarstwa Austro-Wegierskiego
XIX w. - wlasnosc prywatna w tatrach
Zainteresowania (regionalizm)
-"od stacji klimatycznej do dzialan samorzadu
-od Tytusa Chalubinskiego do np. Klimka Bachledy (powoluja Zwiazek Gorali --> zwiazek Podhala--> mowia o Goralszczyznie w sposob wspolczesny
Wspolczesnosc: tozsamosc goralska:
-gwara goralska
-religia: katolocyzm
-narodowosc : Goral=Polak
-odniesienie do terytorium, gdzie sie mieszka (terytorium, gdzie mieszkaja Gorale...hmmm...maslo maslane...)
Realizacja:
-werbalna
-stroj goralski
-kultywowanie obrzedow pasterskich
-szacunek dla starszych
-zmaian sposobu gospodarowania (od pasterstwa do agroturystyki), ze wzgledsu na duze zainteresowanie ze strony turystow
Charakterystyka etnograficzna
ZAJECIA:
zbojnictwo: pierwsza wzmianka XVI wiek, znani harnasie, (Janosik i tym podobni:)) chociaz trudno to nazwac "zajeciem"
pasterstwo i rolnictwo - budowana na nich cala kultura goralska
turystyka, poczatek XIX w., turystyka gorska , taternictwo, narciarstwo
ARCHITEKTURA
dfach polszczytowy, trojkatny, pazdur na gorze
sciany na zrab (10 płazów), sosręb (tram, tragarz), ługowanie [pojecia nie mam co to znaczy...]
wejscie od poludnia (chroni przed zla pogoda)
gospodarstwo: dom+budynki gospodarcze od zachodu
najstarsze zabytkowe chalupy: chochołów (XVIII/XIX w)
styl zakopianski: autor: stanislaw Witkiewicz
"styl polski" kontra styl szwajcarski, ten drugi byl popularny poza obszarem podhala, natomiast styl poslki przezywal swoje apogeum w okresie dwudziestolecia miedzywojennego
przyklady : Wille KOLIBA, PEPITA, KORWINóWKA, ZOFIóWKA, POD JEDLAMI, kaplica na Jaszczurówce
STYL GORALI PODHALAŃSKICH
dawniej - do XIX w., jednobarwny - malociekawy, opieral sie na materialach latwodostepnych
od polowy XIX w., wplywy krakowskie
wplywy stroju Gorali Podhalanskich na inne stroje goralskie
wspolczesnie:
stroj sceniczny, archaizacja stroju
zdobiny stroju meskiego:
spinka z "brembolcami"
parzenice - w stroju gorali spiskich, Orawskich., Babiogorskich, podhalanskich przetworzone), Sądeckich, Szczawnickich
sztuka (przyklady)
SNYCERKA-rzezbienie w drewnie, np. drzwi szafy, kijanka (do prania bielizny). prawdopodobnie wplyw osadnictwa wołoskiego; ornamenty - florystyczne, geometryczne, czesto rozeta
MALARSTWO NA SZKLE
obrazy o tematyce swieckiej i sakralnej, wzor uproszczony, wyrazny kontur, wielofiguralnosc
po II wojnie swiatowej- inicjatywa Heleny Roj - Kozlowskiej - powstaja kursy malowania na szkle. tlo granatowe!!!!
co to jest folkloryzm+przykład
Folkloryzm - wybieranie elementów pochodzących z folkloru ludowego i cytowanie ich w oderwanym od pierwotnych znaczeń kontekście. Jako jeden z pierwszych termin ten zaproponował Józef Burszta w celu oddzielenia kategorii folkloru od folkloryzmu.
Szczególnie popularny proceder za czasów PRL-u, zaowocował stworzeniem Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca "Mazowsze", Zespółu Pieśni i Tańca "Śląsk" czy Zespołem Pieśni i Tańca "Rzeszowiacy". Było to spowodowane chęcią legitymizacji swej władzy pochodzącej rzekomo od ludu oraz samoczynnym procesem rozwoju kultury popularnej, która sięga do najprostszych wątków pochodzących z innych kultur.
Inaczej, folkloryzm to styl kultury popularnej i masowej, opierający się na twórczej adaptacji, przekazywaniu i naśladownictwie elementów folkloru przez osoby nie związane z daną tradycją kulturową; powstanie folkloryzmu wiąże się z pojawieniem się (1. poł. XIX w.) ideologii ludowości, uznającej folklor za istotną wartość estetyczną i ważny element kształtowania postaw nacjonalistycznych; obecność fokloryzmu wiąże się głównie z modą "na ludowość" w kulturze popularnej, m.in. w muzyce (np. komercyjne sukcesy Gorana Bregovicia, Kayah, zespołów De Press i Brathanki), architekturze, plastyce, rzemiośle artystycznym, dekoratorstwie wnętrz; folkloryzm przybiera także oficjalne, zinstytucjonalizowane formy, często inspirowane lub wspierane przez państwo, np. w Polsce CPLiA, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, zespoły "Mazowsze" i "Śląsk", festiwale kultury ludowej, uroczystości dożynkowe.
2. skansen- co to jest, przykład, jakie korzyści dla miejscowej ludności
Skansen - potoczne określenie muzeum etnograficznego na wolnym powietrzu, którego celem jest zaprezentowanie kultury ludowej danego regionu. Przenosi się do nich typowe bądź wyjątkowe przykłady architektury ludowej z danego obszaru, a wraz z budynkami ich wyposażenie, sprzęty, narzędzia, wystrój, stroje ludowe i inne elementy folkloru. Nazwy tej obecnie używa się także dla zebranych pod gołym niebem zabytkowych obiektów technicznych.Nazwa tego typu muzeów wywodzi się od szwedzkiej nazwy własnej Skansen, użytej dla otwartej w 1891 przez Artura Hazeliusa ekspozycji 150 przykładów architektury drewnianej z terenu całego kraju, na wyspie Djurgården na terenie Sztokholmu, gdzie po raz pierwszy przygotowano tego typu zbiór zabytków. Przeniesiono tam z różnych regionów kraju charakterystyczne dla nich budynki wiejskie.
Polskie muzea skansenowskie zrzeszają się w Stowarzyszeniu Muzeów na Wolnym Powietrzu.
W Polsce skansenami nazywa się także kolekcje taboru kolejowego, np. Skansen taboru i urządzeń kolejowych w Chabówce i stare kopalnie
Wdzydze Kiszewskie - korzyści - podtrzymywanie tradycji, turystyka
3. własna definicja dziedzictwa kulturowego
Dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju, oraz przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej.
4. wymienić i opisać elementy/warości na których opiera się współczesna tożsamość Kurpi Zielonych
Jest wyzej
5. kultura Zalipia i czegoś jeszcze
Zalipie
"Wieś Zalipie od dawna słynie z malowanych chat. Zwyczaj ozdabiania wiejskich izb kwiecistymi malunkami wywodzi się z końca XIX wieku, kiedy to mieszkanki wsi zaczęły dekorować wnętrza chałup kwiatami wykonanymi z bibułki, wycinankami i pająkami ze słomy wiszącymi u powały oraz malowanymi na ścianach kwiatami. Malowidła wykonywano także na zewnętrznych ścianach budynków, studniach i płotach. W Zalipiu znajduje się obecnie ok. 20 malowanych domów.
Prace zalipiańskich artystek można podziwiać m.in. w Zagrodzie Felicji Curyłowej, która stanowi obecnie filię Muzeum Okręgowego w Tarnowie oraz w Domu Malarek w Zalipiu."
6. na mapie zaznaczyć obszar występowania: Kaszubów, Krakowiaków zachodnich i Dzierżanów...(chyba)
7. obrazek- każdy miał chyba inny- trzeba bylo napisac z jaka kultura wiaże sie to co jest na obrazku i tą grupę etnograficzną opisać