Narkomania
Klasyfikacja środków odurzających:
Problem odurzania się młodzieży różnego rodzaju środkami, który pojawia się we wszelkiego rodzaju placówkach opieki ciągłej jest niebezpieczny ze względu na zagęszczenie młodzieży, która w przeważającej części nie mając mocnego oparcia w rodzinie, chcąc być akceptowana i przynależeć do grupy, chętnie sięga po środki odurzające. Bardzo często młodzież, która trafia do takich placówek miała już w większości przypadków kontakt z różnego rodzaju środkami odurzającymi, lub przynależała do grup, które takie środki zażywała czy wręcz nimi handlowała. Uzależnienie, czyli toksykomania ujmowana jest najczęściej jako przyjmowanie substancji chemicznych (syntetycznych lub naturalnych, mających szkodliwy wpływ na organizm i psychikę jednostki), wskazujące patologiczny charakter przyzwyczajenia do przyjmowania określonego środka. Należy tutaj zwrócić uwagę na dwa rodzaje tych środków tzn. środki odurzające i środki uzależniające. Te pierwsze to środki, które wywołują stan odurzenia i mogą spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia ludzkiego, w definicji środków uzależniających akcentuje się zdolność potencjalnego wywoływania u pewnych osób stanu psychicznego, określanego jako uzależnienie psychiczne. Uogólniając można powiedzieć, że uzależnienie polega na tym, że człowiek robi świadomie coś, co jest dla niego szkodliwe.
Wyodrębniamy kilka rodzajów uzależnienia:
- Uzależnienie psychiczne - silna i trudna do opanowania potrzeba, a czasem przymus psychiczny do przyjmowania i kontynuowania zażywania określonego środka, czynione jest to w celu uzyskania efektu natury emocjonalnej - dla przyjemności (powtórzenie poprzednio doznanych pod jego wpływem pożądanych przeżyć) lub uzyskania odprężenia, ulżenia w cierpieniu, złagodzenia złego samopoczucia.
- Uzależnienie fizyczne - konieczność zażywania określonych środków na skutek uzależnienia organizmu od obecności w nim danej substancji chemicznej, bez której nie może on normalnie funkcjonować.
- Uzależnienie społeczne - występuje wśród młodzieży i wiąże się z zażywaniem narkotyków w grupie. Polega na tym, iż działa tu czynnik środowiskowy w postaci presji grupy (następstwo swoistej interakcji między młodym człowiekiem a grupą - chęć sprostania jej naciskowi), świadomości istnienia pewnej mody, bądź więzi z inną osobą darzoną uczuciem.
W literaturze dotyczącej problemów związanych z uzależnieniami spotyka się różne klasyfikacje rodzajów toksykomanii, jedną z nich jest klasyfikacja A. Stankowskiego, który wyodrębnia:
NARKOMANIA - uzależnienie od klasycznych środków (morfina, heroina, kokaina, środki halucynogenne);
- Lekomanię - uzależnienie od środków odurzających typu: barbiturany, leki uspakajające, nasenne, pobudzające, leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe;
- Uzależnienie od substancji chemicznych (np. kleje, eter, proszki do prania, rozpuszczalniki itp.).
Narkomania to wewnętrzny przymus używania określonych środków chemicznych w celu odurzenia się, mający cechy nałogu. A. Podgórecki określa narkomanię jako „stan okresowej lub przewlekłej dysfunkcjonalności organizmu, szkodliwej dla jednostki i społeczeństwa, wywołanej powtarzającym się zażywaniem, nie w celach terapeutycznych leku (naturalnego lub syntetycznego) albo jego zamiennika, tj. środka zapewniającego analogiczne przeżycia”. Narkoman to osoba przyjmująca środki odurzające w ilościach i z częstotliwością grożącą powstaniem zależności, choćby tylko psychicznej.
Klasyfikacja narkotyków ze względu na pochodzenie narkotyków:
a) narkotyki naturalne - substancje roślinne występujące najczęściej w postaci suszu z liści, łodyg, korzeni lub soku z roślin i wywaru, ponadto właściwości narkotyczne mają niektóre grzyby, owoce lub kaktusy. Ich działanie na organizm może być antydepresyjne, pobudzające, halucynogenne.
b) narkotyki sztuczne - uzyskiwane w wyniku reakcji chemicznych, mających na celu wyodrębnienie danego środka w postaci jak najbardziej czystej (pozbawionej innych domieszek). Ich działanie na organizm jest podobne jak środków naturalnych, z tym, że działają one znacznie silniej, szybciej, więc wywołują uzależnienie i degradują organizm, większe jest też niebezpieczeństwo przedawkowania.
Biorąc pod uwagę kryterium efektów farmakologicznych można wyróżnić narkotyki działające:
a) depresyjnie na OUN- alkohol, opium i jego pochodne, barbiturany - dzięki temu znoszą uczucie lęku, niepewności, zdenerwowania poprzez łagodzenie napięć nerwowych i mięśniowych, tłumią stresy psychiczne;
b)stymulująco na OUN - amfetamina, kokaina - usuwają stan znużenia, senności, depresji, lęku, podnoszą nastrój, pobudzają energię;
- halucynogennie (psychodeliki) - zakłócające świadomość, wywołujące halucynacje:
- „małe psychodeliki” - marihuana, gałka muszkatołowa, skórka banana;
- „duże psychodeliki” - meskalina, psylocybina, LSD 25, STP, DMT;
c) delirianty - kleje toksyczne, rozpuszczalniki lotne, np. kleje, plastyczne, modelarskie, domowe, zmywacz do paznokci, rozcieńczalniki lakieru, gaz do zapalniczek, środki czyszczące.
Do najczęściej używanych środków narkotycznych należą:
- leki nasenne i uspokajające - należą do środków tłumiących, stąd efektem ich zażywania jest uspokojenie, odprężenie, przytłumienie świadomości, zamazane lub podwójne widzenie, zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia orientacji, pamięci, spostrzegania, utrudniona ocena sytuacji oraz zaburzeni emocjonalne (gwałtowne zmiany nastroju, podniecenie, euforia, wrogość, depresja lęk); większość z nich powoduje zależność psychiczną i fizyczną, a także niebezpieczeństwo przedawkowania, mogące być przyczyną zgonu;
- środki wziewne - używane najczęściej przez młodzież i dzieci (początkujących narkomanów, tzw. „wąchaczy”), ze względu na ich powszechną dostępność, traktowane nieco lekceważąco w środowisku narkomanów i niedoceniane w sensie ich szkodliwości, należą jednak do silnie działających substancji tłumiących, a ich efektem bezpośrednim są: zaburzenia koordynacji ruchowej, osłabienie napięcia mięśniowego, zaburzenia mowy i oceny sytuacji, odrętwienie, zawroty głowy, przyśpieszone tętno, bóle w klatce piersiowej, stan zapalny, zapalenie spojówek i krwawienie z nosa, zaś skutkiem odległym, po długotrwałym zażywaniu są: uszkodzenie mózgu i nerwów, nerek i wątroby; przedawkowanie może skutkować śmiercią na skutek uduszenia lub niewydolności serca;
- amfetamina - silny środek do niedawna jedynie leczniczy, dzisiaj stosowany dla celów niemedycznych (odurzający), głównie w celu usuwania zmęczenia, a przez osoby otyłe w celu usuwania nadwagi; środek o działaniu pobudzającym, wywołujący euforię narkotyczną, poczucie przypływu energii, mocy, podwyższenie nastroju i bardzo silne podniecenie; nadużywanie powoduje zaburzenia świadomości, zaburzenia psychiczne w postaci gwałtownych napadów agresji, depresji, omamów i halucynacji, bezsenność, brak łaknienia, co prowadzi do zupełnego wyczerpania organizmu, omdlenia, podwyższenia ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu pracy serca; cechą diagnostyczną pozwalającą rozpoznać zażywanie środka jest wysypka i rozszerzone źrenice; przedawkowanie powoduje wysoką temperaturę ciała, drgawki oraz śpiączkę i krwawienie z naczyń mózgowych prowadzące często do śmierci;
- amfetaminy halucynogenne (np. ecstasy) są szczególną odmianą amfetaminy, wywołującą pobudzenie wraz ze zniekształceniem percepcji zmysłowej oraz charakterystyczne dlań poczucie zgeneralizowanej empatii i pozytywnego nastawienia do wszystkich ludzi, poczucia wspólnoty;
- kokaina (koka) - jest silnym środkiem uzależniającym psychicznie i fizycznie w dość krótkim czasie (co zależy od wieku), o działaniu pobudzającym i stymulującym; w sensie oczekiwanych efektów zwiększa aktywność i niweluje zmęczenie na skutek podniesienia ciśnienia krwi i przyśpieszenia czynności serca, jednak wywołuje też nieprzyjemne symptomy: nadpobudliwość związana ze stanem lękowym, niepokój psychoruchowy, nudności, wymioty, brak łaknienia na przemian z intensywnym poczuciem głodu, chroniczny katar; rozpoznać ją można na podstawie rozszerzonych źrenic (wraz z innymi objawami); efektem długotrwałego zażywania jest wiele poważnych schorzeń, bezsenność prowadząca do wyczerpania organizmu, halucynacje i impotencja; zaś przedawkowanie może spowodować zgon;
- marihuana - naturalny halucynogen, otrzymywany z konopi indyjskich, zaliczany do narkotyków tzw. Miękkich, gdyż nie powoduje tak silnego i szybkiego uzależnienia, jak inne środki, nie można też jej przedawkować; skutki jej nadużywania są podobne do tych, które powoduje uzależnienie nikotynowe, zaś symptomy podobne są bardziej do objawów upojenia alkoholowego niż halucynogenów (euforia, podwyższony nastrój, uczucie odprężenia, osłabienie hamulców wewnętrznych, wylewność, aktywność werbalna, spowolnienie reakcji, opóźniony refleks, zaburzenia w ocenie sytuacji i poczucia czasu, obniżona sprawność fizyczna i psychiczna, przyspieszenie akcji serca, zwiększone łaknienie); traktowana jest początkowo najczęściej jako „ułatwiacz” kontaktów społecznych, jednakże długotrwałe jej nadużywanie powoduje tzw. Syndrom amotywacyjny, apatię, niechęć do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, a także uboczne skutki fizyczne - przewlekłe zapalenie krtani, oskrzeli, astmę, zapalenie płuc, zapalenie spojówek, nowotwory;- haszysz - silny środek odurzający, będący przetworem konopi indyjskich; jego działanie jest podobne do marihuany, ale znacznie silniejsze;
- LSD - środek halucynogenny, upowszechniony przez ruch hipisowski i nadal bardzo popularny, służący „ekspansji umysłu”, przezwyciężaniu starych wzorców kulturowych, ekonomicznych i politycznych, wyzwoleniu się e społecznych nacisków, kompleksów i zahamowań, odszukiwaniu nowej drogi życiowej; środek ten jest umiarkowanie szkodliwy dla dorosłych (nie można go przedawkować, nie powoduje uzależnienia fizycznego, a więc i objawów abstynencyjnych), jednakże niebezpieczny dla dzieci, do których obecnie „adresowany” jest najczęściej, powoduje zaburzenia w postrzeganiu, stany euforii psychotycznej połączone z pseudohalucynacjami (z poczuciem ich nierealności) o treści przyjemnej („dobra podróż”) lub przykrej („zła podróż”); oraz reakcje fizjologiczne, np. suchość w ustach, rozszerzenie źrenic, potliwość, ślinotok, podwyższoną temperaturę ciała i ciśnienie krwi, drgawki, nudności, utratę kontroli nad czynnością mięśni (zwiotczenie lub sztywność); podobne działanie mają także meskalina i psylocybina;
- PCP (fencyklidyna) - środek niezwykły z racji jego właściwości imitowania działania wszystkich rodzajów narkotyków; używany w celu uzyskania reakcji euforycznych, gdyż powoduje uczucie odprężenia lub podniecenia, lekkości (pływanie w powietrzu), jednocześnie zniekształca poczucie miejsca i czasu; reakcjom tym towarzyszą też negatywne zmiany psychiczne: zaburzenia mowy (jąkanie, niemożność mówienia), przerażenie, panika, depresja z zamachami samobójczymi, lęk przed śmiercią, urojenia, stany agresji i autoagresji, poczucie wyobcowania; oraz zmiany fizjologiczne: zaburzenia w oddychaniu, zmienne ciśnienie krwi, przyśpieszona akcja serca, nudności i wymioty, ślinotok, pocenie się, skurcze mięśni, silnie zwężone źrenice, nie wywołuje uzależnienia fizycznego, ale można przedawkować ze skutkiem śmiertelnym;
- opium (pochodne - morfina, kodeina, heroina, polska heroina, czyli „kompot” silnie zanieczyszczona chemicznie oraz meperydyna, metadon i inne) - substancja wcześniej tradycyjnie używana w medycynie jako środek przeciwbólowy, współcześnie stopniowo zastępowana innymi środkami o takim samym działaniu, lecz bez skutków ubocznych; opium i jego pochodne są jednymi z najbardziej niebezpiecznych narkotyków ze względu na silne działanie i szybkie uzależnienie (psychiczne i fizyczne) oraz szybko zwiększającą się tolerancję, co często prowadzi do przedawkowania kończącego się śmiercią, zaś odstawienie środka wywołuje bardzo niebezpieczne i nieprzyjemne objawy abstynencyjne; wszystkie opiaty wywołują podobne efekty psychiczne (w pierwszym stadium przy niewielkich dawkach są to stany euforyczne, przyjemne odprężenie, podwyższenie aktywności, zwłaszcza werbalnej; później pojawia się uczucie oszołomienia, apatia, senność, brak koncentracji uwagi) i reakcje fizjologiczne (nudności, wymioty, zawroty głowy, senność, osłabienie, płytki oddech, zwężenie źrenic, obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie pracy serca, zaparcia i zwiększone wydalanie moczu);
- sterydy - środki hormonalne, których zażywanie (zwłaszcza wśród młodzieży płci męskiej) warunkują odmienne motywy niż zażywanie narkotyków (wyzwolenie tendencji rywalizacyjnych, agresywnych, „poprawienie” zewnętrznego wyglądu, siły fizycznej); systematyczne używanie sterydów - obok przyrostu masy mięśniowej - powoduje skutki uboczne w postaci fizjologicznej: obrzęk twarzy i szyi, łydek i stóp, trądzik, rozstępy, wypadanie włosów, kruchość naczyń krwionośnych, podwyższenie ciśnienia krwi i przyspieszenie tętna, obniżenie popędu płciowego, obkurczenie jąder, zahamowanie wzrostu, chorobę wieńcową i choroby wątroby, zmiany w chromosomach, a u dziewcząt dodatkowo objawy maskulinizacji, a także po odstawieniu anabolików objawy natury psychicznej: zobojętnienie, apatię i depresję.
Przyczyny uzależnień:
Uzależnienie to odczuwalny przez jednostkę nacisk zażywania określonych środków (naturalnych bądź sztucznych), które mogą wywoływać skutki niebezpiecznie dla zdrowia lub życia.
Rodzaje uzależnień:
psychiczne - jednostka ma wewnętrzne przekonanie o tym, że nie jest w stanie funkcjonować bez określonego środka
fizyczne - środek odurzający staje się stałym elementem metabolizmu organizmu sprawiając, że organizm nie jest w stanie bez niego funkcjonować; efektem odstawienia środka odurzającego jest abstynencja
społeczne - na jednostkę działa presja wywoływana przez społeczeństwo, np. przez grupę rówieśniczą, modę, więź z inną osobą; uzależnienie społeczne jest obecne głównie wśród młodzieży i może wiązać się np. ze wspólnym zażywaniem narkotyków
Przyczyny uzależnień:
biopsychiczne - zaburzenia emocjonalne i związana z nimi podatność na uzależnienia, zaburzony rozwój osobowości, nadpobudliwość psychiczna, brak odporności na stres, choroby somatyczne i psychiczne, nerwice, uszkodzenia mózgu, podatność na uzależnienia, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego
psychospołeczne - zaburzone oddziaływanie środowiska rodzinnego i szkolno - wychowawczego, czego przyczyną jest brak lub niedostateczne zaspokojenie określonych potrzeb jednostki, różnorodne niepowodzenia w życiu (w sferze zawodowej lub osobistej), co może być przyczyną wycofania się jednostki w świat iluzji - w ten sposób jednostka chce uciec przed sytuacją życiową, która jest dla niej stresująca, bolesna i której nie akceptuje
kulturowe - określona moda, potrzeba odniesienia sukcesu, zbyt mała ilość rozrywek, brak atrakcyjnych zajęć, ogólna dostępność środków odurzających, sprzeciw wobec obowiązującym i społecznie akceptowanym systemom norm i wartości, chęć zaspokojenia określonych potrzeb, brak celów i perspektyw.
Najczęstszymi przyczynami brania narkotyków przez uczniów są:
Odrzucenie- dzieci trudne, wymagające najwięcej uwagi i czasu, odrzucane są w domu przez rodziców(np. brak czasu na rozmowę), odrzucane są prze rówieśników, do których nie pasują.
Brak akceptacji- akceptacja otoczenia jest potrzebna uczniowi jak powietrze, Szuka jej u rodziców, nauczycieli i rówieśników. Jeśli jej nie znajdzie istnieje szansa, że zostanie przygarnięty przez grupę biorącą narkotyki, ponieważ, żeby zostać zaakceptowanym przez tą grupę wystarczy "brać".
Okres dojrzewania- trudny okres w życiu młodego człowieka. w tym okresie dzieci wymagają najwięcej uwagi, życzliwości, zrozumienia. Dziecko w tym okresie pozostawione samemu sobie ma dużą szansę na sięgnięci po narkotyki, ponieważ zwalniają one z poczucia odpowiedzialności i dają złudne poczucie bezpieczeństwa.
Przeciążenie nauką- zbyt wysokie wymagania stawiane przez rodzinę i szkołę mogą doprowadzić do sytuacji, w której dziecko, chcąc im sprostać, sięgnie po amfetaminę, traktowaną jako cudowny środek na szybkie przyswajanie ogromnej ilości materiału. Jest to prosta droga do uzależnienia.
Ciekawość- każdy młody człowiek pod wpływem ciekawości szuka czegoś nowego, chce spróbować zakazanego owocu.
Niedostateczna wiedza o skutkach zażywania narkotyków- młodzi ludzie nie zdają sobie sprawy z zagrożenia, jakie niesie nawet okazyjne zażywanie narkotyków. Wynika z tego, że należy jak najwcześniej zacząć mówić dziecku o szkodliwości narkotyków, dostosowując specyfikę i zakres informacji do jego wieku.
Stadia uzależnienia:
Fazy wchodzenia w uzależnienie od narkotyków
Pierwszy kontakt z narkotykiem następuje z różnych powodów. Najczęstszymi motywami są ciekawość nowych wrażeń oraz chęć zrobienia tego samego co inne - według mnie - atrakcyjne osoby. Częstowanie, namowa znajomych są bezpośrednią pobudką do spróbowania. Dzieje się to na imprezie, wyjeździe, wspólnym wyjściu. Jakie środki bierze się jako te pierwsze? Zależy to od wieku 15 - 16 lat najczęściej próbują marihuany lub alkoholu. Młodsze - 10-12-latki zaczynają od alkoholu lub kleju albo od rozpuszczalnika. Inne motywy próbowania to chęć wejścia w dorosłe życie, poczucie się do-rosłym, zaimponowanie kolegom, bunt przeciw dorosłym, pokazywanie swojej niezależności, a także chęć rozluźnienia się, pozbycia napięcia, poczucia się pewniej, odurzenia się. Przeżywanie problemów nie jest jednak związane z próbowaniem pierwszy raz - ma natomiast wpływ na powtarzanie doświadczenia. Czasami, choć rzadko za pierwszym razem, próbuje się twardsze-go środka. Może to być związane z sytuacją („akurat pod ręką"). Takie decyzje są z reguły podejmowane po wypiciu alkoholu.
Osoby mające przyjemne przeżycia w pierwszym kontakcie z narkotykiem najczęściej mają tendencję do powtarzania tego doświadczenia.
Faza eksperymentowania: w fazie eksperymentowania głównym motywem bywa chęć powtórzenia dobrych doświadczeń z narkotykiem oraz - za-zwyczaj później - próbowania innych z oczekiwaniem innych przyjemnych (lub - jak z amfetaminą - pożytecznych) efektów. Najczęściej jednak pozostaje się przy tym pierwszym, który przyniósł dobre doświadczenie. Młodsi - przy kleju, starsi - przy marihuanie.
Z czasem chęć próbowania nowych środków staje się wyraźniejsza. Młodzi ludzie nabierają też odwagi do eksperymentowania, mając na razie ze znanymi sobie narkotykami tylko pozytywne doświadczenie. w tym okresie bowiem nie odczuwa się jeszcze negatywnych skutków.
W tej jednak fazie zaczynają już mieć znaczenie problemy emocjonalne, życiowe, rodzinne i szkolne osób biorących. To one w znacznej mierze nakręcają motywację do brania. w tej fazie rodzice ani nauczyciele często nie orientują się, że dziecko bierze. Ci jednak, którzy są uważni i którym zależy na świadomości, co się dzieje z dzieckiem - mogą dostrzec oznaki dostatecznie wyraźne, aby się zaniepokoić. Zachowanie ich zaczyna się zmieniać, potrzebne są im pieniądze. Pojawia się szereg konkretnych oznak, które wymienię dalej.
Młoda osoba w tej fazie ma dobre samopoczucie - odkrywa nowe światy, ma nowych znajomych i nowe sprawy z nimi. Kontakty z ludźmi są łatwiejsze, można zapewnić sobie przypływ energii, gdy jest to potrzebne.
Trzeba też zwrócić uwagę na pewien sposób brania - nie tyle dla własnych przyjemności i doświadczeń., ile po to, by zaniepokoić rodzinę lub znajomych.
Faza rozwijającego się uzależnienia -(poszukiwanie narkotycznych doznań): dla większości osób biorących narkotyki w fazie rozwijającego się uzależnienia rozstrzyga się ich przyszłość - czy uzależnią się, czy uda im się uniknąć tego losu. w poprzedniej fazie młody człowiek doświadcza wielu różnych korzyści z brania. Osoby świadome zagrożeń, obarczone instynktem zdrowego organizmy, który zaczyna rejestrować pierwsze oznaki negatywnych skutków działania narkotyków - starają się zatrzymać na etapie sporadycznego brania. Robią przerwy, wracają do brania, nie zwiększają częstotliwości - trzymają kontrolę nad narkotykiem.
Część z biorących wchodzi jednak głębiej w kontakt z narkotykami. Co za tym stoi? Odpowiedzi dają sami biorący: pierwsza - „chcę znaleźć się w innym świecie"; druga - „nie umiem odmawiać". Co oznacza chęć znalezienia się w innym świecie? Przede wszystkim to, że świat, w którym żyję, nie jest tym, w którym chcę być. Dom - kłótnie, awantury, rodzice nieznoszący się nawzajem nowi partnerzy rodziców; brak uwagi dla mnie, nieliczenie się z moimi potrzebami i możliwościami. Szkoła - przerabianie przeładowanego programu, wtłaczanie do głowy bez uzasadnienia, rozumienia sensu i zastosowań. Bez liczenia się z możliwościami przeciętnego, a co dopiero przeżywającego kłopoty ucznia. Środowisko rówieśników. i tutaj niejednokrotnie trudno odnaleźć swoje miejsce. Jeśli jestem trochę inny, bardziej zalękniony, niepewny, kiedy porównuję się z innymi i stwierdzam, że jestem gorszy. Wchodzę z lękiem w społeczne sytuacje - inni odbierają mój lęk jako dystans, niechęć do nich - dystansują się do mnie - ja odbieram ich dystans, jako potwierdzenie tego, że jestem gorszy. Większość osób systematycznie używających środków zmieniających świadomość to osoby o niższej niż przeciętna samoocenie. W grupie rówieśniczej dochodzi też do głosu czynnik „nie umiem od-mówić”. Wiąże się on ściśle z niską samooceną i pochodną od niej tak zwaną nieśmiałością. Umiejętność mówienia „nie” wynika w dużej mierze z po-czucia własnej wartości. Można oczywiście tę umiejętność ćwiczyć. Ma to znaczenie, gdyż posiadanie wypróbowanego, choćby w warunkach laboratoryjnych, tekstu i sposobu mówienia dodaje pewności i pozwala niemal automatycznie użyć „gotowca”. Brak poczucia własnej wartości nie pozwala człowiekowi osadzić się w rzeczywistości społecznej, przeżywać satysfakcji z kontaktów z ludźmi z własnych osiągnięć. Ciągły niedosyt, zawstydzenie i poczucie bycia gorszym, niezasługiwanie na miłość i przyjaźń. Te uczucia powodują wzmacnianie tendencji do odurzania się - które szybko i skutecznie je redukuje i wprowadza w dobry nastrój. Oczywiście narkotyki tylko pozornie rozwiązują te problemy. Pojawia się potrzeba - zabiegiem czasu coraz bardziej dojmująca - ponownego wzięcia, narkotyku. Tak właśnie wchodzi się w uzależnienie. Potrzeba wyłączenia problemu tworzy uzależnienie psychiczne. Ogromne cierpienie fizyczne jest efektem uzależnienia fizycznego organizmu - narkotyk wchodzi w metabolizm i powoli staje się niezbędny do funkcjonowania organizmu. w fazie, którą opisuję, młody człowiek z reguły zaprzecza jakoby narkotyki były jego problemem. Uważa, że w każdej chwili może przestać brać. To, co specyficzne dla brania tego narkotyki, to uleganie naciskowi wymagań otoczenia dotyczących wyników w nauce i w pracy. Ponieważ w początkowym okresie brania amfetamina rzeczywiście pomaga, osoba mało wierząca we własne siły zaczyna widzieć ten narkotyk jako sprawcę swoich sukcesów. Bierze, więc przed każdą klasówką i przy każdym przyspieszonym uczeniu, się czy pisaniu pracy. Stopniowo potrzebuje ona coraz większych dawek, aby uzyskać ten sam efekt? Na „zejściu" po amfetaminie często przeżywa się napady złości i przejawia się znane wcześniej agresywne a nawet brutalne zachowania. Często jest to powodem odwracania się starych przyjaciół od osoby biorącej, która wskutek tego wiąże się jeszcze silniej ze środowiskiem biorących narkotyki. Środowisko zacieśnia się do biorących. Tematy rozmów i czynności dnia codziennego zawężają się coraz bardziej do zdobywania pieniędzy i pozyskiwania narkotyku.
Faza uzależnienia -(narkotyk potrzebny do normalnego funkcjonowania): jest to etap, w którym człowiek biorący narkotyki jest już chory. Chorobą tą jest destrukcyjny wpływ narkotyku na cały organizm: na ciało i psychikę. Istotną częścią tej choroby jest nałóg, czyli niemożność prze-rwania przyjmowania narkotyku, zależność fizyczna i psychiczna od niego. Potrzeba narkotyku jest dominująca - nie do odparcia. Nie służy on już wchodzeniu w barwny świat czy polepszaniu nastroju, służy odsunięciu cierpienia związanego z narkotycznym głodem. w tej fazie osoba uzależniona całe swoje życie organizuje wokół narkotyków. Na inne zaangażowanie zostaje niewiele czasu i uwagi, dlatego osoby uzależnione najczęściej wypadają z pełnionych ról i tracą pracę lub muszą zmienić ją na gorszą lub doraźną. „Wypadają" ze szkoły czy ze studiów. Na końcu tej fazy jedynym celem życia osoby uzależnionej jest wzięcie narkotyku. Aby go zdobyć, jest zdolny kraść, oszukiwać i prostytuować się. Typowym zachowaniem jest okradanie swojej rodziny. Człowiek uzależniony często musi systematycznie zwiększać dawkę, aby nie czuć głodu. Dzieje się tak, dlatego że zwiększa się tolerancja organizmu na dany środek.
Nie mają też określonej i jednakowej długości trwania. Często upływa kilka lat od fazy eksperymentowania do fazy uzależnienia. Czasami jednak uzależnienie rozwija się szybko, omijając niektóre z opisywanych faz, i po kilku miesiącach, a zdarza się, że po tygodniu, człowiek jest już uzależniony. Szczególnie podatne na uzależnienie są nastolatki. Wynika to z ich chwiejności emocjonalnej, a także wpływu hormonów z dużą intensywnością działających w organizmie.
Następstwa zdrowotne i społeczne zażywania narkotyków:
Uzależnienie, czyli toksykomania to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji (syntetycznych lub naturalnych, mających szkodliwy wpływ na organizm i psychikę jednostki). w praktyce zaś określenie to używane jest w kilku znaczeniach. Wyróżniamy m.in.:
Uzależnienie fizjologiczne (fizyczne) to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność). Zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół abstynencyjny. w leczeniu uzależnienia fizjologicznego stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie. Zaliczamy np.: nikotynizm, alkoholizm, narkomanie, lekomanie itp.
Uzależnienie psychiczne (psychologiczne) to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, czynione jest to w celu uzyskania efektu natury emocjonalnej - dla przyjemności (powtórzenie poprzednio doznanych pod jego wpływem pożądanych przeżyć) lub uzyskania odprężenia, ulżenia w cierpieniu, złagodzenia złego samopoczucia, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Zaliczamy np.: hazard i gry komputerowe, telewizja, Internet, jedzenie, słodycze, kupowanie, praca, nadmierna dbałość o tężyznę fizyczną.
Uzależnienie społeczne (socjologiczne) wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie, w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje najczęściej coraz większa kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony.
Narkotyki a AIDS
Dane epidemiologiczne HIV i AIDS w Polsce (dane od początku epidemii - 1985 roku do końca czerwca 2004 roku: 10 liczba osób zakażonych HIV ogółem 8.854w tym liczba osób zakażonych w związku z używaniem narkotyków 5.081; procent zakażonych w związku z używaniem narkotyków w ogólnej liczbie zakażonych 57%
liczba przypadków zachorowań na AIDS 1.442
liczba osób, które zmarły na AIDS 697
Od końca lat osiemdziesiątych notuje się narastające w bardzo szybkim tempie rozpowszechnienie zakażeń HIV wśród osób przyjmujących narkotyki, stosujących głównie różne pochodne opiatów drogą iniekcji. Wielu specjalistów jest zgodnych, co do tego, że wymagało to przeformułowania dotychczasowych strategii działania. Prewencja i leczenie nastawione na abstynencję musiały być uzupełnione strategią redukcji szkód11. Leczenie substytucyjne jako jeden z podstawowych nurtów strategii redukcji szkód
Rynek narkotykowy w Polsce i na świecie
W połowie lat 90-tych polska policja rozpoczęła systematyczne zbieranie i analizowanie informacji na temat nielegalnej produkcji amfetaminy, producentów, szlaków przemytniczych. Kilkuletni wysiłek operacyjny, jak również współpraca z zagranicznymi partnerami pozwoliły osiągnąć polskim służbom narkotykowym znaczące sukcesy m.in. w ujawnieniu w latach 1996 - 2002 na terenie Polski w pełni profesjonalnych laboratoriów amfetaminy.
Specyfika polskich nielegalnych laboratoriów amfetaminy
Działają nieregularnie, zwykle po otrzymaniu zamówienia od odbiorcy krajowego lub zagranicznego
Lokalizowane są w miejscach mało dostępnych, najczęściej na terenach wiejskich
Urządzenia laboratoryjne montowane są w wynajętych na krótki okres czasu zabudowaniach
Do instalacji urządzeń oraz uruchomienia wykorzystywani są wykwalifikowani chemicy, często z wyższym wykształceniem
Jedna grupa przestępcza często dysponuje kilkoma miejscami produkcji.
Kierunki w zwalczaniu nielegalnych laboratoriów
Monitoring obrotu prekursorami
Analiza kryminalna grup przestępczych i rynku narkotykowego
Wykorzystanie wyników profilowania amfetaminy
Systematyczna kontrola operacyjna grup przestępczych podejrzewanych o produkcje narkotyków syntetycznych
Współdziałanie CBŚ z innymi podmiotami zobowiązanymi do zwalczania przestępczości narkotykowej ( np. Straż Graniczna, ABW, Główny Inspektor Farmaceutyczny, Biuro ds. Narkomanii
Podstawą prawną kontroli obrotu nad prekursorami chemicznymi jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, sporządzona w Wiedniu 20 grudnia 1988 r., która została ratyfikowana przez większość państw członków ONZ (przez Polskę ratyfikowana 30.04.1994 r.).
W Polsce kontrola prekursorów opiera się na ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii
W ramach międzynarodowego projektu zwalczania przestępczości zorganizowanej w rejonie basenu Morza Bałtyckiego „BALTKOM” - Polska podjęła działania zmierzające do realizacji „Projektu Amfetaminowego”, polegającego na profilowaniu przez CLK KGP próbek amfetaminy zabezpieczonej w państwach objętych projektem, oraz gromadzeniu danych i porównywaniu uzyskanych profili z danymi z laboratoriów kryminalistycznych Szwecji i Finlandii
Przestępstwa związane z narkotykami można rozpatrywać w czterech następujących kategoriach:
• przestępstwa psychofarmakologiczne: przestępstwa popełniane pod wpływem substancji psychoaktywnej.
• kompulsywne przestępstwa o charakterze ekonomicznym: przestępstwa popełniane w celu zdobycia pieniędzy (lub narkotyków) dla zaspokojenia głodu narkotykowego.
• przestępstwa o charakterze ogólnym: przestępstwa popełniane w obrębie funkcjonowania rynku narkotyków nielegalnych jako część interesów związanych z dystrybucją oraz zaopatrzeniem.
• przestępstwa przeciwko prawu antynarkotykowemu: przestępstwa popełnione przeciwko przepisom antynarkotykowym (oraz innym pochodnym).
Leczenie i profilaktyka:
Leczenie uzależnień - proces terapeutyczny mający na celu reedukacje, resocjalizacje, jednostki uzależnionej. Ma w konsekwencji prowadzić do zaprzestania lub zmniejszenie częstotliwości przyjmowania substancji psychoaktywnych, redukcji szkód, powrotu do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie tych jednostek, które wykazywały na tym polu dysfunkcję. Stosowany wobec osób mających problem ze szkodliwym, nałogowym nadużywaniem środków psychoaktywnych.
Nie ma przymusu leczenia, lecz natychmiastowej pomocy lekarskiej wymagają osoby znajdujące się - w wyniku zażywania środków psychoaktywnych - w stanach bezpośredniego zagrożenia życia lub kiedy stwarzają zagrożenie dla otoczenia. Leczenie uzależnień przebiega w trzech etapach:
1) detoksykacji - polegającej na uwolnieniu chorego od dolegliwości będących następstwem zażywania narkotyków,
2) terapii - stanowiącej podstawową formę leczenia i prowadzonej na oddziałach i w ośrodkach stacjonarnych,
3) readaptacji społecznej, prowadzonej w warunkach otwartych, o ma pomóc w powrocie do normalnych warunków życia.
W Polsce powszechnie stosowany jest model terapii przez reprogramming, gdzie głównym elementem terapii jest wyuczenie nowych, zdrowych modeli zachowań oraz zbioru zasad, które mają ułatwić uzależnionym trwanie w abstynencji oraz walkę z nawrotami choroby (przy tym podejściu twierdzi się, że uzależnienie jest nieuleczalne). Powszechnym trybem jest reedukacja przez prace połączona z terapią grupową gdzie głównym narzędziem pracy z pacjentem jest informacja zwrotna. Leczenie w ośrodku stacjonarnym przeciętnie trwa od 6 do 24 miesięcy. Niekiedy pomocniczo stosuje się farmakoterapię. Warto też wspomnieć, że detoksykacja (odtrucie) jest procesem dotyczącym jedynie uzależnienia fizycznego i jako taka nie może być traktowana jako właściwy proces terapeutyczny. Powszechnie uważa się, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Dotyczy to wszystkich chorób, ale szczególnie uzależnień. Najważniejsze zadanie spoczywa na zapewnianiu dzieciom i młodzieży warunków, w których zmiany rozwojowe pojawiałyby się w sposób naturalny. Dziecko lub nastolatek powinien zostać wyposażony w wiedzę i umiejętności pozwalając mu na podejmowanie samodzielnych i dojrzałych decyzji oraz dokonywania wyborów.
Leczenie niefarmakologiczne obejmuje stosowanie technik psychospołecznych oraz edukacyjnych w celu osiągnięcia długoterminowej abstynencji od narkotyków. Tradycyjnie leczenie nie farmakologiczne miało charakter stacjonarny i długookresowy (np. wspólnoty terapeutyczne). Obecnie również często odbywa się w ośrodkach. Leki mogą być podawane w celu złagodzenia objawów odstawienia. Ogranicza się je z reguły do leków przeciwdepresyjnych i/lub benzodiazepin, chociaż w niektórych wspólnotach terapeutycznych takie leki nie są udostępniane (111). Ponieważ leczenie farmakologiczne jest z reguły dostępne jedynie dla osób zażywających opioidy, niektóre formy leczenia nie farmakologicznego są zazwyczaj jedyną możliwością terapeutyczną dostępną dla osób dotkniętych problemem związanym z narkotykami nie opioidowymi.
Leczenie farmakologiczne uzależnienia od narkotyków obejmuje terapię zastępczą lekami współdziałającymi oraz leczenie z wykorzystaniem antagonistów. Zazwyczaj w takim rodzaju interwencji farmakologicznej wykorzystuje się naltrekson (antagonista) lub jeden z poniższych agonistów opiatów: metadon, buprenorfina, dwuhydrokodeina, heroina, morfina o powolnym uwalnianiu. Metadon w dalszym ciągu jest najczęściej przepisywanym lekiem zastępczym w rozszerzonej UE. Niemniej w ostatnich latach pojawiło się więcej możliwości terapeutycznych. Do roku 2002 wszystkie państwa byłej Piętnastki, z wyjątkiem Holandii i Irlandii (gdzie buprenorfiny używa się jedynie do detoksykacji) (112), informowały o stosowaniu buprenorfiny. Inne leki zastępcze, takie jak dwuhydrokodeina (Belgia, Niemcy, Luksemburg, Austria), morfina o powolnym uwalnianiu (Austria) oraz heroina (Niemcy, Hiszpania, Holandia oraz Wielka Brytania) stosowane są rzadziej lub jako element eksperymentu medycznego
Instytucje państwowe
instytucje i organizacje społeczne
rodzina
Leczenie uzależnień obejmuje następujące etapy:
a) detoksykacja
b) rehabilitacja
c) oddziaływania postrehabilitacyjne
Leczenie osób uzależnionych od narkotyków przyjmuje różne postaci w zależności od substancji, która to uzależnienie wywołała. Istnieją trzy główne podejścia do problemu leczenia osób uzależnionych:
Terapia substytucyjna
Ten rodzaj terapii polega na zastępowaniu dożylnych narkotyków doustnymi preparatami przepisywanymi przez lekarza, które dają te same efekty farmakologiczne. Odbywa się to zazwyczaj w specjalnie do tego celu powołanym ośrodku ambulatoryjnym gdzie pacjentom podawany jest preparat o długotrwałym działaniu, np metadon. Usuwa on skutecznie objawy abstynenckie. w przeciwieństwie np. do heroiny pobieranej dożylnie, farmakologiczne działanie doustnego preparatu utrzymuje się ponad dobę. Pozwala to tym samym wyeliminować sekwencyjnie powtarzające się zmiany nastroju- pojawianie się stanu euforii i następującego później "głodu"- które są immanentną cechą przyjmowania narkotyku drogą dożylną. Osoba uzależniona uwalnia się od przykrych doznań absynenckich ("głodu") i dzięki temu osłabia się jej motywacja do zażywania narkotyków dożylnych.Wraz ze zmniejszonym używaniem narkotyków dożylnych, ograniczeniu ulegają zagrożenia związane ze stosowaniem brudnych igieł. Niewątpliwą wadą tego typu terapii jest to, że pacjent pozostaje uzależniony od narkotyku.
Terapia ukierunkowana na abstynencję
Wymogiem stawianym przez społeczności terapeutyczne jest całkowite odstawienie wszelkich środków psychotropowych. Opiera się ona na założeniu mówiącym o trudnościach osoby, która sięga po narkotyki w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Zmierza ona do budowania uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze prowadzona terapia pozwala nabyć kompetencję społeczną, tzn. umiejętność radzenia sobie w życiu społecznym i poczucie samowystarczalności.
Główną wadą tego typu terapii jest wysoki wskaźnik przerywania leczenia. Szacuje się, że ok. 75% pacjentów przerywa leczenie w ciągu pierwszego miesiąca- wynika to w głównej mierze z niskiej motywacji do zerwania z uzależnieniem.
Terapia poznawczo- behawioralna
Innym rodzajem leczenia osób uzależnionych jest terapia poznawczo- behawioralna. Głównym założeniem leżącym u jej podstaw jest rola procesu uczenia w tworzeniu mechanizmu uzależnienia. Przyjęto, że mechanizm uczenia można również wykorzystać w celu zerwania z nałogiem. Terapia uczy jak rozpoznawać, unikać, radzić sobie. Dotyczy to rozpoznawania sytuacji w których prawdopodobieństwo sięgnięcia po narkotyk jest bardzo wysokie. Kolejny etap terapii uczy jak unikać takich sytuacji, zaś ostatni etap- jak efektywnie radzić sobie w takich sytuacjach.
Główne zalety:
posiada dobre podstawy teoretyczne; jest terapią krótkoterminową; wykazuje wysoką efektywność; jest ustrukturalizowana, nakierowana na określony cel poprzez niezwłoczne nauczenie kontroli własnego zachowania; może być łatwo adaptowana do indywidualnych/ grupowych potrzeb; może być z łatwością łączona z farmakoterapią; łatwo ją łączyć z innymi programami terapeutycznymi;
Główne etapy poznawczo- behawioralnej terapii:
Analiza funkcyjna
Nakierowana jest na zidentyfikowanie myśli, uczuć i okoliczności towarzyszących sięganiu po narkotyki. Analiza funkcyjna we wczesnym okresie terapii ułatwia pacjentowi oraz terapeucie określić wyznaczniki, sytuacje wysokiego ryzyka- prowadzącego do zażywania narkotyku, zwiększają wgląd w przyczyny uzależnienia. w późniejszym okresie terapii analiza służy identyfikacji tych sytuacji, które pomimo postępów w leczeniu nadal stanowią problem dla pacjenta.
Nauczanie określonych umiejętności
Poznawczo- behawioralna terapia jest wysoko zindywidualizowanym programem leczenia uzależnień poprzez zmianę starych nawyków związanych z zażywaniem narkotyków. Często zdarza się, że u podstaw uzależnienia leżą inter- lub intraindywidualne problemy, którym pacjent nie potrafi sprostać. Może być kilka powodów braku umiejętności radzenia sobie z problemami:
Osoba nigdy nie nauczyła się efektywnych strategii radzenia sobie z problemami okresu adolescencji.
Osoba posiada określony repertuar działań zaradczych, ale zanim je uruchomi sięga po narkotyki. Inne sposoby radzenia ustępują miejsca narkotykom. Indywidualna zdolność do radzenia sobie z problemami mogła ulec osłabieniu w wyniku zaburzeń o podłożu psychicznym.
Z uwagi na fakt, iż osoby uzależnione od narkotyków stanowią heterogeniczną grupę- cechującą się dużą różnorodnością problemów, celem terapii jest zapoznanie pacjentów z możliwie najszerszym wachlarzem sposobów radzenia sobie. Pacjenci poznają kolejne sposoby, ćwiczą je aż do momentu włączenia ich do własnego repertuaru działań. Dodatkowym atutem terapii jest dostosowanie programu do indywidualnych inter- i intrapersonalnych problemów. Pacjenci poznają zatem specyficzne (stosowane w określonych sytuacjach) oraz ogólne (o szerokim zastosowaniu) strategie radzenia sobie. Poznawczo- behawioralna terapia wyposaża w umiejętności, które nie tylko pozwalają na zerwanie z uzależnieniem od narkotyków, ale również mogą być użyteczne po zakończeniu terapii.
Kluczowe zadania
Terapia obejmuje kilka zadań, które mają kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii.
1) Podtrzymuj motywację zerwania z uzależnieniem. w tym celu należy dokonać wnikliwej analizy własnej decyzji- ustalić listę zysków i strat związanych z decyzją o zaprzestaniu zażywania narkotyków.
2) Naucz się sposobów radzenia sobie. Nauczenie pacjenta jak rozpoznawać niebezpieczne sytuacje i efektywnie radzić sobie- stanowi istotę terapii.
3) Zmień swoje nawyki. Terapia skupia się na zmianie nawyków, które są odpowiedzialne za mechanizm uzależnień. Naucz się kontrolować nieprzyjemne impulsy. Trening dotyczy również technik rozpoznawania i radzenia sobie w sytuacjach wzrastającego "głodu" narkotykowego.
4) Podnieś swoje zdolności interpersonalne. Terapia obejmuje doskonalenie umiejętności interpersonalnych i poznawania strategii budowania więzi i wsparcia społecznego.
Czas trwania: terapia zazwyczaj obejmuje 12-16 sesji trwających przez 12 tygodni. Jest relatywnie krótkotrwała, nakierowana na zerwanie z uzależnieniem i ustabilizowanie abstynencji narkotykowej. w wielu wypadkach pozytywne efekty terapii utrzymują się nawet przez rok po zakończeniu leczenia. Dane nt. terapii wskazują, iż pacjenci, którzy potrafią wstrzymać się od zażywania narkotyków przez co najmniej 3 tygodnie, mają duże szanse na utrzymanie abstynencji przez okres 12 miesięcy od zakończenia terapii. Niestety dla niektórych pacjentów jest to zbyt krótko, by ustabilizować efekty. w takich przypadkach stanowi ona jedynie wstęp do długotrwałej terapii, która jest rekomendowana osobom, które nie potrafią wytrwać w abstynencji przez okres 3 tygodni. Dodatkowe sesje odbywające się przez 6 miesięcy po zakończeniu terapii wstępnej mają na celu: rozpoznać sytuacje, które wciąż stanowią problem na drodze do abstynencji; udoskonalić metody i strategie radzenia sobie; zachęcić pacjenta do podjęcia aktywności konkurencyjnych wobec zażywania narkotyków.
13