14 POMORZE, GP2, Semestr 1


POMORZE

- charakterystyka terenu

obszar ukształtowany przez cofający się lodowiec

pozostałości: doliny, piaski wydm, bagna, torfowiska, lasy mieszane (duzo buczyny)

- grupy zaliczone do Pomorzan:

Krajniacy

Borowiacy Tucholscy (Borusy, Wrzosami, Flisaki)

Kociewiacy

Kaszubi

Słowińcy

Morzanie

Josce

Dobrzyniacy

Lasowiacy

Nadwiślany

Chełminiacy

Bylacy

Lesacy

Parciana Szlachta

Koscierzacy

Gachowie

Krubanie

KASZUBI

- Kaszuby

etymologia nazwy:

od czesci ubioru (według Długosza) - od długiego surduta ułożonego w fałdy czyli huby

`kan huby' - kasac huby

według Mrongoviusa od kozucha

według Brucker'a od szuby

od krajobrazu - Derdowski - od trzciny rosnącej na blotach i torfowiskach, zwanych przez

miejscowych `kaszebe'

od mitycznego plemienia - Linde - od nazwiska Kuzynów, narodu Lutyllów, z niemieckiego

hube

- książęta pomorscy (XIII w) uzywali tytułu `dux Slavorum At Caszubiae'

XIV w - ziemie kaszubskie po rzeke Łębę naleza do zakonu krzyzackiego

Pozostałe ziemie: lęborska, bytowska stanowi do XVI w lenno polski

XVI w - umiera ostatni ksiaze słowian i Kaszub (Boleslaw X)

XVII w - Pomorze wlaczone do Szwecji, ziemie: lęborska, bytowska do korony

Polowa XVII w - podział Kaszub miedzy Polske, Szwecje a Brandenburgie

1772 - I rozbiór - ziemia ta przylaczona do panstwa Pruskiego

1811 - uwlaszczenie chłopów

1855-56 - separacja Pomorza

ok. 1850 - zakaz dziania barci

1919 - Polska uzyskuje dostep do morza

1945 - Kaszubszczyzna wlaczona do Polski

po 1945 - migracje: ukraincy, Polacy z centralnych i pld terenów, Niemcy

- zasieg ludności kaszubskiej wyodrębnionej poprzez cechy kulturowe nie pokrywa się z

zasiegiem dialektów kaszubskich

dawne osadnictwo kaszubskie zachowało się do dzisiaj w 2 dawnych województwach:

gdańskim i bydgoskim (wsp woj. Pomorskie)

zwarty obszar dalektów kaszubskich ciagnie się:

od zatoki gdańskiej, po Czersk, Chojnice na pld

zachodnia granica: jezioro Żarnowieckie- Lębork- Bytów

(wpływy j niemieckiego)

połdunie i płd wsch - pogranicze z dialektem Borów Tucholskich

- miasta:

Kościerzyna, Kartuzy, Wejherowo, Lębork, Bytowo, Puck, Gdańsk Oliwa - siedziba zrzeszenia Kaszubsko- Pomoskiego

- Izydor Gulgowski wyróżnił Kaszuby

północne (miedzy Puckiem a Wejherowem)

srednie (powiat Kartuski - tzw Kaszubska Szwajcaria)

południowe (kaszubska Puszcza)

- zainteresowanie kaszubszczyzna:

I zainteresowania dotyczące jezyka:

Mrongovius - XVIII-XIX w - gdański duchowny

F. Ceynowa (kaszub, ur 1814 kolo Pucka, lekarz i jezykoznawca), uwazał ich za

odrębny naród slowianski

M. Derdowski (kaszub, ur 1852, pisarz, poeta, dziennikarz)

Zwolennik wspólnoty polsko-kaszubskiej

Autor epopei kaszubskiej

Słowniki jezyka kaszubskiego:

Działalność społeczna i stowarzyszenia ruchu odrodzenia kaszubskiego

Towarzystwo np. Młodokaszubów

Muzea: np. skansen w Wdzydzach Kiszewskich

- współczesny regionalizm kaszubski

po 1945 rozwój kultury kaszubskiej jako wynik procesu instytucjonalizacji

ruch regionalny

instytucje kulturalne: muzea, skanseny, biblioteki

kultury kaszubskiej: konkursy, przeglądy, festiwale, plenery

to także nurt zycia społecznego majacy charakter integracyjny

po 1989 - Kaszubi jako produkt turystyczny - wpływ na rozwój kultury i jej zachowanie

budowanie tożsamości kaszubskiej w odwolaniu do kultury i jezyka

na Uniwersytecie Gdańskim powstaje na wydziale filologii polskiej Katedra

Kaszubistyki, także podyplomowe Studium Edukacji Regionalnej i Alternatywnej

Popularyzacja kaszubskiego:

Prasa lokalna - Pomerania

Media

Tłumaczenia

Kodyfikacja jezyka

Reaktywowanie tradycji kaszubskiej

Dawniej: plecionkarstwo, koszykarstwo, strój

Współcześnie: obrzed świętojański,

Gwiżdże - gminy kolędnicze

Wspolczesna tożsamość kaszubska:

Chroniona przez konstytucje RP z 1997, art. 35

Autorytety: J Boryszkowski

Herb: obowiazuje tylko w Gdańskim - czarny gryf na zlotym tle

Flaga: czarny, żółty/złoty
hymn: muzyka F. Nowowiejski, tekst: fragment z `Pana Czorlinskiego'

Kaszubi:

Podział społeczny, zajecia

Architektura

Stroj ludowy

Sztuka (hafciarstwo, plecionkarstwo, rogownictwo, malarstwo, rzezba, garncarstwo)

Imprezy

Folklor

- Kaszubi dawniej byli to:

Rybacy, właściciele ziemscy, chłopi (gburzy - bogaci chłopi, bezrolni)

Współczesnie:

Rybacy, chłopi, robotnicy, inteligencja

- Budownictwo kaszubskie

skansen: we Wdzydzach Kiszewskich, założony w 1906 przez Izydora (+1925) i Teodorę

(+1951) Gulgowskich

początkowo jedna: chałupa podcieniowa checz M. Hinca, która spłoneła w 1932

odbudowa w 1936

1945 - przechodzi na skarb panstwa

obecnie powierzchnia ok. 21 ha, założenie parkowe z podziałem na sektory

zagroda

do XVIII w - kształt kwadratowy

od XIX w - kształt prostokątny, krótszy bok przylega do drogi

kształt narzucony przez zwarta zabudowe wsi owalnicowej i ulicówki, gdzie

symetrycznie od drogi odchodziły działki - zagrody

zarzadzenie wladz pruskich, aby budowle gosp stały w od zabudowy mieszkalnej

zagrody można podzielic ze wzg na liczbe budynków na jedno, dwu, trzy i

wielobudynkowe

dom - checz

z drewna, na zrab

z drewna, gliny, sieczki, kamienia, cegły, kon szachulcowo-ryglowa

szachulec - kon słupowo- ramowa w srodku patyki owinięte slomą i oblepione

glina

mur pruski - drewno i cegla

chałupy kaszubskie

bezpodcieniowe

podcieniowe - z podcieniem szczytowym (pełnym, naroznym)

z podcieniem w scianie wzdłużnej (wnekowe, wypustowe)

szerokofratowe - 3 biegowe

dach dwuspadowy ze zdobieniami

pazdurami

plany domów kaszubskich

izby, alkierze, komorki, sienie

zabudowa gospodarcza - ogrodek, stodoła, wiatrak - koźlak (drewniany, przekreca się całość

do wiatru)

- strój kaszubski

I wzmianki w XIII/XIV w

Zróżnicowany: stroj rolników, rybaków, ludności pochodzenia gdańskiego

Stroj ludowy zaginał w 2 poł XIX w z powodu zmian gosp i upowszechnianie się materiałow

Fabrycznych

Reaktywacja stroju (na podstawie materiałów ikonograficznych)

2 etapy: pocz XX w stroj świetlicowy

lata '50 XX w uproszczony, kolorowy haft

stroj damski:

biała koszula - zgło

gorset dla dziewcząt, biały lub granatowy, nie zdobiony - liwk

kabacik dla mężatek

spódnica - spochia

halka i spodnica wierzchnia: czitel

suknie obszerne, b sfałdowane, jednolite w barwie: brunatne, granatowe

dziewczęta: niebieskie

rzadko wzorzyste, naszywki z 2 tasm (przejaw mody meskiej)

zapaska - fartuch

panny: biały, krótki

mężatki: obszerny, jednolity, sfałdowany

jupa i kabat - wierzchnie okrycie z aksamitu

z tyłu fałdy

sukmanki - wierzchnie, na zime

chusta, czepiec `złotogłowie'

czepiec nosza męzatki

złotnice - wyszywane złota nicią

„rębowane muce” - haft kolorowy

buty - czarne trzewiki do kostek

ozdoby: tasiemki kolorowe do spinania koszuli, mankietów, kołnierzyka, gorsetu

sznury bursztynów

stroj meski:

koszula biała z kołnierzykiem

chusta pod szyje: czerwone z białymi i zielonymi kwiatami

kamizelka - liwk

krotka lub długa

starsi: ciemne: granatowe, ciemnozielone, zapinane pod szyje

młodzi: jasne, często prążkowe (zielone, zolte, czerwone)

spodnie płócienne: białe, granatowe, czarne

skórzane, zamszowe

bukse - czasne lub żółte wpuszczane w buty

buty - skórznic

wywrócone cholewy

kaftan - węns

kamizelka z rekawami: ciemnozielony, granatowy

jupa - luzny kaftan wierzchni w kolorze czarno-szarym

sukmana - granatowa z leżącym kołnierzem, czerwone wyłogi

bogato marszczona z tyłu

czapa futrzana - muca

kapuza - z długim okryciem karku

klaka

kapelusz podobny do cylindra, latem kapelusz słomkowy

złotogłowie - czepiec, złotnica, wyszywany złotą, zółtą, srebrną nicią

haft na czarnym aksamicie

popularne w XVIII/ XIX w

wyszywane w klasztorach w Żukowie

z czasem ten mieszczanski element przyjał się u bogatych gospodyn

z czasem nowe materiały i kolory: ciemne tło i jasne zdobienie

charakterystyczny motyw haftu: owoc granatu i rozwinięty kwiat tulipana

haft kaszubski kolorowy

reaktywacja - pocz XX w - projektuje i uczy T Gulgowska

haft siedmiobarwny: 3 odcenie niebieskiego, czerwony, zielony, zolty, czarny

potem wprowadzono odcienie brazu, pomarańczowy, rozowy, morelowy

popularne motywy: tulipan, makówka, róża, owoc granatu

osrodki hafciarskie: Wejherowo, Puck, Tuchola, Chojniec, Człuchów

sztuka kaszubska:

plecionkarstwo

I Gulgowski reaktywował na pocz XX w

Z korzenia jałowca, sosny

Sieciarstwo

Bursztyniarstwo

Bursztyn zbierany i kopany

Ornamentyka: rybka, krzyżyk, pszczółki

Garncarstwo

Chmielno - warsztat rodziny Nedów (od 1907, warsztat w Kartuzach (B. Meissner)

Wsp barwa polewy: granatowa, brazowa, zielona, rzadziej: kremowa i czarna

Motywy: gałązka bzu, tulipan, lilia, rybia łuska

Ornamentyka stała się synonimem ceramiki kaszubskiej

Wyroby z rogu - tabakierki

Wyrob rozkow - rogowych tabakierek jest wynikiem popularnego na Kaszubach

zazywania tabaki

z rogu krowiego

obróbka: gotowanie, formowanie na cieplo w rozne kształty (spłaszczone, zagiete)

największe kolekcje znajduja się w muzeach etnograficznych w Gdańsku-Oliwie,

Toruniu, Kartuzach

Wsp rogowiarze to miedzy innymi: H Petk z Sierakowic, Z. Kręci z Brodnicy Dolnej

Malarstwo

Na szkle - rozwijało się glw w XIX w

Zachowane w muzeum w Toruniu, Kartuzach

Proba rekonstrukcji: lata '50 i '60 - konkursy, tematyka swiecka, pomoc

Merytoryczna, warsztaty w Wierzycy

Na drewnie

Powierzchnia skrzyn, kredensów

Ornamentyka i kolorystyka malowania sciany glw skrzyni nawiazuje do haftu

kaszubskiego

rzeźbiarstwo

figuralne (Chrystus Frasobliwy, Jan Nepomucen, sw Roch, sw Rozalia, sw Józef, sw

Barbara), kapliczki

z drewna

słynni rzeźbiarze ludowi: Apolinary Pastwa z Wąglikowic, L. I. Rzepa, W. Lica

kaszubska kapela:

dawniej składała się ze skrzypiec, basa, klarnetu, bębnów

wsp: diabelskie skrzypce (instrument perkusyjny)

burczybas (belka z konskim ogonem, dawniej rola obrzedowa)

ryńczoki - kij pasterski z brzękadłami

Traby pasterskie - bczuny

Akordeon

SŁOWIŃCY

- zamieszkuja niewielki obszar miedzy jeziorem Łebsko a Gardno

dzisiaj: przesiedleni w okolice Hamburga

- sa zachodnim odłamem Kaszubów lub odrebna grupa

nazwa I raz zanotowana ok. 1850 przez A. Hilferding'a

I opis grupy - 1820 (pastor Lork)

Wyróżniali się wyznaniem: protestanci

Zajmowali się rybołówstwem

Ostatnie rody słowińskie: Klick, Czair, Polluks, Jost, Ruck

Zabytki można znaleźć: w skansenie w Klukach (otwarty w 1988)

Na cmentarzu w Smolchinie

Muzeum Pomorza Srodkowego w Słupsku

- ciekawostki słowińskie:

buty dla konia

kleka - laska sołtysa przekazywana

imprezy - przeglądy zespołów, sobótka, przedzimowy festiwal

- Architektura

Kon szachulcowo-ryglowa (nakaz wydany ok. 1750 przez Fryderyka W. aby stosować na ziemiach pruskich kon szachulcową)

Od XIX w mur pruski

strzecha: z trzciny jeziornej, także z trzciny ocieplanie



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
geo eko 6.01, GP2, Semestr 1
SPOŁ-KULT notatki, GP2, Semestr 2
Samorząd terytorialny II part 3, GP2, Semestr 2
15 WIELKOPOLSKA, GP2, Semestr 1
16 GORALE, GP2, Semestr 1
Samorząd terytorialny I, GP2, Semestr 2
14, BUDOWNICTWO, INŻ, semestr 4, Mechanika budowli, Mechanika Budowli 1, zadania
14 MOLTKE Star, semestr II, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego, Materiały od wykładowcy
ściąga samorząd by Burza, GP2, Semestr 2
socjologia ściaga by MD, GP2, Semestr 2, Socjologia
ST od Wandaua, GP2, Semestr 2
st, GP2, Semestr 2
Samorząd terytorialny II part 2, GP2, Semestr 2
S1 Wprowadzenie do psychologii Andrzej Gołąb wykład 13 i 14, Psychologia WSFiZ I semestr, Wprowadzen
Etnografia wykład 12 i 13, GP2, Semestr 1
Samorząd ściąga by Krupa, GP2, Semestr 2
14, studia, Budownctwo, Semestr II, fizyka, fizyka, Fizyka Sprawozdania, Nowy folder (2)
Spotk. 13 i 14, Psychologia WSFiZ I semestr, Wprowadzenie do psychologii
KONSTYTUCYJNY T 6-14, WSPOL, I rok semestr II, Konstytucyjny system organów państwowych

więcej podobnych podstron